1. Teknologjia me TIKTeknologjia me TIK
Prof. Nexhmi MustafaProf. Nexhmi Mustafa
Punoi: Magribe AvdyliPunoi: Magribe Avdyli
2. Sistemi kompjuterik
Siç, dihet sistemi kompjuterik paraqet një pajisje elektronike e
cila shërben për ruajtjen, përpunimin dhe shpërndarjen e
informacioneve.
Karakterizohet me pjesën harduerike dhe softuerike të tij.
Hardueri përmban komponentët fizikë të sistemit
kompjuterik, siç janë: shtëpiza, pllaka amë, pllaka për
zgjerim, njësitë e disqëve etj, brenda të cilave ose në të cilat
janë kyqur pjesët përbërese të një kompjuteri (njesia
qëndrore dhe memoria punuese) dhe pajisjet periferike të tij:
monitori, tastiera, miu, shtypësi etj .
3. Shtëpiza
Shtëpiza e kompjuterit
përmban këta komponentë
bazikë të kompjuterit:njësia
qëndrore(CPU) ose
procesori, kujtesën, pllakën
amë, diskun e ngurtë etj.
4. Pllaka amë (motherboard)
Pllaka amë përmban të gjitha
komponentët e nevojshëm
të kompjuterit siç është
njësia qendrore (CPU),
kujtesa(memoria), dhe
hapësirat për
zgjerim(expansion slots).
Pllaka amë është pllakë e
stampuar me qarqe
elektronike dhe paraqet
bazën në të cilën vendoset
procesori dhe qarqet
elektrike përcjellëse.
6. Njësit hyrëse
Tastiera shfrytëzohet për të
futur të dhënat dhe për
komandim me kompjuterin,
dhe është pajisja hyrëse
më e shpeshtë e
kompjuterit personal.
Miu pajisje gjithashtu e
rëndësishme hyrëse e
kompjuterit është edhe
miu(mouse). Miu është
pajisje e drejtuar me dorë,
e cila mundëson
pozicionimin e
drejtpërdrejtë në fjalë apo
objekte të ekranit të
kompjuterit.
8. Njësit dalëse
Monitori(ekrani) përdoret për
të paraqitur informacionet
që merren nga softueri I
kompjuterit.
Në informatikë, Printeri është
një pajisje dalese periferike
e cila prodhon një kopje
(teksti i përhershëm i
lexueshëm ose grafikë) e
dokumenteve dhe letrave të
depozituara në formë
elektronike,e cila punon me
interkonjuksion dytaktesh
super te shpejt,me laser
dhe me solarium
treadmill,shume te bardhe
te qelur.
10. Njësia qendrore
Të gjitha informatat duhet të futen
nga jashtë. Futja e këtyre
informatave bëhet përmes
pajisjeve hyrëse. Njësit hyrëse
ekzistojnë edhe pajisjet
që shërbejnë për hyrje dhe
dalje në të njejtën kohë. Ato
janë: Disqet,
Disketat, CD-ROM-ët,
modemët, kartela e zërit.
Pajisjet që e kryejn këtë punë
quhen pajisje dalëse. Si
pajisje dalëse janë: monitori,
printeri, ploteri, altoparlantet
etj,
Pajisjet Hyrëse Dhe Dalëse
Kompjuteri modern është
pajisje e ndërlikuar. Përbëhet
prej shumë komponenteve të
lidhura mes veti.
11. Kujtesa RAM
Kujtesa – RAM
Kujtesa RAM shërben për
të vendosur përkohsisht
programet dhe të dhënat
në të. Në rast të shkymjes
së kompjuterit të gjitha të
dhënat në këte kujtesë
zhdukën përgjithmonë.
Kapaciteti i kujtesës RAM
është esencial për
shpejtësin e
sistemit(veçanarisht në
programin Windows).
12. Kujtesa ROM
Është kujtesë nga e cila
vetëm mund të lexohet. Kjo
kujtesë është kujtesë
parmanente e programuar
gjatë prodhimit të saj.
Përmbajtja e saj as nuk
mund të ndryshojë e as të
fshihet. Kjo kujtesë në
kompjuterin përsonal
përmban programe
startuese të kompjuterit.
Përpos dy kujtesave të
përmendura paraprakisht,
ekziston edhe ujtesa e
quajtur kesh (CASH)
kujtesë e cila paraqet një
kujtesë ndihmëse.
13. Viruset
Virusi është një program i vogël i cili është në gjendje të shumëzohet e të
shpërndahet nëpër funksionet e caktuara të kompjuterit dhe ta bëje atë që
të mos funksionoj normalisht apo ta shkatërroj gjithë sistemin e eksplorimit.
Por dëmet mund të jene të ndryshme ka nga ata që sjellin pak dëme si psh
ata qe sulmojnë mousin apo tastierën disa të tjerë pengojnë disa programe
të funksionojn normalisht por me të rrezikshmit sot janë në gjendje ta fshijnë
tërë hard diskun.Shumica e përdoruesve instalojnë antivirusin që të
detektojnë dhe eleminojnë virusët. Ekzistojnë dy metoda, të cilat i përdorë
një aplikacion antivirusi për të zbuluar virusët. E para, kjo metodë antivirusi
përdorët për të detektuar virusët duke përdorur listën e definicioneve të
nënshkrimeve të virusit (virus signature definition). Kjo punon duke
kontrolluar përmbajtjen e memoriës së kompjuterit, fajllat e ruajtur në disqe
të fiksuara ose levizëse (fixed or removable drives) (hard disqe, flopi disqe)
dhe duke krahasuar ato fajlla me një bazë të dhënash të “nënshkrimeve” të
virusit. Mangësia e kësaj metode të zbulimit është se përdoruesit janë të
mbrojtur nga virusët vetëm atëherë kur antivirusi azhurnohet me të dhënat e
fundit të definicioneve të nënshkrimeve të virusit. Metoda e dytë përdorë
algoritme deduktive (udhëheqëse) (heuristic algorithms) për të zbuluar
virusët. Kjo metodë ka aftësi për të zbuluar virusët përmes nënshkrimeve të
cilat janë krijuar nga firma e antivirusit. Disa antiviruse janë në gjendje të
skanojnë fajllat e hapur, po ashtu edhe fajllat dhe e-mailat të cilët i dërgojmë
përmes Internetit. Kjo mënyrë është quajtur si “skanim në qasje (on-access
scanning)”. Përdoruesit duhet t`i azhurnojnë rregullisht antivirusët e tyre për
të rregulluar “vrimat” e sigurisë. Me azhurnimin e përditshëm të antivirusëve
parandaloni kërcnimet, të cilat u kanosën në sistemit tuaj kompjutërik .
15. Ndarja e ikonaveNdarja e ikonave
Ikona të programeveIkona të programeve
të ndryshmetë ndryshme
Ikona të dokumenteveIkona të dokumenteve
të ndryshmetë ndryshme
ShortctetShortctet
16. My Computer
Përdoret për të shfletuar
përmbajtjen e disqeve e
disketavedhe CD-ROM-
ëve, konfigurimin e
kompjuterit, lidhjen me
kompjuterët tjerë etj.
Dritarja My Computer
hapet duke shtypur një ose
dy her mbi ikonën
përkatëse, ose shtypur mbi
opsionin Open të mënyrës
së përëkohshme të ikonës.
17. Systemi Properties
Dritarja System Properties
përmban një numër të
madh të faqëve, të cilave u
prin faqja General. Në këtë
faqe, shfrytëzuesi mund të
mësojë për versionin e
sistemit operativ, personin
me emrin e të cilit është
regjistruar Windowsi,
frekuencën e tekstit të
mikroprocesorit dhe llojin e
tij dhe për kapacitetin e
RAM-it .
18. Recycle bin
Përdoret për të shfletuar
përmbajtjen e fajllave dhe
folderëve të cilët për
çfarëdo arsy i ka fshirë
shfrytëzuesi.Pra, përdoret
si shportë ku mund të
hidhen fajllat, programet
ose dokumentet e tjera.
19. Paraqet folderin në të cilin
ruhen të gjitha dokumentet
personale.
Paraqet programin i cili ka
të bëjë me të gjitha
veprimet e lidhjes së
kompjuterëve në rrjetë.
20. Menyja start
Shtypim mbi opsionin Start hap menynë e startit, nga e cila
mund të kryhen shumë punë me kompjuter,përfshirë këtu
hapjen e programeve, dokumenteve, konfigurimin e njësive
të kompjuterit etj.Disa nga opsionet e kësja menyje
mbarojnë me një trekëndësh në të djathtë.Kjo do të thotë se
brenda gjenden edhe disa nënmeny.
21. My Documents- Hap folderin My Documents, në të cilin ruhen
dokumentet personale, që mund të jenë të llojeve të
ndryshëm
My Recent Documents- Regjistron adresat e 15
dokumenteve të fundit që i kemi përdor gjatë punës me
kompjuter.Kjo është shumë e nevojshme për përpunimit të
dokumenteve për një kohë që i shfryrtësojmë shpeshherë.
My Pictures- hap folderin My Pictures në të cilin ruhen
fotografitë digjitale, imazhet dhe fajllat grafikë.
My Music- Hap folderin My Music në të cilin ruhen fajllat e
muzikës.
My Computer- Hap dritaren e programit My Computer
My Network Places- Ofron qasje për folderët dhe fajllat e
kompjuterëve të tjerë të kyçur në rrjetë, dhe ato folderë dhe
fajlla që shfrytëzuesit i kanë ofruar si resurse të rrjetës.
22. Control Panel- Mundëson konfigurimin e parametrave të
ndryshëm të punës me kompjuter, instalimin dhe çinstalimin
e programeve, kyçjen e kompjuterit në rrjet , kyçjen e
shfrytëzuesve të rinjë është pjesë e Windowsit .
Set program Access and Defauts- Specifikon programet të
cilat mund të qasen nga desktopi, menyja Start dhe
lokacionet e tjera .
Printers and Faxes -Mundëson kërkimin e dokumenteve.
Help And Support -Mundëson sistemin e ndihmës së
Windowsit.
Search -Mundëson kërkimin e dokumenteve.
Run - Mundëson ekzekutimin e programvev të cilat nuk
ndodhën në All Programs
23. Kur ndonjë prej programeve përdoret shumë shpesh egziston mundësia
që të startohet automatikisht kur hapet kompjuteri. E për këtë
vendoset nënmenyja Startup tek All Programs. Selektohet programi
përkatës dhe hapet menyja e përkohshme e tij me tastin e djathtë të
miut. Nga kjo meny shtypet opsioni Copy. Pastaj nga menyja e
përkohshme e opsionit Sturtup zgjidhet Open . Në këtë mënyrë,
hapet dritarja me titull Startup.
Hapja automatike e programit
24. Kërkimi i dokumenteve
Gjatë punës me dokumente të ndryshme, është shumë e mundshme të
kemi harruar adresën e ndonjë dokumenti. Në këto raste ndihmon
opsioni Search i menysë Start.
25. Ekzekutimi i programeve me
komandën Run
Windowsi ofron edhe një mundësi tjetër për hapjen e
programeve, dokumenteve ose Webfaqeve të ndryshme. Kjo
mund të bëhet me komandën Run, e cila ndodhet në
menynë Start.
26. Krijimi i shortcut-eve
Që të kursejmë kohën dhe përpjekjet për gjetjen dhe
ekzekutimin e programeve ose dokumenteve të ndryshme,
ekziston mundësia që të krijojmë shortcut-et e tyre.Merret
menyja e përkohshme e desktopit dhe zgjidhet opsioni New
– Shortcut. Pas këtij opsioni, paraqitet dritarja me titull
Create shortcut. Shtypet opsioni Browse për ta gjetur
programin ose dokumentin, short-cutin e të cilit duam ta
krijojmë, pastaj shtyper Next, Finish dhe në dekstop do të
kemi shortcutin e kërkuar.
27. Fshirja e ikonave nga desktopi
Ikonat e tilla do t’i fshijmë nga desktopi duke përdorur menyrën
e përkohshme, përkatësisht opsionin Delete. Pas pak
momentesh do të hapet dritarja për të konfirmuar veprimin e
ndërmarrë. Në këtë rast, ikona do të vendosët në shportë.
28. Ikonat e vendosura në desktop mund të jenë te pozicionuara në
mënyrë të rregullt, sa të renditen sipas një rrjeti të
padukshëm Align to Grid ose renditën në mënyrë
automatike me aktivizimin e opsionit Auto Arrange .
Gjithashtu ikonat mund të sistemohen edhe sipas emrit, tipit,
sasis së të dhënave që përmbajnë etj.
29. Stili klasik i menysë Start
Shfrytëzuesit të cilët pë çfarëdo arsyje janë të interesuar të
punojnë në stilin klasik të menysë Start, këtë mund ta bëjnë
duke ekzekutuar opsionin Properties të menysë së
përkohshme, të marrë nga shiriti i veprimeve në desktop.Në
këtë rast hapet dritarja Taskabar and Start Menu
Properties, e cila i ka dy mundësi në shiritin e vet të
menyve. Zgjidhim për Start Menunë, te e cila mund të
zgjidhet dhe konfirmohet opsioni Classic Start Menu.
30. Shkymja e kompjuterit
Stand By – Zgjidhet atëher kur
duam që kompjuteri të shkojë
në gjendjen e kursimit të
energjisë. Është gjendje në
pritje dhe me këtë rast
kompjuteri nuk i ruan të
dhënat e përpunuara në
kujtesën e harddiskut.
Restart – Zgjidhet atëherë kur
për cilindo arsye duhet të
ndërpresim dhe të rifillojmë
punën njëkohësisht.
Turn Off – Paraqet opsionin i cili
mundëson ndërprerjen e
rregullt të punës me ç’rast
Windowsi i paketon të gjithë
fajllat e vet dhe e fik
kompjuterin
31. Veprimet me dritare
Minimize – Minimizon dritaren
në madhësi të dritares.
Maximize – Mundëson
maksimizimin e dritares
ose rikthimin në
dimensionet paraprake.
Close – Mundëson mbylljen e
dritares.
32. Shiriti i veglave
Back – Mundëson kthimin mbrapa.
Forward – Mundëson kalimin për një hapa
më përpara.
Search – Mundëson kërkimin e dokumenteve
adresën e të cilëve nuk e dimë.
Folders – Mundëson shfletimin e përmbajtjes
së dritares në formë të trungut të pemës.
33. Dritaret mund të rregullohen në disa mënyra, varësisht nga
dëshira e shfrytëzuesit.Këto veprime kryhen duke përdorur
opsionet e menys së përkohshme, e cila fitohet duke shtypur
tastin e djatht, kur tregusi i miut ndodhet në pjesën e lirë të
shiritit të veprimeve.
Organizimi i dritareve në formë kaskade
36. Operacionet me fajlla dhe foldera
Puna me fajlla dhe foldera mbështetet në rend të parë në
opsionet e menyve, të cilat janë pjesë e shiritit të menyve.
Cilëndo dritare që do ta hapim në kuadër të Windowsit, duke
përjashtuar ato të programeve aplikative, do të paraqitet me
shirit të njëjtë të menyve. Secila prej menyve ka nënmenyn e
vet.Megjithatë, për të pasur një pasqyrë komplete të të gjitha
mundësive të veprimit me to, do të shqyrtojmë veç e veç çdo
meny të dritares standarde të programit të Windowsit.
37. File
Paraqet opsionin i cili ka të bëjë me të gjitha aspektet e
veprimtarive me fajlla.Në raste kur është zgjedhur ndonjë
ikonë në dritare, menyja File ka ndryshime të
konsiderueshme. Tani ajo përmban të gjitha opsionet të cilat
janë parqitur për veprime me ikona dhe të gjitha janë aktive.
39. Explore
Hap programin Windows Explorer, i cili shpalos dritaren e
ikonës përkatëse dhe përveç shfletimit të përmbajtjes, i
organizon ato në formë të nje peme. Përbëhet prej dy
kornizave të cilat I kanë shiritat e pozicionit vertikat dhe
horizontal.
40. Send to
Mundëson dërgimin e ikonës përkatëse në adresat të cilat janë
pjesë të nënmenysë së vet. Shumë shpesh përdoret opsioni
Send To – Desktop(create shortcut), i cili mundëson
krijimin e shortcutit të ikonës përkatëse dhe dërgimin e tij në
desktop.
41. New
Mundëson hapjen e Folderit të ri ose hapjen e programeve që i
ka nënmenynë e vet. Ikona e këtij folderi është e zbrazët dhe
quhet New Folder. Ky emër në rast nevoje mund të
ndryshohet me opsionin Rename.
42. Properties
Mundëson shfletimin e
karakteristikave të ikonës
përkatëse. Faqja general e
dritares së këtij opsioni
ofron shumë të dhëna për
ikonën përkatëse: tipin,
kapacitetin e shënimeve që
përmban, kohën kur është
krijuar etj. Sikur në çdo
dritare tjetër, edhe këtu
ekzistojnë tastet e tri
komandave: OK, Cancel
dhe Apply.
43. Edit
Ka të bëjë me lëvizjen e
fajllave dhe të folderave,
kopjimin e tyre etj.
Menyja e këtij opsioni
përbëhett nga: Undo, Cut,
Copy, Paste, Shortcut,
Copy To Folder…, Select
All, Selection etj.
47. Select All
Ka te bëjë me zgjedhjen e të
gjitha ikonave të dritares.
48. View
Ka të bëjë me rregullimin e parametrave të ndryshëm, të cilët
rregullojnë pamjen e fajllave,folderave, shiritit të veprimeve
etj. Ky opsion në përbërjen e vet ka keto mundësi: Toolbars,
Status Bar, Explorer Bar, Tiles, Icons, List, Detalis etj .
50. Explorer Bar
Mundëson shfletimin e përmbajtjes së dritares në mënyra të
ndryshme, në sistem të dy kornizav. Në vete përmban
nënmenynë me disa mundësi.Nëse zgjidhet Search, korniza
e majtë e dritares ofron opsionin për kërkim të dokumenteve,
të tillë siç është trajtuar kohë më parë.
51. Choose Details
Mundëson zgjedhjen e detajeve të fajllave, të cilat do të
paraqiten në rastet kur zgjidhet opsioni Details. Detajet e
tilla përmbajn emrin, kapacitetin e memories, tipin, atributin,
kohën kur është krijuar etj. Tastet Move Up dhe Move
Down, përdoren për të ndërruar renditjen e detajeve sipas
nevojës së shfrytëzuesit. Ndërsa, Show dhe Hide
aktivizojnë, përkatësisht ç’aktivizojnë detajet e paraqitura në
dritare.
52. Favorites
Mundëson regjistrimin dhe organizimin e fajllave, foldereve,
WEB faqeve etj, të cilat janë me interes të veçantë për
shfrytëzuesin(të favorizuara), në një adresë të veçantë të
quajtur Favorites.
53. Tools
Ka të bëjë me mapimin e
disqeve të rrjetit (Map
Network Drive) dhe
shkymje të diqeve të rrjetit
(Disconet Network Drive)
dhe opsionet e tjera me
folder (Opsion
Folder).Faqja General e
opsionit Folder Opsions
është me interes të
veçantë për : Tasks –
rregullimin e dritareve në
stilin e ri ose atë klasik.
54. Help
Ofron ndihmën e Windowsit për të gjitha problemet, që paraqiten
gjatë punës me të. Në fushën Search shënohet pyetja e cila
na intereson, ose zgjedhim njërën nga temat e ofruara në
dritare, për të cilën mendojmë se përmban përgjigjjen e
problemit tonë.
55. Control Panel
Control panel aktivizohet prej dritares së Startit. Dritarja e këtij
programi përmban një numër të madh të ikonave. Secila nga
ato rregullon ndonjë komponentë të punës me Windows ose
instalon ndonjë program apo njësi të kompjuterit. Ikonat e
këtij programi paraqiten në dy mënyra: në formë të
kategorive (Swicht to Category View) dhe në formë klasike
(Swicht to Classic View).
56. Add/Remove Programs
Instalimi dhe largimi i programeve preferohet të bëhët nga ikona
Add/Remove Programs. Kjo punë mund të bëhet edhe
drejtëpërsëdrejti nga fajlli përkatës i programit për instalim,
por është e preferuar që kjo të bëhet nga ky opsion. Madje,
largimi i programeve duhet të bëhet nga këtu, sepse gjatë
procesit të instalimit të programit shkaktohen ndryshime në
përmbajtjen e disa fajllave të Windowsit : SYSTEM INI,
WIN.INI dhe bazën Registry.
57. Date/Time
Ikona Date/Time shërben për
vendosjen e datës dhe të
kohës së saktë të sistemit,
në pajtushmëri me zonën
kohore , e cila përcaktohet
në faqen Time Zone. Në
faqen Internet Time
sinkronizohet koha e saktë
me kohën e serverit të
intërnetit.
58. Fotet
W|indowsi ofron një numër të
madh të llojeve të
shkronjave, të cilat njihen
me emrin Fonte. Të gjitha
fontet e instaluara mund të
shihen në dritaren fonts.
Nëse duam të instalojm
fonte të reja, aktivizohet
opsioni Install New.
59. Display
Karakteristikat e ekranit dhe
të desktopit mund të
zgjidhen me ikonën
Display.Dritarja përkatëse
Display Properties ka
faqet: Themes, Desktop,
Scren Server, Settings
etj.
62. Screen Saver
Faqja Screen Saver
mundëson mbrojtjen e
ekranitn në rastet kur ai
mbetet i kyqur për një kohë
të gjatë, por i papëdorur.
Në këso situata, mbetet
pamje e njëjtë e ekranit
gjatë gjithë kohës nën
rezatimin permanent të
pozicioneve të njëjta të
ekranit. Në fushën Screen
Saver zgjidhet njëri prej
opsioneve që i ka në
dispozicion Windowsi.
63. Appearanace
Shëben për të përcaktuar
pamjen e desktopit të
Windowsit dhe të
komponentëve të tij. Në
këtë rast, me përdorimin e
opsionit Windows and
buttons mund të zgjedhim
modelin e Windowit klasik
ose atë të XP-së.Mund të
zgjedhim skemën e
ngjyrave në Color sheme
dhe madhësin e fontit në
Fonts. Të gjitha efektet e
tjera të ikonave, menyve
etj, rregullohen në opsionin
Effects.
64. Settings
Kjo faqe shërben për
rregullimin e numrit të
ngjyrave dhe të
rezolucionit ekranit. Për
këtë qëllim përdoren
opsionet Screen Saver
dhe Color quality. Duhet
të theksojmë që numri i
ngjyrave dhe rezolucioni
përkatës varen, në rend të
parë, nga kapaciteti i
memories së
videokartelës.
65. Printers and Faxes
Mundëson qasje në ikonat e
printerëve të instaluar dhe
makinave të Fax-it. Në
dritare mund të ketë më
shumë printerë të instaluar,
por ai me të të cilin do të
punojmë është i zgjedhur
të jetë aktiv. Kjo zgjedhje
bëhet me opsionen Set as
Default Printer të menysë
së përkohshme të ikonës.
Instalimi i printerit të ri fillon
me Add a Printer.
66. Keyboard
Dritarja për konfigurimin e
punës me tastierë fitohet
me hapjen e ikonës
Keyboard në Control
Panel. Dritarja e kësaj
ikone i ka dy faqe : Speed
dhe Hardware. Faqja
Hardware mundëson
shikimin e karakteristikave
të njësië së instaluar në
kompjuter.
67. Mouse
Dritarja për konfigurimin e
punës me miun fitohet me
hapjen e ikonës Mouse në
Control Panel. Dritarja ka
shumë faqe dhe gjithashtu
edhe shumë mundësi për
rregullimin e punës me
miun.
