ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930) Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1. Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
1. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ
Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com
 Προσφυγική δήλωση εκκαθάρισης
περιουσιακών στοιχείων

2.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Όπως είδαμε, η Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας
και Τουρκίας προέβλεπε την αποζημίωση των ανταλλάξιμων προσφύγων
για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους, από το κράτος
υποδοχής. Το έργο της εκτίμησης της αξίας των εκατέρωθεν περιουσιών
που εγκαταλείφθηκαν ανέλαβε η Μικτή Επιτροπή. Για να βοηθήσει το έργο
της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη Μικτή Επιτροπή συστάθηκε το 1924 η
Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών που υπαγόταν στο Υπουργείο
Γεωργίας. Για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της, ιδρύθηκαν κατά
τόπους Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών.
Ποιοι φορείς
ανέλαβαν την
εκτίμηση
Το έργο της εκτίμησης των περιουσιών προχωρούσε αργά και η δυσφορία
του προσφυγικού κόσμου, που βρισκόταν σε απόγνωση, μεγάλωνε. Έτσι,
υιοθετήθηκε η λύση να δοθεί μια προκαταβολή μέχρι την τελική
αποπληρωμή της αξίας της περιουσίας που εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία,
αφού πρώτα το ελληνικό Δημόσιο προέβαινε σε προσωρινή εκτίμηση της.
Η Εθνική Τράπεζα ανέλαβε να πληρώσει στους ανταλλάξιμους την
προκαταβολή αυτή.
Η καθυστέρηση
και η λύση της
προσωρινής
εκτίμησης

3.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Η προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών έγινε με βάση τις δηλώσεις που
υποβλήθηκαν στα κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής. Οι αιτήσεις των
δικαιούχων θα εξετάζονταν από ειδικές επιτροπές προσφύγων,
συμπατριωτών των ενδιαφερομένων. Εάν θεωρούνταν ανακριβείς,
προβλεπόταν αναθεώρηση τους από ένα Ανώτατο Συμβούλιο.
Καθορίστηκαν επίσης τα περιουσιακά στοιχεία για τα οποία καταβαλλόταν
αποζημίωση. Η προκαταβολή θα δινόταν σ' εκείνους που δεν είχαν μέχρι
τότε αποκατασταθεί.
Η διαδικασία της
προσωρινής
εκτίμησης
Για την οριστική εκτίμηση των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν στην
Τουρκία συστάθηκαν Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης και
Δευτεροβάθμιες Επιτροπές, για προβλήματα που ενδεχομένως θα
ανέκυπταν. Με την πάροδο του χρόνου η ολοκλήρωση του έργου της
εκτίμησης των περιουσιών φαινόταν όλο και πιο μακρινή. Το έργο ήταν
τεράστιο και επιπλέον η όλη διαδικασία υπονομευόταν από την τουρκική
πλευρά.
Φορείς που
ανέλαβαν την
οριστική
εκτίμηση

4. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ
ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ

5. Μικτή
Επιτροπή
• Το έργο της εκτίμησης της αξίας
των εκατέρωθεν περιουσιών που
εγκαταλείφθηκαν ανέλαβε η
Μικτή Επιτροπή.
Γενική
Διεύθυνση
Ανταλλαγής
Πληθυσμών
• Για να βοηθήσει το έργο της ελληνικής
αντιπροσωπείας, στη Μικτή Επιτροπή
συστάθηκε το 1924 η Γενική Διεύθυνση
Ανταλλαγής Πληθυσμών που υπαγόταν
στο Υπουργείο Γεωργίας.
Γραφεία
Ανταλλαγής
Πληθυσμών
• Για την αποτελεσματικότερη
λειτουργία της,
ιδρύθηκαν κατά
τόπους Γραφεία
Ανταλλαγής
Πληθυσμών.
Όρος ΣύμβασηςΛοζάνης για τις περιουσίες - Φορείς εκτίμησης περιουσιών
Όπως είδαμε, η Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας προέβλεπε
την αποζημίωση των ανταλλάξιμων προσφύγων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν στις
πατρίδες τους, από το κράτος υποδοχής.

6.  Ξεριζωμός. Ο προσφυγικός πλούτος μέσα σ' ένα σεντούκι. Αρχείο Κώστα Φωτιάδη.
http://anemourion.blogspot.gr/2016/01/blog-post_4.html

7. Η καθυστέρηση και η λύση της προσωρινής εκτίμησης
Το έργο της εκτίμησης των περιουσιών προχωρούσε αργά
 και η δυσφορία του προσφυγικού κόσμου, που βρισκόταν σε απόγνωση, μεγάλωνε.
Έτσι, υιοθετήθηκε η λύση
να δοθεί μια προκαταβολή
 μέχρι την τελική αποπληρωμή της αξίας της περιουσίας που
εγκαταλείφθηκε στηνΤουρκία,
αφού πρώτα το ελληνικό Δημόσιο προέβαινε
 σε προσωρινή εκτίμηση της.
Η ΕθνικήΤράπεζα ανέλαβε
 να πληρώσει στους ανταλλάξιμους την προκαταβολή αυτή.

8. Διαδικασία προσωρινής εκτίμησης
Η προσωρινή εκτίμηση των
περιουσιών έγινε με βάση τις
δηλώσεις που υποβλήθηκαν στα
κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής.
Οι αιτήσεις των δικαιούχων
 θα εξετάζονταν από ειδικές
επιτροπές προσφύγων,
συμπατριωτών των
ενδιαφερομένων.
 Εάν θεωρούνταν ανακριβείς,
προβλεπόταν αναθεώρηση τους από
ένα Ανώτατο Συμβούλιο.
Καθορίστηκαν επίσης τα
περιουσιακά στοιχεία για τα οποία
καταβαλλόταν αποζημίωση.
Η προκαταβολή θα δινόταν σ'
εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε
αποκατασταθεί.

9. Διαδικασία οριστικής εκτίμησης
Για την οριστική εκτίμηση των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν στην
Τουρκία
 συστάθηκαν Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης
 και Δευτεροβάθμιες Επιτροπές, για προβλήματα που ενδεχομένως
θα ανέκυπταν.
Με την πάροδο του χρόνου
 η ολοκλήρωση του έργου της εκτίμησης των περιουσιών φαινόταν
όλο και πιο μακρινή.
Το έργο ήταν τεράστιο
 και επιπλέον η όλη διαδικασία υπονομευόταν από την τουρκική
πλευρά.

10. ■Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση (30-1-1923) για
την αποζημίωση των ανταλλαξίμων, ποιοι φορείς
ενεπλάκησαν στη σχετική διαδικασία και ποια λύση έδωσε
το κράτος στο πρόβλημα αυτό; Να λάβετε υπ’ όψιν και την
πηγή 18 που παρατίθεται στη σελ. 160 του σχολικού
βιβλίου.
Το ένατο άρθρο της Σύμβασης της Λοζάνης.
Άρθρον 9
Η ακίνητος, αγροτική ή αστική περιουσία, η ανήκουσα εις τους μετανάστας, εις
τας εν τω άρθρω 9 αναφερομένας κοινότητας, ως και η παρά των μεταναστών ή
των κοινοτήτων εγκαταλειπομένη κινητή περιουσία θέλουσιν εκκαθαρισθή
συμφώνως προς τας κατωτέρω διατάξεις υπό των μικτών επιτροπών των
προβλεπομένων εν άρθρω 11. Αι περιουσίαι αι κείμεναι εις τα εδάφη τα
υπαγόμενα εις την υποχρεωτικήν ανταλλαγήν, ανήκουσαι δε εις εκκλησιαστικά ή
εις ευαγή καθιδρύματα, κοινοτήτων εγκατεστημένων εις έδαφος μη υπαγόμενον
εις την ανταλλαγήν θέλουσιν ομοίως εκκαθαρισθή υπό τους αυτούς όρους.

11. ΘΕΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ:
Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών (1924) -
Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών (1924)
Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης- Δευτεροβάθμιες
Επιτροπές Εκτίμησης

12. ΘΕΜΑ 1
Αφού μελετήσετε το παράθεμα να απαντήσετε στο ακόλουθο ερώτημα: Πώς
διασφαλιζόταν η ακρίβεια των στοιχείων που αφορούσαν τις
διεκδικούμενες περιουσίες;
ΠΗΓΗ
Στη Μυτιλήνη λειτούργησε το «Μεικτόν Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Επαρχίας Κυδωνιών -
Μοσχονησίων και πέριξ», που αντικατέστησε το σύλλογο «Κοινότης Κυδωνιών,
Μοσχονησίων και πέριξ». Στο αρχείο της Ενώσεως Κυδωνιατών σώζεται η
αλληλογραφία του Συμβουλίου και τα πρακτικά των συνεδριάσεών του από την 26η
Απριλίου 1926 μέχρι και τη 16η Οκτωβρίου 1933, που έπαψε να λειτουργεί. Εκεί είναι
καταγραμμένα λεπτομερώς όλα τα στοιχεία των Αϊβαλιωτών που κατέφευγαν στο
Συμβούλιο για να αποκτήσουν τίτλους ιδιοκτησίας και να επαληθεύσουν κληρονομικά
δικαιώματα. Ακολουθείτο, σ’ όλες τις περιπτώσεις, ένα είδος ανακριτικής διαδικασίας
για την εξακρίβωση και την επαλήθευση των στοιχείων που προσκόμιζαν οι μάρτυρες.
Τις αποφάσεις του το Μεικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο παρέπεμπε στη Δευτεροβάθμια
Επαρχιακή Επιτροπή για την περιφέρεια Κυδωνιών, που είχε συστήσει η Διεύθυνση
Ανταλλαγής του Υπουργείου Γεωργίας. Η απόφαση αυτή ήταν το έγκυρο έγγραφο που οι
δημόσιες υπηρεσίες λάμβαναν υπόψη τους για τον καθορισμό των αποζημιώσεων των
δικαιούχων αγροτών και των αστών Αϊβαλιωτών. Η επαφή των προσφύγων με το
ελληνικό δημόσιο και τη γραφειοκρατία που είχε δημιουργηθεί τους αποθάρρυνε
εντελώς και τους έκανε να νιώθουν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Άννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 157

13. Γ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από
το παράθεμα που σας δίνεται, να αναφερθείτε στην αποζημίωση των
Ελλήνων ανταλλάξιμων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν και στις
διαδικασίες προσδιορισμού αυτής.
Μονάδες 25
Η αποζημίωση των ανταλλάξιμων
Τα περιουσιακά στοιχεία που εθεωρείτο ότι επιδέχονταν αποζημίωση ήταν: α) τα ακίνητα κάθε
είδους, αστικά και αγροτικά, β) τα κινητά αγαθά που δεν πουλήθηκαν επί τόπου ούτε
μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και γ) οι καλλιεργημένοι αγροί μαζί με τα προϊόντα τους,
συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων τα οποία έχασε ο ανταλλάξιμος. Ένας σημαντικός αριθμός
προσφύγων βρέθηκαν εκπρόθεσμοι, είτε γιατί ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη της προθεσμίας
υποβολής (αιχμάλωτοι, πρόσφυγες από τη Ρωσία, Κωνσταντινουπολίτες) είτε γιατί δεν μπορούσαν
να υποβάλουν δήλωση λόγω ασθένειας, φυλάκισης ή ανηλικιότητας (περίπτωση ορφανών). Η
προκαταβολή θα δινόταν σε εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε αποκατασταθεί, με τη διευκρίνιση
ότι η απλή υποτυπώδης στέγαση στους οικισμούς της ΕΑΠ (Επιτροπής Αποκατάστασης
Προσφύγων) ή του ελληνικού κράτους δεν θα εθεωρείτο ως αποκατάσταση.
Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της αποζημίωσης, χωρίς να επιβαρυνθεί πολύ ο
κρατικός προϋπολογισμός, αποφασίστηκε η έκδοση ομολογιών με την εγγύηση του ελληνικού
δημοσίου. [...] Το 20% της προσωρινής αποζημίωσης δόθηκε σε μετρητά και το υπόλοιπο σε
ομολογίες. Παρά την πρόσκαιρη ανακούφιση, η προσωρινή αυτή λύση δεν έκλεισε το ζήτημα. Οι
προσφυγικές οργανώσεις αξίωναν την πλήρη αποζημίωση όπως εξάλλου προέβλεπε η σύμβαση
της Λωζάνης, με αποτέλεσμα το θέμα να λάβει διαστάσεις και να γίνει αντικείμενο πολιτικής
εκμετάλλευσης.
2010

14. Για την οριστική εκτίμηση των εγκαταλειφθεισών περιουσιών συστάθηκαν 1.114
Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης, μία ή περισσότερες για καθεμία από τις 934
χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας. Τα ποικίλα προβλήματα που ανέκυψαν επέβαλαν
αρχικά τη δημιουργία 52 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών, 31 στην Αθήνα και 21 στην
επαρχία, και στη συνέχεια, το Μάιο του 1927, 20 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών (Εφετεία
της Ανταλλαγής), 8 στην Αθήνα και 12 στην επαρχία.
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ος Τόμος: Ο Μεσοπόλεμος (1922-1940),
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 84-85.

15. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1. Η αποζημίωση
των ανταλλαξίμων
1924 Ίδρυση Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής
Πληθυσμών και Γραφείων Ανταλλαγής
Πληθυσμών
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιοι φορείς ανέλαβαν το έργο της εκτίμησης των περιουσιών των προσφύγων;
2. Ποια λύση δόθηκε στο πρόβλημα της αργής προόδου του έργου της εκτίμησης των
περιουσιών και πώς εφαρμόστηκε η λύση αυτή;
3. Ποιοι φορείς ανέλαβαν το έργο της οριστικής εκτίμησης των περιουσιών και ποια
προβλήματα συνάντησε αυτό;