Амьсгалын эрхтэн тогтолцооны физиологи

1. Амьсгалын тогтолцоо
АУС-326 Д.Эрдэнэтуяа

2. Агуулга
Бойл Мариоттын хууль
Амьсгалын булчингийн оролцоо
Инспираци+Экспираци
Уушгины сунах чадвар (compliance)
Уушгины эзэлхүүнүүд+Уушгины багтаамжууд
Уушгины вентиляци+Цулцангийн агааржуулалт
Агаар цусны хориг+Хийн парциаль даралт
Цулцан дахь хийн солилцоо+Судас, эдийн хоорондох хийн
солилцоо
О2+СО2 зөөвөрлөгдөх замууд
Амьсгалын зохицуулга

3. Бойл Мариоттын хууль
Температур тогтмол үед хийн даралт, эзлэхүүн урвуу
хамааралтай байна.
• Эзлэхүүн бага үед хийн молекулууд хоорондоо мөргөлдөх
тохиолдол нь их = даралт их
• Эзлэхүүн их үед хийн молекулууд хоорондоо мөргөлдөх
тохиолдол бага = даралт бага

5. Амьсгалын булчингийн оролцоо
• Амьсгал авах:Өрцний болон хавирга хоорондын гадаад
булчин агшиж уушгины эзэлхүүнийг тэлэх идэвхитэй
процесс.
• Амьсгал гаргах: Тайван үед ямар нэгэн булчингийн агшилт
тохиолдохгүй, идэвхгүй процесс. (уушгины эдийн эластик
шинжтэй холбоотой)
• Дасгал хийх үед амьсгал гаргахын тулд хэвлийн булчин,
хавирга хоорондын дотор булчингууд агшина.

6. Инспираци
1. Өрц, хавирга хоорондын булчин агшиж уушги, цээжний хөндийн
эзлэхүүн ихэснэ
2. Уушгины дотоод даралт багасна (атмосферын даралттай
харьцуулахад сөрөг даралттай болно)
3. Хийн молекулууд даралт ихтэй газраас даралт багатай тал руу
нүүдэллэнэ.

7. Экспираци
• Амьсгалын булчингууд суларахад уушгины эзлэхүүн багасна
• Уушгины эзлэхүүн багасах мөн уушгин доторх хийн молекулууд
нэмэгдсэнээс үүдэн уушгины даралт ихсэнэ
• Даралтын зөрүүний улмаас хий уушгинаас шахагдан гарна

9. Уушгины сунах чадвар (compliance)
• Уушгины сунах чадвар хэвийн хэмжээнээс багассан
тохиолдолд амьсгал авахад хүндрэлтэй
• Харин ихэссэн тохиолдолд амьсгал гаргахад асуудал
тулгарна
Compliance=Volume change/Pressure change
(200мл смHg)

10. Уушгины сунах чадвар нь:
1. Цулцан, судас, бронхийн ханан дахь эластик эдийн хэмжээ
2. Цулцангийн ханын салст шингэний гадаргуугийн таталцлын
хэмжээнээс шалтгаална.

11. Уушгины эзэлхүүнүүд
• Амьсгалын эзэлхүүн (Tidal Volume): Тайван үед нэг
амьсгалаар уушгинд орох эсвэл гарах агаарын эзлэхүүний
хэмжээ. (500мл)
• Амьсгал авалтын нэмэлт эзлэхүүн (Inspiratory Reserve
Volume): Тайван амьсгал авсны дараа уушгинд орж болох
агаарын максимум хэмжээ 2500мл

12. • Амьсгал гаргалтын нөөц эзлэхүүн (Expiratory Reserve
Volume): Тайван амьсгал гаргасны дараа уушгинаас гарж
болох агаарын максимум хэмжээ 1000 мл
• Үлдэгдэл эзлэхүүн (Residual Volume): Амьсгал гүнзгий
буюу максимум хэмжээнд гаргасны дараа уушгинд үлдэх
агаарын хэмжээ 1200мл

13. Уушгины багтаамжууд
• Уушгины амьдралын багтаамж (Vital capacity): максимум
хэмжээнд амьсгал аваад максимум хэмжээгээр гаргах
агаарын эзлэхүүн =IRV+TV+ERV
• Амьсгал авалтын нийт эзлэхүүн (Inspiratory Capacity):
Тайван амьсгал гаргасны дараа авж болох максимум агаар
=TV+IRV

14. • Үйл ажиллагааны үлдэгдэл эзлэхүүн (Functional
Residual Capacity ): Тайван амьсгал гаргасны дараа
уушгинд үлдэх агаарын эзлэхүүн =ERV+RV
• Уушгины ерөнхий эзлэхүүн (Total Lung Capacity):
Уушгины багтааж чадах максимум агаарын хэмжээ
=VC+RV

16. Уушгины вентиляци – Амьсгалын
минутын эзлэхүүн
Агаар дамжуулах зам (ашиггүй зай) болон уушгины
респиратор хэсгүүдээр 1 минутанд өнгөрөх агаарын хэмжээ.
VE=Tidal Volume(ml) x Respiratory Rate(breaths/min)
АМЭ=500мл х 16= 8000мл

17. Цулцангийн агааржуулалт
• Уушгины респиратор хэсэгт 1мин-д ирэх агаарын хэмжээ
VA=VE-VD Жнь:500мл-150мл=350мл
• VA-цулцангийн агааржуулалт (мл/мин)
• VE-уушгины агааржуулалт (мл/мин)
• VD-ашиггүй зайн эзлэхүүн (мл/мин).Биеийн жинг паундаар илэрхийлсэн хэмжээтэй
адил.

18. Агаар цусны хориг
• Уушгины хийн солилцоо хийгдэх хэсэгт байна. 0.3-2мкм
зузаантай
• Цусанд хийн бөмбөлөг орохоос сэргийлнэ
• Цулцанд цус орохоос сэргийлнэ
• О2, СО2, СО болон бусад хийнүүдийг нэвтрүүлэх чадвартай

19. 1. Цулцангийн сурфактант
агуулсан давхрага
2. Цулцангийн эпители эс
3. Эпители эдийн суурин
мембран
4. Маш нимгэн холбогч эдийн
зай
5. Хялгасан судасны суурин
мембран
6. Хялгасан судасны эндотели
эс

20. Хийн парциаль даралт
Хийн холимог доторхи тухайн хийд ноогдох даралтыг
парциаль даралт гэнэ.
Хийн парциаль даралт=Хийн холимогийн даралт х Хийн
холимогт эзлэх хувь/100
Парциаль даралт нь агаар цусны хориг дээр хийн даралтын
градиент үүсгэж диффуз явагдахыг нөхцөлдүүлнэ.

21. Цулцан дахь хийн солилцоо
Уушгины артер (венийн цус) Цулцан
О2 (парциаль даралт) 40 мм м.у.б 105 мм м.у.б
СО2 (парциаль даралт) 46 мм м.у.б 40 мм м.у.б

22. Судас, эдийн хоорондох хийн солилцоо
Артерийн судас Эд
О2 (парциаль даралт) 100 мм м.у.б 40 мм м.у.б
СО2 (парциаль даралт) 40 мм м.у.б 46 мм м.у.б

24. Хүчилтөрөгч зөөвөрлөх замууд
1. Цусны плазмад ууссан байдлаар (нийт О2-ийн 1.5%): 1литр
цусанд 3мл О2 уусна. 5л цус нь мин тутамд хүний биед 250мл О2
хүргэхэд хангалтгүй.
2.Улаан эсийн гемоглобинтой холбогдож (нийт О2-ийн 98.5%)

25. Хүчилтөрөгч улаан эсээр зөөгдөх
• Гемоглобиний молекул нь О2-той холбогдох 4 байрлалтай.
• Энэ бүх байрлал дээрээ О2-той холбогдвол 1 литр цус 200
мл О2-ийг тээвэрлэх боломжтой.

26. • Иймээс 5литр цус нь 1000 мл О2-ийг зөөвөрлөх боломжтой.
• HbO2 ↔ Hb + O2 урвал нь эргэх урвал юм.
• Цулцанд: O2+Hb→HbO2
• Эдэд: HbO2 → Hb + O2

27. Нүүрс хүчлийн зөөвөрлөлт
1. Цусны сийвэнд уусаж: СО2 нь О2-той харьцуулахад 20
дахин илүү уусна (7-10%)
2. Бикарбонат/ гидрокарбонат ион байдлаар: (70%)
3. Карбамино нэгдэл хэлбэрээр: Уурагтай холбогдож
карбамино үүсгэх (20-23%)
CO2+Hb ↔ HbCO2

29. Уртавтар тархины амьсгалын төв
1. Амьсгалын хэм, хөдөлгөөнийг: амьсгалын авах гаргах
хугацаа, амьсгалын эзлэхүүний хэмжээ, амьсгалын
минутын эзлэхүүн зэрэг нь бас зохицуулагдана.
2. Дотоод орчныг тогтмол байлгах: Цус, тархины эсийн
гаднах шингэн дэх О2, СО2, pH

30. Химийн рефлекст зохицуулга
Хеморецептор: О2, СО2, рН-ийн концентрацийг мэдрэгч
тусгай рецептор эсүүд.
1. Захын хеморецептор: Гол судасны нум + Гүрээний артерт
байрлана.
2. Төвийн хеморецептор: Арын тархинд байрлана.

32. • Захын хеморецептор: О2-ийн концентрацид илүү мэдрэг.
О2-ийн концентрацийг мэдэрч амьсгалын төв лүү сигнал
явуулна.
• Төвийн хеморецептор: Тархины завсрын шингэн дэхь H+
ионы концентрацийг сайн мэдэрнэ. (Н+ ион өөрөө тархи
цусны хоригийг нэвтэрч чадхгүй. СО2 молекул орж ирэн
СО2+Н2О↔Н2СО3 ↔НСО3- + Н+)