1. บทปฏิบัติการทดลองที่ 6
โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก
เรื่อง โครงสรางภายในของใบ
เรื่อง การศึกษาโครงสรางภายในของใบพืชดอก
จุดประสงคการเรียนรู : นักเรียนมีความสามารถในการปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆ ตอไปนี้ได
1. บอกสวนประกอบของโครงสรางภายในใบของพืชดอก
2. เปรียบเทียบโครงสรางภายในใบของพืชใบเลี้ยงเดียวและพืชใบเลียงคูได
่ ้ 
3. ทําการทดลองและสรุปผลการทดลองได
หลักการ / ทฤษฎี
ใบ (leaf) เปนสวนของพืชทีเ่ จริญเติบโตออกมาทางดานขางของลําตนหรือกิ่งตรงตําแหนงของขอ
ใบสวนใหญจะมีสีเขียวของคลอโรฟลล มีรูปรางและขนาดแตกตางกันไปแลวแตชนิดของพืช
หนาที่หลักของใบคือใชในการสังเคราะหแสง การหายใจและการคายน้า ํ
ลักษณะโครงสรางภายในใบของพืชแตละชนิด จะประกอบดวยเนื้อเยื่อ 3 กลุม คือ
เอพิเดอรมิส (epidermis) มีโซฟลล (mesophyll) และมัดทอลําเลียง (vascular bundle) ชั้นเอพิเดอรมสิ
(Epidermis)มี 2 ดาน คือเอพิเดอรมิสดานบน(Upper epidermis) กับเอพิเดอรมิสดานลาง (Lower epidermis)
มักมีความหนาเพียงชั้นเดียว เอพิเดอรมิส ดานบนจะมีสารคลายขี้ผึ้ง เรียกวา คิวทิน (cutin) มาเคลือบเปนชั้น
บางๆ เรียก คิวติเคิล (cuticle) เพื่อชวยปองกันการระเหยของน้ําออกจากใบ ชั้นมีโซฟลล (Mesophyll)
แบงออกเปน 2 ชั้นยอย คือ พาลิเสดมีโซฟลล (Palisade mesophyll) และ สปนจีมีโซฟลล (Spongy
mesophyll) มัดทอลําเลียง (Vascular bundle) ประกอบ ดวย Xylem กับPhloem โดยไซเล็มจะอยูดานบน 
สวน Phloem จะอยูดานลางโดยมีบัลเดิลชีท(bundle sheath) ลอมรอบ ทําใหมัดทอลําเลียงแข็งแรง มัดทอ

ลําเลียงสวนใหญจะอยูในชั้นสปนจีมีโซฟลล (spongy mesophyll) จึงทําใหเห็นเสนใบนูนขึ้นมาทาง
ดานลางของใบ

2. อุปกรณ / เครื่องมือและสารเคมี
1. กลองจุลทรรศน 1 กลอง
2. สไลด และกระจกปดสไลด 2 ชุด
3. กระจกนาฬิกา 1 อัน
4. ใบมีดโกน 1 ใบ
5. พูกัน เล็ก ๆ หรือเข็มเขี่ยเชื้อ 1 ดาม
6. จานเพาะเชือ ้ 1 ชุด
7. หลอดหยด 1 อัน
8. แผนโฟมเล็กๆ 2 แผน
8. บีกเกอรขนาดตาง ๆ 1 – 2 ใบ
9. กระดาษเยื่อ 1 มวน
10. น้ําสะอาด
11. ใบพูระหง ใบผักบุง ฯลฯ
12. ใบขาว ใบขาวโพด ใบเตย ฯลฯ
วิธีการทดลอง
1. ใหนกเรียนแตละกลุมนําใบไมที่เปนพืชใบเลี้ยงคูมา 1 ชนิด เชน ใบพูระหง ใบผักบุง ฯลฯ และ
ั
พืชใบ เลี้ยงเดี่ยว 1 ชนิด เชน ใบขาว ใบขาวโพด ใบเตย ฯลฯ
2. สังเกตลักษณะภายนอกของใบไมชนิดตาง ๆ จํานวนใบบนกานใบ บันทึกผลการสังเกต
(วาดรูปประกอบ)
3. สําหรับพืชใบเลี้ยงคู ใหมวนจากริมใบดานหนึ่งมายังริมใบอีกดานหนึง มวนใหแนนเปนหลอดกลม
 ่
4. จากปลายใบลงมาประมาณ 1/3 ของใบตัดทิ้งออกไป
5. ใชใบมีดโกนคมๆ ตัดใบตามขวาง โดยใหผานเสนกลางใบใหไดแผนบางที่สุด เทาที่จะบางได
6. นําสวนของใบที่ตัดไดหลายๆ ชิ้น ใสลงในจานเพาะเชือที่มีน้ํา เลือกชิ้นที่บางที่สุดประมาณ 1-2 ชิ้น
้
วางลงบนแผนสไลดที่มีหยดน้ําอยู ปดดวยกระจกปดสไลด ระวังอยาใหมีฟองอากาศอยูภายใน
7. สําหรับพืชใบเดี่ยว ไมสามารถมวนริมใบได ใหใชแผนโฟมตัดเปนชินบางๆ 2 แผน วางประกบกัน
้
โดยใบพืชใบเลี้ยงเดียวอยูตรงกลาง
่ 

3. 8. ใชใบมีดโกนคมๆ ตัดใบตามขวางใหเปนแผนบางๆ หลายๆ ชิ้น ลงในจานเพาะเชื้อที่มีน้ําอยู เลือก
ชิ้นสวนที่ยาวและสมบูรณที่สุด 1-2 ชิ้น วางบนแผนสไลด ทําเชนเดียวกับพืชใบเลี้ยงคู
9. นําสไลดไปตรวจดูดวยกลองจุลทรรศน เลือกดูชิ้นใบทีบางและสมบูรณที่สุด โดยใชเลนสใกลวัตถุ
่
กําลังขยายต่า เมื่อเห็นโครงสรางทั้งหมดแลวเปลี่ยนเปนเลนสใกลวัตถุกําลังขยายสูงขึ้นเพื่อตรวจดูเซลล
ํ
แตละบริเวณ
10. บันทึกภาพและเปรียบเทียบลักษณะภายในของใบพืชแตละชนิด และเปรียบเทียบกับนักเรียนกลุมอื่น
วิธีตัดใบพืชตามขวาง
คําถามกอนการทดลอง
1. นักเรียนทราบหรือไมวาเนื้อเยื่อชั้นตางๆ ของใบประกอบดวยเนื้อเยื่อถาวรอะไรบาง
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
2. นักเรียนคิดวาเนื้อเยื่อชั้นตางๆ ของใบพืชใบเลี้ยงเดียวกับใบพืชใบเลี้ยงคู เหมือนกันหรือตางกันอยางไร
่
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

4. รายงานผลการทดลองบทปฏิบัติการที่ 6
เรื่อง การศึกษาโครงสรางภายในของใบพืชดอก
วัน /เดือน / ป .............................................. กลุมที่ ........................ เวลาที่ใช .......................... ชั่วโมง
ชื่อสมาชิกในกลุม
1. .............................................................................................................
2. .............................................................................................................
3. .............................................................................................................
4. .............................................................................................................
5. .............................................................................................................
วัตถุประสงค
1. .............................................................................................................
2. .............................................................................................................
3. .............................................................................................................
4. ............................................................................................................
ผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................

5. สรุปผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
อภิปรายผลการทดลอง
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................

6. คําถามหลังการทดลอง
1. กลุมเซลลแตละบริเวณของใบ มีลักษณะเหมือนกันหรือไม อยางไร
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
2. แสดงแผนภาพโครงสรางภายในใบของพืชใบเลี้ยงคูกบใบ พืชใบเลียงเดียว และตําแหนงเนื้อเยื่อ ั ้ ่
บริเวณตาง ๆ พรอมชี้บง ในแต ละสวน
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
3. หนาที่ของใบพืช
1……………………………………………………………………
2……………………………………………………………………
3. ………………………………………………………………….
4. นักเรียนจะสรุปผลการทดลองนี้อยางไร
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

7. ใบความรูที่ 1
โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก
เรื่อง โครงสรางภายในของใบ
สาระสําคัญ
ใบ( Leaf )
ใบ เปนสวนของพืชหรือรยางคที่เจริญออกไปบริเวณดานขาง โดยมีตําเหนงอยูที่ขอปลองของตน
และกิ่ง ใบสวนใหญจะมีสีเขียวของคลอโรฟลล รูปรางและขนาดของใบแตกตางกันไปตามชนิดของพืช
หนาที่หลักของใบคือใชในการสังเคราะหแสง การหายใจและการคายน้าํ
ลักษณะโครงสรางของใบ
สวนประกอบของใบมี 3 สวนคือ แผนใบ ( blade หรือ lamina ) กานใบ ( petiole ) และหูใบ ( stipule )
1.แผนใบ ( blade หรือ lamina ) มักแผเปนมีขนาดใบและรูปรางตางกัน
เสนใบ ( vein ) ใหสังเกตเสนกลางใบ ( midrib ) ซึ่งตอเปนเนื้อเดียวกับกานใบ จากเสนกลางใบแยก
ออกเปนเสนใบ ซึ่งจะแยกแขนงออกไปอีกเปนเสนแขนงใบ ( vientet ) การเรียงของใบ ( venation ) ในพืช
ใบเลี้ยงเดียวสวนมาก เปนเสนใบขนาน ( parallel venation )เรียงตามยาวของใบ (plamately parallel
่
venation) และเสนใบขนานกันตามขวางของใบ ( pinately parallel venation )
สวนของใบเลียงคูเปนแบบตาขาย ( netted หรือ recticulated venation ) ซึ่งมี 2 แบบคือ
้

8. 1.1.1 รูปราง ( shape ) ของแผนใบ พิจารณาจากอัตราสวนตามความยาวและ ความกวางของแผนใบ
1.1.2 ปลายใบ ( apex ) ฐานใบ ( base ) และขอบใบ ( margin )รูปแบบและชื่อเรียกตางกัน
2. กานใบ ( petiole )
ติดกับแผนใบตรงฐานใบ ยกเวนบางชนิดกานใบติดตรงกลางหรือตรงดานในของแผนใบ กานใบสันบาง ้
ยาวบาง หรือไมมีกานใบเลย เรียก sessile leaf กานใบโดยมากมีลักษณะกลม ใบพืชใบเลี้ยงเดียวบางชนิด
่
กานใบแผหุมลําตนเรียกกาบใบ ( leaf sheath )
3. หูใบ ( stipule )
เปนระยางค อยูตรงโคนกานใบ ถาเปนหูใบของในยอย ( leaflet ) เรียกหูใบยอย ( stiple ) หูใบมีลักษณะเปน
ริ้ว หนามหรือตอมเล็ก ๆ สวนใหญมีสีเขียว หูใบมีรูปรางขนาดและสีตางกัน


9. การจัดเรียงของใบบนตน ( leaf arrangment ) ใบที่ออกมาจากสวนของลําตน แบงออกไดกวาง ๆ 3 แบบคือ
1.แบบสลับ ( alternate หรือ spiral )
2.แบบตรงขาม ( opposite )
3. แบบวง ( whorled )
ใบเดี่ยวและใบประกอบแบบตาง
1.ใบเดียว ( simple leaf ) ใบที่มีแผนใบแผนเดียว
่
2.ใบประกอบ (compound leaf )คือใบที่มีแผนใบมากกวาหนึ่งเกิดบนกานใบอันเดียวกันแตละใบ เรียกวาใบ
ยอย ( leaflet ) กานชองใบยอยเรียกวา petiolule หรือ petiolet ใบเดียวหรือใบประกอบสังเกตไดโดยใบเดี่ยว
่
มีตาขาง ( arillary bud ) หรือ ตายอด ( terminal bud ) อาศัยดูความออนแกของใบ ถาเปนใบประกอบจะแก
พรอม ๆ กัน แตถาเปนกิ่งของใบเดียว ใบตอนโคนจะแกกวาใบตอนปลายกิ่ง ใบประกอบแยกออกไดดังนี้
่
2.1 ใบประกอบแบบขนนก ( pinnately compound leaf ) มีใบยอยออก 2 ขางของเกนกลาง ( rachis) ซึ่ง

10. เปนสวนที่ตอกับกานใบ ใบประกอบมีใบยอยออกแกนกลาง 2 ครั้ง เรียกใบประกอบแบบขนนก 2 ชั้น (
bipinnately compound leaf ) แกนของใบประกอบใบยอยแยกออกจากแกนกลาง นี้เรียก rachilla พืชบาง
ชนิดมีใบประกอบแบบ tripinnately compound leaf คือมีการแตกแขนงของใบ ยอยเชนเดียวกับใบประกอบ
แบบขนนกสองชั้นแตเพิ่มมาอีก หนึ่งชั้น
2.2 ใบประกอบแบบรูปมือ ( palmately compound leaf ) คือใบประกอบที่มีใบยอยทุกใบออกมาจากตํา
เหนงเดียวกันตรงปลายกานใบ ใบประกอบแบบนี้ถามี 3 ใบยอยเรียก trifoliolate ถามี 4 ใบเรียก
quadrifoliolate และถามีใบยอยมากกวานีเ้ รียก polyfoliolate trifoliolate อาจเปนใบประกอบแบบขนนกถามี
rachis
ภาพแสดงลักษณะใบประกอบแบบขนนก ( pinnately compound leaf )
ภาพแสดงลักษณะใบประกอบแบบรูปมือ ( palmately compound leaf )

11. โครงสรางภายในใบ
1 Epidermis ประกอบดวย epidermal cell อยูดานนอกทั้งสองขางของแผนใบ มี cuticle เคลือบ
epidermal cell นี้มีชั้นเดียว ยกเวนพืชบางชนิดมีหลายชันเรียก multiple epidermis ซึ่งทําหนาที่เก็บสะสมน้ํา
้
( water storge tissue ) นอกจากนี้ยังมี epidermal cells ที่มีรูปรางตางกันคือ
1.1 guard cell หนึ่งคูทําใหเกิด stoma หรือเรียกปากใบซึ่งอยูระดับเดียวกับ epidermis เรียก typical stoma
หรืออยูต่ํากวาเรียก sunken stoma หรืออยูสูงกวาเรียก raised stoma
1.2 bulliform cell, มีขนาดใหญกวา epidermal cell ธรรมดา อยูเปนกลุมประมาณ 3 – 5 เซลลที่ epidermis
ดานบน ทําหนาที่เกียวกับการมวนงอของกานใบ
่
2 Mesophyll เปนเนื้อเยื่ออยูระหวาง epidermis ทั้ง 2 ดานสวนใหญเปน parenchyma สองชนิดคือ
palisade parenchyma รูปทรงกระบอกเรียงชิดกันในแนวดิ่งมีคลอโรพลาสตมากซึ่งเปนสิ่งสําคัญใน
กระบวนการสังเคราะหแสง อีกชนิดคือ spongy parenchyma ขนาดและรูปรางของเซลลไมแนนอนอยูกัน
อยางหลวม ๆ มีคลอโรพลาสตและมีชองอากาศนอยกวาชนิดแรก
3 Vascular bundle กลุมทอลําเลียงของใบซึ่งไดแก เสนกลางใบ เสนใบ และเสนแขนงใบซึ่งมี
xylem,phloem,cambium นอกจากนี้ยังมีเนือเยื่อcollenchyma, sclerenchyma, ที่เพิ่มความเหนียวและความ
้
แข็งแรงใหแก
ภาพแสดงลักษณะโครงสรางภายในของใบ
ภาพแสดงลักษณะของปากใบ (stomata)