مدل های مرجع برای تحلیل استراتژیک بسیارند و البته هر یک برای تحلیل نوع خاصی از سازمان ها با توجه به شرایط محیطی و بازارشان مناسب است در این مقاله سعی گردیده تمایز میان این مدل ها تشریح شود www.hosseinnourian.com

1. ‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬‫استراتژیک‬Typologies):Choice(Strategic
‫استراتژیک‬‫مدیریت‬‫مشاور‬،‫نوریان‬‫حسین‬
www.hosseinnourian.com
‫چهارچوب‬‫تحلیل‬‫استراتژیک‬‫ذیل‬‫عنوان‬“‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬‫استراتژیک‬”‫در‬‫سال‬۹۱۹۱‫توسط‬‫دو‬‫محقق‬‫دانشگاهی‬‫حوزه‬‫مدیریت‬
‫استراتژیک‬(Snow,Miles)‫توسعه‬‫یافته‬‫است‬.‫این‬‫چهارچوب‬‫تحلیل‬،‫استراتژیک‬‫از‬‫نوع‬‫مدل‬‫های‬‫عمومی‬(Generic)‫است‬‫و‬‫می‬‫تواند‬‫برای‬
‫تمامی‬‫صنایع‬‫و‬‫بازارها‬‫کاربرد‬‫داشته‬‫باشد‬.‫تدوین‬‫کنندگان‬‫این‬،‫چهارچوب‬‫نحوه‬‫مواجهه‬‫چهل‬‫شرکت‬‫از‬‫صنایع‬‫دانشگاه‬‫و‬،‫انتشارات‬،‫بیمارستان‬
‫الکترونیک‬‫و‬‫وصنایع‬‫غذایی‬‫را‬‫با‬‫محیط‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬‫و‬‫تغییرات‬‫آن‬‫برای‬‫استمرار‬‫بازد‬‫هی‬‫مورد‬‫بررسی‬‫و‬‫تحلیل‬‫قرار‬‫دادند‬‫که‬‫این‬‫بررسی‬‫ها‬‫در‬‫سالهای‬
‫بعد‬‫توسط‬‫آن‬‫دو‬‫و‬‫دیگر‬‫محققان‬‫در‬‫صنایع‬‫دیگر‬‫نیز‬‫تکامل‬‫یافته‬‫است‬.‫بر‬‫اساس‬‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬،‫استراتژیک‬‫چهار‬‫نوع‬‫مواجهه‬‫استراتژیک‬‫در‬‫همه‬
‫صنعت‬‫ها‬‫برای‬‫تمامی‬‫شرکت‬‫ها‬‫امکان‬‫پذیر‬‫است‬‫و‬‫بنابراین‬‫بنگاه‬‫ها‬‫مج‬‫بور‬‫به‬‫تبعیت‬‫از‬‫یک‬‫روش‬‫خاص‬‫در‬‫بازار‬‫نیستند‬‫اما‬‫بهتر‬‫است‬‫یکی‬‫از‬‫این‬
‫چهار‬‫روش‬‫را‬‫انتخاب‬‫کنند‬‫و‬‫اتخاذ‬‫رویکردهای‬‫مختلط‬‫و‬‫دست‬‫کاریی‬‫شده‬‫به‬‫زعم‬‫پدیدآورندگان‬‫این‬‫مدل‬‫کارائی‬‫الزم‬‫را‬‫نخواهد‬‫داشت‬.‫ویژگی‬‫مهم‬
‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬‫استراتژیک‬‫آن‬‫است‬‫که‬‫بر‬‫همسوئی‬‫و‬‫یکپارچگی‬‫م‬‫ولفه‬‫های‬‫اصلی‬‫سازمان‬‫برای‬‫دستیابی‬‫به‬‫استراتژی‬‫ها‬‫تاکید‬‫زیاد‬‫نموده‬‫است‬‫و‬
‫برای‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫گونه‬‫های‬‫مواجهه‬،‫استراتژیک‬‫ویژگی‬‫مناسب‬‫برای‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫مولفه‬‫ها‬‫را‬‫پیشنهاد‬‫کرده‬‫است‬.
‫چهارچوب‬‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬‫استراتژیک‬‫در‬‫ابتدا‬‫مدلی‬‫انطباقی‬‫را‬‫برای‬‫روشن‬‫ساختن‬‫نحوه‬‫مواجهه‬‫سازمان‬‫ها‬‫با‬‫تغییرات‬‫محیطی‬‫و‬‫فرصت‬‫ها‬‫و‬
‫تهدیدهای‬‫آن‬‫ارائه‬‫می‬‫دهد‬‫که‬‫شامل‬‫چهارگونه‬‫رویکرد‬‫استراتژیک‬‫به‬‫بازار‬(،‫مدافعین‬،‫مکتشفین‬‫تحلیل‬‫گران‬‫و‬‫واکنش‬‫گراها‬)‫است‬‫و‬‫سپس‬‫برای‬
‫تحلیل‬‫آنها‬‫سه‬‫چالش‬‫کلیدی‬‫پیش‬‫روی‬‫هریک‬‫را‬‫تبیین‬‫می‬‫کند‬‫که‬‫این‬‫چالش‬‫ها‬‫ب‬‫رای‬‫هرکدام‬‫از‬‫آن‬‫چهار‬‫دسته‬‫متفاوت‬‫است‬.
۱-‫چالش‬‫کارافرینی‬:

2. ‫مدیریت‬‫سازمان‬‫باید‬‫محدوده‬‫ای‬‫که‬‫سازمان‬‫در‬‫آن‬‫به‬‫رقابت‬‫می‬‫پردازد‬‫را‬‫شناسائی‬‫کند‬‫و‬‫برای‬‫انجام‬‫تحلیل‬‫های‬‫محصول‬–‫بازار‬‫در‬‫این‬
‫محدوده‬‫منابع‬‫کارشناسی‬‫الزم‬‫را‬‫اختصاص‬‫دهد‬
۲-‫چالش‬‫مهندسی‬:
‫وقتی‬‫که‬‫خدمات‬‫و‬‫محصوالت‬‫شناسائی‬‫شده‬،‫اند‬‫باید‬‫سیستمی‬‫فنی‬‫ایجاد‬‫گردد‬‫که‬‫بتواند‬‫محصوالت‬‫و‬‫خدمات‬‫پیش‬‫بینی‬‫شده‬‫را‬‫تولید‬
‫کند‬.‫این‬‫سیستم‬‫فنی‬‫باید‬‫به‬‫صورت‬‫مستمر‬‫کنترل‬‫و‬‫بازنگری‬‫گردد‬‫و‬‫برای‬‫استقرار‬‫اثربخش‬‫آن‬‫باید‬‫جریان‬‫های‬‫اطالعاتی‬‫و‬‫ارتباطی‬
‫در‬‫داخل‬‫و‬‫خارج‬‫سازمان‬‫فراهم‬‫گردد‬.
۳-‫چالش‬‫اداری‬:
‫چالش‬‫اداری‬‫بر‬‫توانایی‬‫ها‬‫و‬‫قابلیت‬‫های‬‫سازمان‬‫برای‬‫حل‬‫مشکالتی‬‫که‬‫در‬‫طول‬‫چرخه‬‫های‬‫کارافرینی‬‫و‬‫مهندسی‬‫برای‬‫سازمان‬‫پیش‬‫می‬
‫آید‬(‫موضوعات‬‫پس‬‫رو‬(Lagging))‫و‬‫فراهم‬‫سازی‬‫فرایندی‬‫برای‬‫نوآوری‬‫مستمر‬‫سازمان‬(‫موضوعات‬‫پیش‬‫رو‬(Leading))‫تمرکز‬
‫دارد‬
‫در‬‫چهارچوب‬‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬،‫استراتژیک‬‫انطباق‬‫پذیری‬(Adaption)‫به‬‫معنی‬‫حرکت‬‫مستمر‬‫میان‬‫سه‬‫فاز‬،‫کارافرینی‬‫مهندسی‬‫و‬‫اداری‬‫است‬‫و‬
‫البته‬‫انطباق‬‫پذیری‬‫می‬‫تواند‬‫با‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫فازهای‬‫فوق‬‫آغاز‬‫گردد‬.
‫چهار‬‫الگوی‬‫مواجهه‬‫با‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬:
‫گونه‬‫شناسی‬‫تحلیل‬،‫استراتژیک‬‫چهار‬‫الگوی‬‫مواجهه‬‫با‬‫بازار‬‫را‬‫برای‬‫شرکت‬‫های‬‫موجود‬‫در‬‫یک‬‫صنعت‬‫پیشنهاد‬‫می‬‫دهد‬‫که‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫آنها‬‫هم‬‫از‬‫نظر‬
‫نوع‬‫استراتژی‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬‫و‬‫هم‬‫از‬‫نظر‬‫ویژگی‬‫های‬‫مولفه‬‫های‬‫سازمانی‬‫با‬‫یکدیگر‬‫متفاوت‬،‫است‬
‫مدافعین‬(Defenders):
،‫مدافعین‬‫شرکت‬‫هایی‬‫هستند‬‫که‬‫حوزه‬‫محدودی‬‫از‬‫بازار‬‫و‬‫محصوالت‬‫را‬‫انتخاب‬‫کرده‬‫اند‬‫و‬‫بر‬‫بخش‬‫امن‬‫و‬‫پایداری‬‫از‬‫آن‬‫تمرکز‬‫کرده‬‫اند‬‫و‬‫در‬‫این‬
‫محدوده‬‫بر‬‫روی‬‫مولفه‬‫های‬،‫قیمت‬‫کیفیت‬‫و‬‫خدمات‬‫با‬‫سایرین‬‫رقابت‬‫می‬‫کنند‬.‫مهم‬‫ترین‬‫نحوه‬‫مواجهه‬‫با‬‫چالش‬‫کارآفرینی‬‫برای‬‫این‬‫گونه‬‫از‬‫بنگاه‬
،‫ها‬‫دفاع‬‫از‬‫جایگاه‬‫شرکت‬‫در‬‫محدوده‬‫تعیین‬‫شده‬‫است‬‫و‬‫برای‬‫آنها‬‫مهم‬‫ترین‬‫مساله‬،‫مهندسی‬‫افزایش‬‫اثربخشی‬‫فرایندها‬‫خواهد‬‫بود‬.‫سیستم‬‫برنامه‬
‫ریزی‬‫استراتژیک‬‫آنها‬‫نیز‬‫بر‬‫پایه‬‫روش‬‫های‬‫کالسیک‬‫برنامه‬‫ریزی‬(‫معموال‬‫بلند‬‫و‬‫میان‬‫مدت‬)،‫اجرا‬‫و‬‫ارزیابی‬‫استوار‬‫است‬‫و‬‫آنها‬‫معموال‬‫از‬‫میان‬
‫استراتژی‬‫های‬‫عمومی‬‫مایکل‬‫پورتر‬‫استراتژی‬‫رهبری‬‫هزینه‬‫را‬‫برای‬‫سازمان‬‫خود‬‫انتخاب‬‫می‬‫کنند‬.‫در‬‫این‬‫شرکت‬‫ها‬‫فرایندهای‬‫بهینه‬‫و‬‫جا‬‫افتاده‬‫ای‬
‫برمبنای‬‫منحنی‬‫یادگیری‬‫ایجاد‬‫می‬‫گردد‬‫و‬‫ساختار‬‫سازمانی‬‫و‬‫فرایندهای‬‫آنها‬‫با‬‫هدف‬‫مدی‬‫ریت‬‫و‬‫کاهش‬‫هزینه‬‫ها‬‫بهبود‬‫می‬‫یابد‬.‫مدیران‬‫این‬‫سازمان‬
‫ها‬‫به‬‫ادغام‬‫های‬‫افقی‬‫عالقه‬‫مندی‬‫زیادی‬‫دارند‬‫تا‬‫بتوانند‬‫در‬‫اثر‬‫آن‬‫هزینه‬‫ها‬‫و‬‫قدرت‬‫نیروهای‬‫رقابتی‬‫را‬‫کاهش‬‫دهند‬.‫ساختار‬‫سازمانی‬‫آنها‬‫معموال‬
‫وظیفه‬‫گرا‬(‫فانکشنال‬)‫است‬‫و‬‫از‬‫آنجا‬‫که‬‫تغییرات‬‫محیطی‬‫آنها‬‫کم‬‫است‬‫و‬‫به‬‫ندرت‬‫اتفاق‬‫می‬،‫افتد‬‫افق‬‫های‬‫برنامه‬‫ریزی‬‫استراتژیک‬‫برای‬‫آنها‬‫اغلب‬
‫بلند‬‫مدت‬‫خواهد‬‫بود‬.‫مهم‬‫ترین‬‫ریسک‬‫این‬‫نقش‬،‫استراتژیک‬‫منسوخ‬‫شدنتکنولوژی‬‫مورد‬‫استفاده‬‫است‬.
‫مکتشفین‬(Prospectors):
‫این‬‫گونه‬‫از‬‫شرکت‬‫ها‬‫که‬‫معموال‬‫اولین‬‫شرکت‬‫های‬‫وارد‬‫شده‬‫به‬،‫بازارند‬‫به‬‫صورت‬‫مستمر‬‫آن‬‫را‬‫برای‬‫شناسایی‬‫فرصت‬‫های‬‫جدید‬‫جست‬‫و‬‫جو‬‫می‬
‫کنند‬.‫دامنه‬‫فعالیت‬‫آنها‬‫گسترده‬‫است‬‫و‬‫گسترش‬‫آن‬‫به‬‫صورت‬‫مداوم‬‫و‬‫پایدار‬‫دنبال‬‫می‬‫شود‬.‫چالش‬‫کارافرینی‬‫این‬‫بنگاه‬‫ها‬‫اضافه‬‫کردن‬‫مستمر‬
‫محصوالت‬‫و‬‫خدمات‬‫جدید‬‫به‬‫سازمان‬‫و‬‫ایجاد‬‫جایگاه‬‫برای‬‫آنها‬‫در‬‫بازار‬‫است‬.‫نگرش‬‫استراتژیک‬‫غالب‬‫بر‬‫این‬‫نقش‬‫باور‬‫آن‬‫است‬‫که‬‫سازمان‬‫می‬‫تواند‬
‫بر‬‫محیط‬‫پیرامونی‬‫خود‬‫موثر‬‫باشد‬‫لذا‬‫رویکردهای‬‫تحلیل‬‫اکوسیستمی‬‫نیز‬‫به‬‫عنوان‬‫مبنای‬‫راهبردگذاری‬‫در‬‫این‬‫نقش‬‫به‬‫کار‬‫می‬‫آید‬.‫مهم‬‫ترین‬‫وظیفه‬
‫در‬‫این‬،‫شیوه‬‫نگهداری‬‫انعطاف‬‫پذیری‬‫تکنولوژیک‬‫و‬‫مدیریتی‬‫سازما‬‫ن‬‫است‬‫و‬‫چالش‬‫مهندسی‬‫در‬‫این‬‫نقش‬‫غیر‬‫وابسته‬‫نگاه‬‫داشتن‬‫سازمان‬‫به‬‫نوع‬
‫خاصی‬‫از‬‫تکنولوژی‬‫است‬.‫چالش‬‫اداری‬‫در‬‫این‬‫حالت‬‫نحوه‬‫مدیریت‬‫یک‬‫سازمان‬‫با‬‫کسب‬‫و‬‫کارهای‬‫مختلف‬‫است‬‫که‬‫معموال‬‫با‬‫استراتژی‬‫تمرکز‬‫زدایی‬
‫در‬‫ساختار‬‫و‬‫تصمیم‬‫گیری‬‫ها‬‫بر‬‫آن‬‫فایق‬‫می‬‫گردند‬.‫ساختار‬‫سازمانی‬‫این‬‫شرکت‬‫ها‬‫معموال‬‫افقی‬‫با‬‫سطوح‬‫مدیریتی‬‫کم‬‫است‬‫و‬‫استراتژی‬‫های‬‫این‬
‫نقش‬‫کمتر‬‫فرموله‬‫شده‬‫است‬‫و‬‫معموال‬‫در‬‫اذهان‬‫مدیران‬‫و‬‫کارکنان‬‫سازمان‬‫جاری‬‫است‬.‫برنامه‬‫ریزی‬‫بر‬‫پایه‬‫تنظیمات‬‫مستمر‬‫افزایشی‬‫با‬‫استفاده‬
‫از‬‫کسب‬‫بازخورد‬‫از‬‫بازار‬‫انجام‬‫می‬‫گردد‬‫و‬‫ریسک‬‫این‬‫وضعیت‬‫دچار‬‫شدن‬‫در‬‫چنبره‬‫تعداد‬‫زیاد‬‫محصوالت‬‫و‬‫خدمات‬‫خواهد‬‫بود‬.
‫تحلیل‬‫گران‬(Analyzers):
‫سازمان‬‫هایی‬‫هستند‬‫که‬‫در‬‫محدوده‬‫دوگانه‬‫ای‬‫از‬‫بازار‬–‫محصول‬‫فعالیت‬‫می‬‫کنند‬‫که‬‫یکی‬‫کامال‬‫پایدار‬‫و‬‫دیگری‬‫متغیر‬‫و‬‫سیال‬‫است‬‫یعنی‬‫به‬‫طور‬
‫همزمان‬‫از‬‫ویژگی‬‫هایی‬‫از‬‫مدافعین‬‫و‬‫تحلیل‬‫گران‬‫متاثر‬‫می‬‫گردند‬.‫در‬‫این‬‫حالت‬‫هدف‬‫سازمان‬‫کمینه‬‫سازی‬‫ریسک‬‫های‬‫پیش‬‫رو‬‫و‬‫بیشینه‬‫سازی‬
‫فرصت‬‫های‬‫حاصله‬‫از‬‫محیط‬‫است‬.‫چالش‬‫کارافرینی‬‫آن‬‫است‬‫که‬‫بتوانند‬‫همزمان‬‫سهم‬‫خود‬‫در‬‫بازار‬‫فعلی‬‫را‬‫حفظ‬‫و‬‫همزمان‬‫حیطه‬‫محصوالت‬‫و‬
‫خدمات‬‫خود‬‫را‬‫در‬‫بازارهای‬‫دیگر‬‫گسترش‬‫دهند‬.‫مشخصه‬‫اصلی‬‫این‬‫نقش‬‫در‬‫حفظ‬‫تعادل‬‫است‬‫و‬‫در‬‫اینگونه‬‫از‬‫شرکت‬،‫ها‬‫بازاریابی‬‫و‬‫فروش‬‫بخش‬
‫بسیار‬‫مهمی‬‫برای‬‫ایجاد‬‫تعادل‬‫میان‬‫وضعیت‬‫های‬‫موجود‬‫و‬‫جدید‬‫به‬‫حساب‬‫می‬‫آید‬.‫مهم‬‫ترین‬‫مانع‬‫و‬‫مشکل‬‫در‬‫اینگونه‬‫از‬‫بنگاه‬‫ها‬‫اجرای‬‫همزمان‬‫دو‬
‫سیستم‬‫متفاوت‬‫فنی‬(‫یکی‬‫برای‬‫حفظ‬‫وضع‬‫موجود‬‫و‬‫دیگری‬‫برای‬‫تغییر‬‫آن‬‫و‬‫نوآوری‬‫در‬‫محصوالت‬‫و‬‫خدمات‬)‫است‬‫که‬‫سازمان‬‫را‬‫از‬‫اینکه‬‫بتواند‬‫کامال‬
‫اثربخش‬‫و‬‫یا‬‫کامال‬‫بهره‬‫ور‬‫فعالیت‬‫کند‬‫باز‬‫می‬‫دارد‬.
‫واکنش‬‫گرها‬(Reactors):

3. ‫واکنش‬‫گراها‬‫سازمان‬‫هایی‬‫هستند‬‫که‬‫از‬‫توانایی‬‫پاسخگویی‬‫کارامد‬‫به‬‫تغییرات‬‫محیطی‬‫سازمان‬‫برخوردار‬‫نیستند‬.‫آنها‬‫استراتژی‬‫مشخصی‬‫را‬‫دنبال‬‫نمی‬
‫کنند‬‫و‬‫واکنش‬‫های‬‫آنها‬‫درمواجه‬‫با‬‫یک‬‫وضعیت‬‫پیش‬‫آمده‬‫مشخص‬‫در‬‫محیط‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬‫خالصه‬‫می‬‫شود‬.‫وضعیت‬‫ساختاری‬‫و‬‫فرایندی‬‫آنها‬‫به‬
‫صور‬‫ت‬‫مناسبی‬‫با‬‫اهداف‬‫شان‬‫هم‬‫راستا‬‫نیست‬‫و‬‫این‬‫موارد‬‫وضعیت‬‫بی‬‫ثباتی‬‫را‬‫برای‬‫آنها‬‫ایجاد‬‫می‬‫کند‬‫که‬‫می‬‫تواند‬‫منجر‬‫به‬‫شکست‬‫سازمان‬‫در‬‫برهه‬
‫های‬‫زمانی‬‫مختلف‬‫گردد‬.‫دالیل‬‫زیر‬‫می‬‫تواند‬‫منجر‬‫به‬‫فرو‬‫رفتن‬‫یک‬‫سازمان‬‫در‬‫وضعیت‬‫واکنش‬‫گرا‬‫شود‬:
‫مدیریت‬‫ارشد‬‫از‬‫نگرش‬‫مناسبی‬‫به‬‫استراتژی‬‫گذاری‬‫در‬‫سازمان‬‫برخوردار‬‫نباشد‬
‫مدیریت‬‫سازمان‬‫ساختار‬‫سازمانی‬‫و‬‫فراینهای‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬‫را‬‫به‬‫صورت‬‫مناسبی‬‫طرح‬‫ریزی‬‫نکرده‬‫باشد‬
‫مدیریت‬‫سازمان‬‫بر‬‫وضعیت‬‫موجود‬‫بیش‬‫از‬‫حد‬‫تمرکز‬‫داشته‬‫باشد‬‫و‬‫نسبت‬‫به‬‫تغییرات‬‫محیطی‬‫توجهی‬‫نشان‬‫ندهد‬
‫است‬ ‫مجاز‬ ‫منبع‬ ‫ذکر‬ ‫با‬ ‫فوق‬ ‫مطالب‬ ‫از‬ ‫استفاده‬
‫ایمیل‬ ‫با‬ ،‫استراتژیک‬ ‫تحلیل‬ ‫مشاوره‬ ‫و‬ ‫بیشتر‬ ‫اطالعات‬ ‫دریافت‬ ‫برای‬h.nourian@irisaco.com‫فرمایید‬ ‫حاصل‬ ‫تماس‬.