Ekonomi Islam pada Zaman Khalifah Ar-Rasyidin dan Khalifah Bani Abbasiyyah

1. 2.1.2
INSTITUSI
EKONOMI
i) Baitulmal
ii) Cukai
iii) Zakat
Nama : Nurul Ain Binti Mohd Salim
Nama Guru : Puan Zurifah Binti Mustapha

2. BAITULMAL

3. • Maksud : Institusi harta dan kewangan induk dalam negara Islam.
• Fungsi : Menyelenggarakan harta umum atau tempat menyimpan
barangan berharga.
• Beroperasi secara bersepadu, bertindak sehaluan, dan melengkapi.
• Matlamat : untuk memberi kemudahan kepada masyarakat dan negara.
• Diamanah : *untuk mengutip dan mengagihkan sumber yang diperoleh
dangan adil dan saksama.
• Cara kutipan : *tidak membebankan.
• Cara pengagihan : *memastikan penerima yang layak.
• Kelebihan : *akan kurangkan jurang pendapatan antara yang kaya
dengan miskin dan dapat kukuhkan tali persaudaraan sesama manusia
KONSEP
BAITUL
MAL
• Zaman Nabi Muhammad SAW
• Zaman Khalifah Abu Bakar As-siddiq
• Zaman Khalifah Umar Al-Khattab
SEJARAH
BAITUL
MAL
• Harta Masyarakat
• Harta Negara
• Harta Umum
SUMBER
BAITUL
MAL

4.  SEJARAH BAITULMAL
 Zaman Nabi Muhammad SAW
 Tidak berapa digunakan oleh baginda kerana pendapatan negara
pada waktu itu agak terbatas.
 Baginda tidak gemar menyimpan barang-barang amanah kerana tidak
mahu menimbulkan masalah.
 Maka, baitulmal tidak diperlukan dan semua hasil pendapatan yang
diperoleh daripada zakat, sedekah, atau harta rampasan perang
diagihkan oleh Nabi Muhammad SAW kepada yang berhak pada
waktu itu.
 Zaman Khalifah Abu Bakar al-Siddiq
 Berlaku pada hari kedua selepas Abu Bakar al-Siddiq dilantik menjadi
khalifah. Saidina Umar cadangkan supaya berjumpa Abu Ubaidah,
iaitu pemegang kunci baitulmal untuk mendapatkan wang bagi
keperluan keluarganya kerana pada mulanya Abu Bakar ingin
membawa pakaian untuk dijual di pasar.
 Peristiwa lain, semasa beliau sedang sakit dan hampir mangkat,
beliau berpesan kepada Saidina Umar untuk ambik hartanya
sebanyak 8000 dirham untuk kembalikan kepada baitulmal.

5.  Zaman Khalifah Umar Bin Al-khattab
 Islam pada waktu itu berkembang pesat, banyak wilayah baharu
dikuasai, dan harta perolehan perang begitu banyak. Keadaan ini
dapat menimbulkan masalah kerana hasil yang bertambah dari
semasa ke semasa sukar diagihkan dengan serta merta.
 Khalid al-Walid mencadangkan beliau untuk tubuhkan jabatan (diwan)
untuk menjaga kepentingan harta dan penggunaannya. Beliau setuju
dengan cadangan itu dan meminta Aqil Ibn Abi Talib, Makhramah Ibn
Naufal, dan Jubair Ibn Mut’aim untuk kendalikan urusan diwan.
 Keputusan penubuhan baitulmal ini berasaskan kepada beberapa
ayat al-Quran, hadis, dan ijtihad para sahabat.
 Keputusan jihad : ketua negara atau khalifah harus tentukan dasar
kewangan negara dan sumber yang diperoleh daripada baitulmal
serta kegunaannya mengikut kehendak syarak.

6.  SUMBER BAITULMAL
 Harta Masyarakat
 Harta yang diperoleh daripada masyarakat atau orang kaya yang diagihkan
kepada golongan yang berhak menerimanya.
 Harta – zakat fitrah, zakat harta, sedekah, dan wakaf.
 Harta Negara
 Harta yang diperoleh menerusi ekspedisi ketenteraan di ketenteraan di
wilayah-wilayah bukan Islam.
 Hasil ekspedisi dan penaklukan:
ke atas tanah yang dikenakan cukai kharaj, jizyah yang
dikenakan ke atas golongan zimmi, dan usyr iaitu cukai perniagaan ke
atas orang Islam dan bukan Islam.
yang dikenakan ghanimah dan fay.
yang ditemui di dalam perut bumi yang dianggap tidak
bertuan.
 Harta Umum
 Hasil usaha masyarakat sama ada di peringkat individu atau kelompok.
 Contoh : perlombongan, perusahaan, perniagaan, pertanian, dan lain-lain.

7. CUKAI
•KHARAJ (TANAH)
•JIZYAH (PERLINDUNGAN)

8. KONSEP
KHARAJ
JENIS
KHARAJ
FAKTOR
MENENTUKAN
KADAR
KHARAJ
KADAR
DAN
SYARAT
KHARAJ
• Cukai yang dikenakan terhadap
pemilik-pemilik tanah yang ditakluki
oleh tentera Islam sama ada melalui
peperangan atau secara aman.
•Tanah terbahagi kepada tanah
bertuan dan tanah tidak bertuan.
•Kes bertuan : tanah dikanakan
cukai kecuali pemiliknya memeluk
Islam, maka automatik tanah itu
menjadi tanah zakat.
•Kes tidak bertuan : kekal sebagai
tanah kharaj walaupun
pengusahanya beragama Islam.
•Kharaj Wazifah
•Kharaj masahah, iaitu kharaj
yang dikutip mengikut kawasan.
•Pemilik diwajibkan membayar
cukai kharaj berdasarkan
keluasan tanah dan jenis
tanaman.
•Kharaj Muqasamah
•Berdasarkan kepada hasil yang
diperoleh.
•Cara yang pernah dilakukan
oleh Nabi Muhammad SAW ke
atas penduduk Khaibar sewaktu
pembukaan tanah.
•Kadar
•Berbeza mengikut kawasan dan
keadaan.tetapi ditentukan berdasarkan
kemampuan seseorang sehingga tidak
membebankan.
•Kadar maksimum: ½ daripada
keseluruhan hasil tanaman.
•Kharaj Wazifah: cukai hanya
dikenakan sekali dalam setahun.
•Kharaj Muqasamah: dikenakan setiap
kali hasil tanaman diperoleh.
•Syarat
•Pembayar cukai mesti dilayan secara
adil dan saksama.
•Kualiti tanah
•Kualiti benih tanaman
•Kedudukan tanah pertanian

9. FAKTOR MENENTUKAN KADAR KHARAJ
 Kualiti Tanah
 Pemerintah harus pastikan kesuburan tanah-tanah pertanian,
penggunaan air hujan, dan penggunaan alat penyiram
sebelum tentukan kadar kharaj.
 Perbezaan yang besar dari segi hasilnya. Kadar kharaj lebih
rendah jika dilakukan dengan usaha sendiri.
 Kualiti Benih Tanaman
 Kadar kharaj tertakluk pada jenis dan kualiti benih tanaman
 Benih yang berkualiti digunakan, kharaj lebih tinggi akan
dikutip manakala benih yang kurang berkualiti sebaliknya.
 Kedudukan Tanah Pertanian
 Kedudukan kawasan tanah yang strategik.
 Kharaj akan rendah jika kawasan pertanian terletak jauh di
pedalaman manakala kharaj lebih tinggi jika tanah pertanian
berdekatan dengan bandar atau pasar.

10. KONSEP
• Cukai politik yang dikenakan ke atas orang
bukan Islam yang digelar golongan zimmi
bagi perlindungan yang diberikan olen
negara Islam ke atas keselamatan jiwa dan
harta benda mereka.
• Kelebihan orang bukan Islam:
perlindungan, pertahankan negara, patuh
kepada undang-undang, dan kebebasan
beragama.
SYARAT
• Sihat
• Akil baligh
• Lelaki
• Selamat daripada bencana
yang berpanjangan
• Merdeka
KADAR DAN
MASA
PEMBAYARAN
• Kadar
- mazhab Shafie : minimum satu dinar
- mazhab Hanafi dan Hambali : golongan
kaya 48 dirham, golongan pertengahan 24
dirham, dan golongan fakir 12 dirham.
• Masa
- mazhab Hanafi : pada awal tahun kerana
diwajibkan sebagai satu jaminan memelihara
keselamatan orang bukan Islam sepanjang
tahun.
JIZYAH
Kewajipan
membayar
jizyah dengan
sendirinya akan
gugur jika
memeluk Islam

11. ZAKAT

12. PENGERTIAN ZAKAT
1) MEMBERI DAN MENAMBAH KEMAKMURAN DAN PAHALA KEPADA UMAT
ISLAM.
2) PEMBAYARAN BAGI MENYUCIKAN JIWA UMAT ISLAM.
Orang yang berhak terima zakat
• Orang fakir
• Orang miskin
• Amil yang menguruskannya
• Orang Muallaf iaitu orang yang baru memeluk Islam
• Hamba yang hendak memerdekakan dirinya
• Orang yang berhutang untuk keperluan asasi
• Orang berjihad fi sabilillah
• Orang yang merantau untuk mencari rezeki halal dan menuntut ilmu
Sejarah kewajipan zakat
• Peringkat sebelum kedatangan Islam
• Peringkat sebelum hijrah Nabi Muhammad SAW ke Madinah
• Peringkat selepas hijrah Nabi Muhammad SAW ke Madinah
Zakat dari segi syarak: zakat merupakan pembayaran atau cukai ke atas harta
apabila sampai nisabnya dan genap setahun ( haul)

13. SEJARAH KEWAJIPAN ZAKAT
 Sebelum kedatangan Islam dan Sebelum Hijrah Nabi
Muhammad ke Madinah
 Sistem pemberian harta telah diperkenalkan oleh agama yang wujud
pada masa itu ( samawi dan hanif ) sebelum Baginda diangkat
menjadi Rasul.
 Zakat harta benda diwajibkan oleh Allah sejak permulaan Islam lagi.
 Atas dasar tolong menolong antara golongan yang berada dengan
golongan miskin dan sebagai amal kebajikan yang dipandang mulia.
 Bersifat pilihan (ikhtiar) tanpa dihadkan kadar nisab dan jenis harta
benda yang hendak dikeluarkan zakat.
 Selepas hijrah Nabi Muhammad ke Madinah
 Pada tahun ke-2 Hijrah, zakat difardukan secara ijabari (kuat kuasa)
atau ilzumi (wajib) antara bulan Syaaban hingga bulan Syawal.
 Keengganan bayar zakat boleh membawa hukuman bunuh atau
dipaksa membayar oleh pemerintah.

14. INSTITUSI EKONOMI :
ZAMAN KHALIFAH AL-RASYIDIN
(ABAD KE-7 HINGGA KE-8 MASIHI)
•Khalifah Abu Bakar As-Siddiq
•Khalifah Umar Al-Khattab
•Khalifah Uthman Bin Affan
•Khalifah Ali bin Abi Talib

15. KHALIFAH ABU BAKAR AS-SIDDIQ
BAITULMAL KHARAJ JIZYAH ZAKAT
•Abu Ubaidah telah dilantik
sebagai pemegang kunci
baitulmal. Pelaksanaan
baitulmal pada ketika ini agak
terhad dan tidak menyeluruh.
•Pelaksanaan baitulmal pada
zaman beliau dapat dilihat
apabila beliau menyerahkan
sebidang tanah Nabi
Muhammad SAW kepada
baitulmal apabila Fatimah
menyatakan bahawa Nabi
tidak melakukan pindah milik
kepadanya sebelum wafat.
•Ketika beliau hampir
meningggal dunia, beliau
berpesan kpd Umar al-
Khattab supaya mengambil
hartanya sebanyak 8 000
dirham utk dikembalikan kpd
baitulmal.
•Sistem kharaj masih belum
diperkenalkan kerana tanah-
tanah yang ditakluki pada
zamannya masih dianggap
sebagai harta rampasan
perang. Oleh itu, tanah-tanah
ini telah diagihkan kepada
tentera yang terlibat dalam
ekspedisi penaklukan
tersebut.
•Amalan jizyah telah
diteruskan pada zaman beliau
terutama ketika ekspedisi
sebelum menyerang
Byzantine dan Parsi. Beliau
menghantar Khalid al-Walid
untuk menyerang Iraq.
Selepas penawanan tersebut,
pemimpin Hirah bersetuju
membayar jizyah setelah
ditawarkan 3 pilihan sama
ada menerima Islam,
berperang ataupun membayar
jizyah. Kadar jizyah yang
dipersetujuai ialah sebanyak
19 ribu dirham setahun dan
dibayar kpd kerajaan Islam
Madinah.
•Beliau bertindak tegas dgn
memerangi orang yang
enggan membayar zakat
seperti yang dilakukan oleh
penduduk di Yaman,
Yamamah dan Oman. Beliau
amat tegas menyatakan
bahawa solat adalah tiang
agama manakala zakat pula
sebagai jambatannya.

16. KHALIFAH UMAR AL-KHATTAB
BAITULMAL KHARAJ JIZYAH ZAKAT
•Beliau telah mewujudkan
pengurusan baitulmal secara
sistematik dengan menyediakan
buku kira-kira negara untuk
mengetahui pengaliran wang
masuk dan keluar. Harta negara
Islam semakin. Seterusnya
sumbangan melalui ekspedisi
kemenangan ketenteraan dan
dakwah.
•Khalifah Umar pernah
mengambil bahan makanan
seperti gandum, mentega dan
kurma dari stok simpanan di
baitulmal utk diberikan kpd
seorang wanita dan anak-anaknya
akibat kelaparan.
•Khalifah Umar juga melarang
golongan tentera memiliki tanah
dan rumah sebagai rampasan
perang. Tanah-tanah di wilayah
yang ditakluki diusahakan oleh
pemilik asalnya dan melarang
orang Islam memilikinya.
Golongan tentera Islam telah
diberi elaun atau gaji daripada
baitulmal.
•Tanah-tanah yang ditakluki di
Iraq telah dijadikan tanah
kharaj. Bagi tanah yang tidak
bertuan telah dijadikan hak
milik bersama dan
diusahakan oleh petani
tempatan di bawah
pengawasan Pemegang
Amanah. Beliau telah
menyerahkan tugas mengutip
kharaj kpd golongan Ahl al-
Ayyam (pemegang amanah)
•Sumber pendapatan dari
jizyah semakin meningkat
kesan daripada berlakunya
peluasan kuasa ke atas Iraq,
Syam, Mesir, penduduk Qibti,
penduduk Adzerbaijan dan
termasuklah pemimpin
Baitulmuqaddis bersetuju utk
membayar jizyah.
•Jizyah dikutip oleh gabenor-
gabenor wilayah yang dilantik
dan dipertanggungjawab ke
atas wilayah masing-masing
•Beliau menandatangani satu
perjanjian dengan pemerintah
Byzantine yang memerintah
Baitulmaqdis.
•Beliau melaksanakan kutipan
jizyah terhadap pemimpin
Babylon, iaitu Muqauqis dan
penduduk Mesir yang
membayar sebanyak dua
dinar setahun. Di Syria, beliau
kutip jizyah dengan kadar
sebanyak satu, dua, dan
empat dinar mengikut
keupayaan golongan zimmi
•Pelaksanaan zakat
diteruskan
•Selepas menyerang Parsi
dan syiar Islam
berkembang di Parsi
kerana mendapat layanan
yang baik daripada
pemerintahan beliau
•Rakyat Parsi dibenarkan
menjalankan upacara
keagamaan dan ibadat
mengikut agama mereka
dan membayar jizyah.
Mereka mendapat jaminan
keselamatan nyawa dan
harta benda.

17. ISI PERJANJIAN
 Memberi jaminan keselamatan nyawa dan harta
benda kepada semua penduduk
 Jaminan kebebasan beragama dan mengerjakan
upacara ibadat masing-masing
 Mereka hendaklah membayar jizyah kepada
pemerintah kerajaan Islam
 Mereka memberi hak untuk mengerjakan pertanian
di atas tanah yang dimiliki sebelumnya dengan
syarat mereka membayar khazraj.

18. KHALIFAH UTHMAN BIN AFFAN
BAITULMAL KHARAJ JIZYAH ZAKAT
•Memastikan pengurusan harta
negara yang sistematik.
Pendapatan negara semakin
meningkat dan telah digunakan utk
kepentingan serta kebajikan rakyat
seperti membina jalan, jambatan,
projek perumahan dan
kelengkapan tentera.
•Namun, mula timbul masalah
mengenai baitulmal sehingga
membawa penentangan
terhadapnya. Beliau telah dituduh
menyalahgunakan harta baitulmal
utk kepentingan diri dan
keluarganya. Beliau juga turut
dituduh menaikkan kadar cukai yg
dikenakan terhadap rakyatnya,
tidak mengagihkan harta perang
dan dituduh boros dlm
perbelanjaan.
•Hakikatnya, beliau terpaksa
mengerahkan rakyatnya membayar
cukai lebih drp biasa bagi
menyekat serangan musuh spt
menghadapi ancaman laut oleh
Byzantine di Mesir. Beliau juga
terpaksa menggunakan wang
negara utk memperkuatkan
angkatan laut spt membeli kapal
dan senjata.
•Di akhir pemerintahan
beliau, ahl al-ayyam
(pemegang amanah) ini tdk
lagi diberi kuasa utk
mengurangkan kadar cukai.
Kuasa ini telah diberikan kpd
pentadbiran gabenor.
•Hasil kharaj yang dikutip
akan diserahkan kpd
baitulmal utk dimanfaatkan
spt memperbaiki
infrastruktur, prasarana,
memajukan kegiatan
pertanian, mewujudkan
keamanan, memperbaiki
sistem perhubungan,
mewujudkan sistem
pengairan dan memperbaiki
saliran yg sedia ada.
•Penduduk di wilayah yang
ditakluki meminta perdamaian
dan bersetuju membayar
jizyah kepada kerajaan Islam
Madinah dan telah memeluk
Islam
(Tripoli, Nubah, Qairawan)
•Zakat ternakan kuda telah
diperkenalkan oleh Khalifah
Uthman bin Affan. Beliau
menjelaskan bahawa
perkembangan ekonomi yang
dinikmati oleh masyarakat
Islam sehingga mereka
berupaya memiliki binatang
kuda wajar dikenakan zakat
sama seperti zakat ke atas
binatang unta walaupun Nabi
Muhammad tidak pernah
melakukan perkara tersebut
sebelumnya.

19. KHALIFAH ALI BIN ABI TALIB
BAITULMAL
• beliau meneruskan sistem baitulmal dan menguruskan dengan jujur dan amanah serta
tidak menggunakan harta baitulmal. Beliau hidup dlm keadaan sederhana, menerima gaji
sama seperti Khalifah Abu Bakar dan Umar, memakai pakaian yang singkat dan bertampal-
tampal serta tidak pernah menyimpan harta sepanjang kehidupannya.
•Ketika berperang dgn Muawiyah, beliau tidak menggunakan harta baitulmal bagi
mempertahankan diri seperti mana Muawiyah yang menggunakan wang dan hadiah utk
mendapat sokongan orang lain. Malah beliau turut menolak permintaan saudaranya iaitu
Aqil bin Abi Talib yang meminta harta baitulmal.
JIZYAH
•Pengiriman surat oleh beliau kepada al-Asytar al-Nakha’i, yang menyarankan agar al-
Asytar tidak menolak pendamaian yang diminta oleh kaum kafir dan menyuruhnya mengikut
satu perjanjian ( perjanjian zimmah)

20. INSTITUSI EKONOMI :
BAITULMAL DAN CUKAI PADA
ZAMAN KHALIFAH ABBASIYAH
(ABAD KE-9 HINGGA KE-11M)

21. KHALIFAH ABU ABBAS AL-SAFFAH
 Pada masa pemerintahan beliau sumbangan yang diberikan terhadap
Baitulmal tidak ke arah positif. Beliau lebih cenderung membelanjakan wang
kerajaan khususnya bagi tujuan ketenteraan.
 Bagi menarik minat tentera,beliau telah menaikkan gaji tentera Khurasan
kepada 80 dirham sebulan. Hal ini memastikan angkatan tentera yang terlibat
dengan revolusi tidak akan meninggalkan medan peperangan. Semua
perbelanjaan ini melibatkan wang perbendaharaan negara.

22. KHALIFAH ABU JAAFAR AL-MANSUR
 Pusat pemerintahan kerajaan Abbasiyah pada asalnya terletak di Anbar.
Pada zaman pemerintahan beliau, pusat pemerintahan kerajaan Abbasiyah
dipindahkan ke Baghdad.
 Baghdad merupakan kawasan yang subur dan mudah menjalinkan
perhubungan dengan kawasan-kawasan yang lain. Pembinaan kota Baghdad
telah menelan belanja sebanyak 10 juta dinar. Seorang pegawai kewangan
telah dilantik untuk menguruskan kewangan negara. Sistem ekonominya
adalah berdasarkan sistem ekonomi kewangan.
 Menurut sistem ini,pihak petani dikenakan cukai tanah (kharaj), dan kaum
pedagang dikenakan cukai perdagangan (usyur) dengan kadar yang
berpatutan mengikut hasil pendapatan mereka. Cukai-cukai ini
menambahkan hasil kewangan perbendaharaan negara,Baitulmal.
 Khalifah Abu Jaafar sendiri telah memegang jawatan khatib dan menjadikan
segala urusan negara dikawal sepenuhnya oleh kerajaan pusat atau khalifah.

23. KHALIFAH AL-MAHDI
 beberapa pembaharuan telah dilakukan dan pembaharuan ini telah memberi
sumbangan yang besar kepada Baitulmal. Antara pembaharuan yang telah
dibuat ialah Jabatan Akauntan Negara telah ditubuhkan bagi mengawal
akaun setiap jabatan kerajaan.
 Sistem Muqasamah (perkongsian) telah diperkenalkan ke atas hasil pertanian
di Iraq. Cukai dikenakan ke atas petani berdasarkan hasil pendapatan yang
sebenar setelah ditolak perbelanjaan yang diperlukan. Cukai tersebut
melibatkan hasil buah-buahan dan sayur-sayuran. Cukai ke atas binatang
ternakan seperti lembu,kambing, atau biri-biri yang diniagakan di pasar-pasar
dan kedai-kedai di Baghdad turut dikenakan. Pembaharuan ini telah
memberikan sumbangan yang besar kepada Baitulmal kerajaan Abbasiyah.

24. INSTITUSI EKONOMI :
ZAKAT PADA
ZAMAN KHALIFAH ABBASIYAH
(ABAD KE-9 HINGGA KE-11M)

25. PELAKSANAAN ZAKAT ZAMAN
KHALIFAH ABBASIYAH
 Khalifah Abbasiyah meneruskan dan mengukuhkan
lagi dasar dan pelaksanaan zakat
 Khalifah Abbasiyah muwujudkan satu jawatan
baharu, iaitu Ketua Kadi, dengan Abu Yusuf
menjadi yang pertama menjawat jawatan ini.
Khalifah Harun al-Rasyid pernah mendapat khidmat
nasihat daripada Abu Yusuf mengenai zakat.
 Khalifah-khalifah Bani Abbasiyah menjadi penaung
kepada perkembangan ilmu pengetahuan

26.  Kemunculan pandangan mazhab seperti Mazhab
Hanafi, Mazhab Maliki, Mazhab Shafi’e dan Mazhab
Hambali.
 Pemerintahan Bani Abbasiyah telah membahagikan
zakat kepada dua, iaitu zakat fitrah dan zakat harta.
 Zakat fitrah – wajib ditunaikan selepas selesai
mengerjakan puasa bulan Ramadhan. Tujuannya untuk
menyucikan orang yang berpuasa daripada ucapan dan
perbuatan yang sia-sia.
 Orang berj
 Hak menerima zakat fitrah ialah hamba atau orang
merdeka tidak kira jantina dan klasifikasinya. Zakat
fitrah harus diberi sebelum solat Aidilfitri.
 Zakat harta – harta benda yang diwajibkan zakat
seperti binatang ternakan, emas, perak, barang
perdagangan, dan biji-bijian.

27. SEKIAN….