Aktualne informacje na temat zaburzeń psychicznych osób dorosłych. Omówienie modeli myślenia psychologicznego na temat zaburzeń. Kryteria diagnostyczne. Przegląd metod terapii i ocena ich skuteczności. Pierwsza pomoc w kontakcie z osobą chorą.

1. Zaburzenia psychiczne
osób dorosłych
psychoterapeuta mgr Jacek Ruciński

2. Zdrowie psychiczne - kryteria
● kryterium statystyczne: zdrowy jest każdy, kto jest taki jak
większość ludzi
● kryterium kulturowe: zdrowy jest każdy, kto jest przystosowany
do kultury, w której żyje
● kryterium objawowe (psychiatryczne): zdrowy jest każdy, kto
nie posiada objawów choroby psychicznej

3. Przyczyny zaburzeń psychicznych
somatogenne - nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu, lub
innych oragnów, wpływające na pojawienie się objawów choroby
psychicznej
psychogenne - czynniki psychologiczne wywołujace objawy choroby,
np. nieprawidłowe relacje rodzicielskie, przeżyte traumy
genetyczne - dziedziczne skłonności do zachorowań psychicznych

4. Teoria wyjaśniająca przyczynę zachorowania na chorobę
psychiczną, uwzględniająca wszystkie typy czynników
wywołujących. Zakłada, że aby zaistniała choroba psychiczna,
człowiek musi charakteryzować się potencjałem
psychopatogennym (predyspozycją genetyczną) oraz musi
wystąpić sytuacja aktywująca ten potencjał. Trzecim
czynnikiem dodanym stosunkowo niedawno jest specyficzny
model wychowania tzw. klimat emocjonalny rodziny chorego.
Model podatność - stres

5. Rodzaje zaburzeń psychicznych
● zaburzenia psychotyczne
● zaburzenia afektywne
● zaburzenia osobowości
● zaburzenia lękowe
● zaburzenia odżywiania

6. Potencjalnie najcięższe zaburzenie psychiczne zaburzające odbiór
rzeczywistości i pogarszającą się samoświadomość pacjenta.
Specyficzne objawy schizofrenii uniemożliwiają prawidłowe
funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie, ich skutki bywają
niebezpieczne dla otoczenia chorego oraz dla niego samego
(zachowania agresywne, autoagresywne, zdarzają się także
samobójstwa).
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

7. Objawy schizofrenii kluczowe dla postawienia diagnozy:
• halucynacje - spostrzeżenia nie mające podstaw w rzeczywistości,
będące jednak odbierane jako zewnętrzne w przeżyciu pacjenta
• urojenia - sztywne, błędne przekonania, niepodzielane przez inne
osoby z tego samego kręgu kulturowego lud edukacyjnego
• zjawisko bierności - przekonanie chorego, że jego myśli lub
działania nie są inicjowane przez niego, lecz przez inną siłę
zewnętrzną
• ingerencja w myśli - przekonanie o ingerowaniu w myśli pacjenta
przez inne osoby, siły, czy zjawiska
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

8. Pozostałe objawy:
• brak wglądu
• anomalie w poruszaniu się
• anomalie w wyrażaniu emocji
• objawy związane z nastrojem
• anomalie mowy
• zanik popędu
• obniżenie możliwości intelektualnych
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

9. Podtypy schizofrenii:
• paranoidalna
• hebefreniczna
• katatoniczna
• prosta
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

10. Leczenie
Podstawową częścią leczenia jest farmakoterapia z użyciem leków
przeciwpsychotycznych wpływających głównie na aktywność
neuroprzekaźników, głównie dopaminy, rzadziej histaminy. Leki pozwalają
ograniczyć objawy związane z tzw. produkcją psychotyczną, ich
przyjmowanie po zakończeniu epizodu psychotycznego pozawala
zredukować ryzyko ewentualnych nawrotów ostrych stanów
psychotycznych.
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

11. Leczenie
Uzupełniającą częścią leczenia jest psychoterapia mająca na celu głównie
pomoc w przywróceniu choremu prawidłowego funkcjonowania w
społeczeństwie, stąd przeważają w niej elementy psychoedukacyjne (np.
trening umiejętności społecznych).
W niektórych przypadkach wskazana jest też terapia rodzinna, której
efektem może być między innymi wsparcie bliskich pacjenta w radzeniu
sobie z jego chorobą.
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

12. “Pierwsza pomoc”
Chory na schizofrenię nie ma świadomości swojego zaburzenia. Ponieważ
dominującą odmianą tej choroby jest podtyp paranoidalny - pacjent jest
na ogół negatywnie nastawiony do osób chcących mu pomóc.
Podstawowym celem w pierwszym kontakcie jest zdobycie zaufania
chorego, przekonanie go do skorzystania z pomocy. Nie powinno się
zaprzeczać objawom - dyskutowanie z omamami lub urojeniami na ogół
jest nieskuteczne, wzbudza też nieufność pacjenta. Warto spróbować
poznać jego świat i przemówić jego językiem aby nakłonić go do podjęcia
leczenia.
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

13. “Pierwsza pomoc”
Podstawową kwestią jest też zadbanie o fizyczne bezpieczeństwo pacjenta
i innych osób, którym może on zagrażać. W przypadku zachowań
agresywnych należy niezwłocznie poinformować odpowiednie służby
(pogotowie, policję, numer alarmowy 112).
Zaburzenia psychotyczne - schizofrenie

14. Kolejne ciężkie zaburzenie psychiczne związane jest z nastrojem. Termin
afekt jest znaczeniowo odrobinę szerszy, obejmuje bowiem odczuwanie
nastroju przez człowieka a także jego zewnętrzne oznaki. Zmiany
nastroju są najzupełniej normalne w funkcjonowaniu psychicznym.
Zaburzenia obejmują ich zakłócenia (zniekształcenia) w kierunku
obniżenia - depresja, jak również podwyższenia - mania. Ważnym
kryterium zaburzenia afektu jest także czas jego trwania - zmiany mogą
utrzymywać się tygodniami, czasem nawet miesiącami. Zaburzenia
afektywne mają destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie społeczne i
emocjonalne chorego. Są statystycznie najczęstszą przyczyną
samobójstw spośród wszystkich zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia afektywne

15. Poszczególne formy zaburzeń depresyjnych różnią się od siebie przede
wszystkim nasileniem objawów. Wspólnym mianownikiem zawsze będzie
obniżony nastrój dominujący w przeżywaniu pacjenta. W przypadku
cięższych stanów dochodzić będzie także do zmian w osobowości,
sposobach myślenia, trwałego poczucia beznadziei, poczucia winy.
Stosując to kryterium możemy wyróżnić następujące typy: wielką
depresję, łagodny stan depresyjny oraz wydłużoną reakcję depresyjną.
Depresje można podzielić także na te, które aktywowane zostały
konkretnym wydarzeniem z życia pacjenta - depresja reaktywna oraz
takie, których pojawieniu się nie towarzyszył żaden zewnętrzny czynnik -
depresja endogenna.
Zaburzenia afektywne - depresja

16. Objawy choroby depresyjnej:
• objawy związane z nastrojem: trwałe i uporczywe obniżenie nastroju,
mogące się pojawiać dzienne wahania nastroju
• specyficzne myślenie: pesymistyczne i ponure, najczęściej
nacechowane poczuciem winy; często powiązany jest z nim też
swoisty sposób mówienia, powolny i monotonny; w poważnych
przypadkach pojawiać się mogą urojenia lub myśli samobójcze
• objawy somatyczne: zaburzenia snu - bezsenność lub krótkie okresy
snu przeplatane trudnościami z zaśnięciem oraz towarzyszące im w
ciągu dnia poczucie ustawicznego zmęczenia i senności, spadek
apetytu, ospałość, zanik popędu seksualnego, hipochondria,
męczliwość
Zaburzenia afektywne - depresja

17. Objawy choroby depresyjnej:
• wpływ na zachowanie: brak zdolności do przeżywania radości, tzw.
anhedonia, niski poziom energii, trudności w zmobilizowaniu się do
wykonywania czasem najprostszych czynności codziennych, utrata
zainteresowania sobą, oraz otoczeniem, utrata dbałości o wygląd
zewnętrzny, spowolnienie
Aby zdiagnozować zaburzenie depresyjne określona ilość objawów musi
utrzymywać się nieprzerwanie przez minimum dwa tygodnie
Zaburzenia afektywne - depresja

18. Leczenie
Nieodzownym elementem leczenie depresji jest farmakoterapia lekami
stymulującymi pracę neuroprzekaźników. Charakterystyczną cechą
zdecydowanej większości tych leków, jest to, że właściwe ich działanie
pojawia się po dwóch do czterech tygodniach od rozpoczęcia kuracji.
W psychoterapii główną aktywnością jest zmiana utrwalonych schematów
myślenia, poprawa samooceny oraz analiza relacji z istotnymi osobami,
zwłaszcza relacji z rodzicami pacjenta.
Zaburzenia afektywne - depresja

19. Zaburzenie maniakalne stanowi swego rodzaju drugi biegun zaburzeń
nastroju. Stanowi niejako lustrzane odbicie wielkiej depresji.
Charakteryzuje się głównie wyraźnie podwyższonym nastrojem i zbyt
dobrym samopoczuciem. Choroby te mają charakter epizodyczny, długość
trwania epizodu maniakalnego to zwykle kilka tygodni, po których
następuje stopniowy powrót do w miarę normalnego funkcjonowania.
W wyniku epizodów maniakalnych cierpią głównie relacje chorego z
otoczeniem, zdarza się także, że próba zrealizowania nierealistycznych
planów odbija się znacząco niekorzystnie na sytuacji zawodowej i
materialnej pacjenta.
Zaburzenia afektywne - mania

20. Objawy choroby maniakalnej:
• objawy związane z nastrojem: ekspansywne zachowanie, podwyższony
nastrój, nadmierna pewność siebie i przesadna wiara we własne
możliwości; możliwe są także impulsywne zachowania, nagłe popadanie
w stan irytacji, a nawet zachowania agresywne
• anomalie w myślach i sposobie mówienia: przyśpieszenie mowy,
gonitwa myśli
• objawy psychotyczne: zdarzają się urojenia i halucynacje zgodne z
dominującym nastrojem, o charakterze wielkościowym
• specyficzne zachowanie: zaburzenia snu, oddawanie się gorączkowej
aktywności, snucie wielkich planów przy jednoczesnym braku zdolności
do doprowadzenia ich do końca, zaniedbywanie wyglądu i obowiązków
Zaburzenia afektywne - mania

21. Leczenie
W przypadku ostrych epizodów często konieczna jest hospitalizacja ze
względu na konieczność sprawowania kontroli nad poczynaniami
pacjenta. Stosunkowo dobrze działa farmakoterapia oparta na lekach
przeciwpsychotycznych i licie. Lit stosowany jest także po zakończeniu
właściwej terapii jako regulator nastroju.
Zaburzenia afektywne - mania

22. Choroba afektywna dwubiegunowa
Jest szczególnym rodzajem zaburzenia nastroju. Polega na występowaniu
przemiennych epizodów depresyjnych i maniakalnych. W
najpoważniejszych przypadkach może dojść również do wystąpienia
objawów psychotycznych, głównie urojeń, czasem też omamów.
Leczona głównie farmakologicznie, dość często konieczne są powtarzające
się okresowo hospitalizacje.
Zaburzenia afektywne - mania

23. • baby blues
• depresja poporodowa
• psychoza poporodowa
Ponieważ zaburzenia te mają charakter stricte reaktywny na ogół
chorujące kobiety dobrze reagują na wsparcie emocjonalne oraz łagodną
farmakoterapię. Stany te leczone nie trwają zbyt długo a odsetek
wyleczeń jest bardzo wysoki.
Zaburzenia afektywne - związane z urodzeniem
dziecka

24. “Pierwsza pomoc”
Interwencja w przypadku zaburzeń nastroju należy do jednej z najtrudniejszych w
psychoterapii. Dzieje się tak ze względu na zniekształcenia myślenia i odbioru
rzeczywistości przez chorych. Szczególnie trudno jest przekonać chorych do
podjęcia leczenia - w przypadku depresji z powodu wyuczonej bezradności i
wyuczonego braku nadziei, w przypadku manii z powodu pozytywnych odczuć
doświadczanych w czasie trwania epizodu.
Pierwszym krokiem w sytuacji podejrzenia wielkiej depresji jest ocena potencjału
suicydalnego oraz odpowiednia na niego reakcja. Wzmianka chorego o myślach
samobójczych zawsze powinna wzmagać najwyższą czujność. W sytuacjach gdy
pojawia się zagrożenie samobójstwem (uporczywe myśli, przebyte w przeszłości
próby oraz stan obniżonego nastroju konieczne jest przedsięwzięcie wszelkich
możliwych środków ostrożności, z wezwaniem pogotowia i hospitalizacją włącznie.
Zaburzenia afektywne

25. Grupa zaburzeń związanych z patologicznym odczuwaniem i
przeżywaniem lęku (który sam w sobie stanowi naturalną i integralna
część wyposażenia psychicznego człowieka). Patologia lęku związana
jest przede wszystkim z nieproporcjonalnością w stosunku do realnego
zagrożenia.
Zaburzenia lękowe

26. Objawy patologicznego doświadczania lęku:
• objawy psychologiczne: poczucie zagrożenia, złe przeczucia,
narastająca panika, obawa o rychłą śmierć, bądź utratą kontroli nad
swoimi funkcjami cielesnymi
• objawy somatyczne (cielesne): palpitacje i hiperwentylacja, ucisk w
piersiach, trudności z oddychaniem, czasem nawet bezdech, suchość
w ustach, konieczność skorzystania z toalety; zwiększone napięcie
mięśni może być odczuwane jako ból głowy
Zaburzenia lękowe

27. Objawy patologicznego doświadczania lęku:
• objawy odzwierciedlające zwiększone pobudzenie: niepokój,
niezdolność do odprężenia się, może pojawiać się nieuzasadniona
irytacja na inne osoby, trudności z zasypianiem, strachliwość,
trudności z koncentracją uwagi
Zaburzenia lękowe

28. Fobie - grupa chorób, w których pacjenci odczuwają irracjonalny,
nieproporcjonalny lęk przed konkretnymi bodźcami, z tego powodu za
wszelką cenę ich unikają:
• fobie specyficzne - związane z konkretnymi bodźcami lub obiektami, np.
arachnofobia, akrofobia, brontofobia
• fobia społeczna - obawy przed znalezieniem się w centrum uwagi innych ludzi
• agorafobia - lęk patologiczny odczuwany w sytuacjach przebywania poza
domem w miejscach publicznych
• zespół paniki - może towarzyszyć epizodycznie fobiom lub stanowić
samodzielną kategorię zaburzenia
Zaburzenia lękowe

29. • zespół paniki - może towarzyszyć epizodycznie fobiom lub stanowić
samodzielną kategorię zaburzenia - stanowi on krótkotrwałe, lecz
bardzo nieprzyjemne epizody skrajnego lęku, towarzyszy mu na ogół
chęć natychmiastowego powrotu do domu, znalezienia się w
bezpiecznym emocjonalnie otoczeniu w towarzystwie zaufanych ludzi
Zaburzenia lękowe

30. Zespół lęku uogólnionego
Zaburzenie objawowo polegające na chronicznym przeżywaniu lęku o
mniejszym niż w przypadku fobii natężeniu, którego dodatkowo nie da się
powiązać z żadnym konkretnym bodźcem aktywującym. Nazywany inaczej
lękiem neurotycznym. Często towarzyszą mu objawy depresyjne.
Większość specjalistów doszukuje się jego przyczyn w nieświadomej
konfliktowości pacjentów, stąd skuteczną metodą leczenia wydają się być
psychoterapie wglądowe.
Zaburzenia lękowe

31. Zespół stresu pourazowego (PTSD)
Objawy lękowe i obniżony nastrój utrzymujące się przez dłuższy niż
przeciętnie czas po przeżyciu traumatycznego doświadczenia.
Pozostałe objawy:
• uporczywe objawy lękowe
• unikanie
• nawracające natrętne żywe wspomnienia lub koszmarne sny
odtwarzające traumę
W większości przypadków w leczeni wystarczające jest podanie przez krótki
czas leków uspokajających i nasennych oraz psychoterapia wspierająca
Zaburzenia lękowe

32. Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne
Choroba ta polega na przymusie powtarzania określonych czynności
(kompulsji), którym na ogół towarzyszą nawracające uporczywie myśli
(obsesje). Pacjenci rytualizują swoje życie, w przypadku niedopełnienia
rytuałów wzrasta u nich poziom lęku, nasilają się także obsesyjne myśli.
Zaburzenie to mocno utrudnia funkcjonowanie społeczne, z jednej strony
uniemożliwiając życie poza schematami, z drugiej wpływając na odbiór ich
osoby jako dziwaków.
Zaburzenia lękowe

33. Leczenie
W przypadku silnego chronicznego lęku, któremu towarzyszą na ogół
depresyjne objawy stosuje się farmakologię antydepresyjną. Jednak
kluczowa w długoterminowym leczeniu jest psychoterapia skupiona na
analizie sfery konfliktowej pacjenta. Psychoterapia ta jest zwykle
długotrwała i okresowo może nieść ze sobą nasilenie objawów. Jeśli
pacjent wytrwa i zakończy psychoterapię pomyślnie przynosi ona na ogół
trwałą poprawę samopoczucia i w dużym stopniu redukuje ryzyko
nawrotów objawów.
Zaburzenia lękowe

34. “Pierwsza pomoc”
W przypadku pojawienia się silnych objawów lęku można skutecznie pomóc
cierpiącej osobie. Należy zapewnić ją, że kontrolujemy sytuację i zadbamy o jej
bezpieczeństwo, warto też nazwać stan, w jakim się znajduje. Pomocna może
być próba ustabilizowania oddechu w sytuacji hiperwentylacji, należy
poinstruować pacjenta aby starał się oddychać przeponą równymi i głębokimi
oddechami. Warto zadbać aby nasz głos był łagodny jednak dość stanowczy
oraz pozostać przy nim w miarę możliwości do ustąpienia objawów lęku. W
sytuacji fobii specyficznych pomaga jak najszybsze usunięcie bodźca
wywołującego lęk. Inaczej niż w przypadku zaburzeń psychotycznych i
afektywnych warto wspomnieć o możliwości konsultacji psychologicznej jako
czynniku który może przynieść ulgę cierpiącej osobie.
Zaburzenia lękowe

35. Główne rodzaje zaburzeń osobowości wyróżniane w klasyfikacjach:
• osobowość paaranoiczna
• osobowość schizoidalna
• osobowość dyssocjalna
• osobowość chwiejna emocjonalnie
• osobowość histrioniczna
• osobowość anankastyczna
• osobowość lękliwa
• osobowość zależna
Zaburzenia osobowości

36. Cechy wspólne funkcjonowania osób cierpiących na zaburzenia
osobowości:
• trudności w relacjach interpersonalnych - pacjenci nie potrafią funkcjonować
w bliskości emocjonalnej, gdy wchodzą z kimś w bliższą relację zaczynają na
ogół przejawiać niezrozumiałe reakcje emocjonalne prowadzące na ogół do
zerwania relacji
• łatwość ulegania skrajnym emocjom - reakcje emocjonalne nieadekwatne do
bodźca, często porywcze, uleganie czasem skrajnym emocjom w krótkich
odstępach czasu
• słaby wgląd w funkcjonowanie psychiczne - swoje oraz innych, szybkie
kategoryzowanie, nieumiejętność znoszenia ambiwalencji emocjonalnej
Zaburzenia osobowości

37. Cechy wspólne funkcjonowania osób cierpiących na zaburzenia
osobowości:
• lokowanie przyczyn niepowodzeń na zewnątrz - winę za porażki i
niepowodzenia życiowe osób zaburzonych osobowościowo, według nich
zawsze ponoszą zewnętrzne czynniki lub osoby - jest to efekt powszechnie
używanego mechanizmu obronnego projekcji - jednego z dominujących w
tym zaburzeniu
• czarno - biały obraz świata - w wyniku stosowania drugiego kluczowego
mechanizmu obronnego - rozszczepienia (splittingu) - obiekty spostrzegane
są jako wyłącznie dobre lub wyłącznie złe; prowadzi to do częstych zmian
nastawienia emocjonalnego do najbliższych, których osoby zaburzone
osobowościowo zdają się jednego dnia kochać, drugiego nienawidzić
Zaburzenia osobowości

38. Leczenie
Zaburzenia osobowości należą do najtrudniej wyleczalnych zaburzeń
psychicznych. Farmakologię stosuje się głównie objawowo, do regulacji
nastroju, ewentualnie ograniczenia objawów psychotycznych w sytuacjach
dekompensacji.
Dominującą metodą leczenia jest psychoterapia ekspresywna - polegająca
na próbach integracji pofragmentowanej tożsamości pacjenta.
Psychoterapia ta jest długotrwała i trudna z uwagi na duże ilości
odreagowań i tendencje do zrywania relacji.
Zaburzenia osobowości

39. Możliwości leczenia zaburzeń
psychicznych
● Leczenie szpitalne (oddział zamknięty bądź dziennego pobytu)
● Leczenie psychiatryczne ambulatoryjne (w gabinecie)
● Psychoterapia indywidualna
● Psychoterapia grupowa
● Psychoterapia rodzinna (np. systemowa terapia rodzin)
● Grupa wsparcia

40. • Grzesiuk L., Styła A., Psychoterapia bez tajemnic, Diffin, Warszawa
2009.
• Cierpiałkowska L., Psychopatologia, Scholar, Warszawa 2014.
• Kubacka - Jasiecka D., Interwencja kryzysowa,WAiP, Warszawa 2010.
• Feltham C., Horton I., Poradnictwo i psychoterapia, GWP, Sopot
2013.
• Rydzyński Z., Psychiatria - podręcznik dla studentów psychologii,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996.
• Stirling J.D., Hellewell S.E., Psychopatologia, GWP, Gdańsk 2005.
Polecana literatura