Hizkuntz ekologia

1

Hizkuntz Ekologiaren
diskurtsoa
Teoria, Etika eta Politika

Teoria Etika Politika
Hizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka: iraunkortasuna
harremanak ulertzeko Berdintasuna
Interdependentzia
ezagutza zientifikoa

Amaia Antero
Euskal Kulturgintzaren transmisioa Iñigo Iñurrategi

2
Hizkuntzak munduan

Kultura eta Hizkuntza aniztasuna

10.000 hiztun
Munduko biztanleen %96ak
baino gutxiago hizkuntzen %4a hitz egiten
dituzten
hizkuntzak: 3406 du.
Munduko biztanleen %4ak
Hizkuntzen banaketa

hizkuntzen %96a hitz egiten du.
hiztun kopuruaren

1710
1436
arabera

1143

660
553
234

1 101 1001 10001 100001 >10000000
100 1.000 10.000 100.000 1.000.000

Iturria: Sharing a world of difference, UNESCO- Terralingua - WWF, 2003

Amaia Antero

1

3
Hizkuntzak munduan

Urtero 10 hizkuntza galtzen dira batez beste. Desagertze prozesua
azkartzen ari da.

Zenbait hizkuntzalariren arabera, hizkuntza batek 100.000 hiztun
inguru behar ditu bizirik irauteko
• 6000-7000 hizkuntzetatik 1/2ak baino gehiagok 10.000 hiztun baino gutxiago ditu
• 1/4ak 1.000 hiztun baino gutxiago.

Hizkuntzak dibertsifikatu zirenetik 30.000 jaio eta desagertu dira.
Hilkortasun tasa altua izan da eta biziraupena laburra.
Hizkuntza gutxi bizi izan dira 2.000 urtetik gora (euskara,
arabiera, txinera, grekoa, hebreera, latina, sanskritoa, tamilera,...).

Amaia Antero

4
Hizkuntzak munduan

Amaia Antero

2

5
Hizkuntzak munduan

Amaia Antero

6
Hizkuntzak munduan

: Vulnerable

Amaia Antero

3

7
Hizkuntzak munduan

: Definitely endangered

Amaia Antero

8
Hizkuntzak munduan

Severely endangered

Amaia Antero

4

9
Hizkuntzak munduan

Critically endangered

Amaia Antero

10
Hizkuntzak munduan

Extinct

Amaia Antero

5

11
Hizkuntzak munduan

Kultura eta Hizkuntza aniztasuna

-10 hizkuntza hauen artean ez dira
hizkuntzen %1era iristen, baina
munduko biztanleria osoaren erdia
Etnologue-n arabera 2000. urtean hartzen dute.

6809 hizkuntza bizi ziren, 228
- Europan 275 hizkuntza daude
herrialdetan banatuta. katalogatuta. Munduko hizkuntzen %3.
Hiztunak Munduko
Ama hizkuntza
(milioika) biztanleriaren %
- Asian %32, Afrikan %30, eta
Txinera 760 16
Pazifikoan %19, Ameriketan %15.
Inglelesa 427 8
Gaztelania 266 5
Hindia 182 4 -Munduko hizkuntzen %84a endemikoa
Arabiera 181 4 da, lurralde batean bakarrik hitz egiten
Portugesa 165 3 da.
Bengalera 162 3
Errusiera 158 3
Japoniera 124 2
Alemana 121 2

Amaia Antero

12
Hizkuntza guztiak “beharrezkoak”?

TXEPETX Hizkuntzalaritza anglosajoia

Aimara Basatiak
A Amazigh Etnikoak
Primitiboak

Sanskritoa
B Latina
Klasikoak Zibilizatzaileak

Daniera
AB Italiera Modernoak Zibilizatuak

Hebreera
BA orain gutxi

∅
Etruskera
Iberera

Amaia Antero

6

13
Hizkuntzak munduan
Hizkuntzen grabitazio-sistemako mailak

4.000 / 5.000 hizkuntza
periferiko

100 / 200 hizkuntza
zentral

10 bat hizkuntza
superzentral

Hizkuntza
hiperzentrala

Inglesa

Frantsesa, gaztelania,
swahilia...

Banbara, wolofa, txekiera,
armeniera...

Euskara, okzitaniera,
bretoiera...

Iturria: Calvet, L.J. Pour une écologie des langues du monde, 1999.

Amaia Antero

Nola berreskuratzen da? 14

1.go axioma: BEHARRA
1.go axioma: BEHARRA

Hiztunok linguistikoki osatzeko dugun beharra
=
Hizkuntzek geure bidez osatzeko duten beharra

Amaia Antero

7

Nola berreskuratzen da? 15

2.axioma: ERANTZUKIZUNA
2.axioma: ERANTZUKIZUNA

Estatu baten barruan minorizatua
dagoen hizkuntza komunitate baten
biziberritzeko itxaropena ezin da
estatuaren ekimenean egon (ezta
gobernu aldaketa baldin badago ere).
Bidea, lehenik eta behin,
komunitatearen konpaktazioa da.

Amaia Antero

16
Hizkuntzak munduan

Txepetx
3.axioma: BERDINTASUNA
3.axioma: BERDINTASUNA

Bizinahia duen hizkuntz komunitate bat
mehatxatua badago, bertako hiztunen
zeregina ezezik, estatu bateko
hiritarren eta munduko gizateriaren
intereseko ere bada komunitate hau
normaltzea, bide hau azken batean
giza garapenaren norabide berean
baitoa.

Amaia Antero

8

17
Hizkuntza guztiak “beharrezkoak”?

Ez da munduan hizkuntza
modernorik, klasikorik edo etnikorik

Munduan giza hizkuntzak daude baina gutxiengo
batek lortu du garapen osoa
Amaia Antero

Hizkuntza Ekologia 18

Ekologia: "oikos" (etxea) + "logos" (ezagutza)

Hizkuntza ekologia:
Hizkuntza baten eta bere ingurumenaren
arteko harremanak aztertzen ditu
(Haugen, 1972)

Modelo deskribatzailea
Oro har, hizkuntzen eta hizkuntza-komunitateen arteko erlazioak
ekologiaren ikusmoldearekin uler daitezke. Hizkuntzek eta hizkuntza-
komunitateek elkarrekin dituzten harremanak sistema dinamikotzat
hartzen ditu hizkuntzen ekologiak, eta haien arteko orekaren eta
hizkuntza-aniztasunaren ikuspegitik aztertzen ditu.

Hizkuntza bakoitzak bere zoko ekologikoa okupatzen du
hizkuntza-ekosisteman, bere funtzioek eta ingurumenarekiko
erlazioek determinatzen dutena (Calvet, 1999

Amaia Antero

9

19

diskurtsoa

Interdependentzia

Amaia Antero


Bioaniztasuna arriskuan
Giza ekintza bioaniztasuna murrizten ari da eta ekosistemak
zurrunago bihurtzen. Aldaketa hain larria izanik,
ekosistemak egokitzeko duten gaitasuna galtzen ari dira eta
etengabe hondatzen.
Edward O. Wilson biologoak honela laburbiltzen du krisia:
“Gaur egungo joerak jarraitzen badu, atzerabiderik
gabeko espezieen pobretzean eroriko gara. Erritmo
honetan, mende bukaerarako Lurreko animalia eta
landare espezieen erdia galduko dugu. Espezie
bakoitza eboluzioaren maisulana da, eta gizakiak
ezingo luke parekorik sortu, nahiz eta ingeniaritza
genetikoaren bidez izaki berriak sortzeko gai izan.
Espezieen galera handi honek eragin zuzena izango
luke lurreko ingurumenaren egonkortasunean. Eta
horrez gain, gizakiarentzat etorkizunean informazio
genetiko mailan oso baliagarriak izan daitezkeen
biblioteka biziak galduko lirateke”.

Amaia Antero

10


Aniztasun biokulturala

Aniztasun biologikoa eta aniztasun linguistiko-kulturala
bizi aniztasunaren atalak dira, osotasun baten parte.

Biak daude krisian eta bat egiten dute krisiaren jatorri
edo eragileetan: faktore ekonomikoak, politikoak eta
sozialak.

Biologikoki zein etnolinguistikoki aberatsak diren
inguruneen banaketa geografikoa aztertuz gero, garbi
ikusten da aniztasun etnolinguistikoaren eta
aniztasun biologikoaren arteko korrelazioa

Amaia Antero


“Tximeleta ugari dagoen lekuan hizkuntza ugari izango da”

LANDARE ANIZTASUNA ETA HIZKUNTZEN BANAKETA

Amaia Antero

11


Hizkuntzak, kultur ondarearen memoria

Hizkuntzek gizakiak sortutako pentsamendu eta
ideien unibertsoa gordetzen dute.

Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren
adierazpen bat da; hiztun komunitateak bere
ingurunearekiko eraiki duen harremana, formulatu duen
pentsamendua, sistema filosofikoa eta ulermena.

Hizkuntza bakoitza hiztun komunitatearen ondare
kulturalaren memoria da, eta galduz gero giza
pentsaera ezagutzeko eta ulertzeko, eta munduaren
ikuspegia ulertzeko elementu ordezkaezin bat galtzen
da.

Amaia Antero


Hizkuntzak, kultur ondarearen memoria
“Hizkuntza bat desagertzen denean, berreskuraezinak
diren ezagutza kultural, historiko eta ekologikoak galtzen
ditugu. Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren
adierazpen bakarra da. Horregatik,hizkuntza bakoitza
ezagutzea etorkizunean funtsezkoak izan daitezkeen
galderei erantzuteko gakoak izan daitezke. Bestela
esanda, hizkuntza bat desagertzen den bakoitzean giza
mintzairaren funtzioa eta egituraren adierazgarri diren
ereduak galtzen ari gara, gizakiaren historiaurreari
buruzko memoria galtzen ari gara eta munduan dauden
ekosistema anitzak mantentzeko pilatutako jakituria eta
informazioa ere galtzen ari gara.”
UNESCO
Arriskuan dauden hizkuntzen gaia lantzeko aditu-taldea

Amaia Antero

12

25

diskurtsoa

Interdependentzia

Amaia Antero


Oreka: iraunkortasuna

Erronka teoriko-praktiko
nagusienetakoa garapen
ekonomikoa, herrien arteko
harremanak eta aniztasun
biokulturala armonizatzea da.

Konponbide ekosistemikoa:
bere baitan sistema ekologiko,
ekonomiko eta soziopolitikoak
bilduko dituena.

Amaia Antero

13


Mestizajea eta asimilazioa

Harreman orekatu baterako oinarriak

“Kultura guztiek ingurukoetatik behar eta nahi dutena
hartu dute, iraun badute. Eta bizirik segitzekotan,
gauza bera egiten jarraituko dute. Hala ere, garbiki
bereizi behar da bereganatzen den hori aberasgarria
den ala irentsiko zaituen munstroa den”.
(Xamar, Orekan)

Amaia Antero

28

diskurtsoa

harremanak ulertzeko Berdintasuna Interdependentzia


Amaia Antero

14

29

“Guk ez dugu eskatzen baztertzeko,
eta are gutxiago mozteko, beste lorerik,
gurea bizirik uzteko baizik.
Ondasun kolektibo diren animalia eta landareek ere,
beren balioa babestua eta bultzatua duten zibilizazio
honetan gehiegi eskatzea ote da hori?
Ba, horixe da eskatzen duguna”
J.M.Barandiaran

Amaia Antero


Gaur egun Euskaraz bizitzeak
zentzu osoa du
Euskal hiztunontzat
eta gainerakoentzat

Amaia Antero

15

31

Zergatik dira interesgarriak
munduko hizkuntzak?
Zergatik kezkatu beharko
genuke beraien egoeraz?
Ez daukagu nahikoa euskara
aurrera ateratzearekin?

Amaia Antero

32

Giza eskubideak vs Hizkuntza eskubideak
Lehenengo "eskubide belaunaldi" deiturikoan oinarrizko eskubide zibil
eta politikoak ezarri zituen, eta arraza, sexu, erlijio edo hizkuntza
ezberdintasunean oinarritutako diskriminazio oro debekatu zuen.
Herrien autodeterminaziorako eskubidea ere onartu zuen, baina
deskolonizazio prozesuetara mugatuta. Bigarren belaunaldiak
eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak formulatu zituen.
Lehenengo bi belaunaldietan jaso ziren eskubide multzoak NBE-ren
1948.ko abenduaren 10eko batzar orokorraren 217A(III)
erresoluzioan onartutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean
(NBE, 1948) jaso ziren.

Hirugarren belaunaldiak, alde batetik solidaritatean oinarritutako
bake, garapen eta ingurumen eskubideak, eta bestetik eskubide
etnikoak garatu zituen (Skutnabb-Kangas, 1994).

Eztabaida eta definizioek norbanakoaren eskubide unibertsalen eremutik eskubide sozial eta
kolektiboen eremurako bidea egiten zuten heinean (eta, beraz, menpeko gutxiengoetako kideek
beraien oinarrizko eskubideak gauzatu ahal izateko baldintzak ezartzeko aukerei ateak irekitzen
zitzaizkien heinean) eztabaidak zaildu egin ziren, Estatuaren kontzeptu tradizionala eta botere
erlazioak kolokan jartzen baitziren (Stavenhagen, 1995).

Amaia Antero

16

33

Kapital soziala - Giza garapena - Garapen integrala

• Hizkuntza kapital sozial sortzaile
• Kapital soziala giza garapenaren oinarrian
• Baina, zer da garapena? Garapen integrala?

Garapenerako lankidetza
- 1940-50: Bretton Woods, BM, FMI, BID, Nazio Batuak, GKE …
- 60: Dependentziaren teoria. Asistentzialismotik negoziazio eta akordioetara
- 70: Pearson txostenak, oinarrizko beharren fokatzea, MED estrategiak, %0,7.
- 80: Neoliberalismoa, kanpo zorra.
- 90 …: Amartya Sen, titularitateak, Giza Garapen Indizea, PNUD txostenak,
garapen jasangarria, genero ikuspegia, …
Amaia Antero

34

Garapena indigena
Andeetako kasua
Txakana

Dimentsio
ekonomiko - politikoa

Dimentsio Dimentsio
teknologikoa soziologiko - komunitarioa

Dimentsio
ekologikoa

Garapenak lau dimentsio ditu Andeetako herri indigenentzat: dimentsio
ekonomikoa-politikoa, dimentsio soziologiko-komunitarioa, dimentsio ekologikoa
eta dimentsio teknologikoa. Garapen eko-soziala, beraiek erabiltzen duten
terminotan, lau dimentsioen oreka mantenduz lortzen da.

Amaia Antero

17

35

Herri indigenak
‘indio’, ‘indigena’, ‘natibo’, ‘tribu’, ‘gutxiengo
tribala’, ‘herri natiboa’, ‘jatorrizko herria’,
‘aborigenak’, ‘lehen nazioak’, ‘nazio indigenak’, herri
indigenak’, ‘laugarren mundua’,…

Herri indigenak 300 milioi pertsona baino gehiagoko osatzen dituzte,
munduko lurralde guztietako 70 herrialde baino gehiagotan, eta, gutxi
gorabehera, munduko populazioaren %4 dira.

Herri horiek planeta honetako kultur aniztasunaren %90 ordezkatzen dute.
Aniztasun hori da, hain zuzen ere, bere historiarekin eta bizi diren
ingurunearekin batera, definizio bakar batean barneratzea zailtzen duena.

Amaia Antero

36

Herri indigenak

Zenbait oinarrizko printzipio oso presente daude herri indigena gehienen
artean. Oinarrizko printzipio hauen artean hurrengo hauek ditugu:
• Gizakia ingurune naturalaren jabe baino ingurune horren parte da
• Komunitatearen lehentasuna norbanakoarekiko
• Elkarrekikotasuna eta birbanaketaren printzipioa, nahikotasuna,
ondasun eta baliabideen metatzearen aurretik
• Naturarekin eta komunitatearekin balore etiko eta espiritual
sendoak.
Deruyttere, A. (2001). “Pueblos indígenas, globalización y desarrollo con identidad: algunas reflexiones de estrategia”

Amaia Antero

18

37

Herri indigenen eskubideak

Lehenengo mugarri nagusia “Herrialde independenteetako herri indigena eta
tribalei buruzko OITren 169. hitzarmena” izan zen, 1989ko ekainaren 27an.
OITren 107 hitzarmena” eguneratu nahi izan zuen. Izan ere, 107. hitzarmenaren azken
helburua herri indigenak bizi ziren herrialdeko gizarte gehiengodunean integratzea da, eta
oraindik zenbait herrialdetan indarrean jarraitzen du .

Hitzarmenak, besteak beste, izaera kolektibodun eskubideak onartu eta jasotzen ditu, herri
indigenentzat oinarrizkoak diren gaiak: euren lurraldearen eskubideak, euren kultura eta
baloreen sustapena, hezkuntza euren hizkuntzan jasotzea, kontsultarako eta parte hartzeko
eskubidea edo zuzenbide tradizionalaren balioa.
Gaur egun OITren 107. hitzarmena indarrean duten herrialdeak hauek dira: Angola, Bangladesh, Belgika, Kuba, Egipto, El Salvador ,
Ghana, Ginea-Bissau, Haiti, India, Irak, Malawi, Pakistan, Panama, Errepublika Domininikarra, Arabiar Errepublika, Siria eta Tunez.

Gaur egun OITren 169. hitzarmena indarrean duten herrialdeak hauek dira: Argentina, Bolibia, Brasil, Txile, Kolonbia, Costa Rica,
Danimarka, Ekuador, Espainia, Fiji, Guatemala, Honduras, Mexiko, Nepal, Noruega, Herbereak, Paraguay, Peru eta Venezuela

Amaia Antero

38

Herri indigenen eskubideak

Bi hamarkadetako borroka luzearen ondoren, 2007ko irailaren 13an Nazio
Batuen Erakundeko Batzar Orokorrak “Herri indigenen eskubideei buruzko
Nazio Batuen Adierazpena” onartu zuen.
Adierazpenak bederatzi bloketan banatzen diren 46 artikulu ditu:
I.- Nortasuna eta giza eskubideak (1, 2, 6 -11 artikuluak)
II.- Kultura eta tradizioak (12-14 artikuluak)
III.- Heziketa eta hizkuntza (15-17 artikuluak)
IV.- Lan eskubideak (18. artikulua)
V.- Parte hartzea eta erabakiak hartzeko mekanismo propioak (19-24 artikuluak)
VI.- Ingurumena (25-30 artikuluak)
VII.- Autogobernua eta autonomia (3, 4, 5, 31-36 artikuluak)
VIII.- Babes mekanismoak (37-41 artikuluak)
IX.- Adierazpenaren irismena edo muga (42-46 artikuluak)

Amaia Antero

19

39

Hizkuntza
komunitate
indigenak

- Diskriminazioa legala

-Hizkuntza komunitatea
desegituratu
GALERA

-- Gutxiagotasun konplexua

- Alde bakarreko
elebitasun soziala

- Funtzio-defizita

Amaia Antero

40

Hizkuntza galeraren ondorioak

Maila kolektiboan
- Kodearen galera
- Ezagutzaren galera
- Elementu kulturalen galera
- Identitatea, kohesioa, kapital soziala, kolektibitatea

Norbanakoaren mailan
-Ondorio psikologikoak, linguistikoak, kognitiboak,
sozialak eta ekonomikoak.
- Alkohola, drogak, Hiesa, kartzela, …

Skutnabb-Kangas, T. (2000). "Linguistic genocide in education – or worldwide diversity and human rights?",
Nazio Batuen Erakundea (2008). “Las formas de educación de los niños indígenas ¿son crímenes de lesa humanidad?”
Brown, L. (2006). “The Loss of Indigenous Languages - the Sociological Effects “

Amaia Antero

20

41

Zertan ari dira herri indigenak hizkuntzari dagokionez?

1. Hizkuntzen erregistroa

2. Cree eta Hualapai komunitateak

3. Punana Leo eta Te Reo Kohanga:
Maorien eredua.

4. Educación Intercultural Bilingüe

Amaia Antero

42

Zertan da nazioarteko lankidetza?
Galbidean dauden hizkuntzen erregistroan eta informazioa
bilketan egiten ari diren proiektu eta ahalegin nagusiak

- Frantzian “Centre national de la recherche scientifique” (CNRS): DDL (Dynamique
du langage), CELIA (Centre d'Etudes des Langues Indigènes d'Amérique), LLACAN
(Langage, Langues et Cultures d’Afrique Noire), LACITO (Laboratoire de langues et
civilisations à tradition orale).

- Inglaterran: Hans Rausing Endangered Languages Project eta Foundation for
Endangered Languages

-Alemanian Volskwagen Fundazioaren DoBeS (Dokumentation Bedrohter Sprachen)
programa.

- Japonian, gobernuaren “Endangered Languages of the Pacific Rim” programa.

- Estatu Batuetan , gobernuaren “Documenting Endangered Languages” programa.

Amaia Antero

21

43

Erregistratutako informazio guzti hori ordenatu eta
jendarteari eskaintzeko proiektuak
-Summer Institute for Linguistics, www.etnologue.com

-Alemaniako Max-Planck-Institut für evolutionäre Anthropologie institutuaren World
Atlas of Language Structures Online proiektua. http://wals.info

-UNESCO, arriskuan dauden munduko hizkuntzen Atlas Interaktiboa

-AECID, UNICEF eta Fundación para la Educación en Contextos de Multilingüismo y
Pluriculturalidad (FUNPROEIB Andes): “Atlas Sociolingüístico de Pueblos Indígenas
en América Latina”, 2009

-Hizkuntza amerindiarrak: Texas-eko Unibertsitatea, The Archive of the Indigenous
Languages of Latin America edo Native Languages of the Americas

- African Languages proiektua: www.africanlanguages.org

- Living Tongues Institute + National Geographic: “The Enduring Voices Project”

- UNESCO Etxea: Hizkuntzen AMARAUNA

Amaia Antero

44

Hizkuntza berreskuratzeko ahaleginetan ari diren
erakunde eta proiektuak
Australia: The Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies
Zeelanda Berria: Te Kōhanga Reo National Trust
AEB: Arizonako Unibertsitatean kokatzen den The American Indian Language
Development Institute (AILDI)

Resource Network for Lingusitic diversity (Australia, Zelanda Berria, Indonesia,
Kanada, AEB, …)
• Language Centres, Language Nest , Language reclamation

GGKEak
- Cultural Survival
- The Endangered Language Fund
- GTZ
- IBIS
- Japoniako Kooperazio agentzia
- Mugen gainetik
- Garabide

Amaia Antero

22

45

Garapenerako Lankidetza Ofiziala.
Administrazio publikoen jarduera
Euskal Autonomi Erkidegoko (EAE) administrazioa
Eusko Jaurlaritza (%60), Foru Aldundiak eta udaletxeak

2009ko aurrekontua 30.855.042
eurokoa izan zen. Aurrekontu honen
%5a (1.591.747,31 €) bideratu zen
nolabait hizkuntza indigenekin zerikusia
izan dezaketen proiektuetara.

Bi pausu ematea falta dira: alde batetik
deialdietan era horretako proiektuen
ezaugarriak kontuan hartzea, eta bestetik,
garrantzitsuena, ildo horretako proiektuak
aurkeztea GGKEek eta hauek onartuak izatea

Kolonbiarekin lankidetza Kultura sailetik

“2008-2011ko garapen lankidetzarako gida plan estrategikoa”

Amaia Antero

46

Nafarroa Garaiko Administrazioa
2009-2010 deialdian 7.800.000 € GGKEentzako proiektuak
finantzatzeko. Hortik %3,6 hizkuntzekin zer ikusia duten proiektuak
(2.4. ildo estrategikoa)
Los objetivos estratégicos:
B.4.1. Potenciar la inclusión de la perspectiva de los DD.HH., incluidos los Derechos de la Infancia, en los
instrumentos de la cooperación navarra contemplando acciones de promoción, defensa, protección y
garantía de los mismos, incluyendo el respeto a la identidad cultural.
Las acciones estratégicas para llevarlo a cabo:
B.4.1.a Incorporar, mediante la metodología apropiada, la inclusión de la perspectiva de los DD.HH.
en las acciones de la CID,incluido el respeto a la identidad cultural.
B.4.1.b Difundir en Navarra la situación de los DD.HH. en que se encuentran los países receptores de
AOD, así como en relación a las identidades culturales de minorías étnicas o indígenas que se
acompañan.”
(Nafarroako Gobernua, 2007)

Iparraldeko Administrazioa
Akitaniako Eskualdeko Kontseiluak ez du garapenerako lankidetza proiektuak bultzatzeko
eskumenik egiten (Frantziako Gobernuaren Kanpo Harremanetarako Ministeritzaren ardura baita).

Amaia Antero

23

47

Espainiako Administrazioa Praktikan (59.400.973,31 €-tik 0, %3a dagokion arren)

“Plan director de la cooperación española 2009-2012” (AECID, 2006): “lehentasun horizontalak”
definitzerakoan, hurrengo bost lehentasun definitzen dira:
“ (…) Estas cinco prioridades horizontales son (i) la inclusión social y la lucha contra la pobreza, (ii) la gobernabilidad
democrática y promoción de los derechos humanos, (iii) género en desarrollo, (iv) la sostenibilidad medioambiental, y (v)
consideración de la dimensión cultural y respeto a la diversidad.” (AECID, 2006)
“Estrategia española de cooperación con los pueblos indígenas”
“La cooperación española en este ámbito marca como objetivo general el contribuir al reconocimiento y al ejercicio
efectivo del derecho de los pueblos indígenas a articular sus propios procesos de desarrollo social, económico, político y
cultural, lo que beneficiará a la sociedad en su conjunto” .

UNICEF eta Fundación para la Educación en Contextos de Multilingüismo y Pluriculturalidad (FUNPROEIB
Andes): “Atlas Sociolingüístico de Pueblos Indígenas en América Latina”, 2009

Frantziako Administrazioa
2007-2011 Plan Estrategikoa (Agence Française de Developpement, 2007) aztertuz gero, ikus dezakegu
nola “hizkuntza”, “identitate” edo “indigena” terminoak ez direla azaltzen. Horrek ez du esan nahi alor
horietan proiekturik ez duenik egiten agentzia frantsesak, baina garbi dago ez dela lehentasunezkoa.

Badituzte, ordea, Garapen Agentziaz kanpo linguistika edo antropologiaren eremuan sortutako ikerketa
institutu publikoak

Amaia Antero

48

garabide
bidegara
kooperazio ildo berri bat
garapenerako euskal lankidetzan

www.garabide.org
Amaia Antero

24

Hutsune bat
49

Hutsune bat bat
Hutsune
“Urrundik ikusten da Euskal Herriak esperientzia propio eta sakon batzuk dituela.
Nolatan ez zarete hortik abiatzen zuen garapenerako lankidetza pentsatzeko eta
egiteko orduan?”

Behar bat
Unescoko Gazteria arduraduna
garabide bidegara

. Kooperazioa laguntza asistentziala izan ez dadin, herri batek ez du
galdetu behar bakarrik zenbat diru daukan emateko, baizik eta beste
hau: ze esperientzia daukan herri gabetuekin konpartitzeko. Hortik
sortzen da kooperaziorik duinena eta aberatsena.

Aukera bat
. Ze esperientzia multzo dauka Euskal Herriak elkarbanatzeko?
Zalantzarik gabe, bere nortasunaren bizi-ahalegina eta horretarako
garabideen esperientzia behintzat hor dauka. Hori herri gabetuekin
konpartitzen asmatzea berebiziko ekarpena izan liteke kontinente
guztietan garapenerako lankidetzaren arloan.

. Euskal kooperazioa, zentzu honetan ia ez da izan euskal kooperazioa.
Oro har, ohiko kooperazioa egin du, ez da ohartu daukan altxorraz, eta
ez ditu bere indarrak jarri konpartitzeko zeuzkan esperientzietan. Euskal

Garabide
kooperazioaren hutsune garrantzitsua da.

. Ireki gabe dago oraindik herri honen lankidetzarako kooperazio ildoei
buruzko gogoeta. Gogoeta eta eztabaida hori zabaltzean, nortasunaren
garabide-esperientziak munduko herri indigenekin konpartitzeak bere
tokia har dezake. Herri honen kooperazio ahalegina bideratzeko ildo
nagusietako bat izateko bokazioa du, horretara deitua dago.
Amaia Antero

50

Behar bat bat
Behar
. Globalizazio neoliberalarekin munduak daraman bidean, hiru
prozesu daude elkarri loturik: sozioekonomikoa, kulturala eta
ekologikoa. Ez dezakegu ulertu prozesu bat beste biekin lotu
gabe: gizakiaren degradazio sozioekonomikoa, herri indigenen
Behar bat

edo herrien nortasunaren degradazioa eta naturaren
degradazioa harremanetan daude. Eta hiru horien aldeko lana
ere lotuta dago garabide egokiagoen aldeko ahaleginean.
bidegara
garabide

. Diskurtso mailan hau onartua badago ere, gehienetan oraindik
kooperazioa ez da praktikan horretaz jabetu. Kooperazioaren zatirik
handienak (bai gure herritik egiten denak ere) gai sozioekonomikoetan
jartzen du ahalegin guztia, eta askotan asimilazio prozesuen parte da
Aukera bat

kooperazioa bera.

. Gaur egun, munduko komunitate eta herri askotan nortasun galeraren
une erabakiorrean daude. Herri horiek jokatzen ari direna ez da
kooperatiba bat gehiago edo gutxiago, eskola bat gehiago edo gutxiago,
proiektu bat gehiago edo gutxiago. Bitartean, milaka urtean mantendu
duten hizkuntzaren transmisioa galtzen ari dira juxtu belaunaldi
honetan. “Garapenaren” ulermen sakonetik, galera horrek izugarrizko
eragina izango du herri horien etorkizunean.
Garabide

. Gaur munduan fondo asko bideratzen dira herri indigenetara, baina
gehienetan emaitza ez da egokia, izan ere garapen horren “know-
how”aren edo nortasun-garabiderako esperientziaren transmisioa eta
trukea gutxik egin dezakete. Gai horietan kooperatzeko gaitasuna oso
txikia da. Eta indigenak asko jokatzen ari dira horretan: izan edo ez
izan, nortasunean garatu edo ez garatu. Euskal Herriak zeregin ederra
izan dezake horretan. Amaia Antero

25

51

Aukera bat bat
Aukera
Une honetan desagertzearen eta garatzearen arteko amildegian dauden
herri indigenentzat, ekarpen handiko ispilua da euskararena. Bereziki
azken berrogei urtetako garapenean, esperientzia baliotsua dario
euskararen komunitateari.

Euskalgintza deitu izan den euskararen mugimendu modernoak era
garabide
bidegara

guztietako erakundeak sortu ditu, herri eta eskualde zein nazio
mailakoak, enpresa, elkarte edo sareak, hezkuntzatik hasi eta kulturaren
garapeneko alor txikienetaraino. Prozesu horietako bakoitzean, erakunde
gehienetan, esperientzia oso baliagarriak ditugu bildurik, horien
protagonista izandakoak bizirik daude eta garapen bidean dauden herri

Aukera bat
indigenentzat balio handiko transmisio gaitasuna dago gorderik.

Aukera eskueran dago. Mundu zabalean herri indigena asko dago garabide
bila. Euskal Herrian eragile asko dago esperientziaduna. Zubia kudeatzen
hastea falta da.

Eskaria hazkorra da azken urteotan. Euskal Herria
erreferentzia bila bisitatzen duten gidari indigenak,

Garabide
unibertsitate indigena proiektuak, herri hauetako
eskola elebidun sareak, mota guztietako erakunde
indigenak… gero eta gehiago dira. Ez dago ordea
garapenerako lankidetza ildo hau garatzeko
ohiturarik eta honen garrantziaren kontzientziarik.

Amaia Antero

52

Garabide
Garabide
Helburuak
bidegara
garabide

Garapenerako euskal lankidetzaren ardatz potentzialetako bat izanik,
orain arte mamitu ez den kooperazio ildo bati oinarria eskaintzea da
Garabideren egitekoa. Helburu hauek formulatzen ditugu:

Garapen bidean dauden herrietako hizkuntza komunitate
minorizatuekin lankidetza bideratzea, euskara eta euskal
kulturaren garapen esperientzien trukean oinarrituta

Norabide horretan, munduko Hegoaldeko hizkuntza komunitate
minorizatuetako eragileekin lankidetza proiektuak garatzea.
Lankidetza proiektu hauek hizkuntzaren, kulturaren eta
nortasunaren garapen-alor desberdinetan gauzatuko dira,
hezkuntzaren alorrean indar berezia jarriz.
Garabide

Euskararen eta euskal kulturaren garapenean lanean ari diren
erakundeek Hegoaldeko hizkuntza komunitate minorizatuekiko
lankidetzarako beren esperientzia eskain dezaten sustatzea,
horretarako markoa eta bideak eskainiz.

Amaia Antero

26

53

Garabide
Garabide
Lan ildoak
bidegara
garabide

Hegoaldeko hizkuntza komunitate gutxituekiko eragileekin lankidetza
proiektuak hitzartu eta aurrera eramatea da Garbideren lana, proiektuak
gure nortasunaren garapen-esperientziaren trukean oinarriturik.
Horretarako maila desberdinetako proiektuak ditugu aukera moduan,
Hegoaldeko eragileen behar eta eskariei erantzunez:

1. Formazio eta kapazitazio proiektuak
2. Esperientzien truke-programak
3. Aholkularitza proiektuak
4. Tutorizazio proiektuak

Garabide
Amaia Antero

54

Garabide
Garabide
Norekin egiten dugu lan?
bidegara
garabide

Hegoaldeko eragileak: erakunde indigenak

Hegoaldeko herri indigenetako eragileak dira gure proiektuetako lankideak.
Beren nortasuna garatzeko proiektu zehatzetan dabiltzan eragile kolektiboekin
egiten dugu lan: herri indigenetako hezkuntza erakundeak, gizarte eta kultur
erakundeak, erakunde publikoak eta indigenen erakunde politiko propioak.

Lankidetza mota honetan eskaintzeko daukaguna kontinente desberdinetako
herri indigenentzat dago zabalik. Hala ere, hasierako fasean Ameriketako herri
indigenetara bideratuko da lan gehiena hainbat arrazoirengatik: gaztelera
konpartitzeak ematen dituen abantailak, lotura historikoak eta, batez ere,
Euskal Herrira lankidetza mota honetarako eskari zehatzak bertako
Garabide

erakundeetatik etorri izana.

Amaia Antero

27

55

Garabide
Garabide
Norekin egiten dugu lan?
Euskal Herria: euskararen garabideetako eragileak
bidegara
garabide

Lan ildoen atalean aipatu ditugun proiektuak aurrera eramateko
(formazio proiektuak, truke–programak, tutorizazioak eta
aholkularitza proiektuak) Garabideren lana euskalgintzaren
esperientzia modu eraginkor batean Hegoaldeko eragileen eskura
jartzea da. Horretarako, batetik, euskararen garabideen
esperientzia sistematizatzen dihardu Garabide-k, formaziorako,
trukerako eta aholkularitzarako material propioa ekoiztuz. Horrekin
batera, gure lanaren beste besoa da euskalgintzako protagonistak
lankidetza-sarean sartzea. Funtsezko gakoa da, kasu bakoitzean,
Hegoaldeko proiektuari dagokion sektore edo arlo zehatzeko euskal
eragilerik egokienen lankidetza lortzea.

Hezkuntza sareak, korpusa garatzeko erakundeak, estrategia

Garabide
mailako eragileak, hedabideak, kulturgintzako erakundeak, euskal
unibertsitate esperientziak… eta abar luze bat dira honetarako
lankide, hau da, euskararen garapena mamitzen duen erakunde,
enpresa eta elkarte sarea.

Amaia Antero

56

Garabide
Garabide
Herri eta Hizkuntzen arteko
Truke Programa
Zertan datza?
Herri eta Hikzuntzen arteko

bidegara
garabide

Programa honetarako sortutako beken bidez Hegoaldeko hizkuntza
komunitate indigenetako kideak gurean izango ditugu, Garabidek antolatutako
formazio plan bat jarraitu eta Euskalgintza bertatik bertara ezagutuz.

Beka hauek jasotzeko hautagaiak beraien hizkuntza komunitatean klabeak
diren pertsonak izango dira: komunitateko liderrak, erakunde eta komunitate
indigenetako ordezkariak, hezkuntza arduradunak,…
Truke Programa

Zertarako?
Truke Programa honek lankidetzan oinarrituriko hartu-emanak bultzatzen ditu,
bereziak diren eredu gizakoiagoetara bideratuko gaituzten elkar-trukaketetan
ikasiz eta irakatsiz.
Garabide

Hegoaldeko herri indigenek beraien hizkuntza eta identitatearekiko dituzten
bizipenak eta esperientzia eta gurean daukaguna trukatu nahi ditugu, elkarren
aberasgarri. Elkarlan eredu hau bultzatzeko inork badauka arrazoi eta
aukerarik gu gara. Zer eskainia daukagulako. Ikasteko beharra daukagulako.

Amaia Antero

28

57

Garabide
Garabide
Helburuak
1. Euskalgintzaren esperientzia zuzenean gurera etorriko diren

bekadunei transmititzea.
bidegara
garabide

2. Soziolinguistika, hizkuntza ekologia, prozesu identitario,
hezkuntza eredu eta hizkuntza normalizazioari buruzko
formazioa ematea bekadunei.
Truke Programa

3. Euskalgintzako eragileei hegoaldeko ekarpen eta hizkuntza
errealitateak ezagutaraztea, bertako protagonisten bidez.

4. Bisitarien interes eta arduraren arabera, hasiera eman,
euskalgintzako eragileekin lankidetzazko harremanei.

Garabide
Amaia Antero

58

Garabide
Garabide
Helburuekiko garatuko diren aktibitateak:
Lehenengo helburu biak lortzeko antolatutako aktibitateak
• Garabide Elkartearen eskutik gai bakoitzeko adituek emango

dituzten formazio saioak:
bidegara
garabide

• “Realidad lingüistico-cultural de Euskal Herria”
• “Movimiento social en favor del euskera”
• “Sociolingüística”
• “Realidad educativa”
• “Procesos de unificación lingüística”
• “Ecología de las lenguas”
Truke Programa

• Euskalgintzan eragile izan diren pertsonen testigantzak:
• Joserra Zubizarreta
• Argitxo Noblia
• Iñaki Arruti
• Kike Amonarriz
• Xamar
Garabide

• Teo Etxaburu
• Martxelo Otamendi
• Juan Mari Torrealdai
• Mari Anjeles Iztueta
• Xabier Mendiguren
• Mari Karmen Garmendia

Amaia Antero

29

59

Garabide
Garabide

Bisitak Hezkuntza

Komunika
bidegara
garabide

Corpusa
bideak
Truke Programa

Kultur Admin.
ekoizleak Publikoa

Garabide
Herri
Mugimendu
Lan
lokalak Mundua

Herri
Mugimendu
Nazionalak
Amaia Antero

60

Garabide
Garabide
Bisitak

• Euskaltzaindia • Gabriel Aresti Euskaltegia
bidegara
garabide

• AEK • Berria
• Arizmendi Ikastola • Jakin
• Ikastolen Federazioa • Goiena Komunikazio Taldea
• Elhuyar • AED
• EKE • Topagunea
• Irulegi Irratia • HPS
Truke Programa

• Lasarteko Euskara Zerbitzua • Vianako Erentzun Ikastola
• Argia • Kontseilua
• EiTB • EHE
• Zenbat Gara Elkartea • Emun
• Kafe Antzokia Bilbo • UEMA
Garabide

• EIZIE • Elkar
• Bertsozale Elkartea

Amaia Antero

30

61

2010. Urteko gestio planeko proiektugintza helburuak
1.- Corpusaren inguruko IV Truke-Programa egin
2.- Hizkuntza Biziberritzeko Maisutza antolatu eta burutu
3.- Maputxeen plataforma linguistikoari aholkularitza eta formazioa gauzatu
4.- Ekuadorko mapa soziolinguistikoen eraketan aholkularitza
5.- Ekuadorko herrien ipuinak editatzeko laguntza
6.- 2009ko truketik datozen proiektuen azterketa
Kaqchikel Fundazioa
RUPAI Ekoizpen Etxea
7.- Kooperantearen jarraipena eta aukera berriak aztertu
8.- GKE-entzako gidaliburua osatu
9.- Proiektu berrien identifikazioa
Eleka Ing. Ling.
Bai&by
Soziolinguistika klusterra
Ahotsak.com
Aymara-ren hizkuntza akademia

Amaia Antero

62

garabide
bidegara
ara
kooperazio ildoildo berri bat
kooperazio bat
garapenerako euskal lankidetzan

www.garabide.org
Amaia Antero

31

Hizkuntz ekologia

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Hizkuntz ekologia

Similar to Hizkuntz ekologia (9)

More from Joxe

More from Joxe (20)

Hizkuntz ekologia