Op basis van de adviesnota \'Binden en bouwen\' van de Rotterdamse raad voor Kunst en Cultuur (2010) worden 10 maatstaven gepresenteerd langswaar men cultureel ondernemerschap kan meten.

1. ondernemerschap
meten in de
cultuursector
Tien maatstaven in drie lagen,
met als basis het advies “Binden en bouwen” (2010) van de
Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur
(http://www.rrkc.nl/uploads/587.pdf)
Bruno Verbergt
13 mei 2012

2. vooraf
In het debat over het kunstenbeleid zou het in
de eerste plaats over de kunsten moeten
gaan, en pas in tweede instantie over beleid.
(Rudi Laermans in Etcetera nr. 127)
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

3. definities binden en bouwen
• ondernemen is innoveren, in artistieke én
bedrijfsmatige zin
• ondernemerschap is vooruitkijken
• ondernemen is anderen betrekken in ideeën en
plannen
• ondernemen is de eigen visie continu ter
discussie durven stellen
• ondernemen is beseffen dat waarden aan de
samenleving worden toegevoegd
• ondernemen is werken aan de kwaliteit van de
organisatie en van de bedrijfsprocessen
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

4. paradox
• cultureel ondernemen is wezenlijk verbonden met innovatie
• elke indicator die men vooropstelt en waarnaar de
ondernemer zich moet schikken, is een gekende maatstaf en
dus per definitie niet nieuw
• een financier die indicatoren vooropstelt aan elk van de
ondernemers apart, zal enkel een herhaling van de
succesformules oogsten
-> aan de kunstenaar legt men best geen maatstaven op (men
luistert naar de maatstaven die hij zichzelf stelt)
-> ook investeerders in ondernemerschap durven risico’s te
nemen en eisen niet steeds maar hetzelfde (dezelfde korte
termijn zekerheid) van hun ondernemers.
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

5. contingentiebenadering
• ondernemen is anders naargelang de organisatie zich bevindt in
- de pioniersfase – ondernemen is het bestaansrecht bewijzen – zich
profileren aan de hand van een (degelijke, uitdagende, realistische, …)
visie
- de investeringsfase – ondernemen is (slim, bv. door samenwerking?)
investeren in productie en organisatie – zich profileren aan de hand van
artistieke culturele waarden
- de continuïteitsfase – ondernemen is positie en legitimiteit handhaven
– zich profileren aan de hand van (enkel?) economische meerwaarde:
men heeft een draagvlak, werkt samen, …
Pioniersfase Investeringsfase Continuïteitsfase
Bestaansrecht bewijzen Continuïteit realiseren Artistiek monopolie
handhaven
model Dirk Noordman
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

6. model van Noordman gebruiken als
categorie-as?
• selectie / indeling van dossiers volgens leeftijd en grootte
van de culturele organisatie.
• in functie daarvan andere criteria toepassen of meer gewicht
geven aan elk van de drie lagen
• Noordmans onderzoek: meestal duurt elke fase zo’n zeven
jaar. De laatste fase kan blijven duren of er komen crises
(dynamisch model)
Pioniersfase Investeringsfase Continuïteitsfase
Bestaansrecht bewijzen Continuïteit realiseren Artistiek monopolie
handhaven model Dirk Noordman
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

7. levenscyclus van een organisatie
generiek model
Consolidatie en
Opstart Expansie Heroriëntering
diversificatie
Neergang
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

8. levenscyclus van een organisatie
volgens te verwachten crises
(model Greiner)
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

9. ondernemen is innoveren, in
artistieke én bedrijfsmatige zin
• De leiding van een culturele organisatie doet ook aan cultureel
ondernemerschap. In deze rol neemt de leiding taken en
initiatieven op zich die een risicovolle inzet van mensen en
middelen veronderstellen en waarbij, meer dan bij het
‘voorzichtig’ besturen en beheren, innovatie (maar ook
duurzaamheid!) centraal staat, of er de uitkomst van is. De
ondernemer – of entrepreneur – is degene die door een nieuwe en
onuitgegeven combinatie van ideeën en handelingen vooruitgang
boekt.
• Dit type ondernemerschap verschilt van de ‘zuivere’ artistieke creatie – ook dat is innovatie natuurlijk
– in die zin dat het niet enkel op artistiek, maar ook op cultureel vlak ondernemend is.
• Het gaat dus bijvoorbeeld niet zozeer om de creatie van een nieuw toneelstuk, maar wel om het
spelen van dat toneelstuk buiten de theaterzaal, zodat je een nieuw publiek kan aanboren. De
cultureel ondernemer is steeds op zoek naar mogelijkheden om zijn/haar missie en
doelstellingen in synergie te brengen met deze van anderen. Daarbij hoeft het niet uitsluitend
te gaan om de zoektocht naar nieuwe mogelijkheden op de markt, alsof de cultuurmakers eigenlijk te
weinig profit-georiënteerd zouden zijn. Nieuwe mogelijkheden kun je ook aantreffen in de artistieke,
culturele, sociale, stedenbouwkundige of publieke velden. In die zin is cultureel ondernemerschap
zowel een ‘artistieke’ (creatieve) als een ‘zakelijke’ functie, maar in ieder geval is het ook een
managersrol.
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

10. ondernemen is innoveren, in
artistieke én bedrijfsmatige zin
• In welke mate geeft de organisatie en het aanvraagdossier
blijk van
- een risicovolle inzet van mensen en middelen waarbij, innovatie
(een nieuwe en onuitgegeven combinatie van ideeën en handelingen)
en ook duurzaamheid! centraal staat, of er de uitkomst van is.
- een toegevoegde culturele (de wijze waarop betekenis wordt
gecreëerd en overgedragen) waarde naast een toegevoegde artistieke
(de wijze waarop een artistieke expressie aanslaat) waarde (valorisatie)
- het leiderschap dat visionair, strategisch, organisatie-gericht en
gedreven is
- een geslaagde zoektocht naar naar mogelijkheden om zijn/haar
missie en doelstellingen in synergie te brengen met deze van
anderen:
• inzake tweede (dmv bv. marketing zoals prijsdifferentiatie) en
derde (dmv sponsoring, mecenaat, …) geldstroom optimalisatie
• inzake samenwerking/synergie/fusie met andere artistieke
of culturele partners met het oogmerk op verhogen van
effectiviteit en/of efficiëntie
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

11. cultureel ondernemen is een
maatschappelijke verantwoorde
houding aannemen
• In welke mate geeft de organisatie en het
aanvraagdossier blijk van
- vooruitkijken (is er een heldere, richtinggevende
missie?)
- anderen betrekken in ideeën en plannen (hoe ervaart de
organisatie haar stakeholdermanagement?)
- de eigen visie continu ter discussie durven stellen (staat
men actief open voor kritiek? kan men de
administratieve lastendruk efficiënt te baas?)
- beseffen dat waarden (intrinsiek artistieke, culturele,
sociale en economische) aan de samenleving worden
toegevoegd (is men zich bewust van zijn meerwaarde
en wordt dit actief beleefd en gepland?)
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

12. cultureel ondernemen is werken
aan de kwaliteit van de
organisatie en bedrijfsprocessen
• In welke mate geeft de organisatie en het
aanvraagdossier blijk van
- professioneel management (planning, HRM,
marketing, finance, logistiek, IT, …)
- interne kwaliteitszorg: bv. gebalanceerd
scoresysteem
• zicht op bereiken van de eigen finaliteiten,
waaronder gezond financieel beheer
• consequent klantenperspectief
• optimale interne processen
• gezond perspectief op leren en groeien
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management

13. coda
Wellicht kruisen de blik van boven- en onderop elkaar overigens nog het vaakst
in de discussies binnen de commissies die de cultuurminister over meerjarige
subsidies en projecttoelagen adviseren. Zij debatteren op een hybride manier
en mixen beleidsimperatieven met inhoudelijke overwegingen die worden
geïnspireerd door de artistieke argumenten van subsidieaanvragers, eigen en
geleende waardeoordelen over recent werk, inschattingen over
publiekspotentieel, en vooral een grote vertrouwdheid met specifieke
kunstpraktijken en hun inbedding binnen een veld. Dit soort van onzuiver
dispuut waarin het spreken van kunstenaars, kunstbeschouwers,
kunstbemiddelaars en beleidsactoren vrolijk vermengt tot een tegensprekelijk
bastaarddebat, zou ook in de openbaarheid de norm moeten zijn. Het levert
tevens een echt democratische basis voor elk kunstenbeleid, dat met iedere
verdere stap in de richting van meer evidence based policy almaar sterker
koerst op een tunnelvisie met nauwelijks weersproken uitgangspunten qua
doelstellingen en beleidsinstrumenten. De publieke zaak van de kunst wordt
niet gediend door sociaaltechnocraten die hun achterhaald modernistisch geloof
in een van alle retorische drab gezuiverde beleidsvoering projecteren op de
ogenschijnlijke naaktheid van cijfers of modellen (Rudi Laermans in Etcetera nr. 127)
Cultuurmanagement
algemeen en strategisch management