معماری سازمانی، چارچوبی برای تبیین، هماهنگسازی و همسوسازی کلیه فعالیتها و عناصر سازمان در جهت نیل به اهداف راهبردی سازمان است.
معماری سازمانی ریشه گرفته از بحث «معماری سیستمهای اطلاعاتی» و به خصوص «معماری اطلاعات» است
معماری سازمانی ناشی از گسترش بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمانها و افزایش تعاملات درون و برون سازمانی و همچنین شتاب روز افزون تغییرات است
ترجمه: چارچوب معماری فنی برای مدیریت اطلاعات
-----------------------------------
در سال ،1990وزارت دفاع آمریکا یا همان DOD (Department of Defense) پروژهای تحقیقاتی را آغاز کرد که به اختصار TAFIMنامیده میشد. هدف از این پروژه، تهیه یک طرح جامع برای چهارچوب بخشیدن و هماهنگ کردن کلیه منابع اطلاعاتی در داخل مجموعه وزارت دفاع بود. در سال ،1994 وزارت دفاع آمریکا با انتشار بیانیهای واحدهای تابعه خود را ملزم به اجرای نتایج TAFIMو انطباق سیستمهای اطلاعاتی خود با آن نمود. TAFIMاز آن تاریخ تاکنون همواره در حال بازنگری و اصلاح بوده و در حال حاضر نسخه 3آن توسط DoDاستفاده میشود.
تجربه وزارت دفاع مورد استقبال سایر وزارتخانه و موسسات دولتی فدرال قرار گرفت و روشها و الگوهای بکاررفته در TAFIMدر سایر سازمانها نیز به کار گرفته شد.
در سال 1996قانونی در کنگره آمریکا به تصویب رسید که به قانون کلینگر ـ کوهن معروف شد. مطابق این قانون، همه وزارتخانه ها و سازمانهای فدرال آمریکا ملزم شدند معماری ITخود را تنظیم کنند. مسئولیت تدوین، اصلاح و اجرای معماری ITیکپارچه در هر سازمان مطابق این قانون بر عهده مدیر ارشد اطلاعاتی (CIO) آن سازمان قرار گرفت
-----------------------------------
معماری سازمانی، نخستین بار در ایران توسط علی فتح اللهی و حمیدرضا نیکوفر و فریدون شمس، ارائه شد
و پس از آن توسط دکتر فریدون شمس، با نام معماری اطلاعات، تبلیغ شد
معماری سازمانی برای اولین در دوازدهمین کنفرانس بین المللی انجمن کامپیوتر، به عنوان یک زمینه مستقل، در سال 85 ارائه شد
جان زكمن (John Zachman)
:مجموعهاي از فرآوردهها و توصيفات پايه كه دانشي راجع به زيرساختهاي سازمان ارائه ميدهند
موسسه بین المللی معماری سازمانی
:معماری سازمانی، شامل تحلیل و مستند سازی در وضعیت جاری و مطلوب از ابعاد راهبردی کسب و کار و فناوری است
ظهور سازمانهای بزرگ
نیاز به طراحی و توسعه سیستمهای اطلاعاتی پیچیده
ظهور سیستمهای اطلاعاتی با منظورهای خاص
اهمیت انعطاف پذیری سازمانها در برابر فشارهای بیرونی نظیر تغییر کسب و کار، تغییر ماموریتها و ساختارهای سازمانی، و تغییرات سریع فناوری
در تشویق موسسات و ادارات فدرال به انجام پروژههای IAمعمولاً منافع فوق برای تنظیمیک معماری سازمانی ITبرشمرده میشود-------7مورد رو از رو بخونم-------
ادبیات و الگوهای IAشدیداً متاثر از ایدهها و آثار جانزاکمن، یکی از معروفترین و
تاثیرگذارترین پژوهندگان مهندسی سیستمها میباشد. کتاب معروف زاکمن به نام ”
چهارچوب معماری سیستمهای اطلاعاتی“ پایه بسیاری از مدلهایی است که بعداً در IA
طراحی شدهاند. در ضمن، زاکمن یکی از طراحان اصلی متدولوژی BSPدر IBMبوده
است
معماری سازمانی ITاز چهار جنبه یا بعد تشکیل شدهاست
• کار و مکان: یعنی نحوه سازماندهی فرایندهای کاری و توزیع مکانی آنها• مجموعههای اطلاعاتی: یعنی دادههای لازم برای انجام فرایندهای کاری• برنامههای کاربردی: که برای دسترسی به مجموعههای اطلاعاتی و کار با آنهامورد استفاده قرار میگیرد.• زیرساخت فنی: شامل سختافزار، شبکه و ارتباطات لازم برای اجرای برنامههایکاربردیهنگامی که از تعریف معماری موجود یا معماری مطلوب سازمان سخن میگوئیم، منظورتوصیفی است که باید هر چهار جنبه فوق را در سطحی از کلیت، روشن سازد
مفهوم معماری سیستمهای اطلاعاتی در یک تصویر، ارائه شده توسط tafim
در اکثر موارد به پیروی از الگوی پروژه ،TAFIMیک برنامه 7مرحلهای، مطابق با مراحل
زیر پیشنهاد میشود
هدف از
این مرحله به دست دادن تعریفی اولیه از چشمانداز، اهداف و ساختار سازمان و همچنین
شناسایی عوامل کلیدی موفقیت است. روش کار، همانند همه متدولوژیهای برنامهریزی
استراتژیک عبارتست از تعریف رسالت، تعیین چشمانداز، فهرست کردن سلسله مراتب
اهداف اساسی یا راهبردی سازمان )آماجها و اهداف(، تبیین سیاستهای کلی و خطمشیها
و شناسایی و ردهبندی عوامل کلیدی موقعیت. هر یک از این اجزاء به صورت منطقی و در
تعامل با مدیریت ارشد سازمان، از اجزای قبلی استخراج میشود. تاکید میشود که این
اهداف باید بر برنامه راهبردی سازمان مبتنی باشد.
در جریان این مرحله، یک نمودار محیطی کلان برای سازمان ترسیم میشود که در آن
عوامل بیرونی مانند نیازهای بازار، تأمینکنندگان و مشتریان مشخص میشوند.
همچنین با انجام مصاحبهها، کارگاههای آموزشی و سمینارهای توجیهی، مجموعهای از
اصول ITسازمان استخراج میشود. منظور از اصول ITاحکام ثابتی است که در واقع
فلسفه وجودی ITرا در سازمان مشخص میکنند و با تغییر سطح فناوری تغییر نمیکند
پس از تعریف و تصویب چشمانداز و اصول ITسازمان، در دومین مرحله، وضع موجود
سازمان از نظر ITشناسایی و برداشت میشود. این مرحله را تحلیل مبنا نیز مینامند.
منظور از مبنا همان وضع موجود ITدر سازمان، در هنگام آغاز پروژه IAاست. در این
تحلیل هدف پاسخگویی به این پرسشهاست که سازمان از نقطه نظر ITدر حال حاضر کجا
قرار دارد و از چه امکانات و ساختاری برخوردار است؟ تحلیلگران باید وضع موجود
سازمان را از چهار جنبه کار و مکان، مجموعههای اطلاعاتی، برنامههای کاربردی و
زیرساختهای فنی تصویر کنند. به این منظور از تکنیکهای جمعآوری اطلاعات مانند
مصاحبه، پرسشنامه و بررسی آماری استفاده میشود. با این وجود ماهیت کار گروه
مجری در این مرحله صرفاً جمعآوری و استخراج اطلاعات نیست. بلکه مجریان باید قادر
باشند با استفاده از فنون مدلسازی و تحلیل، اطلاعات جمعآوری شده را در قالب الگوهای
مفهومی دستهبندی و تلخیص نمایند و به همین دلیل جمعآوری اطلاعات در این مرحله
تفصیلی نیست و فقط تا حدی که برای انجام مراحل بعدی لازم باشد، وارد جزئیات
میشود
باز هم معماری هدف باید هر چهار جنبه یاد شده را
مشخص کند، به گونهای که عناصر سازنده معماری سازمان و ارتباط بین این عناصر در
مدل تعریف شده به روشنی تعریف شده باشد. روش کار از این قرار است که ابتدا هر یک
از جنبههای چهارگانه معماری سازمان با توجه به اصول ITسازمان تعیین شده و سپس
هر چهار ساختار فرعی در یک معماری جامع با هم ادغام میشوند.
به طور معمول علاوه بر این معماری جامع یک منشور استانداردهای سازمانی هم تهیه
میشود، که حاوی فهرست استانداردهای لازم و اصول حاکم بر تهیه این استانداردها )از
جمله جزئیات روند تهیه، تصویب و اجرای هر استاندارد( است
هدف از این مرحله، شناسایی و تعیین فرصتهایی است که با استفاده از آنها میتوان به
معماری مطلوب نزدیکتر شد. منظور از فرصت، هر امکان فنی، انسانی یا مالی بالقوه
موجودی است که بسادگی میتوان برای تحقیق اهداف کوتاه مدت یا درازمدت سازمان، از
آن استفاده کرد. شاید ذکر مثالی در این مورد مطلب را بیشتر توضیح دهد. اتوماسیون
اداری و تحقق اداره بدون کاغذ یکی از اهداف نمونه اکثر موسسات اداری گسترده است.
معمولاً برای تحقق این هدف، برنامههای کاربردی اختصاصی پیچیده و پرهزینهای طراحی
و تهیه میشود. برنامههایی که به دلیل زمان زیادی که صرف آنها میشود، اغلب به محض
آماده شدن، در رده سیستمهای قدیمی قرار میگیرند. از سوی دیگر فناوری پست
الکترونیک ) (e-mailامروزه به برکت شبکه اینترنت، بسادگی و با هزینه بسیار کم در
اختیار تقریباً همه موسسات قرار دارد. تشخیص تواناییهای بالقوه فناوری e-mail
برای تحقق سطحی از اتوماسیون اداری و گردش مکاتبات در درون یک سازمان، نمونه
بارزی است از شناسایی صحیح فرصتها برای تحقق اهداف کوتاه مدت.
دومین فعالیتی که باید در این مرحله انجام شود، سنجش فاصله وضع موجود تا معماری
مطلوب و تشخیص رخنههایی است که برای حرکت از وضع موجود تا معماری مطلوب باید
پر شود. این فعالیت را تحلیل کمبودها مینامند.
هدف از تحلیل کمبودها تشخیص پروژههایی است که باید برای رفع نواقص در معماری
مبنا )وضعیت موجود( اجرا شوند
در این مرحله یک یا چند سناریو برای انتقال از وضع موجود به وضع مطلوب )معماری
هدف( تعریف و طراحی میشود. در هر سناریو، پروژههای شناسایی شده در مرحله قبل،
جمعبندی شده، روابط بین آنها کشف و تحلیل میشود، اولویت آنها تعیین میگردد و مورد
تجزیه و تحلیل مالی قرار میگیرد. در طراحی و انتخاب یک سناریو، کلیه عوامل سازمانی
مدیریتی، سیاسی و محیطی باید مورد توجه قرار گیرد. باید به خاطر داشت که همیشه
پیشرفتهترین راه حل، مناسبترین راه حل نیست
اولین فاز سناریوی انتخابی در این مرحله اجرا میشود. این فاز معمولاً شامل پروژههای
کوتاهمدت و زودبازده است که نتایج آنها برای انجام بقیه پروژهها اساسی است.
پروژههای این فاز باید به گونهای انتخاب شوند که نتایج ملموس و واقعی آنها، سازمان را
به پیگیری سایر پروژههای معماری مطلوب، ترغیب نماید.
معمولاً در این مرحله استانداردهای سازمانی به عنوان اولین محصول IAمنتشر میشود
بازنگری و بهکرد در واقع یک مرحله زمانی در فرآیند IAنیست، بلکه فعالیت مستمر
است که باید برای پایش و تصحیح مداوم فعالیتها و فرآوردههای طرح همواره اجرا شود.
معماری مطلوب سازمانی، حتی در طول دوره اجرای پروژه IAنیز نیازمند تغییر و
بازنگری است. برخی از عوامل و علل این تغییر عبارتند از:
• تغییر در فناوریهای نوین اطلاعاتی
• آشکار شدن ضعف تحلیل های قبلی
• تغییرات سازمانی
• تغییر در سیاستها، اهداف و راهبردهای سازمان
• تغییر در قوانین و الزامات محیطی
در هر پروژه IAضروری است ساز و کار مناسب و کارآمدی برای بازنگری و بهکرد
مداوم خود فرآیند IAطراحی و اجرا شود
دستور کار عملی که برمبنای مراحل هفتگانه فوق میتوان برای اجرای یک پروژه IA ارائه
کرد، شامل گامهای عملی فوق میباشد
برمبنای این روش کار، یک IAمقدماتی را میتوان بسته به دامنه کار،گستردگی سازمان و پیچیدگی معماری ITدر آن، در مدتی بین 6ماه تا 3سال به انجامرساند