9. Dobieranie urządzeń i instrumentów do zabiegów stomatologicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Aleksandra Gutysz-Wojnicka
Dobieranie urządzeń oraz instrumentów do zabiegów
stomatologicznych 322[01].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
lek. dent. Alicja Jędrzejczyk
lek. med. Ewa Rusiecka
Opracowanie redakcyjne:
mgr Aleksandra Gutysz-Wojnicka
Konsultacja:
mgr inż. Halina Śledziona
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].Z2.01.
„Dobieranie urządzeń oraz instrumentów do zabiegów stomatologicznych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Urządzenia do wykonywania zabiegów stomatologicznych 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Instrumenty do wykonywania badań profilaktycznych 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.3. Instrumenty do leczenia próchnicy niepowikłanej i powikłanej 13
4.4. Instrumenty do wykonywania zabiegów chirurgicznych 16
4.5. Instrumenty do leczenia protetycznego i ortodontycznego (zestaw do
korekty zgryzu 19
4.6. Instrumenty i aparaty do usuwania złogów nazębnych 21
4.7. Zestawy do iniekcji i ligaturowania zębów 23
4.8. Instrumenty do utrzymania suchości w jamie ustnej 25
4.9. Instrumenty do wszczepiania implantów 27

3
4.10. Ocena doboru urządzeń oraz instrumentów do zabiegów
stomatologicznych 30
5. Sprawdzian osiągnięć 33
6. Literatura 38

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej zasad dobierania
urządzeń oraz instrumentów do zabiegów stomatologicznych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów, czyli zestaw pytań dotyczących treści zawartych
w poszczególnych rozdziałach. Pozytywna odpowiedź na te pytania, potwierdzi
opanowanie przez Ciebie danego zakresu materiału i pozwoli przejść do następnych
tematów.
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.

5
Schemat układu jednostek modułowych
322[01].Z2
Zasady asystowania podczas
zabiegów stomatologicznych
322[01].Z2. 01
Dobieranie urządzeń oraz
instrumentów do zabiegów
stomatologicznych
322[01].Z2. 02
Wykonywanie czynności
związanych z asystowaniem
podczas zabiegów
stomatologicznych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− stosować w praktyce wiedzę z zakresu anatomii, fizjologii i patologii narządu żucia,
− komunikować się z pacjentem i innymi członkami personelu,
− organizować pracę w gabinecie stomatologicznym,
− przygotować gabinet stomatologiczny do pracy,
− rozpoznawać instrumenty stomatologiczne,
− charakteryzować budowę i zastosowanie poszczególnych instrumentów stomatologicznych,
− przygotować aparaturę oraz instrumenty stomatologiczne do użycia,
− stosować leki do leczenia chorób jamy ustnej,
− stosować materiały używane w gabinecie stomatologicznym,
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
− pracować w grupie.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− dokonać identyfikacji urządzeń stomatologicznych i określić ich zastosowanie,
− określić skład zestawów instrumentów do wykonywania określonych zabiegów
stomatologicznych,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− dobrać urządzenia do wykonywania zabiegów stomatologicznych,
− dobrać instrumenty do wykonywania badań profilaktycznych,
− dobrać instrumenty do leczenia próchnicy niepowikłanej,
− dobrać instrumenty do leczenia próchnicy powikłanej,
− dobrać aparaty oraz instrumenty do usuwania złogów nazębnych,
− przygotować skaler lub piaskarkę do usuwania osadu i kamienia nazębnego,
− dobrać instrumenty do zabiegów chirurgicznych,
− dobrać instrumenty do leczenia protetycznego,
− dobrać instrumenty do leczenia ortodontycznego,
− dobrać instrumenty do leczenia chorób przyzębia,
− przygotować zestaw do iniekcji,
− przygotować zestaw do korekty zgryzu,
− przygotować zestaw do ligaturowania zębów,
− dobrać instrumenty do izolowania zębów od dostępu śliny,
− dobrać instrumenty do zabiegów wszczepiania implantów,
− dokonać oceny doboru urządzeń oraz instrumentów do zabiegów stomatologicznych,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Urządzenia do wykonywania zabiegów stomatologicznych
4.1.1. Materiał nauczania
W gabinecie znajduje się dużo różnorodnego sprzętu i narzędzi, które są stosowane na co
dzień – od największych, czyli unitu stomatologicznego z fotelem lub aparatu
rentgenowskiego, do najmniejszych, takich jak wiertła. Należy znać przeznaczenie ich
wszystkich oraz zasady ich konserwacji.
Całość wyposażenia gabinetu stomatologicznego można podzielić na podstawowe,
specjalistyczne oraz pomocnicze.
W skład wyposażenia podstawowego wchodzi:
− fotel stomatologiczny,
− wiertarka elektryczna,
− wiertarka turbinowa,
− spluwaczka,
− ślinociąg ewentualnie ssak,
− reflektor,
− asystory.
Obecnie wszystkie wyżej wymienione urządzenia wchodzą w skład unitu
stomatologicznego.
W skład wyposażenia specjalistycznego w zależności od specyfiki pracy wchodzą:
− aparat ultradźwiękowy do usuwania złogów nazębnych,
− aparatura do narkozy,
− aparaty do fizykoterapii,
− urządzenie do pomiarów długości kanałów korzeniowych,
− mikroskop,
− unistom,
− piaskarka.
W skład wyposażenia pomocniczego wchodzą:
− urządzenia do dezynfekcji oraz sterylizacji,
− umywalka do mycia rąk i narzędzi,
− pojemnik na mydło,
− pojemniki na zużyty materiał,
− szafki na leki i materiały,
− asystor dla asystentki,
− foteliki dla lekarza i asystentki,
− biurko i krzesła,
− urządzenia socjalne.
Prawidłowe funkcjonowanie poradni stomatologicznej zależy od jej wyposażenia
w sprzęt, instrumenty, materiały i leki oraz od takiego ich ustawienia (rozmieszczenia), aby
urządzenia były w zasięgu rąk lekarza i asystentki. Asystentka musi dbać o to, aby sprzęt był
sprawny, a instrumenty właściwie odkażane, wyjaławiane i konserwowane. [4, s. 86]

9
4.1.2 Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co wchodzi w skład wyposażenia podstawowego gabinetu stomatologicznego?
2. Co wchodzi w skład wyposażenia specjalistycznego?
3. Co wchodzi do wyposażenia pomocniczego gabinetu stomatologicznego?
4. Jakie urządzenia wchodzą w skład unitu stomatologicznego?
5. Od czego zależy prawidłowe funkcjonowanie gabinetu stomatologicznego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zorganizuj stanowisko pracy lekarza i asystentki w gabinecie stomatologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1. wiadomości na temat wyposażenia gabinetu
stomatologicznego oraz uzupełnić podane wiadomości treściami zawartymi w wykazie
literatury pozycja 1, 4 i 6 w zakresie zgodnym z tematem rozdziału,
2) zgromadzić narzędzia,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) zaplanować tok postępowania,
5) zadbać o bhp i ochronę osobistą,
6) dokonać podziału i sprawdzenia narzędzi,
7) zaprezentować i omówić pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− karta pacjenta, długopis,
− narzędzia i urządzenia stomatologiczne,
− asystor stomatologiczny,
− odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Wymień urządzenia znajdujące się w gabinecie stomatologicznym, dokonaj ich podziału
na urządzenia stanowiące wyposażenie podstawowe, specjalistyczne, pomocnicze.
1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1. wiadomości na temat urządzeń znajdujących się
w gabinecie stomatologicznym oraz uzupełnić podane wiadomości treściami zawartymi
w wykazie literatury pozycja 1, 4 i 6 w zakresie zgodnym z tematem rozdziału
2) wymienić urządzenia znajdujące się w gabinecie stomatologicznym,
3) dokonać podziału urządzeń,

10
− urządzenia stomatologiczne,
− literatura zgodna z wykazem piśmiennictwa.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe wyposażenie gabinetu stomatologicznego?  
2) wymienić pomocnicze wyposażenie gabinetu stomatologicznego?  
3) wymienić specjalistyczne wyposażenie gabinetu stomatologicznego?  
4) określić, jaką rolę spełnia prawidłowe ustawienie urządzeń
stomatologicznych?  
5) wymienić urządzenia wchodzące w skład unitu stomatologicznego?  

11
4.2. Instrumenty do wykonywania badań profilaktycznych
Instrumenty diagnostyczne służą do badań jamy ustnej i należą do podstawowej grupy
instrumentów stomatologicznych.
W skład instrumentów diagnostycznych wchodzi:
− lusterko stomatologiczne,
− zgłębnik stomatologiczny (sonda),
− szczypczyki stomatologiczne (pęseta),
− strzykawka wodna,
− dmuchawka stomatologiczna.
Zgłębnik służy do palpacji pośredniej. Oprócz wykrywania ubytków, z jego pomocą stwierdza się
gładkość i spoistość tkanek twardych zęba, stopień ich wrażliwości na bodźce mechaniczne, bada
gładkość i twardość wypełnień, ich przyleganie do tkanek zęba. Trzonem zgłębnika, podobnie jak
lusterka, opukuje się ząb w celu zbadania stanu ozębnej.
Dmuchawka służy do osuszania i oczyszczania ubytków i pola zabiegowego.
Szczypczyki służą do wprowadzania i wyjmowania wałków ligniny, tamponów, kuleczek waty
itp., a nawet wkraplania leków. Dzięki poprzecznym rowkom na dziobach można nimi uchwycić
drobne instrumenty, na przykład: miazgociągi, igły, wiertła czy ćwieki.
Lusterko ma szerokie zastosowanie; służy do oświetlania jamy ustnej – należy go tak ustawić,
aby przy badaniu odbite od niego promienie oświetlały oglądane miejsce. Oprócz tego lusterkiem
można przytrzymywać i odchylać wargi, policzki, język, wałki ligniny. Również trzonkiem lusterka
można badać reakcję zęba iozębnej na opukiwanie [4, s. 28].
4.2.2. Pytania sprawdzające
1. Jakie narzędzia wchodzą w skład instrumentów diagnostycznych?
2. Do czego służy zgłębnik?
3. Jakie jest zastosowanie dmuchawki?
4. Jakich czynności możemy dokonać za pomocą lusterka stomatologicznego?
5. Do czego służy pęseta?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu stomatologicznego zgłosił się pacjent w celu przeprowadzenia badania
kontrolnego. Jakie narzędzia przygotujesz do badania pacjenta?

12
− stomatologiczne narzędzia diagnostyczne,
Ćwiczenie 2
Zademonstruj sposób użycia narzędzi diagnostycznych i omów ich budowę. Przeprowadź
przegląd jamy ustnej u kolegi.
− stomatologiczne narzędzia diagnostyczne,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić skład instrumentarium diagnostycznego?  
2) scharakteryzować instrumentarium diagnostyczne?  
3) wyjaśnić, do czego służy pęseta?  
4) wyjaśnić, do czego służy zgłębnik stomatologiczny?  
5) wyjaśnić, do czego służy dmuchawka stomatologiczna?  
6) wyjaśnić, do czego służy lusterko stomatologiczne?  

13
4.3. Instrumenty do leczenia próchnicy niepowikłanej
i powikłanej
W skład ogólnego zestawu narzędzi do opracowania twardych tkanek zęba wchodzą
narzędzia maszynowe i ręczne.
Narzędzia maszynowe to:
− kamienie karborundowe,
− kamienie diamentowe,
− wiertła diamentowe,
− wiertła z węglików spiekanych o różnych kształtach główek,
− krążki ścierne.
Narzędzia ręczne to:
− ekskawatory (wydrążacze),
− zrywaki szkliwne,
− dłuta proste i zgięte
Do opracowania szkliwa najczęściej są używane: kamienie karborundowe, kamienie
diamentowe, wiertła diamentowe i krążki ścierne, a do opracowania zębiny wykorzystuje się
wydrążacze i wiertła z węglików spiekanych.
Ze względu na kształt główki wiertła dzielimy na;
− różyczkowe – służą do usuwania próchnicowej zębiny, poszerzania światła ubytku,
trepanacji komory podczas leczenia,
− szczelinowe – służą do opracowywania bruzd, szczelin, rowków znajdujących się na
powierzchni żującej zęba,
− odwrócone stożki – służą do opracowania dna i bocznych powierzchni ubytków,
− tarczowe – zastosowanie ograniczone ze względu na możliwość osłabienia ścian ubytku
i obnażenie miazgi,
− specjalne o różnych kształtach i różnym zastosowaniu – do gładzenia, do usuwania
ćwieków, w kształcie gruszki, w kształcie płomienia.
Wiertła mogą być wykonane z:
− utwardzonych stopów metali,
− węglików spiekanych,
− pokryte pyłem diamentowym (wiertła diamentowe).
Do leczenia próchnicy powikłanej służą narzędzia kanałowe. W śród nich wyróżniamy:
− miazgociągi służą do usuwania miazgi z kanału,
− rozszerzacze kanałowe, do udrażniania i poszerzania kanału,
− poszukiwacze do odnajdywania kanałów,
− igły Millera do przemywania kanałów i zakładania leków,
− igły Lentulo do wypełniania kanałów,
− upychała kanałowe do zakładania ćwieków gutaperkowych.

14
Podczas pracy metodą tradycyjną asystentka przygotowuje niezbędne instrumenty i inne
środki niezbędne podczas leczenia i zlecane przez lekarza na jego stoliku. Lekarz sam sięga
po potrzebny sprzęt lub środek. Podczas pracy metodą na „cztery ręce” asystentka
przygotowuje niezbędne instrumenty, urządzenia i środki na własnym stoliku tzw. asystorze,
a w trakcie pracy podaje żądany sprzęt lub środek bezpośrednio do ręki lekarza, tak aby nie
musiał od odrywać wzroku od miejsca zabiegu.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Jak dzieli się wiertła ze względu na kształt główki?
2. Z czego są wykonane wiertła?
3. Jak dzieli się narzędzia do opracowania twardych tkanek zęba?
4. Do czego służą wiertła szczelinowe?
5. Do czego służą odwrócone stożki?
6. Do czego służą wiertła różyczkowe?
7. Jakich narzędzi używamy do leczenia próchnicy powikłanej?
8. Do czego służą poszerzacie kanałowe?
9. Do czego służą igły Lentulo?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu stomatologicznego zgłosił się pacjent w celu leczenia ubytku próchnicowego
kl. V zęba 43. Lekarz stomatolog będzie pracował metodą tradycyjną. Przygotuj zestaw
narzędzi do przyjęcia pacjenta.
− instrumenty diagnostyczne,
− wiertła diamentowe,
− wiertła z węglików spiekanych,
− krążki ścierne,
− narzędzia ręczne,
Ćwiczenie 2
Przygotuj narzędzia do leczenia próchnicy powikłanej. Lekarz stomatolog będzie
pracował metodą „na cztery ręce”.

15
1) zgromadzić narzędzia do leczenia kanałowego,
− instrumenty diagnostyczne
− narzędzia do leczenia kanałowego
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału wierteł ze względu na kształt główki?  
2) dokonać podziału wierteł ze względu na materiał z jakiego zostały
wykonane?  
3) dokonać podziału narzędzi do opracowania twardych tkanek zęba?  
4) dobrać narzędzia do opracowania zębiny?  
5) dobrać narzędzia do opracowania szkliwa?  
6) wymienić narzędzia do leczenia próchnicy powikłanej?  
7) omówić zastosowanie poszerzaczy kanałowych?  
8) omówić zastosowanie igły Lentulo?  

16
4.4. Instrumenty do wykonywania zabiegów chirurgicznych
Podstawowym zabiegiem chirurgicznym wykonywanym w gabinecie stomatologicznym
jest usunięcie zęba i pozostawionych korzeni. Usunięcie zęba polega na przerwaniu włókien
ozębnej, łączących korzeń zęba z kością zębodołu.
Do usuwania zębów służą kleszcze, dźwignie i narzędzia pomocnicze.
Kleszcze.
Najczęściej używane są dwa zestawy kleszczy: Tomesa-Bertena i Meissnera.
1. Zestaw kleszczy Tomesa-Bertena składa się z kleszczy do poszczególnych grup zębów:
a) do zębów górnych
− proste – do usuwania siekaczy i kłów,
− esowate – do usuwania zębów przedtrzonowych,
− esowate z trzpieniem – do usuwania zębów trzonowych górnych,
− do usuwania zębów mądrości,
− bagnetowe – do usuwania korzeni zębów,
b) do zębów dolnych
− do usuwania siekaczy, kłów, przedtrzonowców,
− do usuwania trzonowców,
− do usuwania zębów mądrości,
− korzeniowe.
2. Zestaw kleszczy Meissnera zawiera trzy pary kleszczy (jest to zestaw kleszczy
uniwersalnych):
a) o dziobach wąskich – do usuwania korzeni,
b) o dziobach średnich – do zębów przednich i przedtrzonowców,
c) o dziobach szerokich – do usuwania trzonowców.
Dźwignie – służą do usuwania korzeni, zębów mądrości oraz czasami innych zębów.
Dźwignie działają się na zasadzie klina (po wtłoczeniu ostrza dźwigni między korzeń,
a ścianę zębodołu).
Mogą być:
− dźwignie proste – Beina, Berenta,
− dźwignie boczne – mogą być prawo- i lewoboczne, ostre lub tępe – Wintera ,
− inne dźwignie – Lecluse’a, „kozia stópka”.
Narzędziami pomocniczymi w chirurgii są:
− łyżeczki zębodołowe,
− wiertła i dłuta,
− kleszcze kostne,
− raspatory,
− zgłębniki chirurgiczne,
− nóż chirurgiczny,
− nożyczki chirurgiczne,
− kleszczyki hemostatyczne (Kochera, Peana),
− haki,

17
− imadło,
− igły chirurgiczne,
− szczękorozwieracz,
− ochraniacz metalowy na palec.
1. Jakie narzędzia wchodzą w skład zestawu do usuwania zęba i korzeni?
2. Jakie kleszcze wchodzą w skład zestawu Tomesa-Bertena?
3. Jakie kleszcze wchodzą w skład zestawu kleszczy Meissnera?
4. Jakie znasz rodzaje dźwigni stosowanych w chirurgii stomatologicznej?
5. Jakie narzędzia pomocnicze stosujemy w zabiegach chirurgicznych?
6. Jakich narzędzi używamy do hemostazy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu chirurgii stomatologicznej zgłosił się pacjent w celu usunięcia zęba
trzonowego górnego prawego. Przygotuj zestaw do usunięcia zęba.
− instrumentarium chirurgiczne,
− instrumentarium diagnostyczne,
Ćwiczenie 2
Do gabinetu stomatologicznego zgłosił się pacjent w celu usunięcia zęba 18 i korzeni
zęba 17. Przygotuj zestaw do zabiegu.

18
− instrumentarium chirurgiczne: kleszcze, dźwignie i narzędzia pomocnicze,
− instrumentarium diagnostyczne
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału kleszczy?  
2) dobrać kleszcze do poszczególnych rodzajów zabiegów?  
3) przygotować zestaw do określonego zabiegu?  
4) rozróżnić kleszcze Tomesa-Bertena od kleszczy Meissnera?  
5) dostosować do zabiegu rodzaje dźwigni stosowanych w chirurgii
stomatologicznej?  
6) wymienić jakie narzędzia pomocnicze stosujemy w zabiegach
chirurgicznych?  
7) zastosować narzędzia do hemostazy?  
8) dobrać kleszcze do usunięcia poszczególnych zębów?  

19
4.5. Instrumenty do leczenia protetycznego i ortodontycznego
(zestaw do korekty zgryzu)
Instrumentarium stosowane do leczenia protetycznego i ortodontycznego charakteryzuje
się wieloma wspólnymi cechami. W skład instrumentarium obu specjalności wchodzą:
1. łyżki wyciskowe – służą do pobierania wycisków stanowiących negatywowe odbicie
warunków panujących w jamie ustnej pacjenta. Mogą być górne i dolne:
− do szczęki bezzębnej,
− do częściowych braków uzębienia w szczęce,
− do zachowanych tylko zębów przednich w szczęce,
− do żuchwy bezzębnej,
− do częściowych braków uzębienia w żuchwie,
− do zachowanych tylko zębów przednich w żuchwie,
− częściowe tzw. połówki.
2. miski gumowe i łopatki – służą do przygotowania masy wyciskowej.
3. łopatka i nożyk do wosku – służą do odcinania, nakładania i modelowania wosku.
4. kleszcze protetyczne – służą do przecinania koron zębowych, formowania pierścieni,
doginania drutu.
5. kleszcze ortodontyczne- służą do formowania pierścieni i zginania grotów.
6. narzędzia do pomiarów przy ustalaniu wysokości zwarcia: podziałka milimetrowa,
cyrkiel ortodontyczny – do ustalania szerokości łuków zębowych oraz przyrząd Willisa –
do ustalania odległości pomiędzy podstawą nosa a brodą.
7. instrumenty, które służą do szlifowania zębów i korekty zgryzu:
− kamienie karborundowe i diamentowe,
− separatory,
− krążki,
− gumki.
Do korekty służy też kalka, dzięki, której możemy ocenić nieprawidłowe zwarcie
i przedwczesne kontakty zębów.
1. Jak dzieli się łyżki wyciskowe?
2. Jakie instrumentarium stomatologiczne przygotujesz do pobrania wycisków?
3. Jakich narzędzi użyjesz do pomiarów przy ustalaniu wysokości zwarcia?
4. Jakie narzędzia będą potrzebne do korekty zgryzu?
5. Do czego służy kalka stomatologiczna?
6. Do czego służą kleszcze protetyczne?
7. Do czego służą kleszcze ortodontyczne?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj sprzęt i instrumenty stomatologiczne do pobrania wycisku u pacjenta
z bezzębną szczęką i częściowym brakiem zębów bocznych w żuchwie.

20
3) przygotować sprzęt, materiał i instrumenty stomatologiczne do pobrania wycisku
u pacjenta
− instrumentarium protetyczne,
Ćwiczenie 2
Do poradni ortodontycznej w celu leczenia zgłosił się na pierwszą wizytę pacjent.
Przygotuj potrzebne instrumentarium diagnostyczne i ortodontyczne.
3) przygotować sprzęt, materiał i instrumenty ortodontyczne,
− instrumentarium ortodontyczne,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału łyżek wyciskowych?  
2) dobrać łyżki do określonych wycisków?  
3) przygotować zestaw do pobrania wycisków?  
4) przygotować zestaw do korekty zgryzu?  
5) określić, do czego służą kleszcze protetyczne?  
6) określić do czego służą kleszcze ortodontyczne?  

21
4.6. Instrumenty i aparaty do usuwania złogów nazębnych
Do usuwania złogów nazębnych służą narzędzia ręczne:
− sierp mały i duży,
− skrobaczki haczykowate,
− haczyki (lewy, prawy),
− lemiesze (lewy, prawy),
− pilniczki,
− kiretki.
Urządzenia ultradźwiękowe służą do usuwania złogów i nalotów nazębnych:
− skalery (za pomocą różnych końcówek),
− piezodenty,
− piaskarki (za pomocą piasku i wody).
Uważa się, że skaning maszynowy jest korzystniejszy od ręcznego jednak trzeba
pamiętać, aby wykonany był bardzo delikatnie. Po usunięciu złogów należy zęby
wypolerować. Do tego celu używamy szczoteczek i gumeczek na kątnicę.
1. Jak dzieli się narzędzia do usuwania złogów nazębnych?
2. Jakie znasz ręczne instrumenty do usuwania złogów nazębnych?
3. Jakie znasz urządzenia ultradźwiękowe do usuwania złogów nazębnych?
4. Do czego służy piaskarka?
5. Jakie czynności musimy wykonać po skalingu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj stanowisko do przyjęcia pacjenta, który zgłosił w celu usunięcia złogów
nazębnych przy pomocy urządzeń ultradźwiękowych.
2) przygotować instrumentarium diagnostyczne,
3) przygotować urządzenia ultradźwiękowe do usuwania złogów nazębnych,

22
− urządzenia i instrumentarium do usuwania złogów nazębnych,
Ćwiczenie 2
Przygotuj stanowisko do przyjęcia pacjenta, który zgłosił się w celu usunięcia złogów
nazębnych instrumentami ręcznymi.
3) przygotować narzędzia ręczne do usuwania złogów nazębnych,
− instrumentarium do usuwania złogów nazębnych
− instrumentarium diagnostyczne
− karta pacjenta, długopis
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału narzędzi do usuwania złogów nazębnych?  
2) dobrać instrumenty potrzebne do usuwania ręcznie złogów
nazębnych?  
3) przygotować aparaturę do usuwania złogów nazębnych
ultradźwiękowo?  
4) przygotować piaskarkę?  
5) przygotować urządzenia do skalingu?  
6) wyjaśnić działanie piaskarki?  

23
4.7. Zestawy do iniekcji i ligaturowania zębów
Do wykonania wstrzyknięcia środka znieczulającego potrzebny jest zestaw
instrumentów:
− szczypczyki (pęseta) jałowa – do złożenia części strzykawki lub założenia igły na
strzykawkę,
− strzykawka typu „Carpula” lub strzykawki jednorazowego użytku typu Luer o różnej
pojemności, fabrycznie wysterylizowane,
− igły jednorazowego użytku o różnych rozmiarach do nabrania leku znieczulającego
z ampułki oraz druga igła do wykonania wstrzyknięcia, fabrycznie wysterylizowane
w hermetycznych opakowaniach. Do znieczuleń nasiękowych używa się igieł o długości
ok. 17 mm, a do przewodowych ok. 55 mm. Igła do strzykawki typu „Carpula” ma dwa
ostre końce o różnej długości. Krótszy koniec igły służy do przebicia korka naboju
z lekiem znieczulającym znajdującego się w strzykawce, a dłuższy do wykonania
wstrzyknięcia,
− pilnik do odpiłowania szyjki ampułki z lekiem znieczulającym.
Ligaturowanie zębów stosuje się po urazach, po zabiegach chirurgicznych oraz przy
leczeniu periodontopatii. Do ligaturowania zębów potrzebne są:
− kleszczyki do przycinania drutu i doginania ligatury,
− drut (ligatura druciana),
− materiał wzmacniający ligaturę,
− zgłębnik,
− nożyczki,
− gaziki,
− narzędzia diagnostyczne.
1. Jaki sprzęt wchodzi w skład zestawu do wykonania iniekcji?
2. Jakie instrumenty są potrzebne do unieruchomienia zębów?
3. Jakich igieł używamy do znieczuleń nasiękowych?
4. Jakich igieł używamy do znieczuleń przewodowych?
5. Jak wygląda igła do „Carpuli”?
6. Do czego służy pilnik?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj zestaw do iniekcji przewodowej z wykorzystaniem strzykawki jednorazowego
użycia typu „Luer”.

24
3) przygotować sprzęt niezbędny do wykonania znieczulenia przewodowego,
4) przygotować lek zlecony przez lekarza,
− instrumentarium do iniekcji,
Ćwiczenie 2
Przygotuj zestaw do ligaturowania w celu unieruchomienia zębów siecznych dolnych.
3) przygotować sprzęt niezbędny do ligaturowania zębów,
− instrumentarium do ligaturowania zębów,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przygotować zestaw do podania znieczulenia przewodowego?  
2) przygotować zestaw do podania znieczulenia nasiękowego?  
3) przygotować zestaw do ligaturowania zębów?  
4) opisać igłę do „Carpuli”?  
5) wyjaśnić jakich igieł używamy do znieczuleń przewodowych?  
6) wyjaśnić do czego służy materiał wzmacniający ligaturę?  

25
4.8. Instrumenty do utrzymania suchości w jamie ustnej
Narzędzia do izolacji zębów od dostępu śliny to:
− językotrzymacz Egglera,
− ślinochron (koferdam),
− ślinociąg (końcówki jednorazowego użycia),
− ssak (odpowiednie końcówki).
Ślinociąg służy do słabszego odsysania śliny i wody i jest wystarczający do rutynowych
zabiegów. Ssak jest urządzeniem do zabiegów o większej ilości płynów i większych resztek
(piaskowanie, zabiegi skaningu lub implantacji).
Do założenia ślinochronu (koferdamu) potrzebne są:
− kleszcze do ślinochronu,
− dziurkacz do gumy,
− klamry (odpowiednie do planowanego leczenia poszczególnych zębów)
− ślinochron (płat gumowy),
− nożyczki,
− nić dentystyczna,
− środek poślizgowy,
− ramka twarzowa.
Do izolacji od śliny służą też podstawowe środki opatrunkowe.
1. Do czego służy koferdam?
2. Jakie narzędzia i środki potrzebne są do założenia ślinochronu?
3. Jakie instrumenty służą do izolowania zębów od dostępu śliny?
4. Do czego służy ślinociąg?
5. Do czego służy ssak?
6. Jakie klamry stosujemy do ślinochronu?
7. Z czego wykonany jest ślinochron?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj pacjenta do zabiegu leczenia kanałowego zęba w izolacji od dostępu śliny.
Przygotuj ślinochron w połączeniu ze ślinociągiem w celu izolacji zęba od śliny.
3) dobrać urządzenia i sprzęt do izolacji zębów od dostępu śliny,

26
4) przygotować ślinociąg, dobrać końcówkę,
5) przygotować ssak, sprawdzić sprawność działania
6) przygotować sprzęt niezbędny do założenia ślinochronu,
− unit stomatologiczny,
− narzędzia do izolacji zębów od dostępu śliny,
Ćwiczenie 2
Zaprezentuj działanie ślinociągu i ssaka. Porównaj sposoby i zakres użycia.
3) dobrać urządzenia do izolacji zębów od dostępu śliny,
4) przygotować końcówki do ssaka i ślinociągu,
8) dokonać podziału urządzeń,
− urządzenia do izolacji zębów od dostępu śliny,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić narzędzia służące do izolacji zębów od dostępu śliny  
2) dobrać sprzęt do założenia ślinochronu?  
3) dobrać instrumenty do izolacji zębów od dostępu śliny?  
4) użyć ślinociąg?  
5) zastosować ssak?  
6) rozróżnić klamry do koferdamu do poszczególnych zębów?  
7) określić z jakiego materiału wykonany jest koferdam?  

27
4.9. Instrumenty do wszczepiania implantów
Wszczepianie implantów polega na ich chirurgicznym umieszczeniu w kości szczęki lub
żuchwy. Implant (wszczep) jest zbudowany z materiału obojętnego dla organizmu, takiego,
który nie wchodzi w reakcje z tkankami. Implant łączy się z kością w taki sposób, że jest on
zdolny do podtrzymania uzupełnień protetycznych. Stanowi on jakby „sztuczny korzeń”
kosmetycznych uzupełnień protetycznych.
Zabiegi związane z wszczepianiem implantów wiążą się z koniecznością odbycia kilku
wizyt. Możliwe jest leczenie implantologiczne także na jednej wizycie, pod warunkiem
możliwości dokładnej diagnostyki.
Jeśli leczenie odbywa się na kilku wizytach to musimy wyróżnić: część diagnostyczną,
chirurgiczną i protetyczną.
Diagnostyka:
− badanie pacjenta,
− ocena warunków na podstawie radiogramów,
− pobieranie wycisków do odlania modeli diagnostycznych,
− przedstawia się pacjentowi przebieg leczenia
− ustala koszty leczenia
− przedstawia ewentualne powikłania
− planowanie przebiegu leczenia.
Przygotować należy:
− zestaw narzędzi diagnostycznych oraz
− zestaw do leczenia protetycznego.
Chirurgia:
− umieszcza się implanty w kości w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym,
− wykonuje zabiegi okołoimplantacyjne.
Przygotować należy:
− jałowe fartuchy ochronne, maski, jałowe rękawiczki dla lekarza i asysty,
− jałowe serwety do obłożenia pacjenta,
− zestaw do znieczulenia miejscowego, leki uzgodnione z lekarzem,
− zestaw narzędzi diagnostycznych,
− sprawny ssak i ślinociąg, sprawne końcówki i inne urządzenia pomocnicze,
− wiertła o różnych rozmiarach,
− implanty, które umieszcza się w nawierconych otworach za pomocą końcówki
o kontrolowanej sile nacisku przy szybkości 45 obrotów na min lub ręcznego wkrętaka
o określonym nacisku i momencie obrotowym,
− śruby do umieszczenia w przygotowanych podstawach implantów,
− zestaw do szycia dziąsła (imadło, igła chirurgiczna, nici chirurgiczne niewchłanialne).
Protetyka
Po odsłonięciu implantów, pobierany jest wycisk z transferami. Następnie protezownia
wykonuje nadbudowę protetyczną, którą w gabinecie osadza się na łącznikach. Może być ona
przykręcona lub przyklejona. Przed końcowym dokręceniem filara wykonywany jest
radiogram, w celu upewnienia się, że jest on odpowiednio umieszczony w implancie.

28
1. Jakie narzędzia przygotujesz do diagnostyki implantologicznej?
2. Jakie narzędzia przygotujesz do fazy chirurgicznej przy implantacji?
3. Jakie narzędzia przygotujesz do fazy protetycznej przy implantacji?
4. Jakiego materiału wykonany jest implant?
5. Do czego służą transfery?
6. W jakim celu wykonujemy dodatkowy radiogram?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj narzędzia potrzebne do zaplanowania leczenia za pomocą wszczepienia
implantów.
3) dobrać narzędzia potrzebne do dokładnej diagnostyki implantologicznej,
7) dokonać podziału narzędzi,
− karta pacjenta,
− wyposażony gabinet stomatologiczny,
− zestaw do leczenia protetycznego,
Ćwiczenie 2
Do gabinetu stomatologicznego zgłosił się pacjent w celu przeprowadzenia zabiegu
wszczepienia implanta do kości szczęki. Przygotuj instrumentarium potrzebnego zabiegu
chirurgicznego.
3) dobrać narzędzia potrzebne do części chirurgicznej implantacji,

29
− karta pacjenta,
− wyposażony gabinet stomatologiczny,
− instrumentarium stosowane podczas wszczepiania implantów,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić skład instrumentarium stosowanego podczas wszczepiania
implantów?  
2) scharakteryzować instrumentarium stosowane podczas wszczepiania
implantów?  
3) wyjaśnić, do czego służą poszczególne instrumenty stosowane
podczas wszczepiania implantów?  
4) powiedzieć z czego wykonany jest implant?  
5) wyjaśnić do czego służą transfery?  
6) wyjaśnić w jakim celu wykonujemy dodatkowy radiogram?  

30
4.10. Ocena doboru urządzeń oraz instrumentów do zabiegów
stomatologicznych
Zabiegi stomatologiczne można ogólnie podzielić na profilaktyczne i lecznicze. Dobór
urządzeń i instrumentów do poszczególnych zabiegów stomatologicznych uzależniony jest od
stosowanej metody profilaktyki lub leczenia oraz rodzaju zabiegu (zachowawcze
z endodoncją, chirurgiczne, protetyczne, ortodontyczne). Na wybór danej metody leczenia
mają wpływ: rodzaj patologii w obrębie jamy ustnej, wiek pacjenta, życzenie pacjenta oraz
możliwości i umiejętności lekarza.
Najistotniejszym kryterium oceny doboru urządzeń oraz instrumentów jest :
1) bezpieczeństwo pacjenta i personelu,
2) skuteczność wykonywanych zabiegów (realizacja zaplanowanego celu),
3) zadowolenie pacjenta.
Stomatologia dzieli się na różne specjalności. Pacjent z określonym problemem
w obrębie jamy ustnej i narządu żucia powinien trafić do lekarza określonej specjalności.
Lekarze stomatolodzy poszczególnych specjalności specjalizują się w wykonywaniu
specyficznych zabiegów stomatologicznych. Musisz umieć dobierać instrumenty oraz
urządzenia do poszczególnych zabiegów. Działy stomatologii to:
− stomatologia zachowawcza z endodoncją obejmuje wczesną profilaktykę, leczenie chorób
zębów i błony śluzowej jamy ustnej oraz chorób przyzębia w zakresie podstawowym, oraz
leczenie próchnicy powikłanej,
− protetyka stomatologiczna polega na wykonywaniu i zastosowaniu różnego rodzaju
uzupełnień protetycznych, głównie u osób dorosłych,
− pedodoncja obejmuje profilaktykę i leczenie chorób zębów i jamy ustnej u dzieci,
− chirurgia stomatologiczna obejmuje zabiegi operacyjne na wyrostku zębodołowym i błonie
śluzowej jamy ustnej,
− ortodoncja zajmuje się nieprawidłowościami szczękowo-twarzowymi,
− periodontologia zajmuje się zapobieganiem i leczeniem schorzeń przyzębia oraz błony
śluzowej jamy ustnej,
− chirurgia szczękowo-twarzowa.
1. Czym zajmuje się stomatologia zachowawcza z endodoncją?
2. Czym zajmuje się protetyka stomatologiczna?
3. Czym zajmuje się pedodoncja?
4. Czym zajmuje się chirurgia stomatologiczna?
5. Czym zajmuje się ortodoncja?
6. Czym zajmuje się periodontologia?
7. Czym zajmuje się chirurgia szczękowo-twarzowa?

31
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do poradni zgłosił się pacjent w celu leczenia kanałowego zęba. Jaki rodzaj zabiegu
będzie wykonany. Przygotuj odpowiedni zestaw narzędzi.
3) dobrać narzędzia potrzebne do leczenia kanałowego,
− narzędzia do izolacji zębów od dostępu śliny,
− instrumentarium do leczenia kanałów korzeniowych,
Ćwiczenie 2
Do poradni periodontologicznej zgłosił się pacjent w celu leczenia choroby przyzębia.
Przygotuj zestaw do przyjęcia pacjenta i wykonania zabiegu usunięcia złogów nazębnych.
3) dobrać narzędzia potrzebne do usuwania kamienia,
− narzędzia do usuwania złogów nazębnych,
− instrumentarium pomiaru głębokości kieszonek patologicznych,

32
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić poszczególne specjalności stomatologiczne?  
2) opisać, czym zajmuje się chirurgia stomatologiczna?  
3) opisać, czym zajmuje się ortodoncja?  
4) opisać, czym zajmuje się protetyka?  
5) opisać, czym zajmuje się periodontologia?  
6) opisać, czym zajmuje się pedodoncja?  

33
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!

34
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. W skład podstawowego wyposażenia gabinetu stomatologicznego wchodzi
a) aparatura do narkozy.
b) unit stomatologiczny.
c) umywalka do mycia rąk i narzędzi.
d) piaskarka.
2. Zestaw instrumentów diagnostycznych nie zawiera
a) lusterka stomatologicznego.
b) krążków ściernych.
c) dmuchawki stomatologicznej.
d) zgłębnika stomatologicznego.
3. Opracowanie twardych tkanek zęba wymaga zastosowania
a) tylko narzędzi maszynowych.
b) tylko narzędzi ręcznych.
c) narzędzi maszynowych i ręcznych.
d) łyżek wyciskowych.
4. Do usuwania zębów służą
a) kleszcze Meissnera.
b) kleszcze Kochera.
c) kleszcze Peana.
d) Imadło.
5. Łyżki wyciskowe wchodzą w skład instrumentarium do leczenia
a) endodontycznego.
b) pedodontycznego.
c) protetycznego.
d) chirurgicznego.
6. Do usuwania złogów nazębnych nie stosuje się
a) wierteł diamentowych.
b) pilniczka.
c) kiretki.
d) skrobaczki haczykowatej.
7. Do urządzeń ultradźwiękowych służących usuwaniu złogów nazębnych nie należy
a) raspator.
b) skaler.
c) piezodent.
d) piaskarka.
8. Zestaw do iniekcji z dużym prawdopodobieństwem będzie niezbędny przy
a) usuwaniu zęba.
b) leczeniu ortodontycznym.
c) usuwaniu złogów nazębnych.
d) leczeniu protetycznym.

35
9. W skład zestawu do ligaturowania zębów nie wchodzi
a) językotrzymacz Egglera.
b) drut.
c) zgłębnik.
d) nożyczki.
10. Podczas zabiegu stomatologicznego przewiduje się w polu zabiegowym duże ilości
wody, śliny i dużych resztek pozabiegowych, w związku z tym przygotujesz
a) ślinochron.
b) ślinociąg.
c) ssak.
d) śliniak.
11. Narzędzie do izolacji zębów od dostępu śliny to
a) językotrzymacz Egglera.
b) strzykawka typu „Carpula”.
c) miska gumowe i łopatka.
d) szczękorozwieracz.
12. Implant może być
a) wszczepiony tylko w czasie drugiej wizyty.
b) wszczepiany w warunkach niejałowych.
c) wykonany z tytanu.
d) wszczepiony bez zastosowania znieczulenia.
13. Zestaw narzędzi do szycia dziąsła z największym prawdopodobieństwem będzie
potrzebny przy leczeniu
a) zachowawczym.
b) usunięciu zęba.
c) wszczepieniu implantu.
d) ortodontycznym.
14. Leczeniem chorób narządu żucia u dzieci zajmuje się dział stomatologii zwany
a) protetyka.
b) pedodoncją.
c) periodontologią.
d) choróbchirurgią.
15. Leczeniem chorób przyzębia zajmuje się dział stomatologii zwany
a) ortodoncją.
b) pedodoncją.
c) chirurgią stomatologiczną.
d) periodontologią.
16. Do gabinetu stomatologicznego zgłosił się pacjent w celu usunięcia zęba trzonowego
dolnego. Przygotujesz kleszcze Meissnera o dziobach
a) wąskich.
b) średnich.
c) szerokich.
d) płaskich.

36
17. Pacjent zgłosił się do gabinetu stomatologicznego w celu usunięcia złogów nazębnych
metodą ultradźwiękową, lekarz właśnie kończy zabieg usuwania złogów, jakie
instrumenty będą potrzebne w następnej kolejności
a) szczoteczki i gumki na kątnicę.
b) miska gumowa i łopatka.
c) kleszczyki homeostatyczne.
d) drut, zgłębnik i nożyczki
18. Do znieczuleń przewodowych przygotujesz igły
a) długie.
b) krótkie.
c) średnie.
d) tylko bardzo cienkie.
19. Piaskarka w swoim działaniu wykorzystuje
a) ultradźwięki.
b) wodę, piasek i powietrze.
c) tylko wodę.
d) tylko powietrze.
20. Lemiesz należy do narzędzi
a) kanałowych.
b) do usuwania złogów nazębnych.
c) chirurgicznych.
d) implantologicznych.

37
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ................................................................................................
Dobieranie urządzeń oraz instrumentów do zabiegów stomatologicznych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

38
6. LITERATURA
1. Barnett L. V. (red.): Asystowanie w stomatologii. Podręcznik dla asyst i higienistek
stomatologicznych. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2006
2. Bladowski M. (red.): Technika pracy na cztery ręce w stomatologii ogólnej. Wydawnictwo
SANMEDICA, Warszawa 1999
3. Fejerskov O., Kidd E.: Próchnica zębów – choroba próchnicowa i postępowanie kliniczne.
Wydawnictwo Medyczne, Urban & Partner, Wrocław 2006
4. Jańczuk Z. (red.): Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005
5. Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny. PZWL, Warszawa 2002
6. Musur E., Rejchert S.: Podstawy stomatologii zachowawczej w nauczaniu
przedklinicznym. Wydawnictwo Bart, Warszawa 1999

9. Dobieranie urządzeń i instrumentów do zabiegów stomatologicznych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 9. Dobieranie urządzeń i instrumentów do zabiegów stomatologicznych

Similar to 9. Dobieranie urządzeń i instrumentów do zabiegów stomatologicznych (20)

9. Dobieranie urządzeń i instrumentów do zabiegów stomatologicznych