Жижиг дунд үйлдвэрлэл

1. Ц.Энхтайван
Жижиг дунд үйлдвэрлэл
Тоног төхөөрөмж
Газар тариалан
Эрчимжсэн мал аж ахуй
Хүнсний үйлдвэрлэл
Хөнгөн үйлдвэр
Уламжлалт анагаах ухаан
Сэргээгдэх эрчим хүч
Зөөврийн орон сууц
Хаус барих хялбар арга
Тэрбумтаны түүх
Хятад хэмээх их зах зээл
Бусад хэрэгцээт мэдээлэл

2. 2 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
Сүүний ферм Усны онгоц Саалийн байр Даршны агуулах
Өвсний агуулах
Үнээний зогсоол
Лаборотори
Универсаль трактор
Сүү хөргөх емкость
Үнээний хэвтэр
Тэжээл холигч машин
Сүү боловсруулах цех
Үхрийн маажуур
Тэжээлийн хашаа
Агааржуулах сэнс
Даршны цех
Тугалын хашаа
Эмнэлэг ба төрөх
Нарлах талбай
Тугалын байр
Хятад улсын мэрэгжлийн байгууллагын инженер
технологичдийн туслалцаатайгаар 10-200 үнээтэй
саалийн фермийн болон сүү боловсруулах үйлдвэрийн
тоног төхөөрөмж нийлүүлнэ. Саалийн фермийн зохион
байгуулалт, дизайн, төлөлвлөлтийн ажлыг хийж өгнө.
Саалийн ферм

3. 3Дэлгэрэнгүй мэдээлэл www.mychina.biz
Бээжин, Шанхай, Тианжин, Шенжень, Жинан, Ханжөү
хотод хийсэн бизнес аялалын тэмдэглэл, судалгаанууд.
Зөвлөгч Есүхэй овогт
Чойжилсүрэнгийн Энхжаргал
Зохиогч Таст овогт
Цэдэндоржийн Энхтайван
Зохиогчийн үг
Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийг төр онцгой анхааран хөгжүүлсний ачаар “Дэлхийн үйлдвэрлэгч”
болоод байгаа урд хөршид найман жил амьдарч, ажиллаж байх хугацаандаа энэхүү номыг бичих санаа нилээд
эрт төрсөн юм. Гэвч ном бичихэд шаардагдах материал, судалгаа, тэмдэглэл хийхэд багагүй цаг хугацаа
шаардагдаж, бизнес аялал хийсээр 4 жилийн нүүр үзлээ.
Бүтэлтэй бүтэлгүй аялалын өдөр хоногуудад тохиолдсон бэрхшээл, зовлонг тоочилгүйгээр олж үзсэн
сайхан бүхнээ энэ номондоо оруулсан нь Хятад хэмээх их зах зээлээс элэг нэгт Монгол ах дүү нар маань өөртөө
хэрэгтэй үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийг олж авах, технологийн шинэчлэлийг олж мэдэхэд дөхөм болно гэж
үзсэн юм.
Миний явж үзсэн газруудад үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжиж, хятад хүмүүс хоёр нарны хооронд хичнээн их
баялаг бүтээж байгааг харахад үнэхээр нүд нээгдэж, олон зүйл бодогдож байлаа. Юуны өмнө Хятадын төр
дөнгөж шинээр их дээд сургууль төгссөн болон хөдөө орон нутагт шинээр үйлдвэр байгуулж байгаа иргэдийг
гурван жил татвараас чөлөөлөн үйлдвэрлэлийг нь хөгжүүлэх бодлого баримталж байгаа нь Хятадын төрийн нэн
ухаалаг шийдвэр болох нь харагдаж байсан.
Уншигч та энэ номыг Хятад улсын тухай ном гэж ташаа ойлголт бүү аваасай гэж хүсье. Энэ номондоо би
урд хөршөөс сурч мэдэх их зүйл байгааг тусгахыг эрхэм зорилго болголоо. Хүний алдсан алдааг олж хараад
түүнийг давтахгүй байж чадсан Тэрбумтаны түүх, бусдыг дууриах биш цоо шинэ үйлдвэрлэлээр баяжсан эрийн
намтар, монголчууд бидний үндэсний бахархал болсон гурилтай шөл, борц, монгол бууз, халуун тогоо зэрэг хоол
хүнсний бүтээгдэхүүнээр тэрбум доллорын хөрөнгө цуглуулсан хүмүүс их байсан мэл гайхах, харамсах сэтгэгдэл
төрж байлаа. Хятад хүн Монгол хүний оюуны бүтээлээр асар их хөрөнгө цуглуулж байхад Монгол хүн ч гэсэн
зөрүүлэн Хятад хүний оюуны бүтээлийг судлан сурах нь зүйтэй мэт.
Аялалын хугацаанд “Миний эх оронд юу хэрэгтэй байна вэ?” гэдэг асуултыг байнга өөртөө тавьж, Монгол
хүний нүд сэтгэлээр эрэл хайгуул хийж байсан бөгөөд юуны өмнө жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийг
их харж явлаа. Үүнээс гадна Хятадын уламжлалт анагаах ухаан, Дэлхийд гайхуулсан мянга мянган Хятад
хоолноос Монгол хүний таашаалыг олж чадах хоолнууд, хятад худалдаачдын нарийн арга заль, бизнесийн ёс
жаягийг судлан ухаарч, байв. Иймээс ч энэ талын мэдээллийг номондоо түлхүү оруулсан билээ.
Эрүүл биетэй ухаалаг баян иргэн улсын баялаг гэдэг. Манай төр үүнийг анхаарч иргэн рүүгээ хандсан олон
сайхан арга хэмжээ авч байна. Төр иргэн хоёр нягт байж улс хөгжинө.

4. 4 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
Гарчиг
Зохиогчийн үг 3
Бид өөрсдөө үйлдвэрлэнэ 6
Жижиг дунд үйлдвэр худалдан авах 7
Төсөл бичих зөвлөмж 7
Эдийн засгийн үндэслэл 8
ЖДҮ-ийн төслийн тайланг бичих 8
Бизнес төлөвлөгөө боловсруулах 9
Санхүүгийн чухал дүрмүүд 10
Үнэ тогтооход гаргадаг алдаа 10
Хамгийн хурдан ургадаг мод 11
Монгол орны цөлжилтийн гамшиг 11
Хонины ноосны эрин үе эхэлнэ 11
Ноос хяргах машин 12
Ноос угаах үйлдвэр 12
Нэхий боловсруулах машин 13
Лазер сийлбэрийн машин 14
Нойтон салфетка үйлдвэрлэх шугам 14
00-ийн цаасны үйлдвэр 15
Нэг ба хоёр өнгөт хэвлэлийн машин 15
Сонингийн цаас 16
Digital Inkjet том форматын принтер 16
Цаасан уут үйлдвэрлэх машин 17
Үйлдвэрийн оёдлын машин 17
Ажлын бээлийний үйлдвэр 18
Дусал усалгааны систем 18
Ургамалын тосны үйлдвэр 19
Хатаасан хүнс жилийн үүц 20
Төмс цэвэрлэж хальслагч машин 21
Саримс цэвэрлэж хальслагч машин 21
Лууван хэрчигч угаагч машин 21
Ногоо хэрчигч 22
Ногооны автомат ус сэгсрэгч 22
Жимс, ногоо, мах хатаах шүүгээ 22
Төмсний Чипс үйлдвэрлэх шугам 23
Хүнсний савлагч машин 23
Хиамны үйлдвэр 23
Автомат мах зүсэгч машин 24
Махан бөмбөлөг хэвлэгч машин 25
Шарах шүүгээ 25
Сенпвичэн бисквит хийх машин 25
Гоймонгийн машин 25
Ургамалын автомат тос шахагч машин 26
Ус цэвэршүүлэх автомат төхөөрөмж 26
PET лонх үлээгч машин 26
PE лонх үлээгч машин 27
Зөгийн балы үйлдвэр 27
Зөгийн аж ахуйн тухай 27
Саальгүй саальчин, сүүгүй Монгол 28
Тахианы аж ахуйн тухай 29
ХАА тракторууд 30
ХАА-н хүнд даацын тракторууд 33
Jhon deere трактор, комбайниуд 34
Улаан буудай, Эрдэнэ шиш үрлэгч 38
CN эргэх хадуур 39
Хөрс сийрүүлэн хаглагч Культиватор 39
Гурил тэжээлийн үйлдвэр 39
Чулуу бутлах үйлдвэр 40
Уул уурхайн генераторууд 41
North Benz хүнд даацын машинууд 42
SINOTRUK HOWO хүнд даацын машин 43
Sinotruk үйлдвэрийн Ачааны машин 48
HOWO чирэгч машин 48
Нүүрс зөөх зориулалт бүхий чиргүүл 49
Sinotruk үйлдвэрийн HOWO самосвал 49

5. 5Дэлгэрэнгүй мэдээлэл www.mychina.biz
Ажлаа амжуулья гэвэл 3 дугуйттай бол49
Хадаас жижигхэн ч, том бизнес 51
Ханы материалын жижиг үйлдвэр 52
OSB Зоргодсон хавтан 52
“Зөөврийн чингэлэг” хаус 53
Чингэлэг хаус 55
Тавилгын үйлдвэрийн машинууд 55
1. Хөрөө рам 55
2. Банз наах машин 55
3. Хутгат өнгөлөгч, 56
4. Модны зүлгүүр 56
5. Нарийвчлалтай тавцант хөрөө 56
6. Хавтан преслэгч 56
7. Гидрийн өргөгч ширээ 57
8. Ирмэг туузлагч машин 57
Зөөврийн жорлон 57
Угаалгын газарын тоног төхөөрөмж 58
Тоосгоны үйлдвэрийн шугам 59
Тоосгоны үйлдвэр - хөрөнгө оруулалт 61
Уламжлалт тоосгоны үйлдвэр 65
Найман амтай Hoffmann зуух 66
Нарны халаалтын систем 67
Нарны зайн гэрэлтүүлэг 67
Нарны зайн хашааны гэрэлтүүлэг 68
Нарны зайн зөөврийн ба гар дэнлүү 68
Нарны зайн насос 69
Нарны зайн гудамжны гэрэлтүүлэг 69
Салхин цахилгаан үүсгүүр 69
Эко халаалтын систем 71
Цахилгаан хэмнэгч залгуур 72
Шөнийн цагийн тарифт тоолуур 73
Төмөр каркастай угсармал хаус 73
Төмөр хэвлэгч машин 74
Дулаалгын материалын тухай ойлголт75
Блокны машин 78
Цахилгаан такси 79
Микроавтобус 79
Боловсролтой иргэн Монголын баялаг 80
Хятад хэлний сургалттай сургуулиуд 81
Хятадын их сургуулиудын WEB 83
Хятадын шилдэг зуун их сургууль 84
Зоогийн ширээний ард 86
Хятадын “Зоог барих” ёсон 87
Хятад цай 87
Газар газрын шөлний амт 89
Зүүн Хятадын амтат хоол 89
Умард Хятадын амтат хоолнууд 90
Өмнөд Хятадын амтат хоолнууд 92
Баруун Хятадын амтат хоол 93
Шиньжян нутгийн хоол 94
Түүхийгээр нь иддэг ногоо 94
Хүнсний ногооны шим тэжээл 95
Хүнсний ногооны хор 96
Жимсний витамин 97
Аян замын Хятад хэл 100
Хятад хэл сурахын ач холбогдол 101
Pinyin гэж юу вэ? 101
Хятад хэлний ярианы дэвтэр 102
2011 оны тэрбумтангууд 111
Дэлхийн хамгийн шилдэг мөрч 111
Энгийн зүйлээс их үйлс ундарна 111
Борц брэнд болсон түүх 112
Гурилтай шөлөөр тэрбумтан болсон 112
Хайнань арлын Тэргүүн тэрбумтан 113
Бусдаас суралцахын гайхамшиг 113
Амтны эрэлд 114
Жижигхэн жор их бизнес болсон түүх 115
Мөнхийн сүлжээ 115
Дэлхийн санах ойг үйлдвэрлэгч 115
Мөнгөний үнэр 116
Хашир эцгийн хатуухан сургамж 116
Ерөнхийлөгчийн костюм 116
Зээл бүрдүүлэх бизнес 116
Тэрбумтан болох амархан байлаа 117
Гэр бүлийн бизнес 117
Хятад бизнесийн соёл 117
Хятад худалдаачны онцлог 118
Бурхан бол менежер 119
Хятад хэмээх их зах зээл 119
Луйварчдаас сэргийлээрэй 119
Бизнесийн хууль зүйн орчин 119
Бээжин хотын захууд 121
Шанхайн Пүдун шинэ дүүрэг 121
Гонгконгчууд хувцасаар үнэлдэггүй 122
Технологийн чөлөөт бүс Шеньжэнь 123
Эрээн хот - тоо баримт 123
Зүүн хойд Азийн Цонх - Манжуур 124
Ченду хот тэс өөр Хятад орон 124
Хамгийн соёлтой хүмүүс Чиндаочууд 124
Лианшаны хуучин машины цуглаан 124
Хятадын баярын өдрүүд 125
Бээжингийн галт тэрэгний хуваарь 126
Эрээний онгоцны нислэг 129
Уламжлалт анагаах ухаан 132
Хятадын анагаах ухаан 133
Хоол, тэжээлээр анагаах увидас 133
Зүүний эмчилгээ 134
Өнгөөр эмчлэхүй 135
Хятадын «Чигун» дасгал 135
Хятад эм, тан. 136
Хөлний массаж 136
Хятад эмчилгээний нууц арга 137
Төвдийн Уламжлалт анагаах ухаан 138
Төвд эмнэлэгийн “Дөрвөн шистир” 138
Төвд эм 138
Бээжингийн хорт хавдрын эмнэлэг 140
Хавдар судлалын эмнэлэг 140
Beijing Tongren Нүдний эмнэлэг 140
Бээжингийн нэгдсэн эмнэлэг 140
Тархи, мэдрэлийн эмнэлэг 140
“Фүвай” зүрх судасны эмнэлэг 141
Жи шүй тань ясны эмнэлэг 141
Хятадын шилдэг эмнэлэгүүд 141
Эмчийн жоргүйгээр уудаг эмүүд 145
“Зөгийн тоосормогт” цай 145
Өгзөг махлуулах крем 145
Өндгөвч хамгаалах эмчилгээ 146
Бразилийн Тураах кофе 146
Өвсөн ургамалын хандтай цай 146
Эрчимтэй тураах бэлдмэл 147

6. 6 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
Бид өөрсдөө үйлдвэрлэнэ
6 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
Бид өөрсдөө үйлдвэрлэнэ

7. 7Дэлгэрэнгүй мэдээлэл www.mychina.biz
Жижиг дунд үйлдвэр худалдан авах
Жижиг дунд үйлдвэр байгуулах гэж байгаа хэн боловч тухайн
үйлдвэрийнхээ бүтээгдэхүүн болон үйлдвэрлэлийн технологийн талаар
ойлголттой байхаас гадна үйлдвэрлэл явуулах тодорхой туршлагатай
байх хэрэгтэй. Энэхүү үйлдвэрлэлийг урьд өмнө нь эрхлэн явуулж
байсан инженер техникийн ажилтан, технологич, мэрэгжлийн ажилчдыг
түшиглэх нь хамгийн оновчтой арга юм. Хүн сургаж ажиллуулна гэдэг бол
эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй боловч богино хугацаанд бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэн өртгөө нөхөх ажилд саад болохоос гадна цаг хугацааны болон
түүхий эдийн алдагдал хүлээ муу талтай байдаг.
Хэрэв тухайн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн болон технологи нь Монгол
орны хувьд цоо шинээр нэвтэрч байгаа бол тоног төхөөрөмж худалдан авч
байгаа үйлдвэрээсээ туслалцаа авах нь зүйтэй. Хятад улсын үйлдвэрүүд
энэ тал дээр харамгүй зөвөлгөө өгдөг. Гэвч нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй.
Төлбөр хийгдсэний дараа Хятадын зарим нэг үйлдвэрүүд жудаггүй зан
гаргадаг. Төлбөр хийхээс өмнө маш сайн ярьж тохиролцох хэрэгтэй. Тухайн
тоног төхөөрөмжийг хэрэглэж байгаа Хятадын үйлдвэр дээр нь очиж үзэх
шаардлага тавьж болно. Эсвэл өөрөө тэдгээр үйлдвэр дээр айлчлан очиж
болно. Та худалдан авагч маягаар дүр хувиргах эсвэл туршлага судлах
зэрэг хэрэглэх арга олон бий. Тэндээс ихээхэн итгэл үнэмшил олохоос
гадна үйлдвэрлэл явуулж байгаа талаар үнэт мэдээлэл олж авна. Нэгэнт
та гадаад улсын иргэн тул Хятадын үйлдвэрүүд өөрийн үйлдвэр дээр ямар
ч хардах сэтгэлгүйгээр нэвтрүүлэх болно. Та бол өрсөлдөгч биш туршлага
судлагч гадаад хүн шүү дээ.
Ер нь жижиг үйлдвэрүүдээс тоног төхөөрөмж худалдан авахгүй байвал
зүгээр. Учир нь тэд өөрийн үйлдвэрлэж байгаа тоног төхөөрөмж дээр
технологийн шинэчлэл хийх, боловсронгуй болгох тал дээр анхаарал муу
тавьдаг бөгөөд борлуулалтын дараах үйлчилгээ нь их муу байдаг.
Тэдний бүтээгдэхүүний үнэ ханш харьцангуй хямдхан байдаг бөгөөд
баталгаа муутай. Ёстой л харсан бол авбаа, авсан бол хаяваа гэдэг үзэл
бодол тэнд үйлчлэнэ. Хэтэрхий хямд бараа заавал хортой үр дагавар
дагуулдаг гэдгийг л бүү мартаарай. Хуурамч, муу тоног төхөөрөмж
үйлдвэрлэдэг “Гарууд” Хятадад их бий. Шинэхэн үйлдвэрлэгч хүний зовлонг
та мэднэ шүү дээ. Мэргэжил муутай “шинэковууд” таныг “Туршлагын
туулай” болгохдоо сэтгэл нь огт үл өвдөнө. Тэдний үйлдвэрлэсэн тоног
төхөөрөмжөөр зах зээлд амжилт олно гэж хэзээ ч байхгүй. Эдгээр тоног
төхөөрөмж танд “Дампуурлын үүд”-ийг л нээнэ.
Үүнээс гадна зуучлагч нараар дамжуулан тоног төхөөрөмж авах нь
маш их хортой байдаг. Зуучлагч нар өөрийнхөө ирээдүйн ашиг сонирхолыг
харах үүднээс хэзээ ч Монголчуудыг үйдвэрлэгч нартай харилцуулдаггүй.
Мөн тэд үйлдвэрлэгчийн өмнөөс хэзээ ч баталгаа гаргаж чадахгүй.
Манай хэд хэдэн Монгол танилууд манай www.mychina.biz сайт дээрээс
тоног төхөөрөмжийн мэдээлэл аваад Хятадад ирж Өвөрмонгол зуучлагч
нараар дамжуулан тоног төхөөрөмж аваад хохирч байсан тохиолдол их
бий. Дараа нь бидэнд хандан гомдолоо барагдуулдаг.
Зуучлагч нар Монголчуудыг дагуулаад Хаана ч юм нэг газар дагуулан
очно. Монголчууд маань хаана очиж, хэнтэй уулзаж байгаагаа огт мэдэхгүй.
Ямар хотын юуны үйлдвэр дээр ирж байгаагаа ч мэдэхгүй. Үйлдвэр юм уу
засварын газар юм уу бүү мэд. Бүх асуудлыг Өвөрмонгол орчуулагчийн
амаар л шийднэ. “Мөнгө өг” гэвэл өгнө. “Энд зогсоод хүлээж бай” гэвэл
хүлээгээд л байж байна. Ёстой л “Дөртэй бух” шиг номхон амьтад л болно.
“Гэрээ” гээд Англиар биш Хятадаар бичсэн ганц хуудас тамгатай
нимгэн цаас өгнө. Түүгээр бөгс арчаад хаясан ч болно. Тэр нь хуулийн өмнө
ямар ч үнэ цэнэгүй баримт бичиг гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй.
“Эхлээд мөнгөө төлчих. Дараа бүх асуудал шийдвэрлэгдэнэ” гэж
шахамдуулна. Тэд тоног төхөөрөмжийн мөнгийг авсан бол дараагийн
шулах ажиллагаандаа орно.
Танд тоног төхөөрөмжийг үзүүлэхгүй. Яг юу авах гээд байгаагаа та огт
мэдэхгүй. Зураг л үзүүлнэ. Тэгээд л боллоо. 15 хоногийн дараа таны машин
бэлэн болно. Бид Эрээнд хүргэж өгнө гэх мэт бэлэн амлана. Монголчууд ч
үүнд итгээд л гэр рүү гээ буцна даа.
Дараа тээврийн зардал гэж дааж давашгүй өр нэхнэ. Алхам бүртээ
Өвөрмонгол зуучлагч Монголчуудын мөнгийг цавчсаар байгаад ханасан
бол ор сураггүй алга болно. Ийм л бизнесийн түүх одоог хүртэл үргэлжилж
байна.
Иймд та шинэ тоног төхөөрөмж худалдан авах гэж байгаа бол Өвөр
монгол биш харин ар Монгол хүндээ хандвал арай элэг нэгтэй. Эдүгээ Хятад
улсад манай залуучууд их сурч байна. Тэд Хятад-Монгол орчуулгандаа
маш сайн байдаг. Харин Монгол Хятад орчуулгандаа муу байж болно.
Гэхдээ Монгол хүний ярьсныг Өвөрмонгол орчуулагч хагас ойлгоод цааш
нь өөрийнхөө амны зоргоор орчуулна. Монгол оюутан 100 хувь ойлгоод
өөрийн хэлний хир чадварын хэмжээнд орчуулна. Эргээд Монгол оюутны
хэлснийг та 100 хувь ойлгож байхад Өвөрмонгол орчуулагчийн яриаг та бас
хагас хугас ойлгоно. Ийм л байдалтай таны бизнес үргэлжлэнэ дээ...
Оюуны потенциал нь өндөр байдаг болоод ч тэр үү тэдний хэлж
орчуулж байгаа нь Өвөрмонголчуудаас хамаагүй дээр. Дунд сургууль
төгсөөд хөдөөнөөс ирсэн халтар хултар Хятад хэлтэй Өвөрмонгол малчин-
орчуулагч авснаас, Их дээд сургуульд сурч байгаа Монгол оюутандаа
хандвал тэдний зүрх нь ядаж Монголынхоо төлөө цохилно шүү дээ!!!
Нөгөө талаар тэдний зорилго бол Хятад улсад сурах гэж ирсэн. Харин
Өвөрмонгол орчуулагч нар бол Монголчуудын мөнгийг хэрхэн цавчих вэ
гэдэг дээр л толгойгоо ажиллуулахаас бус хэрхэн сайн тоног төхөөрөмж олж
өгөх вэ гэдэг дээр огт санаа тавихгүй. Монголд ачуулж тоног төхөөрөмжийг
тэд луйварын нүдээр л харна.
Санаандаа хүртэл мөнгө олж чадахгүй болох юм уу эсвэл та тоног
төхөөрөмжийг худалдан авахгүй бол мөнгийг тань хулгайлж аваад арилаад
өгнө. Иймд Өвөрмонгол орчуулагч нарт мөнгөө цавчуулж байхаар ядаж
нэг ч гэсэн Монгол оюутандаа номны мөнгийг нь өгсөн нь дээр гэж би
зөвлөмөөр байна.
Хэрэв та ямар нэгэн хуурамч тоног төхөөрөмж, бараа материалыг
бөөнөөр худалдан авсан бол худалдан авсан газартайгаа хийсэн
төлбөрийн баримт, гэрээ, уг бүтээгдэхүүний гарал үүслийн тодорхойлолт
зэрэг баримтуудаа сайн хадгалах хэрэгтэй. Хохиролоо гаргаж авахад тань
энэ бүхэн маш их хэрэг болно.
Хятад улсын төр хуурамч бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа
үйлдвэрүүдтэй нилээд тэмцэл явуулдаг. Аливаа бараа бүтээгдэхүүн, тоног
төхөөрөмжийг хуурамчаар үйлдвэрлэж, хэрэглэгчдийг хохироож байгаа
явдал бол цэвэр “Гэмт хэрэг” гэж үздэг тул энэ талаар Хятадын үйлдвэр
худалдааны байгууллагуудад хандаж гомдол гаргах нь зүйтэй.
Ер нь тоног төхөөрөмж авахдаа Хятад улсад болж байгаа үзэсгэлэн
худалдаанууд дээр ирж сонголт хийх нь хамгийн сайн арга юм.
Учир нь та Хятадын хамгийн шилдэг тэргүүний үйлдвэрүүдийн
бүтээгдэхүүнтэй нэгэн зэрэг танилцаж шилэн сонголт хийх бүрэн
боломжтой. Тэдгээр үйлдвэрүүд худалдааны өндөр соёлтой бөгөөд
найдвартай үйлчилгээг үзүүлж чаддаг.
Мөн та Англи хэл мэддэг бол маш сайн. Ихэнхи Хятадын том
үйлдвэрүүдийн гадаад харилцааны мэргэжилтэн, менежерүүд Англи
хэлээр сайн ярьдаг. Тэдэнтэй харилцвал бүх худалдааны асуудлыг хуулийн
дагуу гэрээ хэлэлцээр хийж, маш нарийн нягт хийж болдог. Ингэж хийсэн
худалдааны үйл ажиллагаанд Хятадын үйлдвэр худалдааны байгууллагууд
туслахад бэлэн байдаг. Хамгийн итгэл найдвартай худалдааны арга
хэлбэр бол энэ юм. Хятадаар хийсэн гэрээ бол Олон улсын Худалдааны
маргааныг шийдэх Арбитрийн шүүх хуралдаан дээр танд зөвхөн ялагдал
дагуулна. Учир нь худалдагч тал өөрийгөө хамгаалах бүх асуудлыг
оруулчихсан байдаг тул яаж ч маргаад нэмэр олохгүй. Аливаа худалдааны
үйл ажиллагаан дээр итгэлцэл байж болно. Гэвч жинхэнэ итгэлцлийг “Хууль
ёсны гэрээ” баталгаажуулна гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Аман гэрээг Хятад
хүнтэй хэзээ ч бүү байгуул. “Сайн найз” гэдэг үгийн ард ихээхэн заль мэх
агуулагдаж байдаг гэдгийг байнга санах хэрэгтэй.
Та тоног төхөөрөмж авахдаа дараах бичиг баримтыг заавал нэхэмжлэн
авах хэрэгтэй. Үүнд:
1. Гэрээ (Англи хэл дээр)
2. Нэхэмжлэх (Invoice)
3. Гарал үүслийн гэрчилгээ (Certificate of origin)
4. Чанарын баталгаа (Certificate of Quality)
5. Тоног төхөөрөмжийн ашиглах зааварчилгаа (User guide, instruction of
equipments or machinery) Видео бичлэгтэй бол бүр сайн
6. Барааны каталог (Catalogue)
7. Төлбөр хийсэн баримт
8. Тээврийн баримт
9. Сав баглаа боодлын баримт (Packing list) Энд бүх худалдан авсан
барааны нэрсийн жагсаалт, марк, үйлдвэрлэсэн он сар өдөр, хувийн
дугаар, тоо ширхэг, жингийн талаар бүрэн тусгасан байна. Хэрэв худалдагч
тал эдгээр бичиг баримтыг бүрдүүлэхээс ямар нэгэн аргаар зайлсхийх
арга мэх хэрэглэх юм бол худалдааны үйл ажиллагаанд ямар нэгэн худал
хуурмаг зүйл нуугдаж байна гэдэгт эргэлзэх хэрэгггүй.
Эдгээр бичиг баримтыг бүрдүүлсэн байхаас гадна шаардлагатай гэж
үзвэл тухайн үйлдвэрийн талаар мэрэгжлийн хяналтын байгууллагаар
судалгаа хийлгэсэн баримт байвал нэн сайн.
Үүнээс гадна Хятадын бараа бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмжийн
талаар бодит мэдээллийг www.mychina.biz сайтаас авч болно. Энэ сайтыг
Монгол улсын иргэн Ц.Энхтайван энэхүү номыг зохиогч миний бие эрхлэн
явуулж байна.
Бид үйлдвэрлэгчээс ирүүлсэн үнийн саналыг өөрийн сайт дээр
нууцлахгүйгээр ил тод мэдээллэдэг. Энэ нь миний элэг нэгт Монголчууд
үнийн саналын талаар бодит мэдээлэлтэй болчих юм бол үйлдвэр байгуулах
төсөл бичих, тоног төхөөрөмж худалдан авах хөрөнгө оруулалтынхаа
талаар тодорхой ойлголттой болохоос гадна “Мөнгө цавчигч” харийн хүнд
хулхидуулахгүй.
Бид Монгол улсаас ирсэн үйлчлүүлэгч нараа үйлдвэр дээр нь дагуулан
очиж хууль ёсны хэмжээнд худалдааны үйл ажиллагааг явуулахад нь
туслахаас гадна, ямар нэгэн осол эндэгдэл, хуурмаг үйл ажиллагаанаас
сэргийлэх талаар зөвөлгөө өгдөг. Ингэснээр худалдааны үйл ажиллагаа
Англи хэл дээр бүрэн утгаараа явагдахаас гадна бараа бүтээгдэхүүнийг
худалдан авагчийн тогтоосон газар, боомтод найдвартай хүргэн хүлээлгэж
өгөхөд туслалцаа үзүүлнэ. Бид энэхүү үйлчилгээнийхээ хариуд тодорхой
ажлын хөлсийг үйлчлүүлэгч нартайгаа шудрагаар тохиролцдог.
Бидний эрхэм зорилго Монгол улсын үндэсний үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэхийн төлөө!
Бид эх орондоо жижиг дунд үйлдвэрүүдийг ар араас нь шинээр
төрүүлж, “Хэрэглэгч Монгол” биш, “Үйлдвэрлэгч Монгол улс”-ын төлөө
ажиллаж байна.
Төсөл бичих зөвлөмж
Хэрэв та төслийн зээл авахаар төлөвлөж байгаа бол бидний өгөх
зөвлөгөөнд анхаарлаа хандуулна уу.
1. Мөрөөдөлдөө биш бодит байдалд түшиглэн бич. Төсөл
бичихийн тулд хүмүүс ихэвчлэн “Тэгнэ, ингэнэ” гэсэн мөрөөдөл маягийн
зүйлүүдээ өгүүлбэрт оруулаад биччихдэг. Гэтэл төсөл нь өөрөө тодорхой
судалгаа, бодит тооцоолол дээр үндэслэсэн байх шаардлагатай байдаг.
Шинээр бүтээгдэхүүн хийх гэж байгаа тохиолдолд тухайн бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэхтэй холбоотойгоор ямар ямар зардлууд гардаг, тухайн чиглэлийн
үйлдвэрлэл явуулахад ямар ямар бэрхшээл гардаг гэх мэт судалгааг зах
зээл дээр тухайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бодит үйлдвэр
дээр түшиглэн хийх нь зүйтэй. Учир нь ялангуяа үйлдвэрлэл явуулна гэдэг
бол өөрөө маш олон төрлийн бэрхшээлтэй тулгарч байдаг тул энэ нь илүү
үнэн бодитой болно. Тиймээс бүх зүйлийг анхнаас нь нарийн тооцоолж
төлөвлөж байх хэрэгтэй.
2. Бодит тоон тооцооллыг сайн оруулж өг. Жишээ нь маркетингийн
төлөвлөгөө гэхээр зөвхөн бид ингэж реклам цацна, тэгж урамшуулал

8. 8 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
зарлана гээд бичээд ирдэг. Гэтэл үүний цаана ямар зардал гарч байгаа
талаар тодорхой ойлголтгүй явж байдаг. Угтаа бол рекламаа явуулахын
тулд реклам хийдэг газруудын үнэ өртөгт судалгаа хийж тэр дундаасаа
алиныг нь сонгохоо ч тодорхойлсон байх хэрэгтэй. Жишээлбэл;
Телевизээр реклам явуулахаар бол телевиз бүрийн нэг минутын
рекламны үнэ өртгийг судалж, үүнтэй холбоотойгоор рекламны зардлаа
төлөвлөсөн байх хэрэгтэй.
3. Тооцооллуудаа баталгаажуул. Дээрх хийсэн тооцооллууд нь
тодорхой баримт, нотолгоогоор баталгаажсан байх хэрэгтэй. Жишээ нь:
Тоног төхөөрөмж худалдан авах өртгөө нийлүүлэгч компаниас ирсэн
үнийн саналаар баталгаажуулсан байх гэх мэт.
4. Yйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөндөө сайн тооцоолол хий. Манай
бизнес эрхлэгчид ихэвчлэн маш өндөр хүчин чадалтай, маш том хэмжээний
тоног төхөөрөмж авахаар төсөл хийж ирдэг. Гэтэл яг үйлдвэрлээд зах зээл
дээр бүтээгдэхүүнээ нийлүүлээд ирэхээр нөгөө тоног төхөөрөмжийнхөө
хүчин чадлын 50 хүрэхгүй хувийг ашиглаж байдаг. Энэ нь нөгөө их өндөр
үнэ өртөгтэй тоног төхөөрөмжийнхөө өртгийг нөхөж чадахгүй болох
төдийгүй, хөрөнгөө түгжих байдалд ордог. Гэтэл тэр тоног төхөөрөмжийг
ажиллуулахтай холбоотой гарах зардлууд урссаар л байдаг. Ингээд эцэст
нь үйлдвэрлэгчид маань зардлаа даахгүй сөхрөх магадлал өндөр болдог.
Тиймээс бизнес эрхлэгчид маань эхний ээлжинд юу хийх вэ, яаж хийх
вэ, ямар хэмжээгээр хийх вэ, яаж борлуулах вэ гэдэг асуултуудад маш
тодорхой нарийн тооцоололтойгоор хариулт өгсөн байх ёстой юм.
5. Багаа бүрдүүл. Төслийг хэрэгжүүлэх маш сайн менежментийн баг
бүрдүүлэх хэрэгтэй.
Жишээлбэл А компани хэвлэлийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг байя гэж бодъё.
Компанийн захирал нь 10 жил хэвлэх үйлдвэрт ажилласан туршлагатай
хүн байг. Гэвч энэ хүнд компанийг удирдан зохион байгуулах ямар нэгэн
дадлага туршлага байхгүй. Тэгвэл энэ хүнд тухайн компанийг нь удирдаад
авч явж чадах менежментийн мэргэшсэн баг байх хэрэгтэй. Ингэвэл сая
тэр хүн үйлдвэрлэл, удирдлага хоёрыг зөв хослуулж чадах юм.
6. Зах зээлээ мэдэрч хөгж. Аливаа бизнесийн байгууллага нь цаг
хугацааны явцад байнга өсөн нэмэгдэж байх нь тухайн байгууллагын хувьд
хөгжлийн зөв голдрил болж өгдөг. Гэтэл манай бизнес эрхлэгчид өнөөдөр
10.0 сая төгрөгийн бизнес хийдэг байж байгаад маргааш гэнэт 500.0 сая
төгрөгийн бизнес эрхлэх гэж зүтгэдэг. Гэтэл энэ нь зах зээлийнхээ хуулийн
дагуу өсөж байгаа биш, Зохиомол өсөлт үүсгэж байгаа хэлбэр юм. Тиймээс
зах зээлийнхээ эрэлт нийлүүлэлтийг харж, судлаад зөв хөдлөх хэрэгтэй
юм.
Төслийн баримт бичиг доор дурьдсан бүтэцтэй байх бөгөөд хавтаснаас
бусдыг нэг тусдаа бүлэг болгон дугаарлах нь зүйтэй.
Төслийн баримт бичгийн хавтас.
Энэ бол танай байгууллага, таны нэрийн хуудас гэсэн үг юм. Иймд
анхаарал татахаар байвал зохино.
1. Товч танилцуулга.
Энэ бүлэгт төслийн мөн чанар, агуулгыг тодорхой, товч бичих бөгөөд
хагас хуудас, дээд тал нь нэг хуудас байвал зохино. Дараахь асуултад
хариу өгөхүйц нэгээс хоёр өгүүлбэр байхад хангалттай. Үүнд:
- Төслийг хэн хэрэгжүүлэх вэ?
-Төсөл хэнд хэрэгтэй вэ? Ямар учраас?
-Төслөөс ямар үр дүн гарах вэ?
-Төслийг хэрхэн, яаж хэрэгжүүлэх вэ?
-Төсөлд хэдий хэр хөрөнгө шаардлагатай вэ?
2. Оршил - Захиалагч байгууллагын тухай мэдээллийг агуулдаг. Үүнд:
Төслийг хэн өгсөн, хэн хэрэгжүүлэх, төсөлд оролцогчид чухам яагаад
мэргэжил, мэргэшил, ур чадвар, туршлага, итгэл үнэмшил, алдар хүндийн
хувьд энэ ажлыг бусдаас илүү гүйцэтгэх чадвартай гэж үзэж байгаа тухай
өгүүлнэ.
3. Хэрэгцээ шаардлага. - Энэ бүлэгт тухайн төслийг ямар шаардлага,
хэрэгцээг үндэслэн ямар бэрхшээл, асуудлыг шийдвэрлэхийг зорьсон, энэ
нь захиалагч байгууллагын зорилго, зорилттой хэрхэн уялдаж буй тухай
өгүүлнэ.
4. Зорилго, зорилт. - Хандивлагч энэ бүлгээс төслийн үр дүнгийн тухай
тодорхой төсөөлөлтэй болдог. Зорилго нь чухам юуны төлөө энэ төслийг
бичив? гэдэгт хариу өгөх ёстой. Зорилт бол төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд
хүрэх тодорхой үр дүн юм. Зорилт, үр дүнг тоон чанараар үнэлдэг.
5. Арга зүй. - Энэ бүлэгт төлөвлөсөн үр дүнд хүрэх, бэрхшээл асуудлыг
шийдвэрлэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, явуулах үйл ажиллагааг
заадаг. Тухайн төслийн зохион байгуулалт, ажлын төлөвлөгөөг энд оруулах
ёстой. Мөн энэ хэсэгт:
Юу хийх вэ?, Хэн, хэзээ хэр хугацаанд энэ ажлыг хэрхэн, ямар
дарааллаар гүйцэтгэх вэ?, Ямар нөөц бололцоог ашиглах вэ? гэдгийг
ойлгомжтой, тодорхой бичнэ.
6. Үнэлгээ дүгнэлт, тайлан. - Энэ бүлэгт төслийг төгсгөлд нь яаж
үнэлж, дүгнэх тухай саналаа бичнэ. Үүнд:
Тухайн төсөл зорилгодоо хүрсэн эсэх, төслийн явцад тавих хяналтын
аргын тухай өгүүлнэ. Мөн хийсэн ажил, зарцуулсан хөрөнгийн талаарх
тайлангаа гаргах тухай дурьдах ёстой.
7. Төслийн баталгаа, санхүүжилт. - Энэ хэсэгт тухайн төслөөр олсон
амжилтаа бататгах, үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхийн тулд санхүүгийн
ямар арга, эх үүсвэр ашиглах тухайгаа тайлбарлана. Үүндээ тухайн төсөл
дууссаны дараа энэхүү ажил, санаачлагыг дэмжих нөөц бололцоо бий
гэдгийг хандивлагчид нотлох ёстой.
8. Төсөв. - Тухайн төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийн
тухай бүх мэдээллийг энэ бүлэгт тусгана. Энд төслийн хүрээнд хийх ажил,
үйл ажиллагааны бүх зардлыг жагсааж, дараахь асуултын хариултыг
бэлтгэсэн байвал зохино. Үүнд:
- Хандивлагчаас хичнээн хэмжээний санхүүжилт хүсэж байгаа
- Санхүүжилтийн үлдэж буй хэсгийг ямар эх үүсвэрээс олох
- Хөрөнгө чухам юунд зарцуулагдах
9. Хавсралт. - Төслийн баримт бичигт захиалгын агуулгыг тодотгож,
тайлбарласан нэмэлт мэдээлэл, материалыг хавсаргасан байна
Эдийн засгийн үндэслэл
а. Зах зээлийн судалгаа
б. Түүхий эдийн судалгаа
в. Техник технологийн судалгаа
г. Боловсон хүчний нөөцийн судалгаа
д. Өртгийн калькуляци
е. Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр
Судалгааны ажлууд
а. Зах зээлийн судалгаа
Зэх зээлийн багтаамж, бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ
Хэрэглэгчийн судалгаа, хэрэглээний хандлага
Бүтээгдэхүүний судалгаа, чанар, стандарт, үнэ
б. Түүхий эдийн судалгаа
Түүхий эдийн нөөц
Бэлтгэлийн стандарт
Бэлтгэн нийлүүлэлтийн суваг
Өрсөлдөөн, үнийн судалгаа
в. Техник, технологийн судалгаа
Технологийн шаардлага, техникийн хүчин чадал
Технологи нийлүүлэгчийг сонгох
Үйлдвэрлэлийн байршил
Төслийн баримт бүрдүүлэх, мэдээлэлийг нэгтгэх
Мэдээлэлийн бичгийн хэлбэрт оруулах
Мэдээлэлийг хүснэгт, график дүрслэлд оруулж, дүгнэлт гаргах
Төслийн санхүүгийн тооцоо хийх
Бүтэцийн төлөвлөлт гаргах
Хэвлэх
Хавсралт материал хавсаргах
ЖДҮ-ийн төслийн тайланг бичих
Төслийн тайлангийн бүтэц:
Тойм байдал
Төслийн үндэслэл
Зах зээл ба үйлдвэрлэлийн хүчин чадал
Түүхий эдийн материал
Байршил ба үйлдвэрлэлийн байр
Технологи ба тоног төхөөрөмж
Менежмент
Ажиллах хүч
Эдийн засгийн болон санхүүгийн үнэлгээ
Төслийг хэрэгжүүлэх төлөвлөлт, төслийн ирээдүйн тухай
Хавсралт
Тойм байдал товч агуулга
Тухайн төслийн тухай товч мэдээлэл танилцуулга байна. Өөрөөр
хэлбэл төслийнхөө үндсэн байдлаа товч тодорхой гаргаж харуулах
хэрэгтэй. Төслийн өмнө эсвэл хойно нь хэн ч байж болох юм.
Тойм байдал:
Төслийн зорилго
Төсөл хэрэгжүүлэх нөхцөл
Санхүүгийн хэрэгцээ, эх үүсвэр
Шаардагдах хугацаа
Үйлдвэрлэх үйлчилгээний онцлог, ямар хэрэгцээг хангахад чиглэгдэж
байна вэ?
Төслийн ач холбогдол, үр дүн
Төслийн үндэслэл:
Төслийн гол санааг зааж дурьдана. Бүтээгдэхүүний нэр төрөл, нэрсийн
жагсаалт, уг төслийн нийгэм, эдийн засаг, хууль эрхийн орчныг хураангуй
дүрслэн үзүүлнэ.
Төсөл санаачагч, спонсортой холбогдсон мэдээлэл, төслийн тухай
байна.
Төслийн үндэслэл:
Төслийн чиг баримжаа /зах зээл ба түүхий эд/
Зах зээлийн чиг баримжаа,
Төслийн дэмжих эдийн засаг, хууль эрхийн орчин
Төслийн эх тоо баримтууд
Зах зээл ба үйлдвэрлэлийн хүчин чадал
Энэ бүлэгт тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, борлуулалт сүүлийн
хэдэн жил ямар байна , энэ салбарт ямар өрсөлдөгчид байна вэ, зах зээл
дээрх эрэлтийн хэтийн төлөв, дагалдах бүтээгдэхүүний талаар тусгагдсан
байна.
Зах зээл ба үйлдвэрийн хүчин чадлын судалгаа
Борлуулалтын прогноз
Үйлдвэрлэлийн хөтөлбөр
Үйлдвэрийн хүчин чадал, түүний ашиглалт
Үнэ бүрдүүлэлт
Байршил ба үйлдвэрлэлийн талбай
Боломжит байршуулах газруудыг нэрлэж, тэдгээрийг тодорхойлж,
үүний үндсэн дээр сонголтоо хийх хэрэгтэй. Яагаад сонгосон шалтгаанаа
бичнэ. Манайд онцгойлон дэд бүтэцийн хөгжилийг анхаарах хэрэгтэй юм.

9. 9Дэлгэрэнгүй мэдээлэл www.mychina.biz
Үйлдвэрийн байраа түрээслэх үү, шинээр барих уу, засварлах уу гэдэгт
хариулах хэрэгтэй. Мөн тухайн орон нутгийн нөхцлөө тодорхойлж хүрээлэн
буй орчин нөлөөлөлийг бичсэн байна. Үүнд:
• Байршил, дэд бүтэц
• Байгаль орчины нөлөөлөл
• Үйлдвэрлэлийн байр
• Үйлдвэрлэлийн талбай
Технологи тоног төхөөрөмж
Үйлдвэрийн тогтоогдсон хүчин чадлын үндсэн дээр үйлдвэрлэлийн
гадаад бүх хүчин зүйлсийг харгалзан тооцсоны дараа ашиглахаар төлөвлөж
буй технологийн зохих үйл явц, машин тоног төхөөрөмжийн зардал зэргийг
олж тогтоох ёстой. Технологи тоног төхөөрөмжийн сонголт хийхдээ өөрийн
түүхий эдээ аль болох тохирсон байвал зүгээр.Үүнд:
• Технологийн сонголт
• Тоног төхөөрөмжийн сонголт
• Иргэний барилга байгууламж
Менежмент ба ажиллах хүч
Менежментийн онцлог, удирдлага, зохион байгуулалтын бүтцийн
талаар оруулж өгнө
Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, ашиглахаар тооцож буй технологийн үйл
явцыг тодорхойлсны дараа үйлдвэрийн удирдлагын ба ажиллагсадын орон
тооны хуваарь, цалин хөлсийг тодорхойлсон байна.
Менежмент:
Үйлдвэрийн эзэн ба удирдлагын бүтээгдэхүүн
Сургалт бэлтгэл
Зөвлөхүүд
Ажиллах хүч
Захирагааны албан хаагчид, цалин
Инжинер техникийн ажилтан албан хаагчид, цалин
Ажиллах хүчний хэрэгцээ, цалин
Санхүү, эдийн засгийн үнэлгээ:
Хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлно. Үйлдвэлэлийн нийт
зардлаа тооцож, техник эдийн засгийн үзүүлэлтийг боловсруулна.
Санхүүгийн хэрэгцээн дээрээ үндэслэн санхүүжилтийн эх үүсвэрээ
тодорхойлно.
Төслийн үндсэн дээр үр ашиг, үндсэн дутагдал, хэрэгжилтийн
магадлалын талаар дүгнэлт гаргана.
Эдийн засгийн тооцоо
• Эргэлтийн хөрөнгийн тооцоо
• Хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээ
• Хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө
• Санхүүжилтийн эх үүсвэр
• Үр ашгийн тооцоо
• Мөнгөн хөрөнгийн эргэлтийн төлөв
• Зээл төлөх график
Санхүүгийн шинжилгээ:
Ашиг алдлагдлын заагийн шинжилгээ
• Ширхэгээр
• Өртөгөөр
Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
• Үр ашгийн энгийн коэффициент
• Эргэж төлөгдөх хугацаа
• Одоогийн цэвэр өртгийн тооцоо
• Зардал нөхөлтийн дотоод коэффициент
Төслийг хэрэгжүүлэх төлөвлөлт, төслийн ирээдүйн тухай
Төсөл хэрэгжих үе шат нь хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргахаас
үйлдвэрлэл эрхлэх үеийг хамаарна.
Энэ бүлэгт төсөл хэрэгжүүлэх хөтөлбөр ба хуваарийг боловсруулсан
байна. Мөн төслийн цаашдын ирээдүйг харуулах ёстой. Түүнчлэн төслийн
нийгмийн ач холбогдлыг бичсэн байна.
Бизнес төлөвлөгөө боловсруулах
Бизнес төлөвлөгөө гэдэг нь бизнессийн стратеги, зорилтыг тодорхойлж,
бизнесийн үйл ажиллагааг эрхлэхэд түүний бүтэц, зохион байгуулалт,
үйлчилгээний шуурхай, найдвартай ажиллагаа, удирдлагын ур чадвар,
санхүү, төлбөрийн чадварын үзүүлэлт, үр ашгийг жил тутам сайжруулах
чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхой цаг хугацаагаар
төлөвлөн боловсруулсан баримтыг хэлнэ.
Аж ахуйн нэгж байгууллага нь бизнес төлөвлөгөөг өөрийн үйл
ажиллагааны онцлогтой уялдуулан боловсруулах бөгөөд дараахь
асуудлуудыг заавал тусгасан байна
Үүнд:
Бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэх зорилго, баримтлах бодлого, хэтийн
төлөв байдал;
Бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд ашигтай байх макро болон микро
түвшин дэх боломжит нөхцөлүүд;
Компанийн тайлан тэнцэл, мөнгөн хөрөнгийн урсгал, орлого зарлагын
3-5 жилийн төсөөлөл;
Актив, пассивын бүтэц, хэмжээ түүний удирдлагыг сайжруулах
төлөвлөгөө, хөрөнгө оруулалтын талаархи ерөнхий нөхцөлүүд, энэ талаар
баримтлах бодлого;
Үйл ажиллагаатай холбогдон гарах эрсдлийг тодорхойлж, түүнийг
удирдахад авах арга хэмжээ.
Бизнес төлөвлөгөөг үйл ажиллагаа эрхлэн явуулж эхэлснээс хойш 3-5
жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн боловсруулна.
Бизнес төлөвлөгөө нь дараах хэсгээс бүрдэнэ. Үүнд:
Бизнес төлөвлөгөөний нүүр хуудсанд дараах зүйлсийг тусган харуулна:
Байгууллагын нэр, хаяг
Бизнес төлөвлөгөөний нэр
Хувилбарын дугаар
Боловсруулсан огноо
Зохиогчийн нэр, хаяг
Зохиогчийн тэмдэглэл
Байгууллагын удирдлагын нэр, хаяг
Гүйцэтгэлийн хураангуй:
Энэ бүлэгт тухайн бизнес төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэгч байгууллагын
тухай, хэрэгжүүлэх гэж буй бизнес төлөвлөгөөний эрхэм зорилго,
зорилт, амжилтын үндэс, учирч болох эрсдэл болон санхүүгийн бусад
үзүүлэлтүүдийн тухай товч мэдээллийг багтаана.
Эрхэм зорилго гэдэг нь хэний ямар хэрэгцээг, яаж хангах тухай
тодорхойлолт юм.
Зорилт гэдэг нь эрхэм зорилтонд хүрэхийн тулд шат дараалан
хэрэгжүүлэх, хугацаатай, хэмжигдэхүйц бодитой үр дүн буюу хүрэх цэг юм.
Бизнесийн танилцуулга:
Бизнесийн танилцуулга гэдэг нь тухайн компанийн нэр, хаяг, өсөж
хөгжиж ирсэн түүх, хариуцлагын тогтолцоо, зах зээлийн нөхцөл төлөв
байдал, эрхэлж байгаа үйл ажиллагаа, гаргаж буй үйлчилгээ түүнчлэн
удирдлага боловсон хүчний хангалт, санхүүгийн чадавхи ба байдал
бизнес төлөвлөвлөгөө бичих болсон шалтгаан, зорилго зорилтууд түүнийг
хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийн эх үүсвэр, зээлийг эргэж төлөх
хугацаа, үр ашиг, борлуулалтын орлого, ашиг зэргийг тусган харуулсан
хураангуй тодорхойлолт юм.
Бизнесийн танилцуулга нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ:
Бизнес ба түүний түүх
Зах зээлийн нөхцөл төлөв байдал
Одоо явуулж байгаа үйл ажиллагаа
Удирдлага боловсон, хүчин
Санхүүгийн байдал төлөв
Бизнес төлөвлөгөө бичих болсон шалтгаан, зорилго
Маркетингийн төлөвлөгөө:
Бизнес төлөвлөгөөний “Маркетингийн төлөвлөгөө”-г дараахи гурван
хэсэг дээр бичнэ.
Зах зээлийн шинжилгээ: Маркетингийн төлөвлөгөөг боловсруулахын
тулд юуны түрүүнд зах зээл буюу хэрэглэгчдийнхээ тухай судалж мэдэх,
зах зээлийг тань булаацалдах өрсөлдөгчид, танайд бараа үйлчилгээ
үзүүлэх түншүүд, зуучлагчдынхаа талаар судлах ёстой.
Маркетингийн стратеги: Маркетингийн стратеги гэдэг нь зах зээл
рүү хандсан төлөвлөгөө буюу амжилт олохын тулд танай байгууллагын
хэрэглэж буй арга замууд юм.
Маркетингийн иж бүрдэл: Танай байгууллага зах зээл рүүгээ
хандах арга зам буюу стратегиа тодорхойлсон бол одоо зах зээл дээр
таатай байдал үүсгэхийн тулд байгууллагын ашигладаг хүчин зүйлс буюу
маркетингийн иж бүрдлийг хэрхэн бүрдүүлэх вэ? Маркетингийн иж бүрдэлд
үйлчилгээ, үнэ, идэвхжүүлэлт, хуваарилалтын талаар тусгана.
Менежментийн төлөвлөгөө:
Бизнес төлөвлөгөөний энэ бүлэгт удирдлага, зохион байгуулалт,
боловсон хүчний хэрэгцээ гэсэн асуудлуудыг багтааж оруулна.
Удирдах баг: Бизнес төлөвлөгөөний энэ хэсэгт удирдах багийн гишүүд
нь менежментийн чиглэлээр хэр мэрэгшсэн, бие биенээ орлох чадвар нь
ямархуу болох, мэргэжил дадлага туршлагатай байх шаардлагыг хэр зэрэг
хангасан байдал болон эрх мэдэл, ажил үүргийг оновчтой хуваарилсан
байдал зэргийг харуулах хэрэгтэй. Удирдах багийн болон мэргэжилтэн
(хуулийн зөвлөх г.м.), тэргүүлэх ажилтны (салбаруудын удирдлага г.м.)
дадлага, туршлага, тухайн салбарт ажилласан байдал, үүрэг хариуцлага
зэрэг тухайн ажил үүргийг гүйцэтгэхэд шаардагдах мэдээлэл бүхий
намтрыг бизнес төлөвлөгөөндөө хавсаргах шаардлагатай. Түүнчлэн
удирдах багийн гишүүн бүрийн эрх үүрэг хариуцлагыг нягт тогтоож, хэн
нь хэнд захирагддаг, хэн эцсийн шийдвэр гаргадгийг зааж байгууллагын
дүрэмд оруулан баталгаажуулж, төлөвлөгөөндөө хавсаргаж болно.
Зохион байгуулалтын бүтэц: Удирдах багийн дор зохион
байгуулалтын шат дамжлага багатай, хамгийн үр ашигтай бүтцийг тогтоох
нь чухал. Цөөн хүнтэй хамт олны зохион байгуулалтын бүтцийн үр ашигтай
байх үндэс зарчим нь нэг удирдлагатай байх, ажил үүргийг оновчтой
хуваарилах, удирдагч мэдээллээр сайн хангагддаг байх, ажиллагчид
ажлынхаа үр дүнг сонирхдог байх, хяналт ил тод байх явдал болно.
Энэхүү зарчмыг баримтлан зохион байгуулалтын бүтцээ тогтоож бизнес
төлөвлөгөөндөө оруулна.
Боловсон хүчин: Энэ хэсэгт шаардагдлагатай мэргэжлийн боловсон
хүчин тэдгээрийн тоо түүнчлэн мэргэжил эзэмшүүлэх эсвэл мэргэжил
дээшлүүлэх сургалтын асуудлуудыг төлөвлөх болно. Энэ хэсэгт нийт
ажиллагчид болон шаардлагатай мэргэжлийн боловсон хүчний хэрэгцээ,
уг ажлыг гүйцэтгэх ажиллагсдын тоо түүнчлэн нийт ажиллагсдын сар,
жилийн цалингийн хэмжээ, цалингийн шимтгэлийг тооцоолж төлөвлөнө.
Сургалтанд зориулсан зардал хэдийгээр гаднаас нь харахад ашиггүй мэт
боловч үр ашгаа зүй ёсоор өгдөг гэдгийг анхаарвал зохистой.
Санхүүгийн төлөвлөгөө:
Санхүүгийн төлөвлөгөөнд дараах хэсгүүд орно. Үүнд:
Нийт орлогын тооцоо
Үйл ажиллагааны урсгал зардлын тооцоо

10. 10 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
Ашиг/алдагдлын тооцоо
Алдагдалгүй ажиллагааны тооцоо
Мөнгөн урсгалын тооцоо орно.
Эрсдэлийн шинжилгээ:
Бизнессийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд 4 төрлийн үндсэн эрсдэлийг
тооцоолоход болно. Үүнд:
Техник, тоног төхөөрөмжийн
Санхүүгийн буюу зээлийн
Хүний хүчин зүйлийн
Хууль зүйн
Бусад
Эрсдэлийг багасгах боломжууд: Эдгээр дурьдсан эрсдэлээс чухам
ямар нь танай бизнест тохиолдож болох магадлал илүү вэ? Түүнийг доод
хэмжээнд байлгахын тулд та ямар арга хэмжээ төлөвлөснөө бичих нь зүйтэй.
Дараа нь даатгалд хамруулж болох эрсдэлийг ангилж ямар нөхцлөөр аль
даатгалын компанитай гэрээ хийхээ тодорхойлж бич. Харин даатгалд үл
хамаарах эрсдэлийн талаар авах арга хэмжээг хэрхэн төлөвлөж байгааг
тодорхойлох шаардлагатай. Эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ
авсны дүнд компаний ашигт ажиллагаа хэрхэн хадгалагдаж үлдэхийг
төлөвлөсөн үр дүнтэй жишиж харьцуулаарай.
Санхүүгийн чухал дүрмүүд
Хүн бүр өөр, өөр нөхцөл байдалд амьдарч, шийдвэрлэх асуудлуудаар
дүүрэн байдаг. Тэгвэл санхүүгийн асуудлыг шийдвэрлэх чухал зарчмууд
бий. Эдгээр дүрмүүд Танд амжилтыг амлахгүй ч, Таныг зөв чиглэлд чинь
оруулах болно.
Та хэдий хэмжээний өртэй
байх ёстой вэ?
Мэдээж өр бол тийм сайн зүйл биш л дээ. Гэхдээ зарим үед танаас
заавал зээл авахыг шаарддаг. Жишээ нь байшин худалдаж авах.
Мэргэжилтнүүд сарын зарлага тань таны орлогын 36 хувиас илүү гарч
болохгүй гэж үздэг. Та хэрвээ энэ тоог багасгаж чадах юм бол бүр сайн
гэсэн үг.
Та ямар үнэтэй байшин
худалдаж авах хэрэгтэй вэ?
Та сарынхаа өрийн нийт хэмжээг орлогынхоо нийт хэмжээтэй
харьцуулах хэрэгтэй. Мөн бусад өрүүдээ орлогоосоо хассаар сарын байж
болох зарлагынхаа хэмжээг гаргаж ирж болно. Өөр санхүүгийн чухал
дүрэм бол тогтмол орлогоосоо 2-3 дахин илүүгүй үнэтэй байшин худалдаж
авахгүй байх юм.
Та хэдий хэмжээний
мөнгө хадгалах хэрэгтэй вэ?
Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг мөнгө хадгалах дүрэм бол та
орлогынхоо дор хаяж 10 хувийг нь хадгалж байх явдал юм. Энэ нь та
тэтгэвэрт гараад хэрэглэх нэмэлт мөнгөө хадгалж буй гэдгийг санаж
яваарай.
Энэ 10 хувийн хадгалсан мөнгө тань ямар нэг төлөвлөгдөөгүй зардал
болон бусад зарлагуудад хэрэглэгдэх юм. Хэрвээ та тэтгэвэрт гарсан хойноо
хэрэглэх мөнгө хадгалах гэж байгаа болон танай компани танд тэтгэврийн
хадгаламжийг санал болгох юм бол түүнийг хүлээж авах хэрэгтэй. Яагаад
гэвэл энэ бол үнэгүй мөнгө юм. Энэ программ нь таны нийт цалингийн 3-5
хувь нь байдаг. Залуу хүмүүсийн хувьд мөнгө хадгалах цаг их боловч 10
хувиас бууж болохгүй юм. Хэрвээ тэтгэвэрт удахгүй гарах гэж буй бол 20-30
хувь ч байж болно.
Таны яаралтай мөнгөний сан чинь
хэдий хэмжээтэй байвал зүгээр вэ?
Яаралтай мөнгөний сан бол гэнэт гарч ирсэн зардал, алдагдлыг нөхөх,
төлөх зориулалттай байдаг. Мэргэжилтнүүд гэр бүлүүдийг 3-6 сарынхаа
зарлагатай тэнцэх хэмжээний мөнгийг хадгалвал сайн гэж үздэг.
Тэтгэвэрт гарахад Танд хэдий хэмжээний мөнгө
шаардлагатай вэ?
Та тэтгэвэрт гарсны дараа тэтгэвэрт гарахаасаа өмнөх авч байсан
мөнгөнөөсөө 75-80 хувийг нь авч байх ёстой. Энэ нь Таны тайван
амьдралын нэг ёсны баталгаа болох учиртай.
Таныг ялагдалд
хүргэдэг 20 шалтгаан
1. Ажил хэргээ хойш тавих. Танд ямар боломж байна түүнийгээ
ашиглаж сурах.
2. Муу удамшил. Танд муу удамшил байдаг бол сэтгэлгээтэй хүмүүсийн
тусламж авч хурдан арилгах хэрэгтэй.
3. Зорилгогүй амьдрал. Та ямар нэгэн зүйлд тэмүүлэхгүй бол амжилт
гаргаж чадахгүй.
4. Өөрийгөө хүндэлдэггүй. Та өөрийгөө хүндэлдэггүй бол таны амьдрал
урагшлахгүй.
5. Мэдлэг боловсролгүй. Бусад хүмүүсийг дарамтлахгүй, тэдэнтэй
эрх тэгш байдалд байж, амьдралаас авах гэснээ авч чаддаг хүнийг
боловсролтой хүмүүс гэнэ.
6. Сэтгэлийн тэвчээргүй. Тэвчээр гэдэг агуу зүйл. Та тэвчээртэй
хүмүүжилтэй байвал бүх юм таны хүссэнээр хэрэгждэг.
7. Өвчин эмгэг. Сөрөг сэтгэл санаа амжилтанд хүргэдэггүй.
8. Орчны нөлөө. Та өөрийнхөө орчин болон хүрээллийг зөв бүрдүүлж,
ажлаа эхэл.
9. Тэвчээргүй. Багаар ажиллах чадваргүйн улмаас ажлын байр сууриа
алддаг.
10. Сөрөг зан чанар. Та аливаад ихэвчлэн сөргөөр ханддаг бол та
хэзээ ч амжилтанд хүрэхгүй.
11. Сексдээ хяналт тавьдаггүй. Та ялагдахгүй байя гэж бодвол үүнд
анхаарах хэрэгтэй.
12. Аз туршилтанд хэт шохоорхох.
13. Шийдвэр гаргахдаа эмээх.
14. Бүтэлгүй гэр бүл.
15. Аймшгийн шинжүүд. Ядуурал, Шүүмжлэл, Өвчин, Өтлөх, Үхэх, хайр
энэ бүхэн нь хэнийг ч тойрдоггүй дайрдаг учир айдас мэт хүлээж авах нь
буруу юм.
16. Хэт болгоомжлох. Цаг тухайд нь боломжоо ашиглаагүй хүнд хог
шавхруу л үлддэг.
17. Бизнесийн түншээ буруу сонгох.
18. Мухар заншил. Ажил хэрэг нь бүтэмжтэй хүмүүс юунаас ч айхгүй
чөлөөтэй байдаг.
19. Мэргэжлээ буруу сонгох. Сэтгэлийн таашаал олохгүй ажлаар та
хэзээ ч амжилт олохгүй. Зөв мэргэжил сонгосон бол та бүх сэтгэл санаа,
авъяас чадвараа зориулж чадна.
20. Хүчээ төвлөрүүлж чаддаггүй. Үндсэн тодорхой зорилготой зүйл
дээрээ хүчээ төвлөрүүл.
Үнэ тогтооход гаргадаг алдаа
Зөв үнийн бодлого компанийг борлуулалтаа нэмэгдүүлэх байнгын
хэрэглэгчидтэй болоход тустай. Үүний эсрэгээр буруу үнийн бодлого нь
хэрэглэгчийг татах, ашигтай ажиллах гэж маш их хичээл зүтгэл гаргахад
хүргэдэг. Иймд бүтээгдэхүүнээ үнэлэхдээ дараах нийтлэг алдаануудаас
зайлсхийхийг хичээгээрэй.
Доогуур үнэлэх
Бодитой үнэ тогтоохын тулд бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд гарч
байгаа бүх зардлаа мэдэх хэрэгтэй. Энэ нь эд анги түүхий эдийн үнээс
гадна бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд ашиглагдсан мэдлэг чадварыг ч бас
багтаана. Зарим шинээр бизнес эрхлэгчид энэ бүх зардлыг тооцохгүйгээр
үнээ тогтоох явдал байдаг. Тэд заримдаа ашиглалтын зардал түрээс гэх
мэт нэмэгдэл зардлуудыг нэмэхээ мартчихдаг. Эсвэл өөрсдийн зарцуулсан
цагаа яаж үнэлэхээ мэддэггүй. Үйлчилгээний газрууд үйлчилгээнийхээ
өртгийг тооцох нэг арга бол нэг цагийн цалингийн хөлсийг, тухайн ажлыг
хийхэд зарцуулсан цагаар үржүүлнэ.
Өрсөлдөгчдийг дагах
Өрсөлдөөнд үндэслэн үнээ тогтоох нь маш аюултай учир нь танай
зардал өрсөлдөгчдийнхөөс өөр байж болно шүү дээ.
Тэд бэлтгэн нийлүүлэгчдэд багыг эсвэл ихийг төлдөг байж болно. Мөн
өөр технологитой, танайхаас бага эсвэл их маркетингийн төсөвтэй байж
болно шүү дээ. Гэхдээ өрсөлдөгчдийн үнийг мэдэх нь чухал. Учир нь та
өөрийнхөө үнийг хэр бодитой байна гэдгээ шалгаж болно. Хэрвээ танай
үнэ өрсөлдөгчдийнхөөс маш бага байвал үнэ тогтоохдоо та ямар нэг зүйл
орхигдуулсан байх вий шалгах хэрэгтэй.
Үнээр өрсөлдөх
Өрсөлдөгчдийг унагаахын тулд үнээ хямдаар тогтоох нь тийм ч
найдвартай арга биш. Та ийм аргаар худалдан авагчдыг татаж болох
боловч тэд танай байнгын харилцагчид болно гэдэг нь эргэлзээтэй. Хэрвээ
бага зардал тэднийг татсан бол илүү хямд сонголт гараад ирвэл танай
компанийг орхиод л явна. Илүү сайн арга бол бизнесээ өрсөлдөгчдийнхөөс
ялгаатай байлгах. Тухайлбал;
Mаш сайн үйлчилгээ үзүүлэх, онцлогтой эсвэл сайн чанартай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх гэх мэт.
Үнийг өсгөхөөр хэт удаан хүлээх, эрэлт нэмэгдэх, түүхий эдийн үнэ
өсөх зэрэг нь таныг үнээ өсгөх үү, болих уу? гэдгийг шийдэхэд хүргэдэг.
Зарим бизнес эрхлэгчид үнээ нэмэхдээ “Хэрэглэгчид дургүйцэн
хүлээн авч болзошгүй” гэж үзээд зайлсхийдэг. Үнийг гэнэт огцом нэмж,
харилцагчдыг цочролд оруулснаас зугуухан нэмэх нь ихэнх тохиолдолд зөв
байдаг. Өөрөөр хэлбэл;
Үнийг 5 хувиар нэмснээс 10 хувиар нэмэх нь үйлчлүүлэгчдийг илүү
дургүйцүүлнэ.
Нийлүүлэлтийг өөрчлөхгүйгээр үнээ буулгавал зарим харилцагчид
танай компанитай арай илүү наймаа хийхээр шууд бус аргаар санаархаж
болзошгүйг анхаар.
Хэрвээ та үйлчилгээний бизнес эрхэлдэг бол энэ таныг ихээхэн эвгүй
байдалд оруулж мэднэ.
Урьдчилан тохиролцсон захиалгыг илүү бага үнээр нийлүүлнэ гэдэг нь
та анхныхаа үнийг их өндрөөр тогтоосон, ирээдүйн наймаанууддаа үнийн
хэлэлцээр дахин хийж болох юм байна гэдгийг хэлж өгч байна.
Сайн арга бол арай бага үнээр эхэлж хэлэлцээр хийгээд
нийлүүлэлтийнхээ нөхцөлийг бага багаар өөрчлөх юм. Жишээлбэл;
Хэрвээ та гурван сарын хугацаатай томоохон төслийн хэлэлцээр
хийвэл долоо хоног тутмын уулзалтын тоог цөөлөх эсвэл сарын
тайлангуудаа даруйхан гаргаж өгөөд байвал төслийнхөө үнийг бууруулж
болно гэж тохиролцож болно. Томоохон захиалгатай холбоотой бас нэг
арга бол тоо хэмжээ нэмэгдэх тутам үнээ багасгах арга юм.
Янз бүрийн үнэ тогтоох
Зарим харилцагчид танай үнийн бүтцийг сонирхож болзошгүй. Иймд
та тогтоосон үнээ нотолж чаддаг байх ёстой. Нэмж хэлэхэд хэрвээ та үнэ
тогтоохдоо ямар зардлуудыг хамруулснаа сайн мэдэхгүй бол тогтоосон
үнээ хэзээ өөрчлөх нь зүйтэй вэ гэдгийг мэдэхэд хэцүү болно.

11. 11Дэлгэрэнгүй мэдээлэл www.mychina.biz
Хамгийн хурдан ургадаг мод
Эх байгаль маань цөлжиж байгаа өнөө үед элсний бургас нь хамгийн
найдвартай “Байгаль хамгаалагч” болж байна. Манай орны мянга мянган
га талбай бүхий эх нутгийг залгиж байгаа цөлжилтийг богино хугацаанд
сэргээн элсний нүүдлийг зогсооход элсний бургас нь чухал үр дүн үзүүлж
чадна.
Элсний бургас нь хөрс голохгүй хаана ч ургаж чаддаг бөгөөд ХАА
болон аж үйлдвэрийн чухал түүхий эд болж байна. Үүнд:
• Цөлжиж буй бүс нутгийг сэргээх
• Говь, хээр тал нутгийг ногооруулах
• Ширгэсэн гол мөрний сав газрын усны нөөцийг нэмэгдүүлэх
• Эрчим хүчний зориулалттай хямд үнэтэй шахмал түлш гарган авах
• Бургасны аж ахуй байгуулж, хот суурин газрыг цэцэрлэгжүүлэх
• Уул уурхайн нөхөн сэргээлт хийж байгаль орныг хамгаалах
• Гэрийн мод, уурга, араг, савар үйлдвэрлэх
• Үртсээр нь тавилга болон барилгын модон хавтан үйлдвэрлэх
• Газар тариалангийн талбайг салхинаас хамгаалах
Жилд нэг 60 см урттай ширхэг суулгацнаас 5-20 ширхэг салаална.
Салаа бүр 1. 5 - 2. 5 метр хүртэл өндөр ургана. Хөрсний гүнд усны нөөц
бүхий бүх газар тариалж болно. Хавар эрт соёолж үрээ цацна.
Нэг суулгацын үнэ 0,85 юань. Захиалга хийх доод хэмжээ: 20-50 мянган
суулгац.
Монгол орны цөлжилтийн гамшиг
Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд Монгол орны гандуу нутаг дэвсгэрийн
эзлэх талбай 3,4 хувиар ихэсч, цөлжилтөд хүчтэй нэрвэгдсэн нутгийн
талбай 5,4 дахин, маш хүчтэй илэрсэн нутгийн талбай 1,8 дахин нэмэгдсэн
тооцоо гарч, нийт нутаг дэвсгэрийн 41,3 хувь буюу 647,0 мянган ам
километр талбай эзлэх говь цөлийн бүс нутагт нүүрлэн жилээс жилд улам
хүрээ нь тэлж, байгалийн бүс бүслүүр хойш түрэгдэж байна.
Говь, цөлийн болон цөлөрхөг хээр нутгаар элсжилт, элсний нүүлт,
хөдөлгөөн эрчимжиж байгаа үзүүлэлт гарчээ. Манай оронд нийт элсжсэн
газрын талбай 3800 ам дөрвөлжин км болж, нийт элсний 8. 7 хувийг эзлэх
болж, түүний дотор говийн хэсэгт 3360 ам дөрвөлжин км буюу 88 хувь,
хойт буюу Хангайн нутгаар 460 ам дөрвөлжин км буюу 12 хувь нь элсжилт
үүсчээ.
Их нууруудын хотгорын мужийн Монгол элсний урд зах, Нууруудын
хөндий, Алтайн Өвөр говийн мужийн Булган, Бодонч голын сав газар,
Хайч-Хуц хайрхан, Гурван тэсийн орчмоор, Цоохондойн Гурван Бүгтэйн
тарамцагууд, Зүүн говийн мужийн Өөш-Улаан говь, Үнэгт харгатнын
тарамцагууд зэрэг газрууд шинээр элсжиж байгаа нь судалгаагаар
нотлогджээ.
Цөлжилтийн асуудал нь газар ашиглалттай шууд холбоотой үүсэх
экологийн доройтлын нэг хэлбэр бөгөөд төв суурин газрын элсжилт ихсэж,
говь, хээрийн бүсийн 145 гаруй төв, суурин газар элсжих үйл явцад өртөж,
цөлжилтөд ямар нэг хэмжээгээр өртөж байна. Тухайлбал:
Говь-Алтай аймгийн Хөх-морьт, Дорноговь аймгийн Замын-Үүд,
Өмнөговь аймгийн Гурван тэс, Цогт–Овоо, Завхан аймгийн Завхан-Мандал,
Дөрвөлжин зэрэг сумдын төв цөлжилтийн нэн хүчтэй эрчимд орж, барилга
байгууламжууд нь элсэнд дарагдах аюул тулгарч байна.
Эх орны цэнхэр судас болсон хоёр мянга гаруй гол горхи ширгэн
үгүйрчээ. Хүн, малын усгүйгээс цөөн хэдэн уст цэг, баянбүрдээ тойрон
шавааралдаж малчид бууснаас тэр орчмын газраа удаан хугацаанд
доройтуулж цөлжүүлэх үндсийг ч тавьж эхлээд байна.
Цөлжилттэй тэмцэх, түүний аюулыг сааруулах асуудлыг элсний бургас
тариалан шийдэж байгаа сайхан туршлага дэлхийн олон оронд байгаа
билээ.
Хонины ноосны эрин үе эхэлнэ
Улаанбаатарт хотын Хан Уул дүүрэгт “Ноос угаах үйлдвэр” гэж хүнд
хүчир ажилтай үйлдвэр байсан. Цахилгаан станцийн халуун уур байхгүй
бол хонины ноосыг цэвэрлэх ажил гэдэг санааны гарз байлаа. . .
Тэгвэл хонины ноосыг хялбархан угаагаад хатаачихдаг үйлдвэрийн
шугамын тухай олж мэдсэн юм. Манай оронд хамгийн их хэрэгтэй
үйлдвэрийн салбар бол энэ яах аргагүй мөн. Хонины ноос гэдэг бол
Монголд маш хямд мөртлөө бусад оронд бол үнэт эрдэнэ ажээ.
Ноос үнэхээр үнэт эрдэнэ юм байна. Монгол хонины ноос зөвхөн
хивсний үйлдвэрийн үнэт түүхий эд гэдгийг бид мэднэ. Гэтэл сүүлийн үед
экологийн хамгийн цэвэр дулаалгын материал бол хонины ноос гэдгийг
барилгын технологийн шинэчлэгч нар олоод харчихжээ. Англи, Австралид
хонины ноосыг 3 ангилаад, хаягдал ноосыг нь дээд зэрэглэлийн хаусанд
хэрэглэх өндөр үнэтэй дулаалгын материал болгон ашигладаг байна.
Манайд нэг кг бохир ноос 200-350 төгрөг. Гэтэл Эрээн хотод 1 кг шилэн
хөвөн 4.5 - 5.2 юань буюу 900-1040 төгрөгийн үнэтэй байна (Ханшийг 200
төгрөг = 1 юань гэж бодов).
Монгол орон 14 сая хоньтой гэсэн тооллогын дүн байдаг. Нэг хониноос
багаар бодоход 2. 5 кг ноос гардаг гэж бодвол жилд 35 мянган тонн ноос
үйлдвэрлэнэ. Эдийн засгийн жишээ татья.
1000 тонн хонины ноос цуглуулаад угаалга хийж, барилгын дулаалгын
материал болгон нийлүүллээ гэвэл 900 саяас тэрбум гаруй төгрөг болж
байна. Нийт 100 кв. м талбайтай байшинд яг нэг тонн шилэн хөвөн дулаалга
орно. Энэ хэмжээний шилэн хөвөнг “100 айл”-ын барилгын материалын зах
дээрээс худалдан авбал 1. 6 -2. 0 сая төгрөг.
Уншигч та энэ жишээн дээрээс орон нутгийн тээврийн зардал, угаалгын
зардлаа тооцоод үзээрэй.
Түүхий эдийг нь Монголоосоо аваад дотоодын зах зээлд гаргаж,
улмаар экспортонд гаргавал хичнээн их ашигтай болохыг мэдрэх болно.
Ямар ч байсан Английн Black Morgan компаний нэг кг хонины
ноосон дулаалгын материал нь 1.8 фунт стрелингээр Европын зах зээлд
худалдаалагддаг.
Тэгэхээр ихээхэн хэмжээний мөнгө Монгол орны хээр талын харгана,
бударганад наалдан салхинд хийсч байгаа шүү дээ. Монгол орон жил бүр
зөвхөн хониныхоо ноосыг бүрэн ашиглаж чадвал, 63 сая фунт стрелингийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тооцоо гарч байна. Өөр нэг давуу тал танилцуулья.
Англи Авсралийн нарийн ноост хонины ноостой харьцуулбал Монгол
хонины ноос барилгын дулаалганд хэрэглэхэд илүү давуу талтай гэнэ. Учир
нь Монгол хонины ноосны ширхэг нь бүдүүн, голоороо хөндий гуурстай
байдаг тул илүү их дулаан тусгаарлах чадвар маш их өндөр байдаг.
Эх орныхоо үнэт баялагын нэг хонины ноосыг дэлхийн брэнд болгоход

12. 12 Өргөн Сэлэнгэ Үндэсний үйлдвэрлэл
амархан байна. Үүний тулд бяцхан эдийн засгийн тооцоо бодьё.
Тоног төхөөрөмж Тоо Нийт үнэ
(Юань)
Хонины ноос хяргах машин 10 5400
Цахилгаан генератор 1 1000
Угаах машин GX30 1 17160
Сэгсрэх машин SS752-500 1 14300
Хатаах машин SWA801-30 1 19305
Нийт 14 57165
Нэг удаадаа 30 кг ноос угаах үйлдвэрээр тооцов.
Худалдан авах төхөөрөмжийн нийт үнэ 11. 43 сая төгрөг (Ханш 200 төг
= 1 юань) болж байна.
Анхны жил цуглуулах ноос хэмжээ: 50 тонн
Угаагч машин өдөрт 1. 44 тонн ноос угаана.
35 хоногт 50 тонн ноос угаана.
Ашиг орлогын тооцоо
Ноос худалдан авах 50тонн х 350000=17. 5 сая төг
Тээвэр (10 машин) х 300000 = 3 сая төг
Цахилгаан 4.8 квт х 280 цаг х 80 төг = 107520 төг
Цалин 10хүн х 2880төг/цаг х 280цаг = 8. 06 сая төг
Нийт зардал: 28.67 төг
Борлуулах үнэ 50 тонн х 900000=45 сая төг
Ашиг: 45 сая - 28.67 = 16.33 сая төгрөг
Энэ тооцоог 50 тонн ноосыг 10 ажилчин ажлын 35 өдөрт (өдрийн 8 цаг)
800000 төгрөгийн цалингийн гэрээгээр хийх нөхцлөөр тооцлоо.
Ямар ч байсан 35 хоногт тоног төхөөрөмж худалдан авсан 11.43 сая
төгрөгийг олох юм байна.
Энэ бол баримжаа тооцоо. Уншигч та өөрийнхөө нөөц бололцоог
нэмээд эдийн засгийн үр ашгийг нарийн боловсруулбал ашиг орлого
нэмэгдэх нь гарцаагүй. Энэ үйлдвэрийг аймгийн төв дээр байгуулбал
ихээхэн үр ашигтай. Үйлдвэр нь зай бага эзлэх тул нэг айлын хашаанд
өдөрт 20 орчим тонн ноос угаах үйлдвэр байгуулсан ч болно.
Ингээд танд Хонины ноос угаах үйлдвэрийн үндсэн тоног төхөөрөмж
болох ноос хяргах машин, ноос угаах машинуудыг танилцуулья.
Ноос хяргах машин
Мянга мянган жилийн турш Монголчууд маань хонь хэмээх буянт
малын хишгийг шүтэж амьдарсаар ирсэн билээ. Өвдөж ядарсан үедээ
халуун шөлийг нь эм мэт ууж, өвлийн хүйтэн улиралд ноосоор нь эсгий
хийж гэрээ дулаалж байсан дээдсийн түүх үргэлжилсээр...
Ингэхээр эрхэм уншигч танд нэгэн бизнес санаа хүргэе. Зун цаг ирж,
хонины ноос хөөрөх цагт хөдөөгийнхний ноос хяргах гэдэг хүнд ажил
эхэлдэг.
Ер нь хонь хяргах машиныг зөөврийн буюу суурин газрын гэсэн 2
хэлбэрээр үйлдвэрлэдэг. Зөөврийн машин нь хөдөө цахилгаангүй газар
хэрэглэхээр 24 вольтийн бага хүчдлээр ажиллуулдаг маягаар хийдэг
байна. Гэвч энэ машины хүч бага тул зөвхөн нарийн ноост хонь хяргахад
тохиромжтой.
Манай орны нөхцөлд өндөр чадалтай DJ-350 хяргагч машин нь илүү
тохиромжтой байдаг. Учир нь энэ машинаар бүдүүн ноост хонийг хяргаж
болох бөгөөд хяргах хурд нь өндөр байдаг. Танд танилцуулж байгаа доорхи
машин бол 220-240 вольтийн цахилгаанаар ажилладаг машин юм.
Манай хөдөө нутагт Хонда хэмээх нэрээр алдаршсан бензин болон
дизель түлшээр ажилладаг цахилгаан генератор байхад хангалттай. Өвөр
Монголд энэ машиныг өргөн хэрэглэх бөгөөд анхааруулж хэлэхэд хонины
нэхий хяргахдаа муу юм байна билээ.
Үйлдвэрлэгчээс сэлбэг хэрэгслийг ханган нийлүүлэх боломжтой.
Баталгаа нэг жил.
Техникийн үзүүлэлт
Модель DJ-350
Цахилгаан хүчдэл 220-240V
Гүйдлийн хүч 1,4А
Чадал 350 ватт
Хайчны хөдөлгөөн 2950 удаа/мин
Нэг ирээр хяргах хонь 2000 аас дээш
Ирний зай 1,0-1,5 мм
Үнэ: 540 юань/ширхэг.
Ноос угаах үйлдвэр
Хонины ноос угаах үйлдвэр нь 3 шат дамжлагаар үйлдвэрлэл явуулах
бөгөөд цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ багатай тул өндөр үр ашигтай
үйлвэрийн нэг болно.
Бохир ноосыг ноос угаах машинд оруулж 10 минут угаана. Угаасан
ноосыг сэгсрэх машинд оруулж дараа нь хатаагч машинаар хатаана.
Угаалга хийх процесс маш хурдан. Ямар нэгэн химийн хорт бодис
хэрэглэхгүй тул үйлдвэрийн хаягдал байгаль орчныг бохирдуулахгүй.
Томоохон хэмжээтэй үйлдвэр байгуулах гэж байгаа бол ус цэвэрлэх
байгууламж хийгээд хэрэглэсэн усаа дахин ашиглаж болно.
Үйлдвэрийн хүчин чадал:
Ноос угаах машинууд:15-400 кг хүртэл
Ноос сэгсрэх машинууд: 25-500 кг хүртэл
Ноос хатаах машинууд:15-120 кг хүртэл
Үйлдвэрлэл явуулах шугамын урт 10м. Гэвч ажлын байрны хүрэлцээ
бага бол дамжлагыг өнцөг гаргах маягаар зохицуулж болно. Үйлдвэрийн
хүчин чадлаас хамаарч 2-20 ажилчин байхад хангалттай.
Цахилгааны хэрэглээ хүчин чадлаас хамаарч тасралтгүй 8 цаг 3 машин
зэрэг ажиллавал 8000-42500 төгрөг зарцуулна. Гэвч хамгийн өндөр хүчин
чадалтай машин 8 цагт 20 орчим тонн ноос угааж чадна.
Зардал хэмнэх үүднээс зуны цагт ноосыг тусгай саравчин доор
бас хатааж болно. Эсвэл хатаалга хийхгүйгээр шууд эсгийний үйлдвэрт
нийлүүлнэ. Эдгээр тоног төхөөрөмжийг ноос угаах үйлдвэрт ашиглахаас
гадна зочид буудал, уул уурхайн ажилчлын хувцас, цагаан хэрэгсэл
угаахад ашиглаж болно. Бага оврын машиныг нь хот суурин газар угаалгын
жижиг цех байгуулах сонирхолтой иргэд өрхийн хэмжээнд хэрэглэхэд
тохиромжтой. Үйлдвэрийн баталгаа нэг жил, Захиалга авсан өдрөөс хойш
15 хоногийн дотор нийлүүлнэ. Захиалагчийн хүсэлтээр нутагт нь очиж
угсарч өгөх, сургалт явуулж болно.