22. Een vraag aan jullie: wat is de
toekomst van leegstaande kerken
en kloosters?
Editor's Notes
Het oudste religieuze monument van Tilburg is de Hasseltse Kapel. Hij dateert uit de 16 e eeuw, net na de Middeleeuwen. De kapel staat er nog steeds. Veel mensen gaan er bidden en steken een kaarsje op bij Maria.
Tot aan de 19 e eeuw was Tilburg een agrarisch gebied met groepjes huizen (gehuchten) en zandwegen. De paden en wegen kwamen bij gehuchten bij elkaar. Er ontstonden driehoeksvormen. Dat noemen we herdgangen. Het waren paden van ´herd´ naar ´herd´, van haard naar haard. De roze blokjes zijn huizen. Verder zie je akkers en velden. Het zijn de kenmerken van een agrarische samenleving. Kerken zijn er al lang, meestal bepaalden ze zelfs de kern van een dorp of een gehucht. Kijk eens op deze dia. Om welke kerk gaat het hier?
Dit is een van de oudste (katholieke) kerken van Tilburg. Herken je deze? Waar staat die?
Dit is de andere kerk die behoort tot de twee oudste van Tilburg. Welke is dat?
Net na de Middeleeuwen vond er in Nederland in de 16 e eeuw een Reformatie plaats. Het katholieke geloof was niet langer meer heilig. Het protestantisme was leidend. De Rooms-Katholieken mochten hun kerkdiensten niet meer openbaar uitvoeren. Er stonden zelfs flinke straffen op. De katholieke kerken kwamen in handen van de protestanten, de katholieken hielden hun kerkdiensten stiekem in pakhuizen, op zolders of in een schuur. Aan de buitenkant was er niets te zien, van binnen was het een echte kerk. Deze afbeelding is van een schuurkerk, ofwel de Heikese katholieke kerk.
Nog een voorbeeld van een schuurkerk. Deze staat in Gilze. Je ziet dat deze aan de buitenkant totaal niet op een kerk lijkt.
Hoewel het protestantisme beschouwd kan worden als de godsdienst van de staat, bleef Tilburg katholiek. In 1822 kwam er een protestantse kerk bij: de Pauluskerk in de Heuvelstraat. De kerk is achthoekig van vorm, dat verwijst onder andere naar de verhoudingen in de kerk. In een katholieke kerk is de pastoor de leider van de geloofsgemeenschap. In een protestantse kerk is er geen officiële leider, maar een voorgang. Samen vieren de gelovigen hun diensten. Iedereen is een gelijkwaardige deelnemer. De achthoekige vorm verwijst daarnaar.
In 1832 kwam pastoor Joannes Zwijsen naar Tilburg. Deze pastoor zag dat er veel nood en armoede was onder de katholieke bevolking. Hij stichtte een ´congregatie´, een moeilijk woord voor een groep gelovigen die in een klooster gezamenlijk wonen en werken. Zwijsen nam dertien zusters in dienst. Hij gaf hen opdracht om zorg en onderwijs op zich te nemen. De zieken verzorgen en de onwetenden onderwijzen. Het zijn enkele werken van ´barmhartigheid´.
De zusters en later de fraters richtten scholen op. De kinderen hoefden in eerste instantie nog niet verplicht naar school. Veel kinderen werkten thuis op het land en hielpen mee. Er kwamen katholieke scholen, die werden gesteund door de kerk. Openbare scholen werden door de gemeente georganiseerd. Op wat voor school zitten jullie? Katholiek of openbaar?
Ook in de zorg waren Zusters van Liefde en de Fraters van Tilburg actief. Tot aan de jaren zestig in de 20 e eeuw waren onderwijs en zorg in handen van religieuzen.
Door onder andere de Verlichting en de Franse Revolutie kwamen er andere visies op vrijheid en gelijkheid. Zo werden in de Franse tijd de protestanten en katholieken gelijkgesteld. Dat was een reden voor de katholieken om hun kerk te herstellen. De gebedsdiensten werden niet langer in schuurkerken gehouden, maar er kwamen nieuwe gebouwen voor kerken en kloosters in de loop van de 19 e eeuw.
Zo kwam er in 1851 een kerk op het Korvel.
En de St. Annakerk in de Capucijnenstraat
Een klooster voor de Capucijnen aan de Korvelseweg
Aan het einde van de 19 e eeuw en rond 1900 verschenen er veel nieuwe kerken, zoals deze op de Heuvel.
De Hasseltstraat
De Noordhoek
Vanaf 1900 bloeide de katholieke kerk als nooit tevoren. Ze hadden zich lange tijd onderdrukt gevoeld door de protestanten. De bloeitijd van de katholieke kerk wordt ook wel het Rijke Roomsche leven genoemd. Alles stond in het teken van het geloof: onderwijs, zorg, het gezinsleven en het verenigingsleven.
Rond de jaren vijftig van de 20 e eeuw kwam het geloof ter discussie te staan. Er kwam een jeugdcultuur en niet iedereen wilde zich zomaar schikken tot de kerk. Vrijheid van geloof, vrijheid van meningsuiting. Kerken werden gesloopt, zusters en fraters verdwenen uit onderwijs en zorg. Hun taken werden overgenomen door niet-religieuzen.
In de jaren zestig en zeventig kwamen er gastarbeiders naar Nederland: Grieken, Spanjaarden, Italianen en later Turken en Marokkanen. Zij brachten hun eigen geloof mee en bouwden hun eigen kerken. Ook in Tilburg zijn er enkele moskeeën.
Katholieke kerken raken meer en meer leeg. Het zijn grote gebouwen maar het aantal gelovigen neemt af. De kerken krijgen een andere bestemming zoals deze MFA in de Hasseltstraat. Voorheen een gebedshuis voor gelovigen, nu is het een ontmoetingsplaats in de wijk.
