1. (Sa Hong Kong at Macao, 1888)

2. Naipilitan siyang umalis sa bansa dahil sa tinutugis siya
ng kanyang mga makapangyarihang kaaway. Noo’y isa
na siyang ganap na lalaki sa edad na 27 at isa nang
manggagamot at kinikilalang manunulat.

3. Hindi siya nakababa sa barko nang sandaling tumigil ito
sa Amoy noong Pebrero 7.
Ang mga dahilan:
 Hindi mabuti ang kanyang pakiramdam
 Malakas ang ulan
 Narinig niyang marumi ang lungsod
Dumating siya sa Hong Kong noong Pebrero 8.

4. Sumulat siya kay Blumentritt para ipahayag ang mga
hindi magandang nangyayari sa kanya.
Sa araw din na ito isinulat rin ni Rizal ang “Ang Hong
Kong”. Ayon kay Rizal ang Hong Kong daw ay “maliit
ngunit malinis na lungsod. Maraming Portuges,
Hindu, Ingles, Tsino at Hudyong nainirahan dito. May
mga Pilipino rin at karamihan ay naipatapon sa
Marianas Islands noong 1872. Sila ay mahihirap,
mababait at mahiyain at mga dating mayayamang
mekaniko, industriyalista, at namumuhunan.”

5. Sa Otel Victoria tumuloy si Rizal. Siya ay malugod na
sinalubong ng mga Pilipinong residente.
Kabilang sila Jose Maria Basa, Balbino Mauricio at
Manuel Yriarte (anak ni Francisco Yriarte, alkalde
mayor ng Laguna)

6. Pinaniniwalaang kinomisyon siya ng mga awtoridad na
Espanyol para mag espiya kay Rizal.

8. Nagulat si Rizal nang makita niya dito si Jose Sainz de
Varanda na isa sa mga pasahero nito.
Ayon kay Rizal ang Macao “ay maliit, mababa, at
malungkot. Marami ritong junk, rampan, at
kakaunting barko. Mukha itong malungkot at tila
patay na.”

9. Mayaman at mahilig din sa pagtatanim ng mga halaman
at bulaklak at karamihan dito ay mula pa sa Pilipinas. Sa
kaniyang bahay nanuluyan si Rizal at Basa habang nasa
Macao.

10. Sa dalawang araw niya sa Macao, binista niya ang teatro,
kasino, katedral, simbahan, pagoda, harding botanikal
at basar. Nakita niya ang bantog na groto ni Camoens,
pambansang makata ng Portugal.
Pebrero 19 – nakakita siya ng prusisyong
katoliko.
Ang mga deboto ay nakasuot ng asul at lila na damit
at may hawak na kandilang walang sindi.
Pebrero 20 – lulan ng Kiu-Kiang, bumalik si
Rizal at basa sa Hong Kong.

11. Ayon sa obserbasyon ni Rizal:
 Maingay ang pagdiriwang ng bagong taon noong Pebrero
11-13, 1888.
 Ang kaibahan ng pagtatanghal ng mga Tsino at
paglalarawan ng galaw ng mga tauhan.
 Ang masaganang piging kung saan ang mga paumanhin
ay inaanihan ng pagkain.

12.  Dominikano ang pinakamayamang ordeng
pangrelihiyon dahil sa maraming negosyo at
paupahan. Mayroon din salapi na nakadeposito sa
bangko at tumutubo ng malaking interes.
 Sa mga sementeryo sa Hong Kong na sa mga
Protestante, Katoliko, at Muslim, sa mga Protestante
ang pinakamaganda dahil maayos at inaalagaan ang
mga halaman dito at malinis ang mga daanan.