ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930) Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

1. Β.Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
3. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ
ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com
 Ελληνορθόδοξοι
πρόσφυγες
διασχίζουν με
σχεδία τονΈβρο.
1925.

2.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη ειρήνης της Λοζάνης. Έξι
μήνες πριν, στις 30 Ιανουαρίου 1923, είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική
Σύμβαση, η οποία ρύθμιζε την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ
Ελλάδας και Τουρκίας. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ
των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων της Τουρκίας και των
Μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας. Αυτή θα ίσχυε τόσο γι' αυτούς
που παρέμεναν στις εστίες τους, όσο και για εκείνους που είχαν ήδη
καταφύγει στην ομόθρησκη χώρα. Μάλιστα, η ανταλλαγή ίσχυσε
αναδρομικά για όλες τις μετακινήσεις που έγιναν από τη μέρα που
κηρύχθηκε ο Α' Βαλκανικός πόλεμος (18 Οκτωβρίου 1912). Από την
ανταλλαγή αυτή εξαιρέθηκαν οι Έλληνες ορθόδοξοι της
Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι Μουσουλμάνοι
της Δυτικής Θράκης.
Οι ανταλλάξιμοι, σύμφωνα με τη σύμβαση ανταλλαγής:
• θα απέβαλαν την παλιά ιθαγένεια και θα αποκτούσαν την ιθαγένεια της
χώρας στην οποία θα εγκαθίσταντο,
• είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους,
• είχαν δικαίωμα να πάρουν από το κράτος στο οποίο μετανάστευαν ως
αποζημίωση περιουσία ίσης αξίας με την ακίνητη περιουσία που
εγκατέλειπαν φεύγοντας,
• θα διευκολύνονταν στη μετακίνηση τους από τη Μικτή Επιτροπή
Ανταλλαγής.
υποχρεωτική
αναδρομική
εξαιρέσεις
Τα
δικαιώματα
των
ανταλλαξίμων
ΤΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ
ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ
(30/1/1923)

3.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Η συμφωνία αυτή για ανταλλαγή πληθυσμών διέφερε από τις προηγούμενες.
Καθιέρωνε για πρώτη φορά τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε
υποχρεωτικό χαρακτήρα, ενώ οι μέχρι τότε συμφωνίες προέβλεπαν εθελοντική
μετανάστευση κατοίκων κάποιων επίμαχων περιοχών.
σύγκριση με
παλαιότερες
συμφωνίες
ανταλλαγής
Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Σύμβασης και οι όροι της, οι πρόσφυγες που
βρίσκονταν στην Ελλάδα αντέδρασαν έντονα. Σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας
συγκρότησαν συλλαλητήρια, διατρανώνοντας την απόφαση τους να εμποδίσουν
την εφαρμογή της. Η πραγματικότητα όμως, όπως είχε διαμορφωθεί μετά την
έξοδο χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους και την άρνηση της
Τουρκίας να δεχτεί την επιστροφή τους, ανάγκασε την ελληνική αντιπροσωπεία να
συμφωνήσει. Εξάλλου η υπογραφή της Σύμβασης υποβοηθούσε τις βλέψεις των
ηγετών των δύο χωρών (Βενιζέλου και Κεμάλ) για τη διασφάλιση και αναγνώριση
των συνόρων τους, την επίτευξη ομοιογένειας και την απρόσκοπτη ενασχόληση με
την εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη. Σύμφωνη ήταν και η Κοινωνία των
Εθνών. Οι πρόσφυγες έμειναν με την πικρία ότι το δίκαιο και τα συμφέροντα τους
θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων του ελληνικού κράτους.
Οι αντιδράσεις
των προσφύγων
η σκοπιμότητα
της υπογραφής
της Σύμβασης
Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης ιδρύθηκε η Μικτή Επιτροπή
Ανταλλαγής με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Την αποτελούσαν έντεκα μέλη
(τέσσερις Έλληνες, τέσσερις Τούρκοι και τρία μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α'
Παγκόσμιο πόλεμο κρατών) με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου
μετανάστευσης των πληθυσμών και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των
ανταλλαξίμων.
Η «Μικτή
Επιτροπή
Ανταλλαγής»

4. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ
ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
 Σχετίζεται με το κεφ. Δ1.

5. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ (30/1/1923)
 Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη ειρήνης της Λοζάνης.
 Έξι μήνες πριν, στις 30 Ιανουαρίου 1923, είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική Σύμβαση.
1. Ρύθμιζε την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας καιΤουρκίας.
2. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή
μεταξύ των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων τηςΤουρκίας
 και των Μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας.
3. Αυτή θα ίσχυε τόσο γι' αυτούς που παρέμεναν στις εστίες τους,
όσο και για εκείνους που είχαν ήδη καταφύγει στην ομόθρησκη χώρα.
Μάλιστα, η ανταλλαγή ίσχυσε αναδρομικά για όλες τις μετακινήσεις
 που έγιναν από τη μέρα που κηρύχθηκε ο Α' Βαλκανικός πόλεμος (18
Οκτωβρίου 1912).
4. Εξαιρέθηκαν Από την ανταλλαγή αυτή:
οι Έλληνες ορθόδοξοι της Κων/πολης, της Ίμβρου και της Τενέδου
 και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης
5. Οι
ανταλλάξιμοι
σύμφωνα με
τη σύμβαση
ανταλλαγής:
θα απέβαλαν την παλιά ιθαγένεια και θα αποκτούσαν την ιθαγένεια της
χώρας στην οποία θα εγκαθίσταντο,
είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους,
είχαν δικαίωμα να πάρουν από το κράτος στο οποίο μετανάστευαν ως
αποζημίωση περιουσία ίσης αξίας με την ακίνητη περιουσία που
εγκατέλειπαν φεύγοντας,
θα διευκολύνονταν στη μετακίνηση τους από τη Μικτή Επιτροπή
Ανταλλαγής.

6. Τα πέντε πρώτα άρθρα της Σύμβασης της Λοζάνης ΣΥΜΒΑΣΙΣ Αφορώσα την ανταλλαγήν των Ελληνο-
τουρκικών πληθυσμών και Πρωτόκολλον, υπογραφέντα την 30ήν Ιανουαρίου 1923. Η Κυβέρνησις της Μεγάλης
Εθνοσυνελεύσεως τηςΤουρκίας και η Ελληνική Κυβέρνησις συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων.
Άρθρον 1.
Από της 1 Μαΐου 1923, θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων Ελληνικού Ορθοδόξου
θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων Μουσουλμανικού
θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών. Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσιν ίνα
εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή
αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως.
Άρθρον 2.
Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπομένην ανταλλαγήν: α) οι Έλληνες κάτοικοι της
Κων/πόλεως, β) οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης Θέλουσι θεωρηθή ως Έλληνες κάτοικοι της
Κων/πόλεως πάντες οι Έλληνες οι εγκατεστημένοι ήδη προ της 30 Οκτωβρίου 1918, εν τη περιφερεία της
Νομαρχίας Κωνσταντινουπόλεως, ως αύτη καθορίζεται δια του Νόμου του 1912. Θέλουσι θεωρηθή ως
Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης πάντες οι Μουσουλμάνοι οι εγκατεστημένοι εν τη περιοχή
ανατολικώς της μεθορίου γραμμής της καθορισθείσης τω 1913, δια τηςΣυνθήκης του Βουκουρεστίου.
Άρθρον 3.
Οι Έλληνες και οι Μουσουλμάνοι, οι εγκαταλείψαντες ήδη από της 18 Οκτωβρίου 1912 τα εδάφη, ων οι Έλληνες
και Τούρκοι κάτοικοι θέλουσιν αμοιβαίως ανταλλαγή, θα θεωρηθώσι περιλαμβανόμενοι εν τη ανταλλαγή τη
προβλεπομένη εν τω 1 άρθρω. Η έκφρασις ≪μετανάστης≫ εν τη παρούση συμβάσει, περιλαμβάνει πάντα τα
φυσικά και νομικά πρόσωπα τα μέλλοντα να μεταναστεύσωσιν ή έχοντα μεταναστεύσει από της 18 Οκτωβρίου
1912.
Άρθρον 4.
Πάντες οι ικανοί άρρενες, οι ανήκοντες εις τον Ελληνικόν πληθυσμόν, ων αι οικογένειαι εγκατέλειψαν ήδη το
τουρκικόν έδαφος, οι κρατούμενοι νυν εν Τουρκία, θα αποτελέσωσι το πρώτον τμήμα εξ Ελλήνων, οίτινες θα
σταλώσιν εις Ελλάδα συμφώνως τη παρούση συμβάσει.
Άρθρον 5.
Υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων των άρθρων 9 και 10 της παρούσης συμβάσεως, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας
και αι απαιτήσεις των ενΤουρκία Ελλήνων ή των εν Ελλάδι Μουσουλμάνων, ουδόλως θέλουσι θιγή συνεπεία της
γενησομένης δυνάμει της παρούσης συμβάσεως ανταλλαγής.

7.  Θέματα Νεότερης Και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές, Γ΄ Λυκείου,1991, σ. 428

8. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ
 ενώ οι μέχρι τότε
συμφωνίες
προέβλεπαν
εθελοντική
μετανάστευση
κατοίκων κάποιων
επίμαχων
περιοχών.
 Καθιέρωνε για
πρώτη φορά τη
μαζική
μετακίνηση
πληθυσμών
 και είχε
υποχρεωτικό
χαρακτήρα,
Η συμφωνία αυτή για ανταλλαγή
πληθυσμών διέφερε από τις
προηγούμενες.
 Μαθητές του ελληνορθόδοξου σχολείου
στη Σινασό της Καππαδοκίας. Η φωτογραφία
τραβήχτηκε μια μέρα πριν αναχωρήσουν οι
Ελληνορθόδοξοι της Σινασού για την Ελλάδα
(1924), στο πλαίσιο της ανταλλαγής των
πληθυσμών.

9. ΤΟΥΡΚΙΑ
ΕΛΛΑΔΑ
 Ελληνορθόδοξοι φτάνουν πρόσφυγες
στη Θεσσαλονίκη. 1925.
 Μουσουλμάνος
πρόσφυγας από την
Κρήτη που έφτασε
στηνΤουρκία με την
ανταλλαγή των
πληθυσμών.

10. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
Όταν έγινε
γνωστή η
υπογραφή της
Σύμβασης και οι
όροι της, οι
πρόσφυγες που
βρίσκονταν
στην Ελλάδα
αντέδρασαν έντονα.
Σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας συγκρότησαν συλλαλητήρια,
διατρανώνοντας την απόφαση τους να εμποδίσουν την
εφαρμογή της.
 Πρόχειρα
προσφυγικά
καταλύματα

11. • μετά την έξοδο χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους
• και την άρνηση της Τουρκίας να δεχτεί την επιστροφή τους,
 ανάγκασε την ελληνική αντιπροσωπεία να συμφωνήσει.
Η πραγματικότητα όμως, όπως είχε διαμορφωθεί
• υποβοηθούσε τις βλέψεις των ηγετών των δύο χωρών (Βενιζέλου και Κεμάλ) :
 για τη διασφάλιση και αναγνώριση των συνόρων τους,
 την επίτευξη ομοιογένειας
 και την απρόσκοπτη ενασχόληση με την εσωτερική μεταρρύθμιση και
ανάπτυξη.
Εξάλλου η υπογραφή της Σύμβασης
• Ήταν σύμφωνη.
Και η Κοινωνία των Εθνών:
• ότι το δίκαιο και τα συμφέροντα τους θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων
του ελληνικού κράτους.
Οι πρόσφυγες έμειναν με την πικρία
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ

12. Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης
 ιδρύθηκε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής
με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
Την αποτελούσαν έντεκα μέλη
τέσσερις Έλληνες,
τέσσεριςΤούρκοι
και τρία μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο κρατών
 με αρμοδιότητα
 τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών
και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων.
Με εκτίμηση...Με εκτίμηση...Με εκτίμηση...Με εκτίμηση...
ΜΙΚΤΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ

13. ◄ Η τελική συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στους εμπόλεμους
υπογράφτηκε στην ελβετική πόλη Λοζάνη στις 24 Ιουλίου 1923. Στις
συνομιλίες πήραν μέρος ανάμεσα σε άλλους η Ελλάδα, η κεμαλική
κυβέρνηση, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία. Την Ελλάδα
εκπροσώπησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και την κεμαλική κυβέρνηση
ο Ισμέτ Ινονού. Με τη Συνθήκη της Λοζάνης, που ισχύει μέχρι
σήμερα, καθορίστηκαν, ανάμεσα στ’ άλλα, τα ανατολικά σύνορα
της Ελλάδας. Επίσης, το Ορθόδοξο Πατριαρχείο παρέμεινε στην
Κων/πολη, αλλά είχε πια μόνο θρησκευτικό ρόλο. Σκίτσο που
σατιρίζει τις συζητήσεις στη διάσκεψη της Λοζάνης.

14. ΘΕΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ:
Σύμβαση της Λοζάνης (30/1/1923)
Μικτή επιτροπή

15. ΘΕΜΑ 1
Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε
στην Σύμβαση της Λοζάνης για την ανταλλαγή των πληθυσμών καθώς και στις αντιδράσεις που
αυτή προκάλεσε.
ΠΗΓΗ 1 . Στη Λωζάνη, με χωριστή ελληνοτουρκική σύμβαση που υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου
1923, διευθετήθηκε επίσης η τύχη του ελληνικού πληθυσμού που είχε παραμείνει στην Τουρκία και
του τουρκικού που βρισκόταν στην Ελλάδα. Εφαρμόστηκε η συνταγή που είχε από παλιά συστήσει
ο Βενιζέλος: η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Μόνον οι Έλληνες της
Κωνσταντινουπόλεως και των νήσων Ίμβρου και Τενέδου εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή, καθώς
και οι Τούρκοι της ελληνικής Θράκης. Η έξοδος αυτή και από τις δυο πλευρές του Αιγαίου, που είχε
αρχίσει το 1912 και τέλειωσε το 1925 έμελλε να δώση ακόμη τραγικότερο χαρακτήρα στα
αποτελέσματα της ελληνοτουρκικής αναμετρήσεως: μέσα στα δεκατρία αυτά χρόνια 1.290.000
Έλληνες εγκατέλειψαν οριστικά την Τουρκία και έγιναν πρόσφυγες στην Ελλάδα (περίπου 1.100.000
πριν από τη Συνθήκη της Λωζάνης και 189.916 μετά), ενώ 480.000 τούρκοι αναγκάστηκαν να
φύγουν από την Ελλάδα και να πάνε στην Τουρκία (125.000 πριν από τη Συνθήκη της Λωζάνης και
355.635 μετά).
Δ. Κιτσίκη, Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και Τουρκίας στον 20ο αιώνα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της
Εστίας, Αθήνα 1978, σσ. 214-215
ΠΗΓΗ 2 . «Όλοι οι Έλληνες στην Ελλάδα, όλοι οι Τούρκοι στην Τουρκιά!… Θρήνος σηκώθηκε μέσα
στο χωριό … Δύσκολα, δύσκολα πολύ, μαθές, ξεκολνάει η ψυχή από τα γνώριμά της νερά κι από τα
χώματα … Μας ξεριζώνουν! Ανάθεμα στους αίτιους! Ανάθεμα στους αίτιους! Ανάθεμα στους
αίτιους! Σήκωσε ο λαός τα χέρια στον ουρανό, σήκωσε βουή μεγάλη: - Ανάθεμα στους αίτιους!
Κυλίστηκαν όλοι χάμω, φιλούσαν μαλακωμένο από τη βροχή χώμα, το ’τριβαν στην κορφή του
κεφαλιού τους στα μάγουλα, στο λαιμό, έσκυβαν το ξαναφιλούσαν».
Ν. Καζαντζάκης, Οι αδερφοφάδες, εκδ. Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1973, σσ. 14-18

16. ΘΕΜΑ 2

19. Η ελληνοτουρκική σύμβαση υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών
Τραγική [...] για τους άνω του ενός εκατομμυρίου έλληνες πρόσφυγες και τις περιουσίες
τους, αλλά και πλέον συμφέρουσα λύση, εν όψει της κατηγορηματικής αρνήσεως της
τουρκικής πλευράς να δεχθεί την επιστροφή τους, ήταν η Συμφωνία της υποχρεωτικής
ανταλλαγής πληθυσμών που υπογράφτηκε στη Λωζάνη στις 30 Ιανουαρίου 1923. Το
υποχρεωτικό της μετακινήσεως σήμαινε ότι πολλοί από αυτούς θα μπορούσαν να
εγκατασταθούν στα οικήματα και τις γεωργικές εκτάσεις των 400.000 περίπου
μουσουλμάνων, ελλήνων πολιτών, που βάσει της Συμφωνίας έπρεπε να ταξιδέψουν
προς την αντίθετη κατεύθυνση˙ εξίσου τραγικά θύματα και αυτοί –που κανείς σχεδόν
στην Ελλάδα δεν φαίνεται να τους θυμάται– ενός πολέμου για τον οποίον δεν έφεραν
καμμία ευθύνη και στου οποίου τη διεξαγωγή δεν είχαν κανενός είδους συμμετοχή.
Γ.Γιανουλόπουλος,«Ηευγενήςμαςτύφλωσις...»,εξωτερικήπολιτικήκαι«εθνικάθέματα»απότηνήττατου
1897έωςτηΜικρασιατικήΚαταστροφή,δ‘έκδοση,Βιβλιόραμα,Αθήνα2003,σ.308.
Κατά τον ιστορικό Γ. Γιανουλόπουλο, η ανταλλαγή πληθυσμών ήταν
«τραγική [...] αλλά και πλέον συμφέρουσα λύση» (πηγή 1). Να
σχολιάσετε τη θέση αυτή.
ΘΕΜΑ 3

20. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2005
ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να
παρουσιάσετε τις αντιδράσεις των προσφύγων που βρίσκονταν στην Ελλάδα, για την
υποχρεωτική ανταλλαγή και να καταγράψετε τα επιχειρήματά τους.
Μονάδες 25
Κείμενο
«Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου … θεωρούν ότι
η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σε ένα εκατομμύριο
διακόσιες χιλιάδες, απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της Ελλάδας … πλήττει καίρια
την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική … ότι είναι αντίθετη προς τα ιερότερα
δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας˙ ότι το σύστημα της Ανταλλαγής
αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής
απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση
των πληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους
στη γη που κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι αναπαλλοτρίωτα και
απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλά εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους
αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής … Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ και σε άλλες
πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να
παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα
καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη …Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν
την αδικία που τους γίνεται σαν μία προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του
πολιτισμού.»
Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια, στο πάνδημο συλλαλητήριο της
21-1-1923 που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή.

21. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2006 :
ΘΕΜΑ Β.2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,
να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:
α. Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση της 30ής Ιανουαρίου 1923 για την ανταλλαγή των
πληθυσμών Ελλάδας καιΤουρκίας;
Μονάδες 8
β.Τι προέβλεπαν οι όροι της παραπάνω Σύμβασης σε ό,τι αφορά τους ανταλλάξιμους;
Μονάδες 8
γ. Πώς αντέδρασαν οι πρόσφυγες, όταν έγιναν γνωστοί οι όροι της Σύμβασης, και ποια
επιχειρήματα επικαλέστηκαν;
Μονάδες 10
Πηγή Α΄
«ΣΥΜΒΑΣΙΣ
Αφορώσα την ανταλλαγήν των Ελληνο-τουρκικών πληθυσμών και Πρωτόκολλον, υπογραφέντα
την 30ην Ιανουαρίου 1923. Η Κυβέρνησις της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας και η
Ελληνική Κυβέρνησις συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων.
Άρθρον 1.
Από της 1 Μαΐου 1923, θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων
Ελληνικού Ορθοδόξου θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των
Ελλήνων υπηκόων Μουσουλμανικού θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των ελληνικών
εδαφών. Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσιν ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία
ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της
Ελληνικής Κυβερνήσεως».

22. Πηγή Β΄
«Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου …
θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σε
ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους
της Ελλάδας … πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική … ότι
είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και
ιδιοκτησίας· ότι το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή
αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν
έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση των πληθυσμών. Ότι οι
ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους στη γη που
κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι αναπαλλοτρίωτα και
απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλά εκδιώχθηκαν από τις εστίες
τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής … Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ
και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να
αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές
συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη
… Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται, σαν μια
προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού».
Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια στο πάνδημο
συλλαλητήριο που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική
ανταλλαγή.

23. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
3. Η Σύμβαση της
Λοζάνης και η
ανταλλαγή των
πληθυσμών
30 Ιανουαρίου 1923 Σύμβαση Λοζάνης για ανταλλαγή πληθυσμών
24 Ιουλίου 1923 Συνθήκη Λοζάνης
18 Οκτωβρίου 1912 Έναρξη Α΄ Βαλκανικού πολέμου – Αναδρομική
ισχύς Σύμβασης
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Τι προέβλεπε η σύμβαση της Λοζάνης (30-1-1923) για τους πρόσφυγες; Να λάβετε
υπ’ όψιν και την πηγή 12 που παρατίθεται στις σελ. 150-151 του σχολικού βιβλίου.
2. Ποια υπήρξε η αντίδραση των προσφύγων όταν έγινε γνωστό το περιεχόμενο της
Σύμβασης της Λοζάνης σχετικά με την ανταλλαγή των πληθυσμών; Να λάβετε υπ’
όψιν και την πηγή 13 που παρατίθεται στις σελ. 151-152 του σχολικού βιβλίου.
3. α) Να αναφέρετε τους βασικούς όρους της ελληνοτουρκικής σύμβασης (30-1-1923)
β) Σε ποιους από τους όρους αυτούς αντέδρασαν εντονότερα οι πρόσφυγες; Να
λάβετε υπ’ όψιν και την πηγή 13 που παρατίθεται στις σελ. 151-152 του σχολικού
βιβλίου.
4. Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της Ελληνοτουρκικής
Σύμβασης (30-1-1923) για την Ελλάδα;