.

1. Επιμέλεια: Αρτινού Ιωάννα 4ο
Γυμνάσιο Π. Φαλήρου
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
1. Έχουν τις ρίζες τους στα αρχαία λαϊκά τραγούδια .
Στη νεοελληνική λογοτεχνία πρωτοεμφανίζονται τον 9ο
μ.Χ. αιώνα. (Ακριτικά τραγούδια)
2. Ο δημιουργός τους είναι άγνωστος. Κάποιος προικισμένος λαϊκός καλλιτέχνης δημιουργεί ένα
τραγούδι, το οποίο επενδύει με μελωδία δικής του έμπνευσης ή δανεισμένης από άλλο δημοτικό.
3. Εκφράζουν τα συναισθήματα όλου του λαού, που το απομνημονεύει και το επαναλαμβάνει αυτούσιο
ή κάνοντας μικρές αλλαγές, ανάλογα με τις εμπειρίες ή τις ανάγκες του.
Έτσι έχουμε τις παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού, από τόπο σε τόπο.
4. Έχουν στενή συνάφεια με τη μουσική και το χορό.
5. Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
6. Μέτρο: ιαμβικό 15σύλλαβο.
7. Χωρισμός του στίχου σε 2 ημιστίχια (με τομή στην 8η
συλλαβή). Το β΄ ημιστίχιο επαναλαμβάνει ή
ολοκληρώνει νοηματικά το α΄ ημιστίχιο.
8. Ολοκληρωμένο νόημα κάθε στίχου: απουσία διασκελισμού.
9. Γλώσσα: απλή ,φυσική , ανεπιτήδευτη.
10. Χρήση ρημάτων και ουσιαστικών, παράλειψη των ασήμαντων, ώστε να προωθείται η δράση.
Αποφεύγονται τα επίθετα.
11. Έτσι το ύφος είναι λιτό, πυκνό, ζωντανό και παραστατικό.
12. Χρησιμοποιούνται:
διάλογος (συχνά ένα πουλί μιλά με ανθρώπινη ομιλία, προωθώντας τη δράση), γρήγορη αφήγηση
εικόνες, αντιθέσεις, επαναλήψεις, προσωποποιήσεις (ζώων και αψύχων – στοιχείων της Φύσης)
υπερβολές, που ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
13. Άστοχα ερωτήματα ( «μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε
χαροκόπι»). Έτσι δίνεται έμφαση στη σωστή απάντηση.
14. Στερεότυπες εκφράσεις ( «τρία πουλάκια κάθονται»)
15. Ο νόμος των τριών: αναφέρονται δύο στοιχεία στον ένα στίχο και στον επόμενο στίχο ένα τρίτο
στοιχείο, μόνο του, για έμφαση – κλιμάκωση.
16. Μαγικοί αριθμοί 3 και 7, καθώς και τα πολλαπλάσιά τους.
17. Κατηγορίες Δημοτικών: α) εκδηλώσεις της ζωής (αγάπης, νυφιάτικα, μοιρολόγια, ξενιτιάς ...)
β) ιστορικά (ακριτικά, κλέφτικα...) γ) παραλογές ( τραγούδια με υπόθεση φανταστική)
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
(δείτε και ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Ν.Ε.ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, σελ.51-54)

2. Επιμέλεια: Αρτινού Ιωάννα 4ο
Γυμνάσιο Π. Φαλήρου
Τραγούδι της ξενιτιάς
Τώρα είναι Μάης κι' άνοιξη, τώρα είναι καλοκαίρι,
τώρα φουντώνουν τα κλαδιά κι' ανθίζουν τα
λουλούδια.
Τώρα κι' ο ξένος βούλεται 'ς τον τόπο του να πάγη.
Νύχτα σελλώνει τάλογο, νύχτα το καλλιγώνει,
φκειάνει ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαματένια,
βάνει τα φτερνιστήρια του, ζώνει και το σπαθί του.
Κ' η κόρη, οπού τον αγαπάει, κρατεί κερί και φέγγει,
με τό να χέρι το κερί, με τάλλο το ποτήρι,
κι' όσα ποτήρια τον κερνάει, τόσαις βολαίς του λέγει:
"Πάρε μ', αφέντη, πάρε με, πάρε κ' έμέ κοντά σου,
να μαγευρεύω να δειπνάς, να στρώνω να κοιμάσαι,
να γένω γης να με πατάς, γιοφύρι να διαβαίνης,
να γένω κι' ασημόκουπα να πίνης το κρασί σου,
εσύ να πίνης το κρασί κ' εγώ να λάμπω μέσα.
-Κει που πηγαίνω, λυγερή, γυναίκες δε διαβαίνουν,
εκεί είναι λύκοι 'ς τα βουνά και κλέφταις 'ς τα
δερβάνια,
και σένα παίρνουν, κόρη μου, και μένα με
σκλαβώνουν."
ΠΩΣ ΠΙΑΝΕΤΑΙ ΓΗ ΑΓΑΠΗ
Εβγάτε αγόρια 'ς το χορό, κοράσια 'ς τα τραγούδια,
πέστε και τραγουδήσετε πώς πιάνεται γη αγάπη.
Από τα μάτια πιάνεται, 'ς τα χείλια κατεβαίνει,
κι' από τα χείλια 'ς την καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει.
Ναναρίσματα
Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά, έλα, πάρε και τοϋτο,
μικρό μικρό σου τό δωκα, μεγάλο φέρε μου το,
μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσι,
κ' οι κλώνοι του ν' απλώνωνται 'ς Ανατολή και Δύση.
Μοιρολόι
Πρέπει η γης να χαίρεται, πρέπει να καμαρώνη,
πρέπει νά τηνε σπέρνουνε κλωνιά μαργαριτάρι,
πρέπει να τη σκαλίζουνε με χρυσά σκαλιστήρια,
που τρώγει αϊτούς και σταυραϊτούς, και νιαϊς με τα
στολίδια,
τρώει του μαννάδων τα παιδιά, τουν αδερφιών
ταδέρφια,
που τρώγει και τα αντρόγυνα τα πολυαγαπημένα.
...................................................
Του γάμου
Σήμερα γά , σήμερα γάμος γίνεται
σ’ ωραίο περιβόλι, σ’ ωραίο περιβόλι
Σήμερα απο , σήμερα αποχωρίζεται
η μάνα από την κόρη, η μάνα από την κόρη
Γαμπρέ τη νύ , γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
Να μην την εμαλώνεις, να μην την εμαλώνεις
Σαν το βασί , σαν το βασιλικό στη γη
να τηνε καμαρώνεις, να τηνε καμαρώνεις
Σήκω περή , σήκω περήφανε αητέ
κι άνοιξε τα φτερά σου, κι άνοιξε τα φτερά σου
Να πεταχτεί, να πεταχτεί η πέρδικα
που ’χεις στην αγκαλιά σου, που ’χεις στην αγκαλιά
σου.

3. Επιμέλεια: Αρτινού Ιωάννα 4ο
Γυμνάσιο Π. Φαλήρου
ΑΚΡΙΤΙΚΟ: ο θάνατος του Διγενή
Ό Διγενής ψυχομαχεί κ' η γη τόνε τρομάσσει.
Βροντά κι' αστράφτει ο ουρανός και σειέτ' ο απάνω κόσμος,
κι' ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια,
κ' η πλάκα τον ανατριχιά πως θα τόνε σκεπάση,
πως θα σκεπάση τον αϊτό τση γης τον αντρειωμένο.
Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπήλιο δεν τον εχώρει,
τα όρη εδιασκέλιζε, βουνού κορφαίς επήδα,
χαράκι' αμαδολόγανε και ριζιμιά ξεκούνειε.
'Σ το βίτσιμά πιανε πουλιά, 'ς το πέταμα γεράκια,
'ς το γλάκιο και 'ς το πήδημα τα λάφια και ταγρίμια.
Ζηλεύγει ο Χάρος με χωσιά, μακρά τόνε βιγλίζει,
κ' ελάβωσέ του την καρδιά και τη ψυχή του πήρε.
1. Ποια στοιχεία της πάλης του Διγενή με το Χάροντα είναι
υπερφυσικά, αναδεικνύοντας την ανδρεία του ήρωα;
Ο ΔΙΓΕΝΗΣ
(ριζίτικο, Ν. Ξυλούρης)
Ο Διγενής Ακρίτας σε απεικόνιση των
ζωγράφων Φώτη Κόντογλου και
Σπύρου Βασιλείου
Της Δέσπως Μπότση
-Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά τουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
-Ούδε σε γάμο ρίχνονται ούδε σε χαροκόπι.
Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια.
Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο:
«Γιώργαινα, ρίξε τ’ άρματα, δεν είναι εδώ το Σούλι.
Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων».
«Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,
η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκαμε, δεν κάνει».
Δαυλί στο χέριν άρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:
«Σκλάβες Τούρκων μη ζήσωμε, παιδιά μ’, μαζί μου ελάτε»
και τα φυσέκια ανάψανε, κι όλοι φωτιά γενήκαν.
2. Βρείτε χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών.
3. Σε ποιο δίλημμα βρίσκεται η
Δέσπω;
Ποια είναι η επιλογή της και τι
αντίκτυπο είχε στις ψυχές των
υπόδουλων Ελλήνων;