2. Ахмет БайтұрсынАхмет Байтұрсынұлыұлы 1873 жылы 181873 жылы 18
қаңтарда қазіргі Қостанайқаңтарда қазіргі Қостанай
облысының Торғай өңіріндегіоблысының Торғай өңіріндегі
Сартүбек деген жерде дүниегеСартүбек деген жерде дүниеге
келеді. Табиғатынан зерек әрікеледі. Табиғатынан зерек әрі
талапты бала Ахмет 1882-1884талапты бала Ахмет 1882-1884
жылдары көзі ашық ауылжылдары көзі ашық ауыл
адамдарынан сауатын ашып, хатадамдарынан сауатын ашып, хат
таниды да, кейін жақын маңдағытаниды да, кейін жақын маңдағы
ауыл мектебінде оауыл мектебінде оққиды. 1886-1891иды. 1886-1891
жылдары Торжылдары Торғғай қалаай қалассындаындағғы екіы екі
сыныпты орысша-қазақшасыныпты орысша-қазақша
училищеде, 1891-1895 жылдарыучилищеде, 1891-1895 жылдары
Орынбордағы мОрынбордағы мұғұғалімдералімдер
даярлайтдаярлайтынын мектепте білім алады.мектепте білім алады.
3. Ірі қоғам қайраткері Ахмет БайтұрсынІрі қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлынұлыныңың
артында аса мол әдеби,артында аса мол әдеби, ғғылыми еңбектер қалды. Олылыми еңбектер қалды. Ол
өз заманында әрі ақын, әрі аудармашы, әрі ғалымөз заманында әрі ақын, әрі аудармашы, әрі ғалым
рретінде танылды. Ахметтің 1909 жылы Петербуретінде танылды. Ахметтің 1909 жылы Петербургг
ққаласында "Қырық мысал" деген атпен жарық көргеаласында "Қырық мысал" деген атпен жарық көргенн
алғашқы кітабына негізінен орыс мысалшысыалғашқы кітабына негізінен орыс мысалшысы
И.Крыловтан аударИ.Крыловтан аударғған аударма мысалдаран аударма мысалдар
жинақталды. Бұрын мысал арқылы тұспалдапжинақталды. Бұрын мысал арқылы тұспалдап
айтылған ойларын Ахмет 1911 жылы Орынборайтылған ойларын Ахмет 1911 жылы Орынбор
қаласында шыққан "Маса" атты өлеңдер жинақаласында шыққан "Маса" атты өлеңдер жинағғындаында
өз сөзімен ашықтан-ашыөз сөзімен ашықтан-ашыққ жария етті.жария етті.
4. Оқүға ШақыруОқүға Шақыру
Балалар! Оқүға бар! Жатпа қарап!Балалар! Оқүға бар! Жатпа қарап!
Жуынып, киініңдер шапшаңырақ!Жуынып, киініңдер шапшаңырақ!
Шақырды тауық мана әлдеқашан,Шақырды тауық мана әлдеқашан,
Қарап тұр терезеден күн жылтырап.Қарап тұр терезеден күн жылтырап.
Адам да, үшқан құс та, жүрген аң да,Адам да, үшқан құс та, жүрген аң да,
Жүмыссыз тек тұрған жоқ ешбір жан да:Жүмыссыз тек тұрған жоқ ешбір жан да:
Кішкене қоңыз да жүр жүгін сүйреп,Кішкене қоңыз да жүр жүгін сүйреп,
Барады аралар да ұшып балға.Барады аралар да ұшып балға.
Күн ашық, тоғайлар шат, ың-жың орман,Күн ашық, тоғайлар шат, ың-жың орман,
Оянып жан-мақүлық түнде қонған,Оянып жан-мақүлық түнде қонған,
Шығады тоқылдақтың тоқ-тоқ даусы;Шығады тоқылдақтың тоқ-тоқ даусы;
Сайрағы сарғалдақтың сыңғырлаған.Сайрағы сарғалдақтың сыңғырлаған.
Өзенде балықшылар ау қарап жүр,Өзенде балықшылар ау қарап жүр,
Тоғайда орақ даусы шаң-шұң орған.Тоғайда орақ даусы шаң-шұң орған.
«Аллалап», ал кітапты қолдарыңа!«Аллалап», ал кітапты қолдарыңа!
Кұлдарын Құдай сүймес жалқау болған.Кұлдарын Құдай сүймес жалқау болған.
ТартуТарту
Балалар, бұл жол басы даналыққа,Балалар, бұл жол басы даналыққа,
Келіңдер, түсіп, байқап, қаралық та.Келіңдер, түсіп, байқап, қаралық та.
Бұл жолмен бара жатқан өзіңдей көп,Бұл жолмен бара жатқан өзіңдей көп,
Соларды көре тұра қалалық па?!Соларды көре тұра қалалық па?!
Даналық — өшпес жарық, кетпес байлық,Даналық — өшпес жарық, кетпес байлық,
Жүріңдер, іздеп тауып алалық та!Жүріңдер, іздеп тауып алалық та!
5. Ақынның алғашқы өлендері «Қырық мысал»Ақынның алғашқы өлендері «Қырық мысал»
атты аударма жинағында 1909 ж. Санктатты аударма жинағында 1909 ж. Санкт
Петербургте жарық көрде. Бұл кітабы арқылыПетербургте жарық көрде. Бұл кітабы арқылы
қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жарқалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар
салып, олардың ой санасын оятуға бар жігерсалып, олардың ой санасын оятуға бар жігер
қайратын, білімін жұмсайдықайратын, білімін жұмсайды
Байтұрсыновтың екінші кітабы «Маса» (1911).Байтұрсыновтың екінші кітабы «Маса» (1911).
Бұл кітапқа енген өлеңдерінде ақынБұл кітапқа енген өлеңдерінде ақын
қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық,қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық,
кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктердікәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерді
сынады.сынады.
6. Кеңес өкіметі тКеңес өкіметі тұұсындасындағғы коммунистік идеологияы коммунистік идеология
аласапыранының салдарынан 1929 жылы жазықсыз ұсталып,аласапыранының салдарынан 1929 жылы жазықсыз ұсталып,
ұұзақ уақыт түрме мен лагерь азабын тартқан Ахмет, 1936 жылызақ уақыт түрме мен лагерь азабын тартқан Ахмет, 1936 жылы
елге қайтып оралғанымен, 1937 жылы қайта тұтқындалып, 1938елге қайтып оралғанымен, 1937 жылы қайта тұтқындалып, 1938
жылы атылады.жылы атылады.
Алаш қозғалысының көсемі ретінде "халық жауы" деп атылАлаш қозғалысының көсемі ретінде "халық жауы" деп атылғғанан
А.Байтұрсыновтың есімі де,А.Байтұрсыновтың есімі де, шығармалары да көпке дейіншығармалары да көпке дейін
жұртшылық үшін жабық болды. Тек тәуелсіз Қазақстанжұртшылық үшін жабық болды. Тек тәуелсіз Қазақстан
жағдайындажағдайында ғғана аана аққыннынныңың шышығғармалары жарармалары жарықық көрді,көрді,
ммұұралары зерттеле бастады. 1988 жылы ақталғаннан кейінралары зерттеле бастады. 1988 жылы ақталғаннан кейін
А.БайтұрсынА.Байтұрсынұлыұлы шығармаларының жинашығармаларының жинағғы (1989), "Ақ жол"ы (1989), "Ақ жол"
кітабы (1991) жарық көрді.кітабы (1991) жарық көрді.
7. Ұлтын керек қылып, халыққаҰлтын керек қылып, халыққа
қызмет қыламын деген қазаққызмет қыламын деген қазақ
балалары қазақ жұмысынабалалары қазақ жұмысына
қолынан келгенше қарап тұрмайқолынан келгенше қарап тұрмай
кірісіп істей берсе – ұлт жұмысыкірісіп істей берсе – ұлт жұмысы
ұлғайып, толықпақшы.ұлғайып, толықпақшы.
Ахмет БайтұрсынұлыАхмет Байтұрсынұлы
