1. Kamila Miedzińska
Pedagogika Specjalna
Jako temat abstraktu wybrałam książkę pt. „Metody badań terenowych”, autorstwa Martyn
Hammersley i Paula Atkinson’a.
Martyn Hammersley i Paul Atkinson stworzyli swego rodzaju podręcznik
prowadzenia badań terenowych, adresowany przede wszystkim do studentów pedagogiki,
socjologii, psychologii, etnografii, kulturoznastwa i nauk politycznych. Książka ta oscyluję
pomiędzy teoretyczną, metodologiczną rozprawą naukową a poradnikiem praktycznym.
Przewodnim motywem książki jest ukazanie konieczności refleksywnego, zwrotnego
podejścia do badań etnograficznych. Ponadto autorzy twierdzą, że metodologia i metoda,
jak teoria i praktyka badawcza, wzajemnie korzystają ze swoich doświadczeń - można
powiedzieć, że zazębiają się, tworząc pewnego rodzaju całość. Dlatego też żadna z nich
nie może być rozważana oddzielnie. Pierwszy rozdział poświęcony jest sprecyzowaniu co
według autorów oznacza podejście refleksywne i jakie jest jego miejsce w relacji do
innych koncepcji metodologicznych obecnych na gruncie etnografii.
Autorzy wysnuwają w tym miejscu wniosek, iż ani pozytywizm, ani naturalizm nie
zapewniają adekwatnej bazy pojęciowej. Lekceważą natomiast fundamentalną właściwość
badań społecznych, jaką jest właśnie refleksywność, tzn. fakt, że stanowimy integralną
część badanego świata i że nie uciekniemy przed zdroworozsądkową wiedzą i takimi
metodami badań. Zaznaczają również, że wszelkie badania społeczne opierają się na
zdolności istot ludzkich do prowadzenia obserwacji uczestniczącej. Ponadto Hammersley i
Atkinson wiążą obserwację uczestniczącą z podejściem naturalistycznym, które opiera się
na założeniu, że jeśli to tylko możliwe, świat społeczny powinien być badany w jego
„naturalnym” stanie, nie zakłóconym przez badacza. Kolejne rozdziały dotyczą bardziej
konkretnych aspektów procesu badawczego, jednak cały czas odnoszą się do
refleksywnego punktu widzenia.
Autorzy omawiają m.in. następujące zagadnienia: projekt badawczy, dostęp do
informacji, relacje w terenie, rejestrowanie, porządkowanie i analiza danych, normy
etyczne. Już w pierwszych rozdziałach Hammersley i Atkinson zwracają uwagę, że często,
2. to nie od badacza zależy wybór środowiska oraz przypadku badawczego, a następnie
dokonanie właściwego doboru próby. Nie wszyscy ludzie, z którymi chcielibyśmy
rozmawiać lub ich obserwować będą osiągalni – zwłaszcza w porze, która nam najbardziej
odpowiada. Etnografowie muszą również zmagać się z problemem dostępu do danych,
gdyż przeważnie działają w środowiskach nad którymi mają bardzo nikłą kontrolę.
Autorzy stwierdzają również, że należy mieć świadomość roli, jaką odgrywa badacz
podczas wytwarzania gromadzonych danych. Badacz może przyjąć w terenie wiele
najróżniejszych ról, z którymi związane są określone plusy i minusy, możliwości i
niebezpieczeństwa. Autorzy udzielają także wskazówek dotyczących wywiadu. Ich
zdaniem wypowiedzi udzielanych przez badanych nie można traktować jako
„prawdziwych we własnych kategoriach”, a przez to wymykających się wszelkiej ocenie i
wyjaśnieniu. Nie należy ich również odrzucać, uznając je za ideologiczne zniekształcenia.
Autorzy zaznaczają rownież jak ważne jest rejestrowanie danych, gdyż pamięć nie jest
wystarczającym zapleczem dla późniejszej analizy. Podobnie jak inne aspekty badań
etnograficznych, również rejestrowanie, przechowywanie i wyszukiwanie danych, muszą
być postrzegane jako części procesu refleksywnego. W zależności od czynników
metodologicznych, praktycznych i etycznych trzeba podejmować odpowoednie decyzje,
monitorować je, a także modyfikować, gdy zachodzi potrzeba. W jednym z rozdziałów
zwrócono uwagę, że istnieją różne rodzaje teorii, a ich formułowanie nie stanowi jedynego
celu praktyki etnograficznej. Równie ważną rolę odgrywają opis i wyjaśnianie. Autorzy
uuprzedzają jednak, że nie wolno zapominać, że wszelkie wytwory działalności
etnograficznej mają formę tekstów – analiza etnograiczna nie jest jedynie czynnością
poznawczą, ale również formą twórczego zapisu. W ostatnim rozdziale Hammersley i
Atkinson zmagają się z problemami etycznymi narosłymi wokół badań etnograficznych. I
tak uważają oni, że obowiązkiem badacza jest działać w sposób etycznie akceptowalny,
mając na względzie własne cele, sytuację w terenie, a także, a także wartości i interesy
zaangażowanych ludzi. Jako badacze i zarazem adresaci badań, musimy sami ocenić, co w
danym przypadku jest słuszne, a co niepożądane. Ze względu na ujęte w książce treści,
można uznać ją za tekst niezbędny przy prowadzeniu badań teoretycznych i
metodologicznych.
