Trend: Energiebesparing in de bestaande bouw en nieuwbouw Wouter Borsboom, TNO Compacte Warmteopslag In de Icoonwoning te Heerhugowaard is met succes de eerste demonstrator van Compacte Warmteopslag getest. Deze door TNO ontworpen installatie geeft het principe aan dat het op het ene moment het overschot aan zonnewarmte opgeslagen kan worden in een mineraal. En op een ander moment komt deze warmte weer beschikbaar voor het verwarmen van de woning en de bereiding van tapwater. Deze revolutionaire vorm van energieopslag heeft het in zich om de cv-ketel en de warmtepomp (deels) overbodig te maken. Tijdens deze bijeenkomst wordt u geïnformeerd over de resultaten van de testperiode en over de volgende stappen voor de marktintroductie van deze veel belovende techniek.

1. Trends: Energiebesparing in de bestaande
bouw en nieuwbouw
Wouter Borsboom

2. 2
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Waar gaat nu de energie in Nederland naar toe?

3. 3
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Warmte heeft een groot aandeel
Warm water voor gebouwen en industrie neemt tweede plaats in.

4. 4
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends

5. 5
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Behoeftes Woningvoorraad: opslag om verschil
vraag en aanbod te reduceren
• Aanbod duurzame energie afhankelijk van zon, wind;
• Overschot zonnewarmte en PV in de zomer, in de winter een tekort;
• Tijdsonevenredigheid bij duurzame energie opheffen (vraag-aanbod
saldering in de huidige vorm is niet gegarandeerd);
• Relatief weinig technologieën om dit op te lossen
• Thermochemische opslag kan hier een oplossing bieden

6. 6
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Eerste prototypes van lange termijn opslag en
producten met korte termijn opslag verschijnen
Seizoensopslag
demonstrator
iCOONwoning
Passief huis
toestel iCOON
woning met
opslagvat
Belangrijke randvoorwaarde: lage energievragende
woning

7. 7
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Behoefte woningvoorraad: Lage energievragende
woning
Lage ruimtewarmtevraag
Lage warmtapwater vraag
Lage electriciteitsvraag

8. 8
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Behoefte woningvoorraad: Lage energievragende
woning

9. 9
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Trends: Deal de Stroomversnelling koopwoning.
Beginnen met 100.000 woningen nul op de meter
• Resultaat na renovatie, nul op de meter
• Consortium >100 organisaties: banken, gemeentes, aannemers
• Stimuleren vraag: gemeentes, energiemaatschappijen, wijkambassadeurs
• Aanbod: samenwerking van aannemers en toeleveranciers (co-developers)
• Vormgeven van een hypotheek voor nul op de meter renovatie

10. 10
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Eerste resultaten Nul op de meter: Rijswijk Buiten

11. 11
November 07, 2014
Trends: Nul op de meter Rijswijk Buiten (NOM)
Energielevering en –opbrengst in kWh na circa 11 maanden…
Wouter Borsboom,
Trends
Woning Levering Teruglevering Saldo Opbrengst
PV (circa)
Bruto gebruik
(circa)
A 2342 -3122 -780 3200 2420
B 2328 -3079 -751 3600 2849
C 1639 -3333 -1694 3500 1806
D 2087 -3141 -1054 3400 2346
E 3135 -3011 +124 3400 3524
Woning E: hoog setpoint ruimtetemperatuur: 23,5 °C
Balanceren van levering en teruglevering in de
toekomst belangrijk: saldering, flexibele
tarieven, mogelijke verplichting opslag

12. 12
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Trends: Luchtdichtheid door de jaren sterk verbeterd,
Luchtdichtheid iCOONwoning Qv10 = 0,138/m2
iCOON
woning
2010

13. 13
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Effect van luchtdichtheid op energiegebruik

14. 14
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Alhoewel de luchtdichtheid sterk is verbeterd
blijft het een aandachtspunt
• Luchtdichtheid blijkt een zwak punt te zijn, zoals volgt uit
BT metingen in 13 projecten. Veel projecten hebben een
slechtere luchtdichtheid dan beoogd
• De meeste luchtlekken zitten op dezelfde plaats (zie
volgende slide)
• Problemen met luchtlekken leiden niet alleen tot hoger
energiegebruik maar kunnen ook leiden tot problemen om
de woning op temperatuur te krijgen bij een installatie met
een kleine capaciteit (bijvoorbeeld warmtepomp)
• Verbeterde luchtdichtheid leidt tot beter waarnemen van
geluiden in de woning en tussen woningen, installatiegeluid
wordt belangrijker.

15. 15
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Eerste analyse Bouwtransparant metingen:
Fouten zijn gemakkelijk te voorkomen, veel luchtlekken op
dezelfde plaatsen, zelfs in NOM
15
#1
#1
#2
#3
Oorzaak lek Aantal keer
in 13 proj.
Schoorsteen 13
Raam 9
Raamkozijn 9
Deur 9
Dak-gevel 5
Ventilatierooster 5
Kruipluik 3
Deurkozijn 3
Bouwtransparant is een goede aanpak
om luchtdichtheid bloot te leggen
TIP (Rijswijk Buiten):
Alle bouwfouten uit steekproef met
fotobewijs herstellen bij alle woningen

16. 16
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Warmtapwater grootste post na huishoudelijk
energie gebruik in een goed geisoleerde woning
Vraagbeperking: Douchewtw, vermindering leidingverliezen
Hot fill apperatuur kan leiden tot grotere benutting zonnewarmte van
een zonnecollector en leiden tot een reductie van huishoudelijke
energiegebruik.

17. 17
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Hoe krijgen we een comfortabele woningen
Verschillende systemen voor lage temperatuur warmte afgiftes:
luchtverwarming en vloerverwarming en lage temperatuur radiatoren
Kunnen in principe allemaal comfort bieden in goed geïsoleerde woning
maar randvoorwaarden:
Lage energieverbruik: zonering belangrijk voor energieverlaging
Koelere slaapkamer:
Behoefte aan verwarming, koelen en ventilatie per kamer
Mogelijkheid om woonkamer onafhankelijk te verwarmen van slaapkamers
bijvoorbeeld extra warmteafgifte in woonkamer bij 1 zone luchtverwarming
Maak raamgebruik mogelijk zonder excessief energiegebruik door
bijvoorbeeld thermisch compartimenteren van de woning.

18. 18
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Laatste aandachtspunt: koelvraag
Kerkrade: overstek &
spuivoorziening BG

19. 19
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Voorbeeld geen passieve koelmaatregelen
Montferland
Vloer, Gevel en Dak hebben een isolatiewaarde Rc=6
Verwarming combinatie van CV en lucht/water warmtepomp
Geen passieve koeling, sommige huizen hebben actieve koeling
Enquête: 58 % tevreden over temperaturen slaapkamer in de zomer,
8% vind het te heet, 17 % soms te warm 17% heeft last van
fluctuerende temperaturen

20. Samenvatting
20
November 07, 2014
Wouter Borsboom,
Trends
Toenemende marktvraag naar energiezuinige renovaties en nieuwbouw
Eerste resultaten Nul Op de Meter woningen zien er positief uit, echter er is
een grote afhankelijk van het elektriciteitsnet, korte en lange termijn opslag
maakt woning minder afhankelijk van het net.
Een lage energie vragende woning is een belangrijke randvoorwaarden om
geschikt te zijn voor opslag.