1. Dokumen membahas periode dan jenis-jenis sastra Bali purba dan kontemporer.
2. Sastra Bali purba terdiri dari sastra lisan dan tulisan, sedangkan jenis-jenisnya meliputi gancaran dan tembang.
3. Ada empat jenis tembang yaitu Sekar Rare, Sekar Alit, Sekar Madya, dan Sekar Agung.
Aksi Nyata Disiplin Positif Keyakinan Kelas untuk SMK
Periodisasi kasusastraan bali
1. GURU BIDANG STUDY BASA BALI KELOMPOK III
OLIH GURU MULOK
MEMAHAMI
PERIODISASI KASUSASTRAN
BALI
3.6 Memahami dan menanggapi kajian
Periodisasi Kasusastraan Bali
4.9 Mengabstraksi materi tentang Periodisasi
Kasusastraan Bali
PENILAIN:
INDIVIDU MIWAH KELOMPOK MANAWITA LISAN
MIWAH TULIS
8. KASUSASTRAAN HINDU
Ring Zaman MAJAPAHIT abad 15 M
Kasusastraan Bali Kuna, kirang
langkung warsa 1700M
Prasasti sané pinih riin nganggén basa
Jawi Kuna kakeniang ring desa Sukabumi
(Kediri, Jawi Wétan), madaging angka
tahun 726 Saka, utawi 804 Masehi. Karya
sastra sané mawasta Candakarana. Duk
pamadegan wangsa Dharmawangsa
Teguh miwah utamanipun duk pamadegan
para ratu ring Majapahit, akéh parajana
Jawiné sané rauh ka Bali
Bali Anyar warsa 1910-NYANTOS
MANGKIN kasusastraan
sujeroring karya-karya sastra sakadi
kakawin Adiparwa, Ramayana, Arjuna
wiwaha, Bharatayuddha, miwah sané
tiosan. Basa punika taler wénten manggé
sajeroning prasasti –prasasti (piagam).
sane kakawitin antuk karya buku I
Wayan Djiwa sane majudul
“Peroempamaan, jaitoe, Beberapa
Tjerita dalam Bahasa Bali”. Kar I Wayan
I Djiwa puniki taler kasarengin olih
pengawi-pengawi sane lianan sane
Duk Jumeneng Ratu Prabu Wangsa
Warmadéwa;Tembang,gancaran miwah
palawakia,
Duk Jumeneng Ratu Dalem Samprangan utawi
rauhnyané Dangiang Nirarta ke Bali.
Duk Jumeneng Ratu Dalem ring Gélgél.
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI
PERIODISASI KASUSASTRAAN BALI
Kasusastraan Bali Tengahan, warsa
1700-1915M.
Zaman Klungkung duk punika makéh kekawi
kidung-kidung minekadi sinalih tunggil karya
sastrané kidung Pamancangah olih Ida Pedand
Gédé Rai
22. A.Teges Kasusastraan
Sastra “nyukat-nyikut/ngukur (mengukur),
tra “piranti (serana/alat).
Sastra : “piranti ngajahin tatwa utawi kaweruhan (ilmu).
Susastra ;“Daging sesuratan sane becik /utama.
Kasusastran ;“Palaning reriptayan Sang Kawiswara
malarapan antuk pawisik (ilham/wahyu) ngangge srana
basa sane lengut miwah kasurat ngangge aksara/latin.
Kesusastraan Bali “saluir ajah-ajahan sane becik, pakaryan
para wagmine ring Bali, sane kasurat mabasa Bali, inggian
nganggen aksara Bali miwah huruf Latin Bali.”
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
Kasusastraan bahasa sansekerta
Polih penganter + {ka-) + {-an}” Kasusastraan
PERIODISASI
KASUSASTRA
AN BALI
23. Kasusastran Bali Purwa
Kasusastran Bali Purwa piinika prasida kepah dados kalih paos manut
tata cara panglimbakanyane, inggih punika kasusastran Tutur miwah
kasusastran Sasuratan.
Kasusastran Tutur inggih punika kasusastran sané kabaosang saha nénten
kauningin kawitipun, menawi sampun wénten sadurung aksarané
kauningin. Pinaka conto: wenten saa, mantra, gegendingan, wewangsalan.
cecimpedan miwah satua-satua. Satua puniki ngranjing paos kasusastran
sané mawangun gancaran minakadi satua Siap Selem, Satua Pan Angklung
Gadang. Satua I Tuung Kuning, miwah sane lianan.
Kasusastran Sesuratan inggih punika kasusastran sané kawentenan-ipun
minab sampun wénten duk aab Bali kunané, duk pamadegan Ida Dalem
katurunan Warmadewa ring abad IX. Ring prasasti-prasasti Baliné wénten
kaunggahang indik wayang, bebanyolan, miwah reruntutanipun.
Lelampahanipun janten kanggit saking satua-satua sané sampun wénten
ring kasusastran Bali. Selanturipun Kasusastran Baliné makuéh keni
pengaruh kasusatran Kawi. Punika mawinan basa Kawiné makuéh
ngranjing ring basa Bali, ngranjing ring kasusastran Bali.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
24. Kasusastran Bali Purwa
Manut wangunnyane kasusastraan Bali purwa
kapah dados kalih :
Kasusastraan gancaran (bebas) satua,
cacimpedan, msl.
Kasusastraan tembang (terikat) kidung,
kakawin, msl.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
25. 1. GANCARAN
Wenten makeh soroh gancaran ring kasusastraan
Bali purwa
sakadi ring sor puniki :
a. Satua, conto : satua Pan Belog, Pan Balang
Tamak, I Siap Selem.
b. Babad, conto : babad Dalem, Blahbatuh, msl.
c. Mitos, conto : Dewi Sri, Dalem Balingkang, msl.
d. Legenda, conto : Pura Pulaki, Tirta Empul, msl.
e. Prasasti, conto : prasasti Bebetin, Belanjong,
msl.
f. Epos, conto : Mahabharata, msl.
g. Tantri, conto : Ni Diah Tantri, msl.
h. Pralambang (Basita Paribasa), kapalih dados 16.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
26. 2. Tembang
1. SEKAR RARE
2. SEKAR ALIT
3. SEKAR MADIA
4. SEKAR AGUNG
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
PERIODISASI
KASUSASTRA
AN BALI
27. A. Sekar Rare (Gegendingan)
Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban,
made cenik, mati delod pasih, miwah sane lianan.
Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur,
majejangeran, miwah sane lianan.
Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus
arum, suaran kembang, miwah sane lianan.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
29. Sekar Alit (Tembang Macapat)
Sekar Alit kawangun tur kaiket antuk uger – uger
pada lingsa. Padalingsa inggih punika kecap
wanda miwah wangun suara ring panguntat
sajeroning acarik lan akeh carik sajeroning
apada . uger – uger punika minakadi
– Guru Wilangan : uger – uger wanda sajeroning acarik
– Guru Dingdong : Uger – uger wangun suara ring
panguntat sajeroning acarik
– Guru Gatra : Uger – Uger katah carik sajeroning apada
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
30. Tembang macapat akehnyane
wenten roras (12) soroh makadi :
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
31. PADALINGSA
No Tembang Guruwilang Lan Guru
Dingdong
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 Maskumambang 12i 6a 8i 8a
2 Mijil 10i 6a 10e 10i 6i 8u
3 Pucung 12u 6a 8i 12a
4 Ginanti 8u 8i 8a 8i 8a 8i
5 Ginada 8a 8i 8a 8u 8a 4i 8a
6 Sinom 8a 8i 8a 8i 8i 8u 8a 8i 4u 8a
7 Semara dana 8i 8a 8e 8a 7a 8u 8a
8 Durma 12a 7i 6a 8a 8i 6a 7i
9 Pangkur 8a 11i 8u 7a 12u 8a 8i
10 Dangdang 10i 10a 8e 8u 8i 8a 8u 8a 12i 8a
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
32. JENIS – JENIS SEKAR
RAREVideo pupuh ginantiVideo pupuh ginanti
33. Tembang macapat
• Tembang macapat punika sajeroning kasusastran prasida
kaanggen ngwangun Geguritan inggih punika kakawian
utawi karangan sane kawangun antuk tembang macapat.
Upami :
– Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran,
olih Ida Ketut Sari.
– Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada
kewanten, olih I Ketut Putra.
– Geguritan Basur, ngangen tembang ginada kemanten, olih Ki
Dalang Tangsub.
– Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat
campuran, olih Ida Bagus Ketut Jelantik.
– Geguritan Tamtam, ngangen tembang macapat campuran, olih I
Ketut Sangging.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
35. Sekar Madya (Kidung utawi Tembang
Tengahan)
• Inggih punika marupa kakawian utawi karangan sane kwangun
antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung, miwah
sane lianan. Kidung punika wenten sane marupa :
Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen
marupa basa tengahan sakewanten kawangun antuk tembang
macapat makadi :
• Kidung Ranggalawe.
• Kidung Sri Tanjung.
• Kidung Pamancangah Dalem.
• Kidung Amad Muhamad.
• Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.
Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :
• Malat.
• Wargasari.
• Alis-alis Ijo.
• Tantri, miwah sane lianan.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
36. Sekar Agung (Kekawin, Tembang
Gede utawi Wirama)
inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk
wirama makadi:
– Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
– Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu
Panuluh.
– Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
– Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
– Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
– Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
– Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
– Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
– Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
– Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
37. Sekar Agung kabanda antuk uger –
uger
1. Guru mateges suara abot ,suara panjang ,ngilet utawi
kecap wanda ane katembangang panjang wilet.
– Guru Haswa ( G. Bawak)
– Guru Dirgha ( G. Panjang )
– Guru Pluta ( G. Panjang tur ngileg )
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak utawi
kecap wanda sane katembangang bawak
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda
sajeroning acarik
4. Matra inggih punika kawangun guru lagu sajeroning
acarik
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
38. Kasusatran Bali Anyar
• Kasusatran Bali Anyar kakawitin antuk sane kakawitin antuk karya
buku I Wayan Djiwa sane majudul “Peroempamaan, jaitoe,
Beberapa Tjerita dalam Bahasa Bali”. Kar I Wayan I Djiwa puniki
taler kasarengin olih pengawi-pengawi sane lianan sane
• Selanturnyane kamanggehang duk wenten novel "Nemoe Karma".
Sane kasurat antuk I Wayan Gobiah, kamedalang antuk Balai
Pustaka, warsa 1931.
• Pepalihan kasusastran Bali Anyar makadi pateh ring pepalihan
Kasusastran Indonesiané, inggih punika marupa:
• (1) Gancaran (Prosa),
• (2) Puisi (Puisi),
• (3) Lelampahan (Drama).
Salanturipun kakawian puniki makasami nganutin panglimbakan
kasusastran Indonesia.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI
39. Prosa Bali Anyar
• Prosa Bali, wangunipun marupa novel: Nemoe
Karma antuk I Wayan Gobiah. Mlancaran Ka
Sasak antuk Gede Srawana. Tresnane Lebur Ajur
Satonden Kcmbang olih Jelantik Santa.
• Sane marupa cerpen: Katemu ring Tampaksiring
antuk Made Sangra, Iwang Tiang Newek olih A.A.
Gede Jelantik, Tambeté Ngawinang Lacur antuk
Raka Sukmadi, Mangun Karsa Mangun Karya
Saluiring Urip olih Gusti Putu Antara, Pupulan
cerpen Gede Ombak Gede Angin antuk Made
Suarsa, miwah sane lianan.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI
40. Puisi Bali
Puisi Bali, sampun medal makudang-kudang
kumpulan puisi:
•Galang Kangin, Kidung I Lontar Rograg,
kamedalang antuk Yayasan Saba Sastra Bali,
• Majugjag antuk Ki Dusun,
•Ang ah Ah Ang miwah Gunung Menyan Segara
Madu antuk Made Suarsa.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI
41. DRAMA
• Drama inggih punika kasusastraan sane
marupa sasolahan ngundukang pratingkah
manusa saha nganggen srana basa.
• Drama Bali inggih punika kasusastraan sane
marupa sasolahan ngundukang pratingkah
manusa saha nganggen srana basa Basa Bali.
• Drama taler mateges lelampahan,paigelan
miwah sandiwara.
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
“KASUSASTRAAN BALI *GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd”
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI
42.
43. Test 1 : sareng kelompok
• Napi sujatine kasusastraan punika?
• Napi kemanten wewidangan kasusastraan Bali
manut ring aab jagate?
• Napi pabinayan kasusastraan Bali Purwa
sareng kasusatraan Bali Anyar?
• Indayang rerehin conto makudang- kudang
reriptan kasusastraan Bali manut aab jagat!
44. Kunci Jawaban :
1. Kasusastraan inggih punika kawentenan ajah-ajahan sane becik utawi
luwih miwah kakawian sastra sane metu saking padma hredaya manusa
sane marupa tulisan utawi karangan sane kawentenannyane luwih,
becik tur lengut.
2. Manut ring aab jagat utawi masa kawentenannyane wenten kabaos
Sastra Bali purwa (tradisional) lan sastra Bali anyar (modern).
3. Pabinayannyane inggih punika Sastra Bali purwa (tradisional) marupa
kasusastraan sane durung keni pengaruh modern miwah sastra Bali
anyar (modern) inggih punika kasusastraan sane sampun keni pengaruh
modern.
4. Conto makudang- kudang reriptan kasusastraan Bali manut aab jagat,
luirnyane:
Contoh Prosa Bali Purwa
- Satua-Satua ( sekadi: Bawang Teken Kesuna, Siap Selem)
- Babad (sekadi: Babad Dalem, Babad Pasek, Msl.)
- Kanda (sekadi: Kanda Pat rare, Kanda Pat sari, Msl.)
- Wiracarita (sekadi: Mahabharata, Bratayudha, Ramayana, Msl.)
45. Contoh Puisi Bali Purwa
- Sekar rare
- Sekar alit
- Sekar madya
- Sekar agung
Contoh Prosa Bali Anyar
1. Novel / Roman
- Malancaran Ka Sasak olih I Gede Srawana
- Lan Jani olih I Made Wanda
- Msl.
2. Cerpen
- Togog olih I Made Sanggra
- Kampih di Pasisi olih Jelantik Santha
- Msl.
3. Drama
- Nang Kepod olih Ketut Aryana
- Maboros olih Putu Gede Suata
- Msl.
46. Contoh Puisi Bali Purwa
- Bali olih Ngurah Yupa
- Basa Bali olih Suntari Pr.
- Galang Bulan olih K. Putra
- Mati Nguda olih Putu Sedana
- Idupe Nemu Sengsara olih Made Sanggra
- Jagi Surup Suryane olih Made Taro
- Msl.
47. PR-Tes 2 ketrampilan
*Indayang sareng kelompok soang-soang
mangabtraksikan/ringkas periodisasi saking
dumun nyantos mangkin! Miwah patemon
jagi rauh sami maktayang ngangge power
point kaajeng kelas!
PERIODISASI
KASUSASTRAAN
BALI