Инфляци /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх мэт/

1. Макро Эдийн Засаг хичээл
Багш: А.Гэлэгжамц
2009 он

4. Жишээ нь: Талхны үнэ 400 төгрөг байснаа
800 болж өссөн гэвэл 400 төгрөгөөр нэг талх
худалдан авах чадвартай байснаа үнэ
өссөний дараа нэг биш хагас талх
болж, түүний худалдан авах чадавхи нэг
дахин буурч байна.
Ерөнхий түвшин буюу нийт бараа
үйлчилгээний үнийн дундаж түвшин өсч
байвал түүнийг инфляци гэнэ.

5. Жишээ

6. Ласпейрс Пааше
Тухайн улсын эдийн засгийн үнийн ерөнхий
түвшин буюу үнийн индексийг илэрхийлэх хоёр
үзүүлэлтийг авч үзье. Үүнд:
Хэрэглээний үнийн ДНБ-ий дефлятор
индекс

7. Хэрэглээний үнийн индекс /цаашид ХҮИ
гэх/ нь хэрэглээний сагсны
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний дундаж үнийн
түвшний өөрчлөлт буюу үнийн ерөнхий
түвшний өөрчлөлтийг харуулдаг.
Хэрэглээний үнийн индекс нь тухайн эдийн
засгийн дундаж хэрэглэгчийн худалдан
авсан өргөн хэрэглээний
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийн
ерөнхий түвшний өөрчлөлтийг харүүлдаг
үзүүлэлт юм.

9. Хэрэглээний үнийн индекс /цаашид ХҮИ гэх/ нь
хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
дундаж үнийн түвшний өөрчлөлт буюу үнийн
ерөнхий түвшний өөрчлөлтийг харуулдаг.
Монгол улс 1991 оны 9 сараас ХҮИ-ийг тооцох
болсонтой холбогдуулан Үндэсний
Статистикийн Газар анх 123 нэр төрлийн
бараатай хэрэглээний сагсыг байгуулж байсан.
Үүнээс хойш хэрэглээний сагсанд агуулагдах
бүтээгдэхүүи, үйлчилгээний нэр төрлийг 1996
онд 205, 2001 онд 239 болгож шинэчилсэн
байна.

10. Хэрэглээний үнийи иидексийг Ласпейрсийн
үнийн Индексийг тооцох зарчмын дагуу
хэрэглээний сагсанд агуулагдах
бүгээгдэхүүн, үйлчилгээний тайлант оны
жигнэсэн дундаж үнийг суурь оны жигнэсэн
дундаж үнэд харьцуулж тооцдог. Хэрэв
хэрэглээний сагсанд n төрлийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ агуулагддаг гэвэл
дээрх тодорхойлолт ёсоор ХҮИ-ийг дараах
томъёогоор тооцно.

11. n
∑ pit qi0
p1t q10 + p2 q2 + ..... + pn qn
t 0 t 0
CPI t = i =1
= 0 0
n
p1 q1 + p2 q2 + ..... + pn qn
0 0 0 0
∑ pi0 qi0
i =1
CPI t - i-p жилийн consumer price index буюу t-p
жилийн хэрэглээний үнийн индекс
pit - i -p барааны тайланг оны үнийн түвшин
pi0 -i -р барааны суурь оны үнийн түвшин
0 - суурь оны байдлаар i-р барааны хэрэглээний
q i
сагсанд эзлэх хувийн жин

12. n
∑ pit qi0
p1t q10 + p2 q2 + ..... + pn qn
t 0 t 0
CPI t = i =1
= 0 0
n
p1 q1 + p2 q2 + ..... + pn qn
0 0 0 0
∑ pi0 qi0
i =1
CPI t - i-p жилийн consumer price index буюу t-p
жилийн хэрэглээний үнийн индекс
pit - i -p барааны тайланг үнийн түвшин
Хэрэглээний үнийн оныиндексийг тооцох
томъёо0 нь хэрэглээний сагсанд агуулагдах
pi -i -р барааны суурь оны үнийн түвшин
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн суурь
болонqi0 - суурь оны байдлаар i-р барааны хэрэглээний
тайлант онуудын дундаж үнүүдийг
сагсанд эзлэх хувийн жин
харьцуулсан харьцаа юм.

14. Үнийн индексийг тодорхойлох хоёр дахь үзүүлэлт
бол ДНБ-ий дефлятор юм. ДНБ-ий дефлятор нь
тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр
үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийн
еренхий түвшний өөрчлөлтийг харуулна.
ДНБ-ий дефляторыг Паашийн үнийн индексийн
аргаар нэрлэсэн ДНБ-ийг бодит ДНБ-д харьцуулж
тооцно. Хэрэв тухайн эдийн засаг дотооддоо n
төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэдэг
гэвэл дээрх тодорхойлолтын дагуу дараах
томъёогоор тооцно.

15. n
∑ pit qit
p1t q1t + p2 q2 + ..... + pn qn GDPt N
t t t t
DtGDP = i =1
= 0 t =
n
p1 q1 + p2 q2 + ..... + pn qn GDPt R
0 t 0 t
∑ pi0 qit
i =1
DtGDP - Deflator буюу ДНБ-ий дефлятор
GDPt N - Nominal GDP буюу t-p жилийн Нэрлэсэн ДНБ-ий
хэмжээ
GDPt R - GDP,R - Real GDP буюу t-p жилийн Бодит ДНБ-ий
t
хэмжээ
qi - Тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр t -р жилд
Үйлдвэрлэгдсэн i-p төрлийн бүгээгдэхүүний
t хэмжээ
p
i - i -р бүтээгдэхүүний тайлант оны үнэ
0
p i
- i -р бүтээгдэхүүний суурь оны үнэ

16. n
∑ pit qit
p1t q1t + p2 q2 + ..... + pn qn GDPt N
t t t t
DtGDP = i =1
= 0 t =
n
p1 q1 + p2 q2 + ..... + pn qn GDPt R
0 t 0 t
∑ pi0 qit
i =1
DtGDP - Deflator буюу ДНБ-ий дефлятор
GDPt N - Nominal GDP буюу t-p жилийн Нэрлэсэн ДНБ-ий
ДНБ-ийг тооцох томъёоноос харахад ДНБ-ий
хэмжээ
дефлятор нь GDP,R - Real GDP буюу t-p жилийн Бодитзасгийн
GDPt R - тухайн улсын эдийн ДНБ-ий
нутаг дэвсгэрхэмжээдээр
t үйлдвэрлэгдсэн
qi - Тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр t -р жилд
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн үнийн
Үйлдвэрлэгдсэн i-p төрлийн бүгээгдэхүүний
t
ерөнхий түвшинхэмжээ
pi - i -р бүтээгдэхүүнийонтой оны үнэ
суурь тайлант харьцуулахад
яаж өөрчлөгдсөнийг харуулжоны үнэ
p - i -р бүтээгдэхүүний суурь байна.
0
i

19. Тооцоологдох аргаараа хоорондоо ялгаатай.
Хоёр үзүүлэлт нь тооцогдох байдлаараа ялгаатай байгаа учир
түүний агуулж байгаа мэдээлэл ч бас ялгаатай.
Хэрэглээний үнийн индексийг тооцохдоо суурь оны сагсны жинг
авч үзсэн байхад ДНБ-ий дефляторыг тооцохдоо тайлант онд
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо хэмжээг авч үзсэн
байдаг.
Хэрэглээний үнийн индексийг зөвхөн хэрэглээний сагсанд багтсан
буюу өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн хувьд
тооцдог. Харин ДНБ-ий дефляторыг өргөн хэрэглээний ба өргөн
хэрэглээний бус гэдгийг нь үл хамааран ДНБ-ий бүрэлдэхүүнд
багтсан бүх бүтээгдэхуүн, үйлчилгээнүүдийн хувьд тооцно. Өөрөөр
хэлбэл, үнийн өөрчлөлтийг тооцож буй бүтээгдэхүүнүүдээрээ
ялгаатай.
Хэрэглээний үнийн индексийг тооцоход гадаадад үйлдвэрлэгдсэн
үү? дотоодод үйлдвэрлэгдсэн үү? гэдгээсээ үл хамааран хэрэглээний
сагсанд багтсан бүх бүтээгдэхүүнүүд хамрагдана. Харин ДНБ-ий
дефляторыг тооцоход зөвхөн тухайн улсын дотоодод
үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүд хамрагдах болно.

20. Инфляцийн түвшинг үнийн ерөнхий түвшний
өөрчлөлтийн хувиар хэмждэг. Өөрөөр хэлбэл, инфляцийн
түвшин нь өмнөх үетэй харьцуулахад үнийн ерөнхий
түвшин хэдэн хувиар өссөн бэ? гэдгээр хэмжигдэнэ. Дээрх
тодорхойлолт нь дараах хоёр томъёогоор инфляцийн
түвшинг тооцож болохыг илтгэж байна.
(CPI t − CPI t −1 )
πt = *100%
CPI t −1
(D GDP
−D GDP
)
πt = t
GDP
t −1
*100%
D t −1

21. (CPI t − CPI t −1 )
πt = *100%
CPI t −1
(D GDP
−D GDP
)
πt = t
GDP
t −1
*100%
D t −1
πt --- t-р жилийн инфляцийн түвшин
CPI t --- t-р жилийн хэрэглээний үнийн индекс
CPI t −1 ---(t-1) буюу t-ийнүнийн индекс
хэрэглээний
өмнөх жилийн
GDP
D t
--- t-р жилийн ДНБ-ий дефлятор
GDP
D t −1
---(t-1) буюу t-ийн өмнөх жилийн ДНБ-ий дефлятор

22. Дэлхийн улс орнуудын эдийн засгийн
түүхийг аваад үзвэл тэдгээрийн инфляцийн
түвшин харилцан адилгүй ялгаатай байдаг.
Жишээлбэл, Монгол улсын хувьд хамгийн өндөр
инфляцийн түвшин 1992 онд 325.5 хувьд хүрч байсан бол
2002 онд 1.6 хувьд хүрсэн нь хамгийн бага нь байжээ.
Харин дэлхийн зарим улсуудын эдийн засгийн хямралтай
байсан үеүдэд жилийн инфляцийн түвшин нь хэдэн арван
мянгад хүрч байсан баримт байдаг. Жишээлбэл, 1985 онд
Боливи улсын хагас жилийн инфляцийн түвшин 38000%-д
хүрсэн байна. Өнгөрсөн онд Зимбабве улсад инфляцийн
түвшин нь 231 сая-д хүрч байлаа.

24. 1. Инфляцийн үр дагавар
2. МУ-ын ажилгүйдлийн шалтгаан
3. Инфляцийг эдийн засаг-нийгэмд хоргүйгээр бууруулах
арга замууд
4. Филипсийн муруй
5. Ажилгүйдлийн зардал

25. ‐50
0
50
100
150
200
250
300
350
2008‐11
2008‐08
2008‐05
2008‐02
2007‐10
2007‐06
2007‐04
2007‐01
2006‐10
2006‐07
2006‐04
2006‐01
2005‐10
2005‐07
2005‐04
2005‐01
2004‐10
2004‐07
2004‐04
2004‐01
2003‐10
2003‐02
2002‐11
2002‐08
2002‐05
2002‐02
2001‐11
2001‐08
МУ‐ын Инфляци
2001‐05
2. Цогио – хоёр оронтой тоонд
1. Мөхлөө – нэг оронтой тоонд
2001‐02
2000‐11
2000‐08
2000‐04
2000‐01
1999‐10
1999‐07
1999‐04
1999‐01
1998‐11
3. Гипер – 3 ба түүнээс дээш оронтой тоонд
1998‐07
1998‐04
1998‐01
1997‐08
1997‐05
1997‐02
1996‐07
1995‐08
1993‐11
1990‐12

26. ‐50
0
50
100
150
200
250
300
350
2008‐11
2008‐08
2008‐05
2008‐02
2007‐10
2007‐06
2007‐04
2007‐01
2006‐10
Огноо
2008-11
2008-07
2008-08
2008-09
2008-10
2008-12
2009-01
2006‐07 2009-02
2006‐04
2006‐01
2005‐10
2005‐07
2005‐04
2005‐01
2004‐10
2004‐07
2004‐04
2004‐01
3.0
0.3
3.7
0.5
0.8
-1.1
-1.0
2. Цогио – хоёр0.04
2003‐10
Сарын
2003‐02
2002‐11
2002‐08
2002‐05
2002‐02
2001‐11
2001‐08
2001‐05
2001‐02
0.8
18.8
19.2
24.0
МУ‐ын Инфляци 24.6
23.2
22.0
22.1
2000‐11
2000‐08
оронтой тоонд
1. Мөхлөө – нэг оронтой тоонд
Оны эхнээс
2000‐04
2000‐01
1999‐10
1999‐07
1999‐04
1999‐01
1998‐11
32
1998‐07
32.6
34.2
32.2
27.9
24.2
22.1
20.7
1998‐04
Жилийн
1998‐01
1997‐08
3. Гипер – 3 ба түүнээс дээш оронтой тоонд
1997‐05
1997‐02
1996‐07
1995‐08
1993‐11
1990‐12

27. Инфляцийн шалтгааныг тодорхойлоход
бэрхшээлтэй байдаг. Учир нь үнийн түвшинд нэгэн
зэрэг нөлөөлөл үзүүлдэг хэд хэдэн хүчин зүйлс
байдаг. Дараахь зүйлс инфляцийн шалтгаан болж
болох юм.
1.Эрэлт хэрэгцээ буюу эрэлтийн инфляци
/татах хүчин зүйлс/
2.Зардлын буюу нийлүүлэлтийн инфляци
/түлхэх инфляци/
3.Магадлалын инфляци
4.Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт

29. Эдийн засаг дахь нийт үйлдвэрлэлийн
хэмжээ өөрчлөгдөөгүй тогтмол
түвшиндээ байгаа үед тэдгээр
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн эдийн
засаг дахь нийт эрэлт нэмэгдвэл хуучин
үнийн түвшинд уг
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ тодорхой
хэмжээгээр хомсдож, улмаар үнийн
ерөнхий түвшин өсөх хандлагатай
байдаг. Ингэж үүссэн инфляцийг
эрэлтийн инфляци гэдэг.

30. Эдийн засаг дахь мөнгөний
нийлүүлэлтийи өсөлт, төрийн зардлын
өсөлт, гадаад эдийн засгуудын эрэлтийн
125 өсөлт зэрэг нь эрэлтийн инфляцийн
шалтгаан болдог.
АS
116
Үнэ
108
105
Үнийн өсөлт
АD1
95
АD0
0 800 850 900 950 1,000 1,050
Хэмжээ

31. Нийт эдийн засгийн хувьд авч үзвэл тухайн
эдийн засагт үйлдвэрлэгдсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлт нь тогмол үед
түүний үйлдвэрлэлд шаардагдах хүчин зүйлсийн
буюу орцуудын үнэ өсч, үйлдвэрлэлийн зардал
өссөнөөр үйлдвэрлэлийн хэмжээг багасгахад
хүргэдэг. Ингэж багассан үйлдвэрлэлээр
хуучин эрэлтийг бүрэн хангаж чадахгүйд хүрэх
бөгөөд энэ нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
хомсдолыг үүсгэж, улмаар эдийн засаг дахь
үнийн ерөнхий түвшинг өсгөх болно. Ингэж
үүссэн инфляцийг зардлын буюу нийлүүлэлтийн
инфляци гэдэг.

32. Эдийн засаг дахь хөдөлмөрийн
хөлсний хэмжээ, төрөл бүрийн
татвар, хураамж, хүү, түрээсийн
125 төлбөр гэх мэт үйлдвэрлэлийн
зардалд нөлөөлдөг хүчин зүйлүүд
АS1 нэмэгдэх нь зардлын буюу
нийлүүлэлтийн инфляцийн
116 АS шалтгаан болдог.
0
108
Үнэ
105
95 Үнийн өсөлт
АD0
0 800 850 900 950 1,000 1,050
Үйлдвэрлэлийн хэмжээ

35. Мөнгөний үнэ Мөнгөний Үнэнийн
цэнэ (1/P) нийлүүлэлт түвшин (P)
(ихэсэх) 1 1 (багасах)
3/4 1.33
цэнийн тэнцвэр
A
Мөнгөний үнэ
2
Тэнцвэр дэх
1/2
үнэ
1/4 4
Мөнгөний
эрэлт
(багасах)0 (ихэсэх)
МБ-ны тогтмол Мөнгөний
нийлүүлэлт хэмжээ

36. Мөнгөний үнэ Мөнгөний Үнэнийн
MS2
цэнэ (1/P) нийлүүлэлт түвшин (P)
(ихэсэх) 1 1 (багасах)
1. Мөнгөний
нийлүүлэлт
нэмэгдсэн гэвэл
3/4 1.33
A
1/2 2
B
1/4 4
Мөнгөний
эрэлт
(багасах)0 (ихэсэх)
МБ-ны тогтмол M2 Мөнгөний
нийлүүлэлт хэмжээ

45. Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт
•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот
•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”
•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”
•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот
•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ
•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ
•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ
•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ
•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ
•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics”
•Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он
•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он
•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он
•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он
•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он
•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он
•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он
•Гэх мэт ...