Багш: Н. Цэдэвсүрэн /Ph.D/

1. 2015.03.10

2. СӨБ-ЫН сургалтын талаар
баримтлах бодлого- 2007
СӨБ-ЫН сургалтын талаар
баримтлах бодлого- 2013
-Хүүхдийн эзэмшсэн мэдлэг, чадвар,
дадал, төлөвшлийг сургалтын явц
болон эцэст ахисан түвшингээр нь
үнэлнэ.
- сургалтын чанарын өөрийн үнэлгээг
үнэлгээний стандартад үндэслэн
улирал бүрийн эцэст тухайн цэцэрлэг
хөндлөнгийн үнэлгээг боловсролын
асуудал эрхэлсэн төв байд
байгууллага, аймаг, нийслэлийн
боловсролын газар, эрх бүхий бусад
байгууллага хийнэ.
Хүүхдийг хөгжлийн үнэлгээ:
-Тухайн хүүхдийн онцлогийг
илрүүлэх, хөгжлийн ахицыг
тогтоохын тулд шаардлагатай
мэдээллийг цуглуулж, баримтжуулна.
-Багшийн үнэлгээ:
-Багшийн ажлын үнэлгээний үндсэн
шалгуур нь хүүхдийн хөгжлийн ахиц
өөрчлөлт болон багшийн хүүхэдтэй
харилцаж, ажиллаж буй арга барил,
чадвар байна.
- багшийн үнэлгээ нь өөрийн болон
хөндлөнгийн (эцэг эх хамт олон
үнэлгээгээр хийгдэнэ)

3.  Хүүхдийн суралцах үйлийн тухай мэдээллийг
цуглуулж, түүнийгээ тэдний сурах үйлийг
амжилттай зохион байгуулахын тулд дүгнэлт хийн,
төлөвлөх хэрэгжүүлэхийг багтаасан цогц үйл

4.  Танай хүүхэд яг юу хэлж байна, ямар үйлдэл
хийж байгааг тусган авч, энэ талаар өөрийн ямар
нэгэн тайлбар, дүгнэлт хийлгүйгээр тэмдэглэж
бичих ёстой. Жишээ нь: <<Баяр, Туяагийн
тоглоомыг авах гэв. Гэтэл Туяа Баярыг цохиод
авав>> энэ нь ажиглалтаа тэмдэглэсэн жишээ юм.
Хэрэв << Туяа Баяраас тоглоомоо харамлав>> гэж
бичвэл энэ нь ажиглалт биш харин дүгнэлт болж
байна.

5.  Ажиглалт бол хүүхдийн үйл ажиллагаанд
хөндлөнгөөс оролцохгүйгээр тоглох болон аль нэг
үйл гүйцэтгэх үед нь харж ажиглах үйл явц юм.
Тэмдэглэх гэдэг нь хүүхдийн үйл ажиллагаа, зан
төлөвийг ажигласнаа баримтжуулах үйл явц юм.
Хэдийгээр багш нар үүнийг хийдэгч тэр бүр
системтэй ханддаггүй байна.

6.  Зорилго зохион байгуулалттай
 Тасралтгүй
 Хүүхдийн хөгжлийн бүх талыг хамарсан.
Жишээ нь:
1. Хүүхэд тус бүрийг нэг дор зэрэг ажиглахаас илүүтэй хүүхдээ
тодорхой хэдэн хэсэг болгон ангилаад урьдаас төлөвлөсөн болон
төлөвлөөгүй аливаа зүйлд хэрхэн хандаж байгааг ажиглах
2. Багш нар хүүхэд тус бүрийг юу мэддэг, юуг бие даан ганцаараа, юуг
бусдын тусламжтайгаар хийж чаддаг болохыг мэдэх үүднээс
ганцаарчилсан ажиглалт хийж болно.
3. Мөн хүүхдийг хэд хэдэн бүлэг болгон хувааж хэрхэн багаар
ажиллаж байна, хоорондоо болон бусадтай хэрхэн харилцаж байгааг
ажиглах болно.
4. Эсвэл хүүхдийн мэдлэг, хөгжлийн тодорхой нэг хэсэгт төвлөрөн,
тодорхой чиглэлийн дагуу ажиглалт хийж болох болно.

7. Юуг илрүүлэх
 Хүүхдийн хувийн сонирхлыг илрүүлэх
 Юуг хамгийн сайн хийж чаддагийг нь олж тогтоох
 Зан ааш төлөвшлийг таних
 Сэтгэл санааны байдлыг мэдэх
 Тусгайлан гаргасан асуудлыг шийдвэрлэх
Ингэснээр
 Ажиглалтаас гарсан дүгнэлтийг эцэг эхтэй хуваалцах
 Хүүхдийн хөгжлийн ерөнхийтүвшинг тогтоох
 Хүүхдийн хэрэгцээтэй өөрсдийн төлөвлөлтийг
уялдуулах

8. Сэтгэл зүйн бэлтгэл
 Хүүхэд төрөлхийн сониуч, нөөц, чадвахтай
 Цагаа олсон зөв тусламжийг үзүүлж, таатай орчин бүрдүүлж
чадвал хүүхэд бүр хэвийн хөгжиж чадна гэдэгт итгэлтэй
байна.
 Нүдэндээ, өөртөө итгэж нэмэлт зүйлгүйгээ бодитой ажиглалт
хийх
 Урьдчилсан дүгнэлт гаргахаас зайлс хийх
Бие махбод, оюуны бэлтгэл
 Удаан хугацаагаар суух
 Тогтоох чадвараа хөгжүүлэх, хурдан бичиж тэмдэглэх
 Шаламгай хөдлөх, нэгээс нөгөө үйл ажиллагаанд түргэн
шилжих

9.  Зорилгоо тодорхой төлөвлөх
 Ажиглалтын тэмдэглэл баялаг мэдээлэлтэй байхад анхаарах
 Тэмдэглэл бодитой, өөрийн сэтгэгдэл, уридчилсан дүгнэлт гаргах, нэр хоч
өгөхөөс зайлсхийх
 Хүүхдийн хийж буй үйл, хэлсэн үг яриа, дохио зангаа, нүүрний хувирал, хйисэн
бүтээл зэргийг бичиж тэмдэглэх (зөвхөн юу сонсож, харсанаа бичих)
 Өдөр тутам ажиглалт хийж тэмдэглэл хөтлөх бэлтгэлтэй байх (эерэг,
сөрөг)
 Тэмдэглэлийг үнэлгээ, тухайн хүүхэдтэй ажиллах арга, ажиллагаандаа
ашиглах.
Багшийн ажиглалтууд нь мэдрэмжтэй бөгөөд нарийн дэлгэрэнгүй байх ёстой.
Балчир насны хүүхдүүд байгаа зүйлээ үгээр илэрхийлж чаддаггүй, ихэвчлэн
үйлдлээрээ илэрхийлдэг. Тэд хайчаар цаас хайчилж чадахгүй болохоороо
цаасаа шалан дээр шидэж дургүйцлээ илэрхийлдэг талтай. Гулсуурын орой
дээр анх удаа мацан гарч чадсанаа илэрхийлэн маадгар инээмсэглэж ч магад

10.  Хүүхдүүд бид нартай нүдээрээ, хоолойныхоо
өнгөөр, биеийн хөдөлгөөн, дохио
зангаа,ааш,инээмсэглэл,дэвхцэл, хайхрамжгүй
хэнэггүй байдлаараа харилцдаг байна. Тэдний дотор
чухам юу болоод байгааг тэд үйлээрээ бидэнд
харуулдаг. Хүүхдүүд гаргаж буй ааш зангаараа
дотоод сэтгэлээсээ юу хэлэх гээд байгааг нүдээрээ
нь бид харж чаддаг болчихвол тэднийг ойлгох тал
дээр гайгүй сайн болж байгаа хэрэг юм.

11.  Ажиглалтуудаа тэмдэглэж авснаар багш нар
хүүхдийн хийсэн зүйлс болон харилцааны
чанарыг баритмжуулж байгаа хэрэг юм. Энэхүү
мэдээлэл нь тухайн хүүхдийг илүү сайн үнэлж
дүгнэн түүнтэй ажиллах зорилтуудаа тодорхойлох
боломжийг багш нарт олгодог. Цаг хугацаа
өнгөрхийн хэрээр тухайн хүүхэд дээр хийсэн
ажиглалтууд нь түүний зан төлөвийн хэв
шинжүүд, сурах дуртай зүйлс,чадварлаг хийдэг
зүйлс болон хөгжлийн ахиц дэвшлийг нь
тодорхойлох боломж олгодог

13.  Ажиглагчийн үүрэг гүйцэтгэхийн тулд багш нь
ажиглалт хийх цаг гаргаж өөрийн ажиглалтуудаа
тэмдэглэхэд шаардлагатай зохих хэрэгслүүдээ
бэлдсэн байна. Ямар ч багш бүрэн төгс бодитой
ажиглагч байж чаддаггүй. Гэхдээ л багш нар
хүүхдийн зан байдлыг үнэн зөв тэмдэглэж
тодорхойлохыг хичээх ёстой.

14. Канад
Мөчлөгт үйл явц
Герман
5 алхам
-Хөгжлийн чухал шинж
байдлыг ялгаж харах
- Ажиглаж буй зүйлээ
тэмдэглэх
-Эрэгцүүлэн бодох
-Дүгнэлт дэмжлэгийг
төлөвлөх
1. Байгаа байдлыг
ажиглаж тэмдэглэх
2. Эрэгцүүлэн бодож
тайлбар хийх
3. Дүгнэлт,
тодорхойлолтоо бусадтай
хуваалцах, тайлбарыг
бататгах
4. Хүрээг ” Сурган
хүмүүжүүлэх narration-
тай холбох
5. Төлөвлөлтөө үнэлэх,
явцыг дахин эхлэх
Ажиглах
Баримтжуулах
Ярилцах , үнэлгээ
дүгнэлт гаргах
Тодорхой алхмуудыг
тодорхойлох, шийдвэр
гаргах, хэрэгжүүлэх

15.  Өдөр тутмын үйл ажиллагааны явцад хийх чөлөөт
ажиглалт
 Хүүхдийн суралцахуйд гарч буй ахиц, амжилтыг
харуулсан бүтээлийн цуглуулга, бусад материалаас
бүрдсэн”Хувийн хавтас” хөтлөлт
 Ажиглалтын хуудсын дагуу хийх нарийвчилсан
бүтэцтэй ажиглалтын аргуудыг хослуулан үнэлнэ.

16. 1. Ихэнхдээ нэг загварт баригдаагүй<<чөлөөт >>хэв
шинжтэй – явцын дунд гараар бичдэг
2. Ийм чөлөөт тэмдэглэл нь боловсруулалж дүгнэхэд
ихээхэн ажил шаарддаг.
3. Энэхүү тэмдэглэл нь маш хувийн чанартай ба
бусад нөхөдтэйгөө ярилцахад ашиглах боломж
багатай
4. Ярилцлагадаа хөтөч болгон ашиглахад төдийлөн
тохиромжгүй

17. << Чөлөөт ажиглалт>>-аар багш хичээлийн жилийн
туршид цэцэрлэгийн өдөр тутмын үйл ажиллагааны
явцад аль нэг хүүхдийн зан төлөв, харилцаа,
амжилтанд гарсан, мэдрэгдсэн үг, үйлдэл,
харилцааг мэдэрч, тэмдэглэнэ.

18. Багш нар өөрсдийнхөө ажиглалтуудыг тэмдэглэх олон тооны арга
техникуудыг ашигладаг
1. Халаасандаа харандаа, тэмдэглэлийн цаас үргэлж байлгаж,
хүүхэдтэй харилцах гол гол үйл явдлуудыг дүрслэн бичих эсвэл
тэдний хэлсэн үгийг бичиж тэмдэглэх явдал юм.
2. Өрөө танхимын энд, тэнд тэмдэглэлийн цаас үргэлж байлгаж
хүүхдүүдтэй харилцах гол гол үйл явдлуудыг дүрслэн бичих
эсвэл тэдний хэлсэн үгийг бичиж тэмдэглэж авч байх явдал юм.
Өдрийн төгсгөлд тэмдгээр богинохон тэмдэглэлүүдээ том
тэмдэглэлийн дэвтэрт эсвэл файлд илүү дэлгэрэнгүйгээр бичиж
буулгана. Зарим багш нар өдрийн төгсгөлд тухайн өдөр хийсэн
тусгай ажиглалтуудаа жагсаан тэдгээрийн талаарх өөрийн
сэтгэгдлээ бичихэд цаг гаргадаг. Бусад багш нар хүүхэд тус
бүрээр тусдаа файлын карт нээдэг. Картуудаа өдөр бүр сэлгэх
буюу тухайн өдөр ажиглах хүүхдийг тогтоох байдлаар бүх
хүүхдийн талаарх тэмдэглэл хийсэн байх асуудлыг хангадаг.

19.  Ажиглах хүүхдээ урьдчилан сонгоно
 Тухайн хүүхдэд анхаарлаа төвлөрүүлж бусдыг
анзаарахгүй
 Зөвхөн баримт цуглуулна ,аль болохоор үнэлгээ
дүгнэлт хийхгүй, урьдчилан төсөөлөхгүй.(хувийн
дүгнэлт хийхээс зайлсхийх)
 Тухайн үед болж буй үйл явдуудыг дарааллаар нь
тэмдэглэнэ. Аль болох тодорхой нарийвчилсан
байна.
 Орчных нь зүйлсийг нэг бүрчлэн тэмдэглэнэ
 Товчлон бичнэ.(дараа нь дэлгэрүүлэхээр)

20.  Хамгийн ихдээ 10 минут, үүнээс богино
хугацаатай байна. Нэг хүүхдийг туслах
багшийн хамт хоёулаа ажиглана.ажиглалт
дуусмагц аль болох нэмэлт мэдээллээр
дэлгэрүүлж, ерөнхий мэдээллийг тодорхой
болгоно. Төгсгөлд нь2-уулаа ажиглалтуудаа
харьцуулж ярилцана. Би юу ажиглаж
тэмдэглэсэн бэ? Бидний ажигласан зүйлийн юу
нь адилхан юу нь ялгаатай байна вэ? Адилхан
байсан зүйл нь илүү бодитой мэдээлэл
байна.ингээд ажиглалтын хуудсан дээрх 1-5
хүртлэх тооны тохирох тоог тэмдэглэнэ.
Жишээ нь:

21. Тоо нь тодорхой хэмжээ илэрхийлдэгийг мэднэ
жишээ нь энд яг 5 хүүхэд л тоглоно
j K I M N
10-ын дотор эд зүйлсийг оноож тоолж, дүн тоог хэлж
чадна
J K I M n
Эд юмсын олон цөөнийг ялгана. Жишээ нь: хоёр хэсэг
зүйлийг харьцуулахдаа илүү, дутуу, ижил байгааг олох
J K I M n
Нэмэгдүүлж хорогдуулж, 10-ын дотор бодлого
бодно.Жишээ нь: 2 лууван дээр 2лууван нэмбэл 4ш
лууван болно.
j k i m n
<< хувийн хавтас>>(portfolio)- ыг хичээлийн жилийн
туршид хөтлөх бөгөөд эцэг эх хүүхэдтэй хамтран
хөтлөж болно. Үүнд хүүхдийн хамгийн сайн хийсэн,
түүнд гарч буй ахиц өөрчлөлтийг харуулсан бүтээл,
фото зураг, ярилцлагын тэмдэглэл, бичлэг зэрэг олон
зүйлийг агуулсан баялаг агууллагатай байж болно

22. Баримт материалыг цэгцлэхдээ энгийн бөгөөд
түвэггүй тогтолцоог ашиглах.
Энгийн, хэт үнэтэй биш хавтас (хүүхдүүд чимэглэж
болохоор) эсвэл хайрцгийг сонгох. Хүүхэд бүрийн
хавтас эсвэл хайрцагийг тодорхойлж нэр хаяг тавих
Хайрцагууд хавтасыг цагаан толгойн үсгийн дэс
дарааллаар эгнүүлэн тавих
Цуглуулсан бүтээл нэг бүрийг болон хийсэн
ажиглалтын цаг хугацааг тэмдэглэж байх
Зүйл бүрийн баруун дээд буланд огноог бичиж
тэмдэглэнэ.(тухайн зүйлийг файл болгон хадгалахад
огноо нь харагдаж байхаар) ингэснээр уншигч тухайн
зүйл хэзээ хийгдсэнийг мэдэж болно.

23.  Хуучин зүйлсийг эхэнд, дараа нь сүүлийн үеийн материалуудыг
байршуулсанаар багшийн цагийг хэмнэх болно. Мэдээллийг цэгцтэй
хадгалсанаар түүнийг дахин ангилах шаардлаггүй болно.
 Хүүхдийг хийсэн зүйлсийг төрөл ангилалын дагуу бүгдийг
байрлуулна. Жишээ нь: зургийн бүтээлүүдийг эхэн үе, дунд үе,
хичээлийн төгсгөлд гэх мэт дарааллаар ангилан өрж болно. Түүнчлэн
тоглоомоор өрсөн бүтээлүүдийн фото зураг, бичгийн ажлын
жишээнүүдийг(цаг хугацааны дарааллаар) байрлуулж болно.
 Бүх бүтээлүүдийг түргэн шуурхай файлд хавсаргана.
 Материалууд цугларч бөөгнөрөхөөс зайлсхийж даруйхан санд оруулж
цэгцлэх эсвэл файлыг тухайн өдөр бүрийн төгсгөлд бүрдүүлж байна.
Мөн бүтээл дээр багш огноог тэмдэглэсний дараа хүүхдүүд мөн
өөрсдийн бүтээлийн санд оруулан орж болно.

24.  Тухайн үед юу болсоныг баримтжуулах хамгийн оновчтой аргуудын нэг
бөгөөд ингэхдээ тухайн зураг,бичлэгийн тайлбар бичгийг хавсаргах
хэрэгтэй. Багш нар тухайн баримтыг хийсэн он , сар, өдөр,хүүхдүүд
чухам юу хийсэн, болсон үйл явдлын агуулга, зорилго хийгээд даалгаврыг
хэрхэн гүйцэтгэсэн эсхүл тухайн үйл явцад гаргасан зан ааш,
хандлагуудыг тодорхой тэмдэглэн үлдээнэ.
2. Хүүхдийн хийсэн зүйлсийг цуглуулж, хадгалах
 Хүүхдийн хийсэн зүйлсийг багш нар зориуд цуглуулж хадгалах нь зүйтэй
 Хүүхэд бүрийн хийсэн адилхан зүйлсийг хадгалах шаардлаггүй. Хамгийн
гол нь хүүхдүүдийн юу сурч мэдсэнийг тодорхой харуулхуйц зүйлс эсвэл
сургалтын тодорхой зорилгыг буюу багшийн өгсөн үүрэг даалгаврыг
биелүүлэхэд гарч буй ахиц, өөрчлөлтийг илэрхийлж чадахуйц зүйлсийг
цуглуулж хадгална.
 Багш нар баримтжуулалтын тодорхой тайлбарыг хавсаргана. Тухайн үед
хүүхдийн хийсэн зүйлс нь тэдний сурсан зүйл , ур чадварыг тодорхой
харуулж чадахгүй байх магдлалтай тул чухам ямар ахиц, өөрчлөлт
гарсан тухай заавал бичиж тэмдэглэвэл зохино.

25. Хүүхдүүд чухам юу сурч мэдсэн эсэхийг өөрсдөөр нь яриулах,
сэтгэлийг нь сонсож тэмдэглэх хэрэгтэй бөгөөд үе тэнгийн найзууд
нь багш нарт хүүхдийн мэдлэг% чадвар,хөгжлийн талаар огт өөр
санааг өгдөг.
4. Гэр бүлийн хүмүүстэй нь ярилцах эсхүл судалгаа хийх
Энэ нь маш үр дүнтэй арга бөгөөд хүүхэд тус бүрийн тухай өвөрмөц,
үнэтэй мэдээллүүдийг олж авах боломжтой. Мэдээллийн самбар
гаргаж , эцэг эхийн хурал зохион байгуулан, асуулга асуух замаар
хүүхдийн давуу болон сул талууд, дуртай болон дургүй зүйлс
зэргийн талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдэх боломжтой. Ингэхдээ мөн
л хүүхдийн ахиц дэвшил, гарч буй өөрчлөлтүүдийг нь
баримтжуулах үүднээс багш болон эцэг эхчүүдийн албан болон
албан бус уулзалт, хурлын тэмдэглэл хөтөлнө.

26. Анхаарал тавьсанд баяраллаа