A auga. Hidrografía en España

A AUGA
Río Tormes
Encoro de Almendra
Comezo dos Arribes

Introdución (páx.89/ 85 NE)
• España conta cunha destacada diversidade
hídrica, que inclúe augas superficiais e
subterráneas.
• Ambas as dúas poden ser correntes, como os
ríos ou regueiros; ou estancadas como lagos
e humedais.
• A rama da xeografía dedicada ao estudo das
augas é a hidrografía.

O PROBLEMA DA AUGA: os recursos hídricos en España
Auga: bacías hidrográficas e aproveitamento da auga
• O español medio non é consciente de que o consumo
diario de auga de calquera das súas cidades dividido
polo número de habitantes alcanza facilmente unha cifra
superior aos 250 litros, e que en moitas delas esa taxa
de consumo por habitante supera os 400 litros (...).
Tampouco é consciente do grande tributo en auga que
hai que pagar para a fabricación de determinados bens
de orixe industrial (...). Nas rexións soleadas de escasa
pluviometría, a auga é materia prima para o
desenvolvemento agrícola de alto nivel produtivo. (...).
Nas rexións soleadas da España seca, unha hectárea
de regadío intensivo esixe unhas disponibilidades de
mínimas de 6000 m3
por ano.

Aportes pluviométricos
• Recordade que as choivas, excluíndo a franxa
norte, acadan medias anuais modestas e que os
aportes se caracterizan pola súa irregularidade,
tanto no espacio, como no tempo. A Península
coñece períodos de acusadas secas, aos que
seguen outros de abundancia nos que son
habituais as choivas torrenciais e as
inundacións. Ademais da precipitación, está a
temperatura que é a responsable da
evaporación. Ésta reducirá a auga dispoñible.

Ríos peninsulares
Factores da diversidade fluvial (páx. 89, 85 NE)
• Definición: corrente de auga, máis ou menos caudalosa que
desemboca no mar, noutro río ou nun lago.
• Factores que inflúen: o ríos peninsulares están condicionados
por diversos factores que inflúen no seu caudal, organización
das concas e as vertentes hidrográficas.
• Relevo e topografía: inflúen na organización das concas e
das vertentes que se separan por unidades do relevo; na
erosión dos ríos (maior cando máis inclinado sexa o terreo) e
nas obras hidraúlicas (topografía abrupta favorece a
construción de encoros aínda que sexan caros)
• Litoloxía: escorrentía superficial ou subterránea.
• Clima: caudal: depende das precipitacións e distribución ao
longo do ano. As temperaturas colaboran na maior ou menor
evaporación.
• Vexetación: minora a evaporación, erosión e riscos de
inundacións.
• Acción humana: abastecemento, regulación e contaminación
(sanemento).

O Duero é un río cuadaloso, debido ás achegas proporcionadas seus
numerosos afluentes, pero o seu caudal é irregular, estiaxe en verán, debido á
redución das precipitacións nesa estación. (Duero o seu paso por Soria)

O Andarax (Tabernas-Almería). Posúe un caudal moi escaso e un
réxime moi irregular, característico do sueste peninsular.

• A conca fluvial é o territorio que drena ou
evacúa as súas augas naturais a un río
principal que se conduce ata o mar.
• As concas fluviais peninsulares caracterízanse
por estes trazos:
• As concas encóntranse separadas por
divisorias de augas, formadas polos cumios
dos relevos montañosos que as delimitan.
• Estas concas son: Cantábrica, Galicia-Costa,
Miño-Sil, Duero, Tajo, Guadiana, Guadalquivir,
Tinto-Odiel-Piedras (Atlántico), Concas
internas de Cataluña, Ebro, Xúquer, Segura e
Mediterráneo Andaluza (Mediterráneo).
Ríos peninsulares
Concas fluviais (páx. 91, 86 NE)

• A vertente hidrográfica é o conxunto de
concas cuxas augas verten no mesmo
mar.
• Na Península existe unha gran disimetría
entre as vertentes atlántico-cantábrica e
mediterránea a causa da inclinación da
Meseta cara ao oeste a partir do sistema
Ibérico. Así na vertente atlántico-
cantábrica desembocan o 69% dos ríos e
na mediterránea o 31%.
Ríos peninsulares
Vertente hidrográfica (páx. 91-92, 87 NE)

Rios peninsulares
Extensión das cuncas hidrográficas
ÁREA XEOGRÁFICA E. KM2
T. PEN. T.EST.
PENÍNSULA IBÉRICA 591.933 100% 100%
SUPERFICIE PENÍNSULA IBÉRICA ESPAÑOLA 499.542 84,4%
CUNCA VERTENTE CANTÁBRICA 23.747 4,0% 4,8%
CUNCA VERTENTE ATLÁNTICA 400.830 67,7%
CUNCA VERTENTE ATLÁNTICA ESPAÑOLA 308.439 52,1% 61,7%
CUNCA VERTENTE MEDITERRÁNEA 167.356 28,3% 33,5%

• Os ríos da vertente cantábrica son:
• Curtos, xa que nacen en montañas próximas á costa.
• Correntosos: teñen gran forza erosiva, dado que
salvan un gran desnivel entre o seu nacemento e
desembocadura. Esta erosión sería aínda maior se
as abas dos relevos que atravesan non estivesen
protexidas pola vexetación.
• Caudalosos: debido á abundacia de precipitacións
que son regulares.
• Estas circunstancias (auga, topografía abrupta) fai
posible a construción de pantanos destinados
fundamentalmente á produción hidroeléctrica.
• (Ir nº 40)
Ríos peninsulares
Vertente cantábrica (páx. 91-92, 87 NE)

VERTENTE SECTOR RÍO
SUPERFICIE
KM2
CONCA
LONXITUDE
KM
CAUDAL m3
/s
Atlántica
400839 Km2
67,7%
(308439 Km2
España)
61,7%
+
Cantábrica
4,8%
Macizo Galaico
Grandes colectores
da Meseta
Depresión bética
Cª Cantábrica
Miño e
Outros
Duero
Tajo
Guadiana
Guadalquivir
Nalón e
Outros
17.757 Km2
98.375 Km2
(78.970 Km2
)
81.947 Km2
(55.770 Km2
)
67.500 Km2
(59.870 Km2
)
57.421 Km2
4.657 Km2
310 km 340 m3
/s
895 km 650 m3
/s
1.008 km 500 m3
/s
820 Km 79 m3
/s
580 Km 164 m3
/s
135
Mediterránea
167.356 Km2
33,5%
Derrames Cª Béticas
Derrames Cª Ibérica
Depresión do Ebro
Derram. do Pirineo
Oriental e Catalunya
Segura
Júcar...
Ebro
Llobregat
Ter...
16.164 Km2
22.145 Km2
85.997 Km2
5.455 Km2
3.295 Km2
341 Km 21 m3
/s
534 Km 50 m3
/s
928 Km 614 m3
/s
170 Km
184 Km

• Os ríos da vertente atlántica son:
• Longos, agás as pequenas concas galegas e
andaluzas, xa que nacen nas montañas próximas ao
Mediterráneo e desembocan no Atlántico.
• Lentos: en xeral, a súa forza erosiva é escasa, dado
que discurren por chairas que apenas se afunden,
pero forman barrancos nos desniveis (arribes).
• Caudal abundante: alimentados por múltiples
afluentes, pero o seu réxime é irregular. Presentan
estiaxe en verán coincidindo co mínimo de
precipitación e as enchentes en outono e primavera.
• Ir nº 51
Ríos peninsulares
Vertente atlántica (páx. 91-92, 87 NE)

• Os ríos da vertente mediterránea son:
• Curtos, agás o Ebro, dado que nacen en montañas
próximas ao mar.
• Erosionan violentamente polo forte desnivel que hai entre
o nacemento e desembocadura e acentúase por estar as
súas abas desforestadas.
• Caudal escaso: escasas precipitacións e réxime irregular.
Presentan acusada estiaxe en verán (moi prolongada nos
ríos merdionais) e poden sufrir enchentes catastróficas
no outono orixinada por chuvias torrenciais.
• Nesta vertente son frecuentes os torrentes, cursos
intermitentes que só levan auga cando chove. Gran parte
do ano as súas canles ou ramblas permanecen secas.
• Consecuencias: necesidade de construír encoros para
regularizar o caudal e subministralle auga aos núcleos de
poboación (importancia do turismo) , á agricultura e á
industria.
• Ir a nº 163
Ríos peninsulares
Vertente mediterránea (páx. 91-92, 87 NE)

Vertentes e cuncas
hidrográficas

• Cantidade de auga que pasa nun segundo por un punto dado
dun río. Mídese en m3
/s en estacións de medida de caudal
instaladas en diversos puntos do seu curso.
• O caudal relativo é a relación entre o caudal medio anual e a
superficie da conca e exprésae en l/s km2
.
• O caudal experimenta variacións.
• Ao longo do percorrido dun río, o tramo con maior caudal
adoita ser a desembocadura, onde se acumulan as achegas
dos diversos afluentes; excepto nos casos onde hai forte
evaporación, infiltración, ou un elevado consumo humano. Na
península os ríos máis caudalosos son o Duero, Ebro e Tajo.
• Ao longo do tempo, o caudal pode presentar irregularidade
anual, con enchentes ou estiaxes máis ou menos acusadas e
irregularidade interanual. Na Península os ríos máis regulares
son os da vertente Cantábrica e Galicia e os máis irregulares
os da vertentente mediterránea (sobre todo no sueste).
Ríos peninsulares
Caudal (páx. 90. 88 NE)

Ríos peninsulares
Caudal (páx. 90. 88 NE)
• Escorrentía: auga que circula por unha conca hidrográfica. Pode ter lugar sobre a
superficie terrestre (escorrentía superficial) ou por debaixo de la (escorrentía subterránea)
e pode ser ramificada ou concentrada nun leito.
• Caudal: cantidade de auga que pasa nun segundo por un punto dado dun río. Mïdese en
m3
/seg.
• Caudal absoluto: volume total de auga que evacúa un río ao longo dun ano medido en
hm3
.
• Caudal medio ou módulo: valor medio do caudal dunha serie de polo menos 30 anos.
• Caudal relativo: relación entre o caudal medio anual (módulo) e a superficie da conca
fluvial. Exprésase en m3
/seg/km2
l/seg/km2
. O módulo considérase inferior se ten un valor
a 5, medio entre 5-15 e superior se está por encima de 15.
• Enchente: momento de máximo caudal dunha corrente de auga. O termo tente a usarse
para designar aumentos anormais de caudal que producen efectos catastróficos.
• Estiaxe: momento de caudal máis baixo dunha corrente de auga.
• Irregularidade interanual: calcúlase dividindo o caudal medio do ano máis caudaloso
entre o caudal medio do ano menos caudaloso. Un valor inferior ou igual a 3 indica
regularidade; un valor superior a 7 indica irregularidade, e un valor entre 3 e 7 indica certa
irregularidade.

Pluvial mediterráneo continental
Ríos peninsulares
Réxime fluvial (páx. 90. 88 NE)

RÉXIMES FLUVIAIS (páx. 90/88 NE)
(páx. 114-115) (108-109 NE)
• Cantidade de auga que leva o río ao longo do ano e que
pode fluctuar mes a mes ou variación estacional do
caudal dun río.
• O réxime fluvial depende dos aportes xerados polas
precipitacións xa sexan de neve ou de choiva.
• Para representar o réxime dun río utilízanse gráficas: no
eixe horizontal sitúanse os meses e no vertical o
coeficiente de caudalosidade (k) resultado de dividir o
caudal medio de cada mes entre o caudal medio anual a
partir de datos medios recollidos durante un período de,
polo menos 30 anos. Un valor inferior a 1 indica augas
baixas e un valor superior a 1 augas altas.

RÉXIMES FLUVIAIS (páx. 90/88 NE)
(páx. 114-115) (108-109 NE)
• Réxime nival: alta montaña (nacemento), onde
son frecuentes as nevadas. Caudal máximo en
primavera, co desexeo, e o mínimo no inverno,
ao quedar retida a precipitación en forma de
neve ou de xeo nas montañas.
• Réxime pluvial: só depende das precipitacións.
Máximo estación chuviosa. Mínimo estación
seca.
• Réxime mixto: nivo-pluviais ou pluvio-nivais,
segundo predomine a influencia da neve ou das
precipitacións.

RÉXIMES NIVAIS (páx. 90)
(páx. 114-115) (108-109 NE)
• Teñen o seu caudal determinado polas
achegas hídricas procedentes da fusión
das neve. Son ríos caudalosos, cun
máximo destacado na primavera (ao se
producir o desxeo) e mínimo no inverno
(auga retida en forma de neve ou xeo). O
réxime nival correspóndelle a ríos de
montaña e responde a dous tipos básicos:
nival puro e mixto.

RÉXIME NIVAL PURO
(páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)
• Propio das zonas de alta
montañas (por encima de
2500 m). As augas altas
danse en verán, que é
cando se produce o
desxeo, e as estiaxes na
estación fría, por seren
tódalas precipitacións en
forma de neve e
quedaren solidificadas:
ríos pirenaicos e de Serra
Nevada.
Noguera de Cardós:Cangas de Bohí
Módulo1,6 m3/s
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
4,50
5,00
X F M A M X XL A S O N D

RÉXIMES MIXTOS (páx. 90)
(páx. 114-115) (108-109)
• Corresponde aos ríos de montaña media,
situada a altitudes inferiores a 2.500 m.
Teñen un máximo principal anterior ao
mes de xuño, xa que a neve se funde
antes, e un máximo secundario no outono
de tipo pluvial.

RÉXIME MIXTO
Réxime nivo-pluvial (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)
• Entre 2000 e 2500 m.
Depende maioritariamente
das neves, pero as chuvias
tamén inflúen nas súas
enchentes. As augas
alcanzan o seu máximo en
maio, pola fusión das neves,
así como en outubro cando
comezan as chuvias de
outono: alto Ter, alto
Gállego ou alto Nalón (ríos
da cornixa Cantábrica).
Estiaxe estival non é moi
profunda.
Segre:Puigcerdá
Módulo16m3/s
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50

RÉXIME MIXTO
Réxime pluvio-nival (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)
• (1600-1800 m.) A maior
contribución das augas
recíbena en primavera,
pero a fusión de neves
próximas tamén é
importante. Algúns ríos
son o alto Henares,
Alagón, Tormes ou
Pisuerga. Non hai
retención de neve en
inverno. A estiaxe estival
alóngase ata entrado o
outono.
Eresma:Segovia
Módulo8,42m3/s
0
0,5
1
1,5
2

RÉXIME PLUVIAL
Oceánico (páx. 114-115) (108-109)
• A maioría dos tramos dos ríos
españoles pertencen ao réxime
pluvial.
• A cantidade de auga depende das
choivas e normalmente sofren
unha importante redución das
súas augas durante o verán, a
estación seca.
• Pluvial-oceánico: típico dos ríos
de fachada atlántica noroccidental
(enchentes invernais, estiaxe en
verán. Esta non é tan acusada
coma o dos ríos mediterráneos nin
implica escaseza de caudal dado
que o módulo de caudal é
elevado.
Miño:Pontemaior
Módulo243,91m3/s
0
0,5
1
1,5
2
2,5

RÉXIME PLUVIAL
Mediterráneo puro (páx. 114-115) (108-109)
• Pluvial-mediterráneo puro:
• O seu caudal é escaso e
irregular. Presenta tres picos
(dous en primavera: febreiro-
marzo e maio-xuño e outro en
outono (setembro-outubro) e
tres picos mínimos (principal
en verán e os outros dous
menos pronunciados en
xaneiro e marzo-abril).
• Típico da fachada
Mediterránea ata o cabo da
Nao.
Mijares:Villareal
Módulo14,72m3/s
0
0,5
1
1,5

RÉXIME PLUVIAL
Mediterráneo de interior (páx. 114-115) (108-109)
• Pluvial mediterráneo
interior: ríos do
interior peninsular.
Estiaxe longa e
pronunciada en
verán. Augas altas en
primavera (marzo-
abril-maio) e outono
(novembro-
decembro).
Lozoya:FuentesViejas
Módulo9,82m3/s
0
0,5
1
1,5
2
2,5

REXÍMENES PLUVIAL
Pluvial subtropical (páx. 114-115) (108-109)
• Pluvial-Subtropical: ríos
máis meridionais da
Península, especialmente
aos da conca sur. Teñen
un caudal moi escaso e
irregular (sete meses por
debaixo da unidade.
Augas altas invernais
(febreiro-marzo).
Guadalhorce:ElChorro
Módulo8,02m3/s
0
0,5
1
1,5
2
2,5

Pluvial mediterráneo continental

RECUERDO INFANTIL
Una tarde parda y fría
de invierno. Los colegiales
estudian. Monotonía
de lluvia tras los cristales.
Es la clase. En un cartel
se representa a Caín
fugitivo, y muerto Abel,
junto a una mancha carmín.
Con timbre sonoro y hueco
truena el maestro, un anciano
mal vestido, enjuto y seco,
que lleva un libro en la mano.
Y todo un coro infantil
va cantando la lección:
«mil veces ciento, cien mil;
mil veces mil, un millón».
Una tarde parda y fría
de invierno. Los colegiales
estudian. Monotonía
de la lluvia en los cristales.
Antonio Machado

TEXTO TOMADO DA ENCICLOPEDIA ÁLVAREZ DE TERCEIRO GRAO (para escolares de 10 a 12
anos)
ADAPTADO Á LEI EDUCATIVA DE MOYANO
RÍOS DE ESPAÑA
RÍOS DE LA VERTIENTE ATLÁNTICA
Los ríos de esta vertiente son largos y lentos; generalmente su cauce es profundo y su caudal disminuye
mucho en verano.
Estos ríos son:
El Miño, nace en Fuen Miña, provincia de Lugo, pasa por Lugo y Orense y desemboca por La Guardia,
entre España y Portugal. Su afluente principal es el Sil.
El Duero nace en los Picos de Urbión, provincia de Soria; pasa por Soria y Zamora y desemboca en
Oporto (Portugal). Sus principales afluentes son: el Pisuerga y el Esla, por la derecha, y el Tormes, por la
izquierda.
Este río es muy aprovechado para la obtención de energía eléctrica.
El Tajo nace en la sierra de Albarracín, provincia de Teruel; pasa por Toledo y desemboca por Lisboa.
Sus principales afluentes son: el Jarama y el Alberche.
El curso de este río es profundo; pero, no obstante, es aprovechado para regar las huertas de Aranjuez y
Talavera.
El Guadiana nace en las lagunas de Ruidera, provincia de Ciudad Real, pasa por Badajoz y desemboca
por Ayamonte, en la provincia de Huelva. Sus principales afluentes son: el Jalón (errata es el Jabalón) y
el Zújar.
El Guadalquivir nace en la sierra de Cazorla, provincia de Jaén; pasa por Córdoba y Sevilla y
desemboca por Sanlúcar de Barrameda, en la provincia de Cádiz. Desde Sevilla es navegable, y su
afluente principal es el Genil.

III
Nuestras vidas son los ríos
que van a dar en la mar,
qu'es el morir;
allí van los señoríos
derechos a se acabar
e consumir;
allí los ríos caudales,
allí los otros medianos
e más chicos,
allegados, son iguales
los que viven por sus manos
e los ricos.

PRINCIPAIS
RÍOS E CONCAS
HIDROGRÁFICAS
DE GALICIA
(libro páx. 107)

PRINCIPAIS RÍOS E CONCAS HIDROGRÁFICAS DE GALICIA
(PÁX. 107-109) (103-105)
• Factores: compartimentación do relevo, elevada pluviometría,
estrato litolóxico moi impermeable xera unha rede fluvial moi densa.
• Disimetría de vertentes: atlántica e cantábrica.
• Cantábrica: 2500 km2
(8,5% de Galicia). Os ríos da vertente
cantábrica son curtos (salvo Navia (80 km) ou Eo (79 km) dado que
nacen nas serras orientais. Os outros nacen nas serras
setentrionais.
• Atlántica: 27.000 km2
(91,5% de Galicia). Diferenciamos a Galicia
litoral e interior. A primeira ten como extremo do nacemento dos
ríos a Dorsal Occidental e en moitos casos as serras litorais. Ríos
curtos cunha extensión entre 50 e 100 km. Na interior destaca a
gran conca do Miño-Sil que ten unha extensión duns 15.000 km2
.
No sureste ourensán detacan dúas concas que se abren cara
Portugal (Limia e Támega (esta pertenencente á conca do Duero).
• Forte encaixamento da rede fluvial: aproveitamento para encoros.
• Caudal abundante e regular. Réxime pluvial oceánico (enchente en
inverno e estiaxe en verán) pluvio-nival nas cabeceiras orientais
(dúas enchentes: inverno e primavera e estiaxe en verán).

VERTENTE CANTÁBRICA
(páx. 91) (87 NE)
• Ver características
• nº 14
• Ríos: Bidasoa, Nervión,
Nalón, Narcea, Eo, Masma
e Landro.

*A lonxitude pode variar se comparamos con outras fontes
Mapa páx. 116 libro

Vertente cantábrica: Deva
Desfiladero da Hermida
Exemplo de río cántabro

Vertente cantábrica: Bidasoa
Desembocadura: Hondarribia-Hendaya

Vertente cantábrica: Urumea
Desembocadura: San Sebastián

Vertente cantábrica: Nervión
Nacemento

Vertente cantábrica: Nervión
Desembocadura: Ría de Bilbao

Vertente cantábrica: Cares
Desfiladero

Vertente cantábrica: Sella
Piragüismo

Vertente cantábrica: Nalón
Conca mineira

Vertente cantábrica: Eo
Desembocadura
Ría de Ribadeo

Vertente atlántica
(páx. 91) (87 NE)
• nº 16

• Vertente atlántica: Eume, Mero, Xallas,
Tambre, Ulla, Lérez, Limia, Miño e Sil.
• Duero cos afluentes Esla, Pisuerga, Tormes e
Eresma.
• Tajo cos afluentes Alagón, Tiétar.
• Guadiana co afluente Jabalón.
• Tinto, Odiel.
• Guadalquivir co afluente Genil.
Vertente atlántica
(páx. 91) (87 NE)

*A lonxitude pode variar se comparamos con outras fontes
Mapa páx. 117 libro

Vertente atlántica: Duero
Exemplo de río atlántico
Ao seu paso por Zamora

Vertente atlántica: Eume
Encoro

Fragas de Caaveiro

Desembocadura
Pontedeume

Vertente atlántica: Tambre
Lagoa de Sobrado
Perto do nacemento

<>
Vertente atlántica: Tambre
Desembocadura Pontenafonso
Ría de Noia

<>
• Onde estamos?:
¿No curso alto,
medio ou baixo
dun río?
• Que predomina?:
a erosión, o
transporte ou a
sedimentación?
• Ten Davis
razón?: Non.
Vertente atlántica: Xallas

Vertente atlántica: Xallas
Desembocadura Ezaro
Ría de Corcubión

Torrentes de Mácara
Vertente atlántica: Ulla

Limia
o seu paso por Lobios
Vertente atlántica: Limia

VERTENTE ATLÁNTICA: MIÑO
NACE EN FONMIÑÁ (PROVINCIA DE LUGO)
• Nace na Serra de Meira (Serras Orientais galegas do
Macizo Galaico)
• Ten unha lonxitude de 310 km. Cuenca 12.486 km2
• Drena 1/3 do territorio galego.
• Caudal considerable 242 m3
/s.
• Réxime alternativo: pluvio-nival ou pluvial.
• O seu principal afluente é o Sil.
• En distintos tramos do seu percorrido discurre por
canóns.
• Atravesa Lugo e Ourense e desemboca na Guarda.

Vertente atlántica: Miño
Nacemento Pedregal de Irimia
na serra de Meira

Lagoa de Fonmiñá

Miño ao seu paso por Lugo

Miño ao seu paso por Portomarín

Portomarín. Antes da
construción
do encoro de Belesar

Portomarín. Restos da
antiga vila

Encoro de Belesar

Miño. A Cova

Miño. Encoro
dos
Peares

Os Peares
Únense as augas do Sil

Montefurado
Vertente atlántica: Sil

Canón do Sil
Vertente atlántica: Sil

Miño
O seu paso por Ourense

Miño
Termas de Outariz
Ourense

Miño
Paso por Tui

Miño
Desembocadura
na Guarda

VERTENTE ATLÁNTICA: DUERO
• O terceiro en lonxitude: 895 Km
• 98.375 Km2
de cunca (78.970 Km2
cunca española) a máis
extensa da península.
• Rede fluvial simétrica (o cauce do Duero sitúase no medio da
Meseta e os afluentes da esquerda (Sistema Central) como
da dereita (C. Cantábrica) teñen a mesma lonxitude
aproximadamente.
• Os afluentes procedentes da cordilleira Cantábrica son máis
caudalosos que os do Sistema Central.
• Pisuerga (marxe dereita) e Tormes e Eresma (marxe
esquerda) son afluentes que hai que saber.

Conca

Nacemento Lagoa Negra
Picos de Urbión

Ao seu paso por Soria
Outono

Denominación de orixe
viñedo

Ao seu paso por
Toro (Zamora)

Ao seu paso por
Zamora

Arribes

Por tugal
Viño de Oporto

Desembocadura
Porto

VERTENTE ATLÁNTICA: TAJO
• O primeiro en extensión 1008 Km
• 81.947 Km2
de cunca (55.770 Km2
) pertenecentes á
cunca española (a terceira en extensión da península.
• Rede fluvial asimétrica (máis cercana aos Montes de
Toledo que ao Sistema Central)
• Os afluentes procedentes do Sistema Central son máis
caudalosos que os procedentes dos Montes de Toledo.
• Alagón e Tiétar (marxe dereita) son afluentes que hai
que saber.

Vertente atlántica: Tajo
Conca

Nacemento
Serra de Albarracín
(Mtes. Universais)
Sistema Ibérico

Curso alto
Parque Natural
Alto Tajo

Embalses de
Entrepeñas-Buendía
Iníciase o Trasvase
Tajo-Segura

PAU Xuño 2016: Problemática dos recursos hídricos en España e
posibles solucións.
a) Os transvases. b) A desalinización. c) A recuperación de
acuíferos. d) O saneamento dos ríos. (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Introdución
• EEspaña é un territorio onde a auga é escasa e está
desigualmente repartida.
• Podemos considerar España como unha área xeográfica
árida porque as precipitacións unicamente superan os 1000
mm anuais nos lugares de clima propiamente oceánico,
onde chegan os efectos das borrascas atlánticas, e
nalgunhas zonas de montaña. Nas terras de clima interior e
mediterráneo as chuvias son escasas e irregulares, con
veráns secos, e con intensa evaporación. Do elevado grao
de aridez de boa parte das terras de España derívase a
escaseza dos seus recursos hídricos.

CONSUMO DE AUGA EN ESPAÑA (2012)
82,6%
3,7%
13,7%
Agrícola (regadío)
Outros usos económicos
Doméstico-urbano

• O balance hídrico resulta da diferenza entre a dispoñibilidade e
o consumo de auga.
• No caso de España, debido a evaporación, só quedan dispoñible
un 32% de auga achegada pola precipitación, da cal se aproveita
menos da metade.
• Esa cantidade permite un balance global positivo, aínda que en
realidade existen desequilibrios entre áreas excedentarias e
deficitarias. As razóns son principalmente dúas:
• O desequilibrio entre os recursos dispoñibles e a demanda.
Excedente no NO e N Peninsular. Déficit no mediterráneo
consumo agrícola, industrial e turístico nunha área de
precipitacións escasas e irregulares.
• Perdas de auga uso de sistemas insuficientes con fugas nas
conducións (15,8%) no 2012.

• As confederacións hidrográficas son entidades adscritas
ao Ministerio de Medio Ambiente que teñen como función
xestionar os recursos hídricos do territorio que se lles
asignou. Os recursos hídricos son importantes nas
confederacións do Norte, Douro, Texo e Ebro. Pola contra
manteñen un precario equilibrio as do Guadiana, Xúcar,
Pireneo Oriental e Canarias e son claramente deficitarias
as confederacións do Guadalquivir, Sur, Segura e Baleares.
Por iso, as políticas hídricas están orientadas á obtención
de auga. Cabe diferenciar entre a política de
transvasamentos, a desalinización da auga do mar, a
recuperación dos acuíferos e os plans de saneamento dos
ríos.

• Actualmente hai as seguintes confederacíóns
hidrográficas:
VERTENTE ATLÁNTICO-CANTÁBRICA
Galicia Costa
Miño-Sil
Cantábrica
País Vasco
Duero
Tajo
Guadiana
Atlántico Anadaluza
Guadalquivir
VERTENTE MEDITERRÁNEA
Mediterránea Andaluza
Segura
Júcar
Ebro
Catalunya

CONCAS
CAPACIDADE
MÁXIMA hm3
2011
29-XI
% 2006 %
MEDIA 10
ÚLTIMOS
ANOS
%
Galicia Costa 684 328 47,95% 542 79,20% 397 58,04%
Miño-Sil 3.030 2.140 70,63% 2.451 80,90% 1.870 61,72%
Cantábrica 625 441 70,56% 473 75,68% 429 68,64%
País Vasco 21 16 76,19% 10 47,60% 15 71,43%
Duero 7.520 4.241 56,40% 5.553 74,40% 4.045 53,79%
Tajo 11.012 6.327 57,46% 6.870 62,40% 5.404 49,07%
Guadiana 8.635 6.653 77,05% 4.587 55,30% 5.125 59,35%
Atlántico
Anadaluza
1.878 1.487 79,18% 1.055 47,60% 1.042 55,48%
Guadalquivir 8.280 6.264 75,65% 2.741 38,30% 3.826 46,21%
Vertente
Atlántica 41.685 27.897 66,92% 24.282 60,00% 22.153 53,14%
Mediterránea
Andaluza 1.177 815 69,24% 305 29,30% 779 66,19%
Segura 1.141 608 53,29% 125 11,10% 218 19,11%
Júcar 3.336 1.674 50,18% 443 13,20% 855 25,63%
Ebro 7.507 3.767 50,18% 4.091 55,30% 4.103 54,66%
Catalunya 736 511 69,43% 377 50,90% 412 55,98%
Vertente
Mediterránea 13.897 7.375 53,07% 5.341 39,10% 6.367 45,82%
TOTAL 55.582 35.272 63,46% 29.623 54,70% 28.520 51,31%

A POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)

Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Encoros: son grandes extensións de auga superficial
almacendas artificialmente.
• O seu número aumentou desde principios do século XX ata
sumar máis 1.300 na actualidade.
• Utilízanse para a produción de electricidade, regadío
agrario, abastecemento urbano e industrial.
• Regulan o caudal dos ríos para evitar inundacións.
• Algúns teñen uso recreativo como a natación, a pesca e a
navegación.
• Presentan problemas: son caros, acumulan sedimentos e
fan que diminúa a súa capacidade e causan alteración no
medio. Non se prevé na actualidade a construción de novos
encoros.

A) Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Transavases: A desigual distribución dos recursos
hídricos presentou a posibilidade dunha política de
transvasamentos, ao derivar auga dun río a outro.
De feito o abastecemento de cidades como
Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia, Murcia,
Alacante, Sevilla ou Cádiz depende de pequenos
transvasamentos de augas e de complexos
sistemas de distribución. Na actualidade funcionan
38 en España.

A) Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Para levar a cabo grandes transvasamentos son necesarias
obras que, en ocasións, atopan unha forte oposición. De
feito, dos proxectos existentes, unicamente se cumpriu a
primeira fase do transvasamento Texo Segura. A‐
condución de auga a gran distancia require custosos
traballos de enxeñaría e de bombeo, e pódese perder auga
por evaporación.
• No 2004 paralizouse o Transvase do Ebro.
• Doutra banda, a cesión de caudais dun río a outro pode
producir cambios nos acuíferos, limitacións para ampliar o
uso da auga nas cuncas fluviais de orixe, e tamén producir
cambios na achega de sedimentos.

VERTENTE ATLÁNTICA ou Mediterránea?: TAJO
A XESTIÓN DA AUGA: OS TRANSVASAMENTOS
• O desequilibrio das cuncas hidrográficas
potenciou que se leven a cabo proxectos de
transvasamentos.
• Chamamos transvasamento a exportación de
auga dun río ou dunha cunca hidrográfica a
outra.
• Suponse que un río ou unha cunca hidrográfica
é excedentaria e outra deficitaria.
• Actualmente funcionan 38 transvasamentos.
• O máis coñecido é o Tajo-Segura.

PROXECTO DE TRASVASE DO EBRO

B) Desalinizadoras (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Na actualidade, búscase satisfacer a demanda de
auga das áreas deficitarias coa instalación de plantas
desalgadoras. Esta solución resulta custosa e o seu
funcionamento consume moita enerxía. No entanto, a
técnica para desalgar a auga do mar está a realizar
numerosos progresos para abaratar os seus custos e
mais o seu consumo de enerxía, e a auga que se
obtén é de boa calidade. En España funcionan plantas
desalgadoras nas illas Canarias e Almería, e estanse a
construír novas instalacións ao longo da costa
mediterránea.

PLANTAS DESALINIZADORAS

PLANTA DESALINIZADORA DE
ALICANTE
O 45% DA AUGA CONSUMIDA NA ÁREA
METROPOLITANA DE ALICANTE
PROCEDE DE DESALACIÓN.

C) A recuperación de acuíferos (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• As augas subterráneas, cuxa renovación pode representar
decenas de milleiros de anos, explótanse a partir da
perforación de pozos e o bombeo de auga. Este
aproveitamento foi moi intenso nas terras mediterráneas,
para regar as hortas, e tamén para aquelas terras que non
contan con outro recurso hídrico, como o Campo de Níxar,
áreas do Maestrazgo e algúns lugares da Mancha. A
extracción de auga dos acuíferos non soamente fixo
diminuír o seu nivel, senón que tamén provocou o
desecamento total ou parcial de áreas lacustres e
palustres.

• Nas áreas litorais, o risco máis grave é a
salinización da auga dos acuíferos. Para poder
extraer auga doce, as perforacións alcanzaron ás
veces os 600 m de profundidade. A falta de
presión da auga doce rompe o equilibrio entre a
presión que exerce esta e a auga do mar, que
penetra nos acuíferos e provoca a salinización dos
solos de cultivo e a perda da súa fertilidade. Esta
auga non é apta para algúns usos industriais nin
para o consumo.

• A crecente urbanización da costa
mediterránea e a agricultura e mais a
gandaría intensiva favoreceron a filtración
das augas residuais, xurros e produtos
químicos que corromperon a calidade de
moitas augas subterráneas. Para resolver
estes problemas actualmente proponse
inxectar auga para recargar algúns acuíferos
e proceder á depuración das augas que
conteñen.

GANDARÍA VIVENDAS AGRICULTURA INDUSTRIA
Purines Augas
residuais
Pozo
cego
Abonos e
plaguicidas
Residuos
industriais
Contaminación de acuíferos

D) Plans de saneamento dos ríos (páx. 122-124)) (119-122 NE)
• En España aplícanse plans de
saneamento dos ríos coa finalidade de
reducir a progresiva deterioro da
calidade das súas augas e acadar un
bo estado ecolóxico, o que significa que
os seus leitos van poder ter a
capacidade de xerar vida.

ERAR de Madrid
Estación rexeneradora de augas residuais

• As estacións de rexeneración de augas
residuais (ERAR) tratan a auga depurada para
reutilizala en usos que non requiren auga potable
como a rega agrícola, urbana, industria,
mantemento de caudais fluviais mínimo ou recarga
de acuíferos.
• O principal problema son as reticencias dos
regadores por medo ao rexeitamento dos seus
produtos.
• España conta cun plan para impulsala.

EDAR de Bens (A Coruña)
Estación depuradora de augas residuais

• Estes plans supoñen un maior control sobre as verteduras industriais e
urbanas, así como a instalación de colectores e plantas depuradoras
de auga, para converter algúns ríos cloaca en ríos de augas limpas. Un
dos obxectivos do Plan Nacional de Calidade das Augas 2007 2015 é a‐
restauración dos ríos españois co fin de devolver ao seu estado natural
ríos, corgos, regueiros e brañais. Algunhas das metas principais que
fixaba o Plan eran:
• Garantir a calidade da auga distribuída en consonancia coas normas
europeas.
• Previr, reducir e tratar a produción de refugallos e os seus efectos
nocivos.
• Garantir un nivel elevado de protección das augas e promover a súa
utilización sustentable.
• Recuperar o valor ecolóxico e cultural dos ríos, posibilitando que as
xeracións futuras poidan gozar da riqueza do medio fluvial.

Regulación, xestión e planificación dos recursos hídricos
(páx. 122-124)) (119-122 NE)
• Plans hidrolóxicos de conca. Elaborados polas
cofederacións hidrográficas nas concas intercomunitarias
ou polas CC.AA. nas concas intracomunitarias.
• Plan hidrolóxico nacional. Elaborado polo goberno do
Estado e os obxectivos son cumplir a normativa europea
(Directiva Marco da Auga). Coa finalidade de:
• Asegurar o subministro en todo o territorio español
equilibrado.
• Garantir o uso racional.
• Paliar os efectos das inundacións e as secas.

Produtos das hortas
das Vegas do Tajo
madrileñas: Villaconejos

Paso por Aranjuez

Paso por Toledo

Central nuclear de
Almaraz (Cáceres)

Parque Nacional
Monfragüe (Cáceres)

Ponte romana
de Alcántara
(Cáceres)

Paso por Santarem
(Portugal)

Desembocadura
en Lisboa
(Portugal)

VERTENTE ATLÁNTICA: GUADIANA
• 820 Km de extensión.
• 67.500 Km2
(59.870 Km2
conca española).
• Cunca disimétrica (máis perto aos Montes de Toledo)
• Atravesa zonas de pouca pluviosidade, é o de menor caudal
dos principais cursos de auga da península.
• O seu nacemento provén do afloramento de auga
subterráneas.
• Presenta tres tramos diferenciados:
• 1º Tras nacer nos Ollos do Guadiana, destaca pola súa
drenaxe subterránea, onde se atopan as Tablas de Daimiel.
• 2º Entre Don Benito e Badajoz a súa veiga ampla e regada.
• 3º Alentejo portugués cunca estreitase.
• Afluentes que hai que saber: Jabalón.

Vertente atlántica: Guadiana
Conca

Nacemento
Ojos de Guadiana

Tablas de Daimiel
(Ciudad Real)

Encoro de Orellana
(Badajoz)

Paso por
Mérida

Guadiana del Caudillo
(Badajoz)

Badajoz

Alentejo
(Portugal)

Desembocadura
Ayamonte

Vertente atlántica: Odiel e Tinto
Conca Suratlántica andluza

Vertente atlántica: Río Tinto
Provincia de
Huelva

VERTENTE ATLÁNTICA: GUADALQUIVIR
• 580 Km de extensión.
• 57.421 Km2
cunca.
• Ata época dos romanos estivo aberta ó
mar (Lago Ligustinos) e por iso penetra en
forma de marisma.
• Forma unha rede disimétrica (máis
cercana a Serra Morena) dado que os
principais afluentes, como o Genil)
proceden de Serra Nevada (Sistema
Bético)

Vertente atlántica: Guadalquivir
Conca

Nacemento
Cañadas de la Fuente
Sª de Cazorla

Paso por
Córdoba

Paso por
Sevilla

Marismas
Guadalquivir

Marismas
Guadalquivir
Santuario do Rocío

Desembocadura
Sanlúcar de Barrameda

(páx. 91) (87 NE)
• nº 17
• Ríos: Ter, Llobregat, Ebro
(Aragón, Gállego, Cinca, Segre,
Jalón), Turia, Júcar, Segura,
Almanzora.

*A lonxitude pode variar se
comparamos con outras fontes
Mapa páx. 91 libro.

Vertente mediterránea: Segura
Exemplo de río mediterráneo
Ao seu paso por Archena (Murcia)

Vertente mediterránea: Ter
Afluente Onyar
o seu paso por Girona

Vertente mediterránea: Llobregat
Zona Franca
de Barcelona

VERTENTE MEDITERRÁNEA: EBRO
• Nace en Fontibre (Cordilleira Cantábrica)
• 910 de lonxitude (segundo máis longo da
penísula)
• 85.362 Km2
de conca (segunda)
• Conca disimétrica (máis cercana ó Sistema
Ibérico que os Pireneos.
• 426 m3
/s
• Afluentes máis importantes: Aragón, Gállego,
Cinca e Segre. O Jalón da marxe dereita.
• Desemboca no Delta do Ebro.

Vertente mediterránea: Ebro
Conca

Nacemento
Fontibre (Cantabria)

Miranda del Ebro
(Burgos)

Logroño

Zaragoza

Meandros

Guerra civil
Batalla del Ebro

Central nuclear de Ascó
(Tarragona)

Delta del Ebro

TURIA
• Nace na Muela de San Juan (Montes
Universiais: Sistema Ibérico perto da
Serra de Albarracín
• 280 Km de lonxitude
• 6.393 Km2
de conca
• 14 m3
/s
• Desemboca en Valencia

Vertente mediterránea: Turia
Las Rinconadas

Vertente mediterránea: Turia
Valencia
Antigo cauce

JÚCAR
• Nace nos (Montes Universiais: Sistema
Ibérico perto da Serra de Albarracín
• 21579 Km2
de conca
• 49,22 m3
/s
• Desemboca en Cullera (Valencia)

Vertente mediterránea: Júcar
Cuenca
Huécar afluente do Júcar
Casas Colgantes

Alarcón
Encoro de Enchideros

Desembocadura
Cullera (Valencia)

SEGURA
• Nace en Fuente Segura (Jaén) Cordilleira
Penibética
• 19525 Km2
de conca
• 26,3 m3
/s
• Trasvase Tajo-Segura
• Río murciano atravesa por Murcia capital

Nacemento
Fonte de Segura

Murcia

Orihuela
(Alicante)

Desembocadura
Guardamar
(Alicante)

Vertente mediterránea: Almanzora
Cuevas del Almanzora

Vertente mediterránea: Almanzora
Riada 1973

BALEARES E CANARIAS
• Carecen de ríos propiamente
ditos. Posúen regueiros ou
correntes de auga de escaso
caudal, alimentados por
mananciais.
• En Canarias a
sobreexplotación dos
acuíferos supuxo que apenas
existan regueiros na
actualidade.
• Os torrentes tamén son
frecuentes en ambos
arquipélagos.
TORRENT DE PAREIS (MALLORCA)
(PÁX. 92) (89 NE)

LAGOS, LAGOAS e HUMEDAIS
(páx. 92. 89-90 NE)
• Masas naturais de auga, doce ou salobre,
acumuladas en zonas deprimidas que alcanzan
certa profundidade.
• Dos case 2.500 lagos que existen en España,
moitos teñen carácter estacional e son de
reducidas dimensións. En gran parte dos casos, o
ser humano actuou sobre eles desecándoos con
fins agrícolas. Poñemos algúns exemplos destes
lagos e humedais segundo a súa orixe:

LAGOS E LAGOAS (páx. 92) (89-90 NE)
• LAGOS ENDÓXENOS: formados por forzas internas como
fallas ou volcáns. Exemplo Lagoa da Janda (Cádiz) Campo
de Calatrava (Ciudad Real).
• LAGOS ESÓXENOS: formados por axentes externos: acción
da auga, xeo. Lagos glaciares: Estanys cataláns e Ibones
aragoneses no Perineo ou o Lago de Sanabria (Montes de
León). Lagos cársticos: lagoas de Ruidera.
• Lagos endorreicos: áreas áridas e semiáridas onde a escasa
auga non ten forza para chegar ao mar:lagoas manchegas
das Táboas de Daimiel, Sariñena, Monegros e Gallocanta
(Aragón). Lagos eólicos: closes de Ampurdán.
• MIXTOS: lago de Banyoles (Girona), os de Alcázar de San
Juan (Cidade Real)

Orixe Causa Exemplo
Localización
provincial
Tectónica
(endóxeno)
Afundimento por fallas La Janda Cádiz
Tectónica
(endóxeno)
Cráter dun volcán Campo de Calatrava Ciudad Real
Glaciar
(circo e val)
(Esóxeno)
Obstrución morénica Lago de Sanabria Zamora
Erosión (ibóns e estanys) Ibón de Estanés Huesca
Cárstica
(esóxeno)
Disolución da caliza ou xeso Lagoa de Ruidera Ciudad Real / Albacete
Endorreicos
(esóxeno)
Zonas áridas
Táboas de Daimiel
Gallocanta
Ciudad Real/ Zaragoza
Eólicos
(esóxeno)
Depresións escavadas vento Closes Ampurdán Girona
Litoral
(esóxeno)
Acción mariña
Albufeira Valencia
Marísmas do Guadalquivir Sevilla / Huelva / Cádiz
Páx. 92-93

Lago endóxeno-tectónico (afundimento dun falla)
Lagoa de La Janda (Cádiz)

Lagoa de Antela
(A Limia-Ourense)
1952. Plan de colonización

Lagoa de Antela
(A Limia-Ourense)
Actualidade

Lago endóxeno-volcánico (auga no cráter)
Lagoa de La Posadilla
(Campo de Calatrava-
Ciudad Real)

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de circo)
Ibón de Saboncos
Pireneo oscense

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de val)
Ibones Parque Natural
Posets-Maleta
Pireneo oscense

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de morena)
Lago de Sanabria
(Zamora)

Lago esóxeno-cárstico (disolución da calcária ou xeso)
Lagoa de Ruidera
Parque Natural
(Ciudad Real-Albacete)

Lago esóxeno-cárstico (disolución da calcária ou xeso)
Estany de Banyoles
(Girona)

Lago esóxeno-eólico (acción do vento)
Closes do Ampurdán
(Girona)

Lago esóxeno-antrópico (acción humana)
As Pontes
(A Coruña)

Lago esóxeno-antrópico (acción humana)
Meirama
(A Coruña)

Lago endorreico
Tablas de Daimiel
(Ciudad Real)

Lago endorreico
Sariñena (Los Monegros)
Zaragoza

Lago endorreico
Gallocanta
La Calanda
(Zaragoza-Teruel)

• Humedais: extensións de terreo cubertas por auga
pouco profunda e intermitente. En España están
catalogados mías de 2.500 humedais.
• Os humedais poden ser interiores:
• Lagoa: masa de auga inferior a un lago. Poden ser
doces ou salobres.
• Charca: masa de auga inferior a unha lagoa.
Tamén poden ser doces ou salobres.
• Tubeira: área inundada onde hai abundancia de
vexetación morta acumulada no fondo. Falta do
osíxeno (formación de carbón).

Humedais
Lagoa Villafáfila
(Zamora)

• Humedais costeiros:
• Albufeira: (literalmente en árabe mar pequeno). Lagoa litoral
de auga salobre separada do mar por un cordón de area que
comunica con éste por un ou varios puntos. Exemplo albufeira
de Valencia.
• Marjal: zona húmida e pantanosa cuberta de vexetación case
na súa totalidade. Exemplo marjal de Sagunto.
• Esteiro: desembocadura dun río onde se misturan correntes
de auga doce e mariña.
• Salinas: depósitos de sal na costa por evaporación da auga
mariña.
• Marisma: terreo baixo con respecto ao nivel do mar que
resulta asolagado polas augas mariñas nas pleamares. Está
sempre cheo de lama.

Lagoa litoral
Frouseira
(Valdoviño)

Lagoa litoral
Doniños
(Ferrol)

Lagoa litoral
Baldaio-Razo
(Carballo)

Lagoa litoral
Xarfas
(Louro-Muros)

Lagoa litoral
Vidán
(Corrubedo-Ribeira)

• Acuíferos: embalsamento de auga subterránea.
• Poden descargar as augas a través de ríos,
mananciais ou directamente ao mar.
• Na Península existen preto de mil acuíferos.
• Concéntranse en áreas con rochas permeable
(calcaria, arxilas ou volcánicas).
• En Baleares e Canarias os acuíferos proporcionan a
maior parte dos recursos hídricos.

Acuíferos
Aproveitamento termal
Vega Baja do Segura

A auga. Hidrografía en España

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (12)

Similar to A auga. Hidrografía en España

Similar to A auga. Hidrografía en España (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (11)

A auga. Hidrografía en España