1. RRJETAT KOMPJUTERIKE
• Sistemet kompjutertike distributive (SKD)
• SKD përbëhen nga disa stacione punuese lokale të lidhura me një rrjet.
Në SKD, secili kompjuter është i pajisur me procesorin e vet dhe me
memorije operative – janë autonom;
• Rrjetin kompjuterik, sistemi e shfrytëzon për komunikim sipas rregullit
Secili – me – Secilin.
• Qëllimi – këmbimi i informatave, shfrytëzimi i resurseve të përbashkëta
hardverike dhe softuerike, përpunimi i përbashkët i të dhënave dhe
këmbimi i informatave me kompjuterët e tjerë në sistem.
• Rrjeti kompjuterik është aktiv, vetëm atëherë kur mund të barten të
dhënat, programet apo të shfrytëzohen resurset e përbashkëta.
• Pa rrjet nuk kemi SKD.
• Numri maksimal i stacioneve punuese të kyçura në SKD mvaret nga lloji
dhe funksionaliteti i rrjetit.
• Stacione punuese mund të jenë PC të llojit të ndryshëm, printerët e
ndryshëm, skanerët, stacionet grafike si dhe serverët e fuqishëm dhe
superkompjuterët modern.
• Komunikimin e një stacioni punues me të tjerët në rrjet, e mundëson
sistemi operativ që në vete i ka serviset dhe drajverat që përkrahin punën
në rrjetin distributiv.
• SO të rrjetave sot janë integruar brenda sistemeve operative standarde.

2. RRJETAT KOMPJUTERIKE
Pse SKD?
• Bashkëshfrytëzimi i resurseve – datotekat e mëdha (në server),
printerët special, skanerët e mdhenjë dhe periferalet tjera.
• Shpejtësia e procesimit – Secili stacion ka procesorin dhe MEM
e vet, procesimet e mëdha mund të kryhen paralelisht.
Menaxhimi i punës së këtillë bëhet nga ana e serverit.
• Besueshmëria – Me SKD ngritet besueshmëria e sistemit. Nëse
një stacion del nga funksioni, punën e tij e marrin të tjerët.
• Komunikimi – Synimi kryesor i rrjetit – ndrrimi i informatave
përmes rrjetit.
• Obligimet e SO të rrjetit – kontrolli i të drejtave për të hyrë në
rrjet (autentifikimi), si dhe menaxhimi i resurseve të përbashkta
dhe kontrolli i çasjes në resurse (autorizimi).
• SO drejton me protokolet dhe rregullat e komunikimit në rrjet.
• SO moderne munsojnë dhe përkrahin punën në rrjet, çka nuk
ka qenë rasti me sistemin MS DOS.

3. Topologjia e rrjetit
1. Topologjia e lidhjes
totale – Secili
kompjuter (stacion
pune) lidhet me linjën
komunikuese me të
gjitha stacionet tjera
në rrjet. Nëse numri i
stacioneve është n,
numri i linkave në rrjet
është n*(n-1)/2. Ky
është modeli teorik, të
cilin në praktikë rrallë
mund ta hasim.
Topologjia – pamja fizike dhe forma e rrjetit. Në nyjet e rrjetit janë vendosur
stacionet punuese, që lidhen mes veti me rrugë komunikuese. Janë disa
mundësi të lidhjes së kompjuterëve në rrjet.

4. Topologjia e rrjetit
Topologjia
magjistrale – të
gjithë kompjuterët
në rrjet janë të
lidhur në një
magjistralë – në
një linjë. Shkëputja
e linjës apo e
ndonjë nyje,
sistemin e bënë
pasiv.

5. Topologjia e rrjetave
Topologjia unazore – Kompjuterët
lidhen në rreth, pra në magjistrale
të mbyllur rrethore. Mënyra e
kyçjes i ngjanë topologjisë
magjistrale.
Parimi i punës: shenimet
çarkullojnë në rreth në një kahje
dhe secila nyje ofron ose pranon
shenime nga rrjeti. Në këtë lloj
rrjetash, i shmangemi kolizioneve
duke formuar signale elektronike
të quajtur ¨token¨ dhe të cilët
qarkullojnë nëpër rrjet dhe i
bashkangjiten mesazhit i cili i
dërgohet kompjuterit tjetër. Pas
pranimit të shenimeve, pranuesi
e liron tokenin dhe e kthen prapa
në rrjet. Ky parim i ka shërbyer
kompanisë IBM për të krijuar IBM
TOKEN RING që ka veti sikur
magjistrala.

6. Topologjia e rrejtit
Topologjia e pemës –
nga nyja qendrore në
rrjet, degëzohet
hierarkia e nyjeve nga
lart – poshtë –
ngjashëm me
degëzimin e pemës.
Ky konfiguracion ka
kosto investiv të ulët,
mirëpo nëse dështojnë
nyjet kah maja e
hierarkisë, bie rrjeti,
duke u ndarë në dysh.

7. Topologjia e rrjetave
Topologjia YLL – rrjedh nga
faza fillestare e zhvillimit
të rrjetave, kur mainframe
kompjuterët rrethoheshin
me terminalë. Në rast të
këtij konfiguracioni
shfrytëzohet HUB-i që ka
kyçje të mjaftueshme.
Sistemi nuk mvaret nga
gjendja e nyjeve në rrjet.
Mund të përdoren edhe
më shumë HUB-a dhe të
konfigurohet rrjet shumë i
përbërë. Ky konfiguracion
është i mirë për kombinim
të mainframe me
mikrokompjuterë për
procesime të kombinuara.

8. Llojet e rrjetave kompjuterike
L A N - rrjeta
LAN (Local Area Network ) - një
kombinim i hardverit, softuerit,
kanaleve komunikuese,
protokoleve dhe mjeteve lidhëse të
dy apo më shumë kompjuterëve,
në hapsirën e kufizuar (lokale).
Komponentet e LAN rrjetit -
Kusht i kyçjes në rrjet – kartela
komunikuese (NET Card),
kabllot ndërlidhës: telat, kabllo
koaksial, kabllo optik.
Pjesë e rrjetit - të gjitha
komponentat e lidhura në te -
skanerët, tabelat digjitale, printerët,
kompjuterët e ndryshëm (PC,
mainframe, stacione pune,
notebook, etj )

9. Rrjetat kompjuterike - LAN
• Nyjet janë afër, mund të realizohet lidhja e mirë fizike çka
mundëson shpejtësi nga 1MBps deri 1GBps.
• Serveri - Kompjuteri i shpejtë, i autorizuar si kryesor, ndihmon
punën në rrjet, kontrollon komunikimin dhe mundëson ndarjen e
resurseve dhe të datotekave.
• Sistemi Operativ i cili menaxhon aktivitetet në rrjet, mund të
instalohet vetëm në server ose në mikrokompjuterët e rrjetuar.
• Për PC platformat në rrjet, SO janë: Novell Netware, Microsoft
Windows > >2000 dhe IBM LAN server.
• LAN rrjetat mund të përfshijnë pajisjet hardverike ose softverike, të
cilat mundësojnë komunikimin me LAN rrjetat tjera ose me resurset
kompjuterike të largëta.
• Bridge lidh dy apo më shumë LAN-a që kanë teknologji të
ngjashme
• Gatewey i mundëson shfrytzuesit në LAN që të komunikon me
mainframe kompjuterin si dhe me rrjet jo të ngjashëm (psh të
shfrytëzon ndonjë bazë komerciale në I-net).
• Router –i shfrytëzohet për përcjelljen (rutingun) e mesazheve përtej
disa LAN të lidhura apo përtej ndonjë rrjeti global.

10. WAN rrjeti ( Wide Area
Network), që lidh
kompjuterët n1 distanca
të mëdha, duke
shfrytëzuar linjat
telefonike, radio valët dhe
komunikimet satelitore
(shiko: animacionin).
WAN i kombinon resurset
publike dhe private.
Kompania mund të zgjedh
përdorimin e rrjetit global
publik (provajderët lokal),
ose të krijojnë rrjetat e
veta duke shfrytëzuar
resurset private dhe
ublike. Rrjetat publike –
mundësojnë kërkimet e
bazave të mëdha të
shenimeve, puna me
mainframe 24 orë etj.
Proc.
Komunik
(PK)
PK
PK
PK
PK
Kompjuteri
i rrjetuar
LAN LAN
PK – nyjet e largëta të WAN rrjetit
WAN rrjetat – janë heterogjene
Janë zhvilluar – WEB serviset dhe XML
standardi për këmbim të informatave

11. Komunikimi në rrjet
Për tu realizuar komunikimi në rrjet, duhet të
janë këto parakushte:
1. Rregullat për emërtimin e kompjuterëve
dhe shëndrrimin e emrit në adresë;
2. Strategjia e rutimit;
3. Vendosja dhe formimi i pakove të rrjetit si
njësi themelore transportuese
4. Rregullat për lidhjen e proceseve në rrjet
5. Zgjidhja e problemeve të ndeshjeve në
rrjet

12. Rregullat për emërtimin e kompjuterëve dhe shëndrrimin e emrit në
adresë
– Secili kompjuter në rrjet ka emrin e vet. Kur paraqitet në WAN, emri
është i kompletuar (Psh: bac.aferim.co.uk).
– Emri shëndrrohet ne adresën IP. Secili kompjuter në Internet ka
adresen e vete – unike në botë. Adresa përbëhet nga 4 numra
(oktetet),të ndarë me pika: 193.203.17.22, 147.91.8.6, 201.5.121.3.
– Këto quhen IP adresat sepse i shfytëzon IP protokoli nga familja e
TCP/IP protokolit.
– Adresari i emrave dhe i IP adresave mund te ruhet ne nivelin lokal
(besimi i vogel, shpejtesia e madhe), ose ne ndonje server global.
– Permes servisit te quajtur – Domain Name System (DNS) – kompjuteret
grupohen ne teresi logjike - DOMENE – ne menyre hijerarkike.Ne kete
menyre formohen adresaret per shendrrimin e emrit te kompjuterit ne IP
adresa.
– Gjate ketij shendrrimi behet analiza si psh:per adresen
bac.aferim.co.uk:
• uk paraqet UK, vendin ku eshte kompjuteri
• co (corporate) - kemi te bejme me org afariste
• Aferim Paraqet emrin e organizates
• bac eshte emri i kompjuterit ne kompani
– Me Algoritme të llojit Cashe procedurat e adresimit mund të
shpejtesohen ne menyre te dukshme.

13. Strategjia e rutimit
– Ndermjet nujeve – ka shumë rrugë, pra ka mundësi të
zgjidhjes – kah do të shkon paketi.
– Nyjet kanë tabelën e rutimit (tabela ka shenimet për
rrugët e mundëshme, shpejtësitë në secilen rrugë, etj.).
– Rutimi mund të jet statik apo dinamik.
– Rutimi statik nënkupton rrugët e paracaktuara gjatë
instalimit të rrjetit dhe nuk ndryshojnë.
– Rutimi dinamik – ruteri optimizon rrugëtimin e
shenimeve (kostoja minimale, shpejtësia maksimale)
mvarësisht nga gjendja aktuale në rrugët komunikuese.
– Kur një LAN lidhet në WAN përmes ruterit, secili
kompjuter në LAN ka një rrugëtim statik deri te ruteri,
kurse ky (ruteri), bënë optimizimin e lëvizjes nëpër
rrjetin WAN.

14. Vendosja dhe formimi i pakove të rrjetit si njësi
themelore transportuese
– Secili mesazh që shkon drejt rrjetit, zbërthehet
në pako (ngjashëm me dërgesat postale).
– Definohet formati i pakos (sikur dimensionet
dhe pesha e dërgeses, si dhe rregullat që
obligativisht të vëhet adresa dhe pullat postale
me çka paguhet shërbimi).

15. Rregullat për lidhjen e proceseve në rrjet
• Janë të njohura tri shema të komunikimit në
rrjet:
– Komutacioni i lidhjes (lidhja fikse fizike i atribuohet
nyjeve përgjatë tërë kohes së komunikimit);
• E ngarkon lidhjen, por kërkon pak angazhim kohe dhe
softueri
– Komutacioni i dërgesave (vëhet lidhja fikse e
përkohëshme gjatë përcjelljes së një dërgese);
– Komutacioni i pakove (vëhet një lidhje e
përkohëshme për dërgim të pakos – duhet të ceket
burimi/destinimi/nr i pakos – pakot përsëri rradhiten -
që të mund të lexohen)

16. Zgjidhja e problemeve të ndeshjeve në rrjet
• Janë tri algoritme për zgjidhjen e këtyre çështjeve:
– Përgjimi dhe detektimi i ndeshjeve – Përgjohet linja dhe
pakoja dërgohet vetëm kur linja është e lirë. Edhe pas kësaj,
linja përgjohet për të detektuar ndeshjen me pakot tjera. Në rast
ndeshje – pakoja çohet sërish. Secila nyje e zotëron vetvehten.
Ana e dobët – kur ka shumë komunikim, nyja tenton dërgimin e
pakos shumë herë.
– Dërgimi i zhetonit (token passing) – kur nyja fiton zhetonin, ka
të drejt të dërgon pakon. Pas kësaj, zhetonin e transferon më
tutje. Ky është një FER algoritëm, mirëpo koha e pritjes rritet
– Vrimat për dërgesa (message slots) – Struktura e cila
çarkullon bashk me dërgesat – që i përngjanë kamionit postar

17. Protokoli
Protokoli është bashkësi e rregullave dhe algoritmeve me të cilat
standardizohet puna e ndonjë pajisje, grupi pajisjesh apo të sistemit
Protokolët e rrjetave kanë 7 nivele:
Shtresa Fizike (Detajet mekanike dhe elektrike)
Shtresa e lidhjes (çasja harduerit, përmirsimi i gabimeve
në shtresën fizike dhe adresimi fizik i kartelave
Shtresa e rrjetit (adresimi logjik dhe rutimi i pakos
- drejton adresat shkuese, dekodon adr.ardhëse
Shtresa transportuese (bartjen e dërgesave, ndarja në pako
kontrolli i rrjedhës, rradhitja e pakos, etj.)
Shtresa e sesionit (e rivendosë sesionin
dhe i njeh protokolët e shfrytëzuar)
Shtresa e prezentimit (problemet e foramateve të
ndryshme të kompjuterëve dhe të shenimeve në rrjet)
Shtresa e aplikacionit (aplikac. dhe protokolet për
bartjen e datotekave, vetstrehimi dhe postimi elektronik)

18. TCP/IP protokoli
TCP/ IP është një familje e protokoleve që mbështetin internet
komunikimin.
TCP/IP (Transmision Control Protocol/Interface Protocol) ose
Transport Control Protocol /Internet Protocol.
TCP/IP paraqet mënyrën për këmbim të informtave ndërmjet
kompjuterëve të ndryshëm në rrjeta të ndryshme.
• TCP/IP protokoli i ka tri shtresa:
(1) Shtresa Aplikative - çasja e shfrytëzuesit në serverët e
rrjetit (HTTP, FTP, SMTP, POP3, DNS):
• HTTP (HiperTextTransport) – çasja kah web faqet
• FTP (File transport) – çasja kah datotekat
• SMTP (simple mail transport) – posta e cila është në
ardhje
• POP3 (post office) – posta që është në shkuarje
• DNS (domain name system) – emrat e serverëve / IP
(2) Shtresa transportuese i merr dërgesat, i segmentizon në
datagrame, formon lidhje virtuale dhe realizon dërgesën
(TCP, UDP)
(3) Internet shtresa (Shtresa rrjetore, IP adresimi dhe rutimi
– IP, ICMP, ARP):
• IP – rutimi themelor për bartjen e informatava më tutje
• ICPM – dërgesat kontrolluese – mbështetet në IP – pra
janë një i ECHO për ping
• ARP – adres resolution. Janë për identifikimin e MAC në
rrjet:
• ARP – IP në MAC
• RARP – MAC në IP
Shtresa Network Access Layer – e integruar në kartelat
komunikuese

19. IP Adresimi
• IP adresa është unike për secilin kompjuter në botë (4
numra, me pikë)
• Quhen IP adresa nga se i shfrytëzon IP protokoli nga
familja e TCP/IP
• IP adresa – grupi i parë përcakton rrjetin, grupi i dytë –
paraqet adresen e kompjuterit
• Të gjitha IP adresat në botë janë të ndara në pesë klasë:
A, B, C, D, E
• Klasa A janë adresat që fillojnë me 0 në oktetin e parë
• Klasa B janë adresat që fillojnë me 10 në oktetin e parë
• Klasa C janë adresat që fillojnë me 110 në oktetin e
parë;
• Klasët D (1110..) dhe E (11110..) janë për nevoja
speciale.