สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆ

1. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
อุกฤษฏ์ เฉลิมแสน
ผู้ช่วยนักวิจัย
แผนงานนโยบายสาธารณะเพืÉอการพัฒนาอนาคตของเมือง
ศูนย์ศึกษามหานครและเมือง มหาวิทยาลัยรังสิต

2. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 2
สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
อุกฤษฏ์ เฉลิมแสน
แผนงานนโยบายสาธารณะเพือÉการพัฒนาอนาคตของเมือง
บทความนีÊเป็นบทความนำเสนอสถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย โดยเรียบเรียง
ข้อมูลในเชิงปริมาณจากหน่วยงานราชการ และองค์กรต่างๆ ทีÉเคยทำการสำรวจ เพืÉอนำเสนอใน 3
ประเด็นหลัก ได้แก่ 1. ข้อมูลประชากร 2. ข้อมูลมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมภาค (Gross Regional
Product) และมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (Gross Provincial Product) และ 3. ข้อมูลพฤติกรรม
ด้านสุขภาพ
ř. ข้อมูลประชากร
1.1 เมืองคือเทศบาล
นิยามคำว่า “เมือง” มีความแตกต่างกันในแต่ละประเทศ บ้างก็ใช้ขนาดจำนวนประชากรในอาณา
บริเวณใดอาณาบริเวณหนึÉงเป็นตัวชีวÊัด บ้างก็ใช้ขนาดประชากรตังÊแต่ ŚŘŘ คนขึนÊไป นอกจากนีÊยังมีบาง
ประเทศใช้ความหนาแน่น หรือจำนวนประชากรต่อตารางกิโลเมตร กำหนดนิยามคำว่าเมือง (สถาบัน
พัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม ม.ป.ป.) แต่ถึงแม้นิยามและตัวชีÊวัดทีÉอธิบายความเป็นเมืองมี
ความหลากหลาย ก็มีจุดร่วมหลักคือ อธิบายให้เห็นถึงกระบวนการทีÉประชากรมาอยู่รวมกันมากขึนÊ ทังÊ
ในด้านจำนวน และความหนาแน่น ณ บริเวณใดบริเวณหนึÉง เป็นผลทำให้วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของ
ประชากรเหล่านันÊเปลียÉนไปสู่วิถีชีวิตแบบเมือง
สำหรับประเทศไทย “เขตเมือง” หมายถึง กรุงเทพมหานคร เมืองพัทยา และเขตเทศบาล ซึÉง
ได้แก่ท้องถิÉนทีÉมีพระราชกฤษฎีกา ออกตามความในพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. ŚŜšŞ แบ่งเป็น
เทศบาลตำบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร (สถาบันพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม
ม.ป.ป.)
1.2 ประชากรและความเป็นเมือง : จำนวน สัดส่วน และความหนาแน่น
ทีÉผ่านมาการศึกษาความเป็นเมืองของประเทศไทย วัด“ขนาดความเป็นเมือง” (degree of
urbanization) ด้วยอัตราส่วนของประชากรทีÉอาศัยอยู่ในเขตเทศบาล สำนักงานสถิติแห่งชาติได้
รับผิดชอบและดำเนินการจัดทำสำมะโนประชากร ตังÊแต่พ.ศ. ŚŝŘś และได้จัดทำสำมะโนทุกระยะ řŘ ปี

3. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 3
ซึงÉเป็นการจัดทำตามหลักสากล พร้อมกับประเทศอืÉนๆ1 ในปีดังกล่าวมีประชากรในเขตเทศบาลทังÊหมด
3.3 ล้านคน ขณะทีÉประชากรรวมของทังÊประเทศมี 26.2 ล้านคน ประชากรในเขตเมืองหรือในเขต
เทศบาลคิดเป็นร้อยละ 12 ของประชากรทังÊหมดในปีนันÊ
อัตราส่วนของประชากรในเขตเมืองได้เพิมÉเป็นร้อยละ 18.7 ในพ.ศ. 2533 และเพิมÉสูงขึนÊถึงร้อย
ละ 31.1 ใน พ.ศ. 2543 ซึงÉการเพิมÉขึนÊในปีนีÊไม่ได้เกิดจากประชากรในเขตเทศบาลเพิมÉขึนÊจริง หากแต่
เนืÉองจากการยกฐานะเขตการปกครองทีÉเคยเป็น “เขตสุขาภิบาล” ให้เป็น “เขตเทศบาล” ตาม
พระราชบัญญัติเปลียÉนแปลงฐานะของสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. 2542 การปรับสถานภาพนีÊ ส่งผลให้
เกิดการเพิÉมเขตเทศบาลในประเทศไทยมากกว่า 1,000 แห่ง ประชากรในเขตเทศบาล หรือประชากร
เมืองจึงเพิมÉขึนÊชัวÉข้ามคืนจากประมาณร้อยละ 20 เป็นร้อยละ 30 อันเป็นผลมาจากการเปลียÉนนิยามของ
คำว่า “เทศบาล”2 (ปราโมทย์ ประสาทกุล และคณะ 2550)
เมืÉอเปรียบเทียบจากการสำรวจประชากรในเขตเทศบาลทัวÉประเทศ พ.ศ. 2553 มีจำนวนทังÊสิÊน
ŚŠ,ŠŞŚ,ŝśŚ คน คิดเป็นร้อยละ ŜŜ.ř จากจำนวนทังÊสินÊ Şŝ,Ŝşš,Ŝŝśคน เพิมÉจาก พ.ศ. 2543 ทีÉมีจำนวน
ประชากรในเขตเทศบาล 18,971,100 คน คิดเป็นร้อยละ 31.1 จากจำนวนประชากร 60,916,441 คน
ตารางทีÉ ř การสำรวจสำมะโนประชากรในเขตเทศบาลปี ŚŝŘś – Śŝŝś
พ.ศ. ประชากร
ทังÊหมด
ประชากรในเขต
เทศบาล
ร้อยละประชากร
เมือง
2503 26,248,794 3,273,865 12.5
2513 34,427,374 4,553,100 13.2
2523 44,824,840 7,632,916 17.0
2533 54,548,519 10,215,087 18.7
2543 60,916,441 18,971,100 31.1
2553 65,479453 28,862,532 44.1
ทีมÉา ปราโมทย์ ประสาทกุล และคณะ (2550) และ สำนักงานสถิติแห่งชาติ (2554)
1 ประเทศไทยได้จัดทำสำมะโนประชากรครังÊแรกเมืÉอ พ.ศ. 2452 และต่อมาในพ.ศ. 2462 2472 2480 และ 2490 ซึงÉทังÊห้าครังÊนีจÊัดทำโดย
กระทรวงมหาดไทย
2 ปราโมทย์ ปราสาทกุล และคณะ (2550) ตังÊข้อสังเกตถึงจุดเปลีÉยนนิยามคำว่า ‘เทศบาล’ มีความสำคัญต่อการศึกษาเรืÉองความเป็นเมือง
ในประเทศไทย ในปี พ.ศ. ŚŝŜŚ สุขาภิบาล šŠŘ แห่งได้รับการยกฐานะให้เป็นเทศบาล ด้วยเหตุจากการมีพระราชบัญญัติเปลีÉยนแปลงฐานะ
ของสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. ŚŝŜŚ

4. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 4
เมืÉอจำแนกสัดส่วนประชากรในเขตเทศบาลเป็นรายภาคใน พ.ศ. 2553 พบว่า ภาคกลางมี
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาลมากทีสÉุด ร้อยละ 45.5 ตามมาด้วยภาคเหนือ ร้อยละ 34.4 ภาคใต้ ร้อย
ละ 33.5 และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ร้อยละ 29.03 ขณะทีÉสัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล พ.ศ.
2543 ปรากฏดังนีÊ ภาคกลางร้อยละ 34.5 ภาคใต้ร้อยละ 23 ภาคเหนือร้อยละ 20.6 และภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือร้อยละ 16.8 ดูตารางที É2 ประกอบ
ด้านความหนาแน่นของประชากรในภาคต่างๆก็เพิมÉสูงขึนÊ ใน พ.ศ. 2553 ทังÊประเทศมีความ
หนาแน่น 127 คน/ตร.กม. ขณะที Éพ.ศ. 2543 มีความหนาแน่น 119 คน/ตร.กม. พิจารณาตามรายภาค
โดยไม่รวมกรุงเทพมหานคร ใน พ.ศ. 2553 ภาคกลางมีความหนาแน่นมากทีÉสุดคือ 177.2 คน/ตร.กม.
รองลงมาคือภาคใต้มีความหนาแน่น 125 คน/ตร.กม. ส่วนภาคเหนือมีความหนาแน่นน้อยทีÉสุด 67.4
คน/ตร.กม.ดังตารางข้างล่างนีÊ
ตารางทีÉ Ś ความหนาแน่นและสัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล
2523 2533 2543 2553
ทัวÉประเทศ ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
87.4 106.3 119 127
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 26.4 29.4 31.1 44.1
กรุงเทพ
มหานคร
ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
3,001.3 3,758.7 4,051.2 5,258.6
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 100 100 100 100
ภาคกลาง ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
95 118 138.9 177.2
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 26.7 31.3 34.5 45.5
ภาคเหนือ ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
53.5 62.4 67.4 67.4
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 18.3 20.7 20.6 34.4
ภาคตะวันออก
เฉียงเหนือ
ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
93 112.8 123.3 111.3
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 11.5 14.6 16.8 29.03
ภาคใต้ ความหนาแน่นของประชากร (คน/ตร.
กม.)
79.6 98.5 114.4 125
สัดส่วนประชากรในเขตเทศบาล(%) 19 20.2 23 33.5
ทีมÉา : สำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ŚŝŚś Śŝśś และ ŚŝŜś Śŝŝś สำนักงานสถิติแห่งชาติ

5. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 5
จากข้อมูลสำนักงานสถิติแห่งชาติ ศูนย์สารสนเทศแห่งชาติ จะพบว่า ใน พ.ศ. 2553 จังหวัดทีÉมี
ความเป็นเมืองมากกว่าร้อยละ 50 หากไม่รวมกรุงเทพมหานคร พบว่า ภาคกลางมีมากทีÉสุด 8 จังหวัด
ได้แก่ ชลบุรี ชัยนาท นนทบุรี สมุทรปราการ ปทุมธานี ระยอง สมุทรสาคร และจันทบุรี ภาคเหนือมี 4
จังหวัด ประกอบด้วย ลำพูน เชียงใหม่ พะเยา และลำปาง ขณะทีใÉนภาคใต้มี 3 จังหวัด คือ ภูเก็ต สงขลา
และพัทลุง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือมี 2 จังหวัด ได้แก่ กาฬสินธุ์ และ มุกดาหาร3
ตารางทีÉ 3 จังหวัดทีÉมีความเป็นเมืองมากกว่าร้อยละ 50 ใน พ.ศ. 2553
ภาค / จังหวัด 2543 (ร้อยละ) 2553(ร้อยละ)
ภาคกลาง
1. ชลบุรี 54.5 74.5
2. ชัยนาท 13.0 67.4
3. นนทบุรี 66.1 59.7
4. สมุทรปราการ 63.1 59.2
5. ปทุมธานี 46.8 57.1
6. ระยอง 39.5 54.3
7. สมุทรสาคร 42.0 53.8
8. จันทบุรี 32.8 50.1
ภาคเหนือ
1. ลำพูน 34.2 63.9
2. เชียงใหม่ 32.1 55.5
3. พะเยา 32.9 53.0
4. ลำปาง 33.9 50.1
ภาคใต้
1. ภูเก็ต 33.5 68.1
2. สงขลา 27.5 54.1
3. พัทลุง 27.2 50.9
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
1. กาฬสินธุ์ 28.5 52.0
2. มุกดาหาร 27.2 50.5
ทีÉมา : สำนักงานสถิติแห่งชาติ ศูนย์สารสนเทศแห่งชาติ
http://services.nic.go.th/gsic/indexs.php?ds=point/city
3เรียบเรียงจากข้อมูลสำนักงานสถิติแห่งชาติ ศูนย์สารสนเทศแห่งชาติ ในหัวข้อ “ความเป็นเมือง พัฒนาหรือสร้างปัญหา”
http://services.nic.go.th/gsic/indexs.php?ds=point/city

6. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 6
รูปทีÉ ř ร้อยละของประชากรในเขตเทศบาล พ.ศ. ŚŝŜś เปรียบเทียบกับ พ.ศ. Śŝŝś
ทีมÉา : สำนักงานสถิติแห่งชาติ http://sgis.nso.go.th/sgis/index.asp

7. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 7
2. มูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมภาค (Gross Regional Product) และมูลค่าผลิตภัณฑ์มวล
รวมจังหวัด (Gross Provincial Product)4
มูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมภาคในพ.ศ. 2555 พบว่า กรุงเทพฯและปริมณฑลมีมูลค่าสูงทีÉสุด
5,399,514 ล้านบาท รองลงมาคือ ภาคตะวันออก 2,209,048 ล้านบาท และตํÉาทีÉสุดคือภาคตะวันตก
435,600 ล้านบาท ดูข้อมูลเพิมÉเติมจากตารางที É4
เมืÉอพิจารณาผลิตภัณฑ์ภาคต่อหัว (GRP per capita) ค่าเฉลีÉยต่อหัวใน พ.ศ. Śŝŝŝ สูงสุด คือ
ภาคตะวันออกเท่ากับ ŜřŜ,ŝŞŞ บาทต่อปี และตํÉาสุด คือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เท่ากับ Şş,ŠšŜ บาท
ต่อปี ซึงÉยังคงมีความแตกต่างกันอยู่ถึง Ş.ř เท่า เมืÉอจัดลำดับค่าเฉลีÉยต่อหัวจากค่าสูงสุดลงมาตํÉาสุด มี
ลำดับดังนีÊ ภาคตะวันออก เขตกรุงเทพฯและปริมณฑล ภาคกลาง ภาคใต้ ภาคตะวันตก ภาคเหนือ และ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
มูลค่าผลิตภัณฑ์จังหวัดต่อหัว (GPP per capita) จังหวัดทีÉมีมูลค่าสูงส่วนใหญ่อยู่ในพืÊนทีÉภาค
ตะวันออก เขตกรุงเทพฯและปริมณฑล ภาคกลาง และภาคใต้ ส่วนจังหวัดทีÉมีมูลค่าผลิตภัณฑ์จังหวัด
ต่อหัวตํÉาอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ค่าความแตกต่างระหว่างจังหวัดระยอง ซึÉงเป็นค่าสูงสุดที É
šşŘ,ŘŚś บาทต่อคนต่อปี กับ จังหวัดหนองบัวลำภู ซึงÉเป็นค่าตํÉาสุดที ÉŜř,ŜşŜ บาทต่อคนต่อปี มีความ
แตกต่างกันถึง Śś.Ŝ เท่า ในปี Śŝŝŝ จังหวัดทีÉ มีผลิตภัณฑ์จังหวัดต่อหัวสูงสุด ŝ อันดับแรก ได้แก่
ระยอง ฉะเชิงเทรา กรุงเทพฯ ชลบุรี และพระนครศรีอยุธยา ตามลำดับ ส่วนจังหวัดทีÉอยู่ใน ŝ ลำดับ
ตํÉาสุด คือ หนองบัวลำภู แม่ฮ่องสอน อำนาจเจริญ บึงกาฬ และ ยโสธร ตามลำดับ ดูข้อมูลเพิมÉเติมจาก
ตารางที É5
4 ข้อมูลส่วนนีไÊด้มาจาก ผลิตภัณฑ์ภาคและจังหวัด พ.ศ. 2555 = Gross regional and provincial products 2012 จัดทำโดย สำนักงาน
คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในภาค (Gross Regional Product (GRP)) คือ มูลค่าสินค้า
และบริการขันÊสุดท้ายทีÉผลิตได้ภายในภาคตลอดช่วงระยะเวลาหนึงÉ (ปี) ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในจังหวัด (Gross Provincial Product
(GPP)) คือ มูลค่าสินค้าและบริการขันÊสุดท้ายทีÉผลิตได้ภายในจังหวัดตลอดช่วงระยะเวลาหนึงÉ (ปี)

8. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 8
ตารางทีÉ Ŝ ตารางผลิตภัณฑ์มวลรวมภาค ผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัดต่อหัว พ.ศ. Śŝŝŝ
ภาค มูลค่าผลิตภัณฑ์มวล
รวมภาค ปี 2555
(บาท)
ประชากร ปี 2555
(1,000 คน)
มูลค่าผลิตภัณฑ์มวล
รวมภาคต่อหัว ปี
2555 (บาท)
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1,281,422 18,874 67,894
ภาคเหนือ 1,065,282 11,589 91,918
ภาคใต้ 1,122,307 8,985 124,912
ภาคตะวันออก 2,209,048 5,329 414,566
ภาคตะวันตก 435,600 3,581 121,648
ภาคกลาง 708,239 3,127 226,497
กรุงเทพฯและปริมณฑล 5,399,514 15,007 359,796
รวมทังÊประเทศ 12,221,412 66,492 183,804
ทีมÉา : สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (2557)
ตารางทีÉ ŝ สิบลำดับจังหวัดผลิตภัณฑ์มวลรวมต่อหัวสูงทีÉสุด
จังหวัด ภาค บาทต่อหัว
ř. ระยอง ภาคตะวันออก 970,023
2. ฉะเชิงเทรา ภาคตะวันออก 440,919
ś. กรุงเทพมหานคร กรุงเทพฯและปริมณฑล 436,479
4. ชลบุรี ภาคตะวันออก 416,583
5. พระนครศรีอยุธยา ภาคกลาง 377,242
Ş. ปราจีนบุรี ภาคตะวันออก 369,001
7. สมุทรปราการ กรุงเทพฯและปริมณฑล 364,721
8. สมุทรสาคร กรุงเทพฯและปริมณฑล 351,510
9. สระบุรี ภาคกลาง 280,963
10. ภูเก็ต ภาคใต้ 224,383
ทีมÉา : สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (2557)

9. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 9
ตารางทีÉ Ş สิบลำดับจังหวัดผลิตภัณฑ์มวลรวมต่อหัวตำÉทีÉสุด
จังหวัด ภาค บาทต่อหัว
ř. หนองบัวลำภู ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 41,474
2. แม่ฮ่องสอน ภาคเหนือ 44,006
ś. อำนาจเจริญ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 49,061
4. บึงกาฬ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 49,205
5. ยโสธร ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 49,819
Ş. กาฬสินธุ์ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 52,202
7. มุกดาหาร ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 53,417
8. น่าน ภาคเหนือ 54,674
9. ชัยภูมิ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 55,184
10. บุรีรัมย์ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 55,317
ทีมÉา : สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (2557)
3. ข้อมูลพฤติกรรมสุขภาพ5
3.1 สูบบุหรีÉ
รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊทีÉ 4 (2551 – 2552)
พบว่า ความชุกของการสูบบุหรีใÉนประชากรไทยอายุ 15 ปีขึนÊไป ลดลงจากการสำรวจครังÊทีÉ 3 เล็กน้อย
เมืÉอพิจารณาจากการสูบบุหรีเÉป็นประจำและจำแนกตามภาคพบว่า ประชากรในภาคใต้สูบบุหรีÉสูงทีÉสุด
รองลงมาคือภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนือและภาคกลาง (สัดส่วนเท่ากัน) และกรุงเทพมหานคร
น้อยทีสÉุด หากจำแนกตามเขตปกครองในและนอกเขตเทศบาล พบว่านอกเขตเทศบาลมีความชุกของ
การสูบบุหรีเÉป็นประจำสูงกว่าในเขตเทศบาล ดังข้อมูลในรูปที É3
5 ใช้รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊที É3 พ.ศ. 2546 – 2547 จัดทำโดย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข
และครังÊที É4 พ.ศ. 2551 – 2552 จัดทำโดย สำนักงานสำรวจสุขภาพประชาชนไทย (สสท.)

10. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 10
รูปทีÉ 2 ร้อยละของผู้สูบบุหรีÉเป็นประจำในประชากรไทยอายุ řŝ ปีขึÊนไป จำแนกตามภาค
ทีÉมา : วิชัย เอกพลากร (ม.ป.ป.)
รูปทีÉ 3 ร้อยละของผู้สูบบุหรีÉเป็นประจำในประชากรไทยอายุ 15 ปีขึÊนไป จำแนกตามเขตปกครอง
ทีมÉา : วิชัย เอกพลากร (ม.ป.ป.)
3.2 ดืÉมแอลกอฮอล์
รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊทีÉ 4 (2551 – 2552)
เปรียบเทียบกับการสำรวจฯ ครังÊที É3 พ.ศ. 2547 พบว่าปริมาณการบริโภคเครือÉงดืมÉแอลกอฮอล์ (กรัม/
วัน) ในผู้ชายไทยตังÊแต่อายุ 15 ปีขึนÊไปของการสำรวจฯครังÊที É4 นีÊ บริโภคแอลกอฮอล์มีปริมาณมัธยฐาน
11.6 กรัม/วัน ใกล้เคียงกับผลการสำรวจฯครังÊที É3 ซึงÉเท่ากับ 11.8 กรัม/ วัน ส่วนในผู้หญิงพบว่า การ
สำรวจฯ ครังÊที É4 นีÊบริโภคปริมาณมัธยฐานสูงกว่าการสำรวจฯครังÊที É3 เล็กน้อย 0.7 และ 0.4 กรัม/วัน
ตามลำดับ

11. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 11
ความชุกของการดืÉมเครืÉองดืÉมแอลกอฮอล์อย่างหนัก (binge drinking) พบว่าการสำรวจฯ ครังÊที É
4 นีÊ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีความชุกในการดืÉมแอลกอฮอล์สูงทีÉสุด รองลงมาคือภาคเหนือ ซึÉงมี
จำนวนน้อยกว่าเพียงร้อยละ 2 ตามมาด้วยภาคใต้ ภาคกลาง และกรุงเทพมหานคร ดังข้อมูลในรูปที É3
ขณะทีคÉวามชุกในการดืÉมของประชากรนอกเขตเทศบาลมากกว่าประชากรในเขตเทศบาล ร้อย
ละ 47.4 และ 40.5 ตามลำดับ ดังข้อมูลในรูปที É4
รูปทีÉ 4 ร้อยละของประชากรอายุ řŝ ปีขึÊนไปทีÉเคยดืÉมเครืÉองดืÉมแอลกอฮอล์ใน řŚ เดือนทีÉผ่านมา
จำแนกตามภาค
ทีมÉา : วิชัย เอกพลากร (ม.ป.ป.)
60
50
40
30
20
10
รูปทีÉ 5 ร้อยละของประชากรอายุ 15 ปีขึÊนไปทีÉ เคยดืÉมเครืÉองดืÉมแอลกอฮอล์ ใน 12 เดือน
ทีÉผ่านมา จำแนกตามเขตปกครอง
ทีมÉา : วิชัย เอกพลากร (ม.ป.ป.)
52.5
36.8
54.7
38.9
30.4
45.3
0
57.7
68.8
65.5
70
68
66
64
62
60
58
56
54
52
ในเขต นอกเขต รวม

12. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 12
3.3 การสำรวจกิจกรรมทางกาย6
รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊทีÉ Ŝ (Śŝŝř – ŚŝŝŚ) มี
กิจกรรมทางกายเพียงพอมากขึนÊ จากการสำรวจครังÊนีÊพบว่า กิจกรรมทางกายไม่เพียงพอมีร้อยละ 18.5
ชายร้อยละ 16.8 และหญิงร้อยละ 20.2 ซึÉงตํÉากว่าผลการสำรวจสุขภาพฯ ครังÊทีÉ 3 เมืÉอปี 2546-2547
ชายร้อยละ 20.7 และหญิงร้อยละ24.2 เล็กน้อย7 ความชุกของการมีกิจกรรมทางกายไม่เพียงพอมีมาก
ขึนÊในกลุ่มผู้สูงอายุ ซึÉงพบร้อยละ 35.6 ในกลุ่มอายุ 70 -79 ปี และมากทีÉสุดในกลุ่มอายุ 80 ปีขึนÊไป มี
ร้อยละ 60.4
ข้อมูลจากการสำรวจครังÊนีÊยังแสดงให้เห็นว่า คนในเขตเทศบาลมีสัดส่วนของการมีกิจกรรมทาง
กายไม่เพียงพอมากกว่าคนนอกเขตเทศบาล คือ ร้อยละ 22.5 และ 16.8 ตามลำดับ ขณะเดียวกันเมืÉอ
แบ่งตามรายภาคพบว่า ภาคใต้มีสัดส่วนของคนทีÉมีกิจกรรมทางกายไม่เพียงพอมากทีÉสุดร้อยละ 42.8
รองลงมา คือกรุงเทพฯ ร้อยละ 25.3 ภาคกลาง ร้อยละ 21.2 ตะวันออกเฉียงเหนือ ร้อยละ 10.5 และ
ภาคเหนือ ร้อยละ 8.9
3.4 สุขภาพผู้สูงอายุ
(1) การกระจายตัวผู้สูงอายุ
ปี 2553 มีผู้สูงอายุทังÊประเทศ 8,110,000 คน จากจำนวนประชากรทังÊสิÊน 67,313,000 คน คิด
เป็นร้อยละ 11.90 เมืÉอจำแนกตามภาคพบว่า ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีสัดส่วนผู้สูงอายุสูงทีÉสุดคือ
ร้อยละ śŚ.řŜ รองมาคือ พืÊนทีÉภาคกลาง ร้อยละ 25.11 ภาคเหนือ ร้อยละ 20.76 และภาคใต้ ร้อยละ
13.49 ตามลำดับ สำหรับกรุงเทพมหานครมีผู้สูงอายุ ร้อยละ 9.24 และหากพิจารณาจากเขตปกครอง
พบว่าประชากรสูงอายุอาศัยอยู่ในพืนÊทีนÉอกเขตเทศบาลร้อยละ Şŝ.ŘŘ ทีเÉหลือร้อยละ śŝ.ŘŘ อาศัยอยู่ใน
เขตเทศบาล ซึงÉเป็นสัดส่วนทีเÉพิมÉขึนÊ (สมศักดิ Íชุณหรัศมิ Í2555)
จากรายงานสถิติข้อมูลและความหนาแน่นของประชากรผู้สูงอายุโดยสำนักส่งเสริมและพิทักษ์
ผู้สูงอายุในปี 2553 พบว่า จังหวัดทีÉมีสัดส่วนประชากรสูงอายุสูงทีÉสุด ś อันดับแรก ได้แก่ สิงห์บุรี มี
สัดส่วนผู้สูงอายุร้อยละřŞ.şŞ ของจำนวนประชากรในจังหวัด รองมาคือ สมุทรสงคราม ร้อยละ řŞ.śŞ
6 การมีกิจกรรมทางกายของประชากรไทยอายุ15 ปีขึนÊไป โดยครอบคลุมความชุกของการมีกิจกรรมเพียงพอตามข้อแนะนำ หมายถึง
การมีกิจกรรมทางกายตังÊแต่ระดับปานกลางขึนÊไป ใช้ระยะเวลาวันละ 30 นาทีขึนÊไป สัปดาห์ละอย่างน้อย 5 วัน สัดส่วนเวลาทีใÉช้ในการมี
กิจกรรมทางกายจากการทำงาน จากการเดินและขีÉจักรยาน และจากกิจกรรมทางกายยามว่าง
7 คณะสำรวจตังÊข้อสังเกตในรายงานการสำรวจฯ ครังÊที É4 ว่า “แม้การสำรวจฯนี Êได้ใช้แบบสอบถามมาตรฐานขององค์การอนามัยโลก
แต่มีข้อสังเกตว่าการให้ข้อมูลการออกแรงกายของผู้ตอบอาจประเมินตนเองว่ามีกิจกรรมทางกายสูงกว่าความเป็นจริง จึงอาจทำให้มี
สัดส่วนของคนทีมÉีกิจกรรมทางกายเพียงพอค่อนข้างสูง อย่างไรก็ตามการสำรวจฯครังÊทีÉ 3 และ4 ใช้แบบสอบถามชุดเดียวกัน จึงน่าจะ
เปรียบเทียบกันได้”

13. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 13
และชัยนาทร้อยละ řŞ.ŚŜ ขณะทีจÉังหวัดทีมÉีสัดส่วนประชากรสูงอายุตํÉาทีสÉุด ś อันดับแรก ได้แก่ ภูเก็ต มี
สัดส่วนผู้สูงอายุร้อยละเพียง ş.šš ของจำนวนประชากรในจังหวัด รองมาคือ กระบีÉ ร้อยละ Š.ŞŚ และ
นราธิวาส ร้อยละ š.śś (สมศักดิ Íชุณหรัศมิ ÍŚŝŝŝ)
ตารางทีÉ 9 สัดส่วนผู้สูงอายุจำแนกตามภาคและเขตปกครองคิดเป็นร้อยละ พ.ศ. 2553
ภาค ร้อยละ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 32.14
ภาคกลาง 25.11
ภาคเหนือ 20.76
ภาคใต้ 13.49
กรุงเทพมหานคร 9.24
เขตปกครอง
นอกเขตเทศบาล 65.00
เขตเทศบาล 35.00
ทีมÉา : สมศักดิ Íชุณหรัศมิ Í(2555)
(2) ภาวะพึÉงพิงในกิจวัตรพืÊนฐาน
รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊทีÉ Ŝ (Śŝŝř – ŚŝŝŚ)
พบความชุกร้อยละ 15.5 เมืÉอจำแนกตามเพศพบในชายร้อยละ 12.7 และหญิงร้อยละ 17.8 มากกว่า
ภาวะพึงÉพิงของการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยครังÊทีÉ 3 พ.ศ. 2547 ซึÉงพบว่าความชุกของภาวะพึÉงพิง
ในกิจวัตรพืนÊฐาน (Activities of Daily Livings หรือ ADL) ในการสำรวจครังÊที É3 มีร้อยละ 12.8 (ชายร้อย
ละ 9.6 และหญิงร้อยละ15.4)
(3) การทำงานในเชิงเศรษฐกิจ8
จากการสำรวจของรายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครังÊทีÉ 4
(2551 – 2552) พบว่า ผู้สูงอายุทีกÉำลังทำงานเชิงเศรษฐกิจทัวÉประเทศมีร้อยละ 38.8 มีผู้สูงอายุชายร้อย
ละ 48.7 และหญิงร้อยละ 30.8 พิจารณาตามภาคสัดส่วนของผู้สูงอายุทีทÉำงาน ภาคใต้มีสัดส่วนผู้สูงอายุ
ทำงานมากทีÉสุดคือร้อยละ 42.3 รองลงมาคือ ภาคกลาง ร้อยละ 41.8 ภาคเหนือ ร้อยละ 40.9 ภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ ร้อยละ 37.1 และตํÉาสุดคือผู้สูงอายุในเขตกรุงเทพฯ ร้อยละ 30
8 ผู้สูงอายุทีสÉามารถทำงานเชิงเศรษฐกิจได้ นอกจากการมีรายได้แล้ว ยังสะท้อนถึงความเป็นผู้มีความสามารถ หรือชำนาญการทีเÉป็นทีÉ
ต้องการของสังคม นอกเหนือจากความเป็นเจ้าของกิจการ หรือต้องการทำงานเพืÉอสังคม

14. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 14
เมืÉอเปรียบเทียบข้อมูลการทำงานเชิงเศรษฐกิจของผู้สูงอายุ จากการสำรวจครังÊนีÊ (ปี 2552) กับ
การสำรวจสุขภาพประชากรไทยโดยการตรวจร่างกายครังÊทีÉ 3 (2547) พบว่ามีสัดส่วนผู้สูงอายุทีÉกำลัง
ทำงานในครังÊนีÊสูงกว่าเมืÉอ 5 ปีทีผÉ่านมาเล็กน้อย
พิจารณาตามเขตปกครอง พบว่าทังÊผู้ชายและผู้หญิงสูงอายุทีÉอยู่นอกเขตเทศบาลมีสัดส่วนของ
การทำงานสูงกว่าผู้ทีÉอยู่ในเขตเทศบาลเฉลีÉยโดยรวม คือนอกเขตร้อยละ 41.5 และในเขต 33.5
ตามลำดับ
เมืÉอพิจารณาจำแนกตามเขตปกครองและภาค พบว่าผู้ทีอÉยู่ในเขตเทศบาลมีรายได้ มากกว่า
ผู้ทีÉอยู่นอกเขตฯสองเท่าตัว (คือ 7,424 บาทต่อเดือน และ 3,407 บาทต่อเดือน) และมีความแตกต่าง
ระหว่างภาคทีÉค่อนข้างชัดเจน โดยพบว่า ผู้สูงอายุในกรุงเทพฯ มีรายได้สูงทีÉสุด 7,735 บาทต่อเดือน
รองลงมาคือ ภาคกลาง 6,048 บาทต่อเดือน ภาคใต้ 6,010 บาทต่อเดือน ภาคเหนือ 3,474 บาทต่อ
เดือน และตํÉาสุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ร้อยละ 2,948 บาท ต่อเดือน
สรุป
จากข้อมูลเรืÉองเมืองใน 3 ประเด็นหลัก ได้แก่ ประชากร ข้อมูลผลิตภัณฑ์มวลรวมภาคและ
จังหวัด รวมถึงข้อมูลด้านสุขภาพ ทำให้พอจะเห็นภาพการขยายตัวของเมืองทีแÉปรผันตามวันเวลาทีผÉ่าน
ไป เห็นภาพประชากรทีÉกำลังเพิมÉสูงขึนÊ เห็นภาพการขยายตัวของเศรษฐกิจในระดับภาคและจังหวัด
และทีสÉำคัญคือการขยายตัวด้านเศรษฐกิจของเมืองต่างๆในท้องถินÉ แต่ทว่าในอีกด้านหนึÉงก็เห็นแนวโน้ม
สำคัญสำหรับการจัดการเรืÉองสุขภาวะของคนเมือง ซึÉงควรเป็นตัวจักรสำคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิต
แก่ประชากรกลุ่มใหญ่นีÊ ดังข้อมูลสุขภาพในประเด็นท้ายสุด
ทังÊหมดทีกÉล่าวมานีÊเป็นเพียงข้อสังเกตเบือÊงต้นต่อการเติบโตของเมือง ทีไÉม่ควรปล่อยให้เกิดการ
ขยายตัวอย่างเป็น “ธรรมชาติ” กล่าวคือถึงแม้เมืองจะยังเติบโตต่อไป แต่ก็เป็นไปอย่างไร้ทิศทางและการ
ควบคุมดังทีÉกำลังเกิดขึÊนในปัจ
จุบัน ดังนันÊหนึÉงในโจทย์สำคัญสำหรับนักพัฒนาเมืองทีÉทำงานกันใน
หลากหลายประเด็น จึงควรมีแนวทางการออกแบบเมือง เพืÉอนำไปสู่การออกแบบนโยบายการพัฒนา
เมืองให้สอดคล้องกับอนาคต มากกว่าการมองดูเมืองเติบโตต่อไปด้วยสายตาทีเÉย็นชา
”

15. สถานการณ์เมืองในภาคต่างๆของประเทศไทย
| 15
เอกสารอ้างอิง
ปราโมทย์ ประสาทกุล และคณะ."ระเบิดคนเมืองในประเทศไทย". ใน ประชากรและสังคม ŚŝŝŘ.
วรชัย ทองไทย และสุรีย์พร พันพึงÉ (บรรณาธิการ).นครปฐม: สำนักพิมพ์ประชากรและสังคม,
ŚŝŝŘ.
วิชัย เอกพลากร (บรรณาธิการ). รายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย
ครังÊทีÉ 4 พ.ศ. 2551 – 2552. กรุงเทพฯ : สำนักงานสำรวจสุขภาพประชาชนไทย, ม.ป.ป.
สถาบันพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม. Urbanization : ธุรกิจยุคใหม่ เจาะวิถีคนเมือง
ใหม่. กรุงเทพฯ : สถาบันพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม, ม.ป.ป.
สมศักดิ Íชุณหรัศมิ Í(บรรณาธิการ). รายงานประจำปี สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. Śŝŝś. กรุงเทพฯ:
สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. ผลิตภัณฑ์ภาคและจังหวัด พ.ศ. 2555 =
Gross regional and provincial products 2012. กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, 2557.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. สำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2553. กรุงเทพฯ : สำนักงานสถิติแห่งชาติ,
2554.
http://services.nic.go.th/gsic/indexs.php?ds=point/city
http://sgis.nso.go.th/sgis/index.asp