E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3

KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA

RUKUN NEGARA
Bahawasanya Negara Kita Malaysia
mendukung cita-cita hendak;
Mencapai perpaduan yang lebih erat dalam kalangan
seluruh masyarakatnya;
Memelihara satu cara hidup demokrasi;
Mencipta satu masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara
akan dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama;
Menjamin satu cara yang liberal terhadap
tradisi-tradisi kebudayaannya yang kaya dan pelbagai corak;
Membina satu masyarakat progresif yang akan menggunakan
sains dan teknologi moden;
MAKA KAMI, rakyat Malaysia,
berikrar akan menumpukan
seluruh tenaga dan usaha kami untuk mencapai cita-cita tersebut
berdasarkan prinsip-prinsip yang berikut:
KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN
KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA
KELUHURAN PERLEMBAGAAN
KEDAULATAN UNDANG-UNDANG
KESOPANAN DAN KESUSILAAN
(Sumber: Jabatan Penerangan, Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia)

PENULISPENULIS
Dr. Zulhasni bin Abdul Rahim
Mohd Ridzuan bin Padzil
Nathan a/l Balakhrisnan
Norliza binti Muda
EDITOREDITOR
Norshamsinar binti Abdul Ghani
Faridzatul Shahira binti Khalid
PEREKA BENTUKPEREKA BENTUK
Loh Hong Seng
ILUSTRATORILUSTRATOR
Arman bin Saat
Tew Wan Yin
TINGKATAN
3TINGKATANTINGKATAN
33
KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH
REKA BENTUK DAN
TEKNOLOGI
REKA BENTUK DAN
TEKNOLOGI
2018
PENERBIT BESTARI SDN. BHD. (258257-P)

NO SIRI BUKU: 0073
KPM2018 ISBN 978-983-092-444-1
Cetakan Pertama 2018
© Kementerian Pendidikan Malaysia
Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana
bahan dalam buku ini tidak dibenarkan
diterbitkan semula, disimpan dalam cara
yang boleh dipergunakan lagi, ataupun
dipindahkan dalam sebarang bentuk atau
cara, baik dengan elektronik, mekanik,
penggambaran semula mahupun dengan
cara perakaman tanpa kebenaran terlebih
dahulu daripada Ketua Pengarah Pelajaran
Malaysia, Kementerian Pendidikan
Malaysia. Perundingan tertakluk kepada
perkiraan royalti atau honorarium.
Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan
Malaysia oleh:
Penerbit Bestari Sdn. Bhd. (258257-P)
22-01, Jalan Molek 1/10,
Taman Molek,
81100 Johor Bahru,
Johor Darul Takzim.
Tel: 07-361 2868
Faks: 07-352 6292
Laman Web: http://www.pbestarisb.com
Reka Letak dan Atur Huruf:
Penerbit Bestari Sdn. Bhd. (258257-P)
Muka Taip Teks: Charter Roman
Saiz Muka Taip Teks: 11 poin
Dicetak oleh:
Herald Printers Sdn. Bhd. (19965-V)
Lot 508, Jalan Perusahaan 3,
Bandar Baru Sungai Buloh,
47000 Selangor Darul Ehsan.
PENGHARGAANPENGHARGAAN
Penerbitan buku teks ini melibatkan
kerjasama banyak pihak. Sekalung
penghargaan dan terima kasih ditujukan
kepada semua pihak yang terlibat:
• Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf
Muka Surat, Bahagian Buku Teks,
Kementerian Pendidikan Malaysia.
• Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan
Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks,
• Jawatankuasa Penyemakan Naskhah
Sedia Kamera, Bahagian Buku Teks,
• Pegawai-pegawai Bahagian Buku Teks
dan Bahagian Pembangunan Kurikulum,
• SMK Bukit Baru Melaka.
• Sidang Editorial Penyemakan Pruf
Penerbit Bestari Sdn. Bhd.
• Panel pembaca luar.
• Bizchip Technology Centre.
• Elvira Systems Sdn. Bhd.
• Semua pihak yang terlibat secara
langsung dalam usaha menjayakan
penerbitan buku ini.
• Pihak penerbit dan pengarang telah
berusaha untuk mengesan pemilik hak
cipta bagi bahan grafik yang digunakan
dalam buku ini. Bagi pemilik hak cipta
lain yang tidak dapat dikesan atau
dihubungi, kami mengambil kesempatan
ini untuk merakamkan setinggi-tinggi
penghargaan kepada mereka.
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA

BAB 1 APLIKASI TEKNOLOGI
1.1 Reka Bentuk Mekatronik 2
BAB 2 PEMBANGUNAN PRODUK
2.1 Penghasilan Produk 38
1.1.1 Menyatakan maksud reka bentuk mekatronik 3
1.1.2 Mengenal pasti elemen mekatronik 7
1.1.3 Menerangkan fungsi elemen mekatronik
pada produk sedia ada 11
1.1.4 Menghasilkan gambar rajah blok
(block diagram) produk mekatronik sedia ada 18
1.1.5 Menghasilkan lakaran bahagian reka bentuk
produk yang akan diubah suai berdasarkan
gambar rajah blok yang terlibat 22
1.1.6 Membuat penambahbaikan kepada produk
berdasarkan lakaran yang telah dibuat 27
1.1.7 Membuat penilaian kefungsian produk
yang telah diubah suai 30
Rumusan 33
Latihan Pengukuhan 34
2.1.1 Menyatakan produk yang hendak dihasilkan
berdasarkan kajian keperluan pelanggan dan
projek brief 39
2.1.2 Mengenal pasti asas teknologi yang sesuai
dengan kehendak reka bentuk produk 47
2.1.3 Merancang konsep, elemen dan prinsip
reka bentuk yang dipersetujui dalam
bentuk lakaran 52
KANDUNGANKANDUNGAN
iii

BAB 3 REKA BENTUK DALAM PERNIAGAAN
3.1 Reka Bentuk sebagai Instrumen Pemasaran 124
3.1.1 Menyatakan maksud pemasaran 125
3.1.2 Menerangkan peranan reka bentuk
dalam pemasaran 128
3.1.3 Mengenal pasti kaedah reka
bentuk pengiklanan 139
3.1.4 Memilih kaedah reka bentuk pengiklanan
yang sesuai untuk memasarkan produk
yang dihasilkan 148
3.1.5 Menganalisis kaedah reka bentuk
pengiklanan yang dipilih 160
3.1.6 Membuat rumusan kaedah reka bentuk
pengiklanan yang sesuai dengan produk 164
3.1.7 Menghasilkan reka bentuk pengiklanan 168
Rumusan 169
Glosari 172
Senarai Rujukan 174
Indeks 175
2.1.4 Menghasilkan lakaran produk yang hendak dibuat 64
2.1.5 Menyediakan jadual kerja 73
2.1.6 Membuat senarai bahan, peralatan dan bajet produk 75
2.1.7 Menghasilkan produk berfungsi atau berfungsi sebahagian 80
2.1.8 Membuat pengujian dan penilaian kefungsian serta
kesesuaian produk 95
2.1.9 Membuat cadangan penambahbaikan produk berdasarkan laporan
keputusan ujian 101
2.1.10 Menyediakan dokumentasi 102
Rumusan 119
iv

Buku teks REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3 ini ditulis berpandukan
objektif yang terkandung dalam Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran
(DSKP) di bawah Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) yang disediakan
oleh Kementerian Pendidikan Malaysia.
Buku teks ini diolah berdasarkan empat domain, iaitu Apresiasi Produk Reka Bentuk,
Aplikasi Teknologi, Pembuatan Produk dan Penilaian Reka Bentuk Produk agar murid
menjadi individu yang dapat bersaing di peringkat global serta memahami teknologi
terkini yang mampu menyelesaikan masalah dalam kehidupan. Ciri-ciri istimewa
dalam buku ini adalah seperti berikut:
PENDAHULUANPENDAHULUAN
PENERANGAN IKONPENERANGAN IKON
HALAMAN
RANGSANGAN
Halaman
permulaan
bab untuk
menggambarkan
kandungan
keseluruhan bab.
StandardStandard
PembelajaranPembelajaran
Senarai kemahiran
yang akan
dipelajari dalam
setiap bab.
QR Code
Mengandungi
maklumat yang
berikut:
• Huraian tema
buku
• Biodata penulis
• Maklumat dan
fakta yang
dikemas kini
(sekiranya ada)
v
Kata Kunci
Istilah-istilah
yang perlu
diberi perhatian
dalam bab.

PEMIKIRAN
KOMPUTASIONAL
Mendidik murid
mengaplikasikan
pemikiran
komputasional.
AksesAkses
PantasPantas
Maklumat
tambahan
yang diperoleh
daripada laman
sesawang. QR Code
disertakan untuk
menggalakkan
murid meneroka
maklumat dengan
menggunakan
kemudahan
Internet.
Mengandungi fakta
tambahan yang
berkaitan dengan
pembelajaran.
InfoInfo BestariBestari
Persoalan
pembelajaran yang
berkaitan dengan
tajuk bagi menguji
pengetahuan murid.
Cabar MindaCabar Minda
Pelbagai aktiviti
yang bertujuan
meningkatkan
pemahaman
murid terhadap
pembelajaran.
Aktiviti
Mengingatkan
murid
perkara-perkara
berkaitan
pembelajaran yang
telah dipelajari.
Imbas SemulaImbas Semula
Menguji dan
merangsang
pengetahuan
murid tentang
subtajuk yang
telah dipelajari.
Praktis Formatif
ELEMEN MERENTAS
KURIKULUM
Nilai tambah yang
diterapkan dalam
aktiviti pengajaran
dan pembelajaran.
MKE
AKTIVITI
PEMBELAJARAN
ABAD KE-21
Aktiviti yang
berpusatkan
murid dan
berunsur KBAT.
PAK-21
Round
table
vi

KBAT
Menguji
keupayaan murid
berfikir untuk
menyelesaikan
masalah dan
membuat
keputusan secara
sistematik.
Memberi panduan
kepada guru dan
murid berkenaan
cara kerja
yang betul.
Ringkasan bagi
setiap bab untuk
membantu murid
mengimbas kembali
kandungan tajuk
yang telah dipelajari.
R NM SU U A
T I P BestariBestari
KUIZ Interaktif
Imbas QR Code
untuk menjawab
kuiz interaktif di
akhir setiap bab.
Semak JAWAPAN
Murid boleh
menyemak
jawapan dengan
mengimbas
QR Code.
Aplikasi reka
bentuk dan
teknologi dalam
kehidupan
harian murid.
RBT dan Anda
Memupuk
nilai-nilai murni
dalam diri murid.
Nilai Murni
vii
Ujian subjektif
untuk menguji
pemahaman murid
terhadap kandungan
bab yang dipelajari.
Latihan Pengukuhan

AksesAkses
PantasPantas
Robotik dan
Mekatronik
goo.gl/xGJPRf
BabBab
11 Aplikasi TeknologiAplikasi Teknologi
Rutin kehidupan manusia sebenarnya
telah lama dipengaruhi oleh teknologi.
Oleh itu, pelbagai produk yang bermanfaat
kepada manusia telah dihasilkan dengan
mengaplikasikan teknologi.
Anda telah diperkenalkan dengan reka
bentuk mekanikal, reka bentuk elektrik
dan reka bentuk elektronik semasa di
Tingkatan 2. Dalam bab ini pula,
anda akan diperkenalkan dengan
reka bentuk mekatronik.
Produk mekatronik boleh berfungsi
secara automatik atau separa automatik.
Produk akan mula melakukan kerja
apabila suis ditekan atau penderia tertentu
diaktifkan. Produk akan berhenti dengan
sendiri setelah tugasan disempurnakan.
Perhatikan di sekeliling anda dan kenal
pasti produk mekatronik yang digunakan
setiap hari. Bagaimanakah produk
mekatronik tersebut mampu membantu
anda dalam kehidupan harian?

Aplikasi
mekatronik
dalam kehidupan
harian
1
Standard Kandungan
1.1 Reka Bentuk Mekatronik

Teknologi telah terbukti banyak membantu memudahkan
kehidupan manusia. Oleh itu, semakin maju sesebuah
masyarakat, semakin banyak rutin kehidupan seperti cara
bekerja, berehat, belajar, berhibur dan sebagainya dipengaruhi
oleh teknologi.
Semasa di Tingkatan 2, anda telah mempelajari tentang
aplikasi teknologi seperti reka bentuk mekanikal, reka bentuk
elektrik dan reka bentuk elektronik. Dalam bab ini pula,
pengetahuan anda tentang semua aplikasi tersebut akan
digabungkan dengan sistem kawalan dan pengaturcaraan bagi
menghasilkan reka bentuk produk mekatronik. Gambar foto 1.1 menunjukkan beberapa
contoh reka bentuk produk mekatronik yang sering anda temui dalam kehidupan harian.
Murid boleh:
• Menyatakan maksud reka bentuk mekatronik
• Mengenal pasti elemen mekatronik
• Menerangkan fungsi elemen mekatronik pada produk sedia ada
• Menghasilkan gambar rajah blok (block diagram) produk mekatronik sedia ada
• Menghasilkan lakaran bahagian reka bentuk produk yang akan diubah suai berdasarkan gambar rajah
blok yang terlibat
• Membuat penambahbaikan kepada produk berdasarkan lakaran yang telah dibuat
• Membuat penilaian kefungsian produk yang telah diubah suai
Standard PembelajaranStandard Pembelajaran
Gambar foto 1.1 Beberapa contoh reka bentuk produk mekatronik
yang sering ditemui dalam kehidupan harian
2
Reka Bentuk MekatronikReka Bentuk Mekatronik
Kata Kunci
• mekatronik
• elemen
• integrasi
• komponen
• pengaturcaraan
• gambar rajah blok
• produk berfungsi
1.11.1
Mesin fotokopi Lif Palang automatik

Lengan robotik yang ditunjukkan
dalam Gambar foto 1.2 merupakan
contoh reka bentuk produk mekatronik.
Tahukah anda maksud reka bentuk mekatronik?
Reka bentuk mekatronik bermaksud reka
bentuk produk atau sistem yang menggabungkan
disiplin ilmu elektrik, mekanikal, elektronik,
kawalan dan pengaturcaraan untuk mencapai
tujuan yang dikehendaki.
Integrasi semua elemen mekatronik
membolehkan produk mekatronik
berfungsi secara automatik atau separa
automatik. Pengguna hanya perlu
menekan suis kawalan pada produk
untuk memulakan tugasan yang telah
ditetapkan. Produk akan menjalankan
tugasan dan berhenti dengan sendiri
apabila tugasan telah disempurnakan.
Perhatikan di sekeliling anda. Dapatkah
anda mengenal pasti produk mekatronik
yang biasa anda gunakan dalam
kehidupan harian?
Konsep mekatronik telah diperkenalkan oleh Tetsuro Mori, seorang jurutera kanan
sebuah syarikat di Jepun pada tahun 1969. Beliau mendefinisikan mekatronik sebagai
aplikasi elektronik dan teknologi komputer untuk mengawal pergerakan sistem
mekanikal suatu produk.
AksesAkses
PantasPantas
Apakah itu
Mekatronik?
goo.gl/ocnwYC
Istilah mekatronik terhasil daripada gabungan dua
perkataan, iaitu ʻmekaʼ daripada perkataan mekanikal
dan ʻtronikʼ daripada perkataan elektronik.
(Sumber: Alciatore, D.G & Histand, M.B, Introduction to
Mechatronics and Measurement System, New York:
McGraw-Hill, 2012, hlm.2)
Gambar foto 1.2 Lengan robotik
1.1.1 Menyatakan Maksud Reka Bentuk Mekatronik
Reka Bentuk Mekatronik
3
BAB1

Revolusi Industri 1.0
bermula dengan penggunaan
reka bentuk mekanikal bagi
menggantikan tenaga manusia
untuk menghasilkan suatu produk.
bermula dengan penemuan
tenaga elektrik yang
membolehkan produk
dihasilkan dalam kuantiti
lebih besar dan cepat.
Sejarah perkembangan revolusi industri
Revolusi Industri 4.0 merupakan kemajuan sistem industri
yang berkembang dengan lebih hebat menerusi konsep
cyberphysical. Konsep cyberphysical ialah mengawal dan mengurus
operasi industri dengan mengguna pakai sistem mekatronik,
Internet benda, data raya, pengkomputeran awan dan kecerdasan
buatan (artificial intelligence). Rajah 1.1 menunjukkan sembilan
teras yang terdapat dalam Revolusi Industri 4.0.
Malaysia telah mengenal pasti bahawa Revolusi Industri 4.0
merupakan peluang yang terbaik dalam mempertingkatkan lagi
hasil pendapatan negara dari segi pengeluaran, menaik taraf
modal insan dan pendapatan pekerja dalam kemahiran teknologi
tahap tinggi. Secara tidak langsung Revolusi Industri 4.0
memberikan impak yang besar kepada produktiviti industri
di Malaysia.
Kita perlu mengambil peluang untuk mempelajari dan
menguasai ilmu serta kemahiran yang melibatkan Revolusi
Industri 4.0. Hal ini demikian kerana, Revolusi Industri 4.0
merupakan aspek penting dalam perubahan industri masa kini.
AksesAkses
PantasPantas
Industri 4.0 dan
Implikasi kepada SME
goo.gl/CuqQTC
BAB 1 Aplikasi Teknologi
4
BAB1

Revolusi
Industri
4.0
Rajah 1.1 Sembilan teras dalam Revolusi Industri 4.0
Robot berautonomi
Autonomous robots
Realiti terimbuh
Augmented
Reality (AR)
Simulasi
Simulation
Keselamatan siber
Cybersecurity
Pengkomputeran awan
Cloud computing
Internet benda
Internet of things
Data raya
Big data
Pembuatan bahan tambah
Additive manufacturing
Persepaduan sistem
System integration
bermula dengan penggunaan
meluas reka bentuk elektronik
dan seterusnya penggabungan
reka bentuk bagi menghasilkan
reka bentuk mekatronik.
(Sumber: Malaysian Industry-Government Group for High Technology (MIGHT). (2018). Draft
National Industry 4.0 Policy Framework. Cyberjaya: MIGHT Publications.)
melibatkan penggabungan reka
bentuk mekatronik bersama Internet
benda, data raya dan pengkomputeran
awan bagi membentuk sistem
pengeluaran pintar.
Pandu sendiri
5
BAB1

Praktis Formatif
Aktiviti Mengenali produk mekatronik PAK-21
Gallery
Walk
1. Apakah yang dimaksudkan dengan reka bentuk mekatronik?
2. Senaraikan tiga produk mekatronik yang dapat anda kenal pasti di sekeliling anda.
3. Nyatakan teras dalam Revolusi Industri 4.0 yang melibatkan sistem mekatronik.
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.
2. Ketua kumpulan memilih nama produk mekatronik daripada senarai yang telah disediakan
oleh guru.
3. Salin Jadual 1.1 di bawah dan secara berkumpulan, tandakan (3) atau (7) berdasarkan
produk mekatronik kumpulan anda. Tampalkan Jadual 1.1 yang telah lengkap di sudut
kumpulan masing-masing.
4. Gunakan kaedah Gallery Walk dalam aktiviti ini. Setiap ahli kumpulan bergerak ke sudut
kumpulan yang lain untuk melihat kriteria produk dan jawab soalan yang disediakan
(lihat-bincang-catat).
5. Kemukakan soalan semasa sesi Gallery Walk ini kepada kumpulan yang berkaitan.
6. Setelah selesai, ahli kumpulan berkumpul semula untuk melengkapkan jadual tersebut.
Jadual 1.1 Senarai produk dan kriteria
(a) Adakah produk menggunakan tenaga elektrik? 3
(b) Adakah produk mempunyai panel kawalan sendiri? 3
(c) Adakah produk mempunyai bahagian yang boleh bergerak? 7
(d) Adakah produk mempunyai penderia? 3
(e) Adakah produk berfungsi secara automatik? 3
riteria
Produk
Periuknasielektrik
Kipassilingautomatik
Lenganrobotik
Palangautomatik
Mesinbasuhautomatik
Pintupagarautomatik
Kalkulatorsaintifik
6
BAB1

+ 5V
or 1
+ 5V
or 1
+ 5V
or 1
+ 5V or 1 =
(1+ø)
sum
0V or ø =
(1-1)
difference
0V or ø
borrow
0V or ø =
carry over
0V
or ø
Penambahan Penolakan
9V DC
5V DC
s1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
s9
LED 1
LED 3
LED 2
LED 4
LED 5
LED 7
LED 6
r1
r2
r3
r4
r5
r6
r7
r8
r10
r9
r11
s2
s4
s5
s6
s7
s8
s3
7806
+–
r1, r2, r3, r4, r5, r6, r7, r8, r9 = 3.3KΩ
r11 = 1KΩ
r10 = 10KΩ variable
+ 5V
or 1
+ 5V
or 1
+ 5V
or 1
+ 5V or 1 =
(1+ø)
sum
0V or ø =
(1-1)
difference
0V or ø
borrow
0V or ø =
carry over
0V
or ø
Penambahan Penolakan
9V DC
5V DC
s1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
s9
LED 1
LED 3
LED 2
LED 4
LED 5
LED 7
LED 6
r1
r2
r3
r4
r5
r6
r7
r8
r10
r9
r11
s2
s4
s5
s6
s7
s8
s3
7806
+–
r1, r2, r3, r4, r5, r6, r7, r8, r9 = 3.3KΩ
r11 = 1KΩ
r10 = 10KΩ variable
Rajah 1.2 Mekatronik merupakan gabungan elemen asas kejuruteraan
Elemen asas ini digabung dengan kawalan bagi membolehkan produk mekatronik
yang direka bentuk berfungsi dengan sempurna, cekap, produktif dan berkesan sama ada
secara automatik atau separa automatik.
Sistem elektrikA
Sistem elektrik merujuk kepada sistem yang menggunakan arus elektrik, sama ada arus
terus (AT) atau arus ulang-alik (AU) sebagai sumber bekalan kuasa. Sistem elektrik dalam
reka bentuk mekatronik berfungsi untuk membekalkan arus elektrik bagi membolehkan
peranti mekatronik menjalankan fungsi yang ditetapkan. Sistem ini mengambil kira aspek
keselamatan, kedudukan peranti dalam litar dan sambungan litar.
Kawalan dan
pengaturcaraan
Elektrik MEKATRONIK Elektronik
Mekanikal
1.1.2 Mengenal Pasti Elemen Mekatronik
Mekatronik merupakan bidang ilmu yang menggabungkan semua elemen asas
kejuruteraan, iaitu:
• Sistem elektrik
• Sistem mekanikal
• Sistem elektronik
• Sistem kawalan dan pengaturcaraan
7
BAB1

Gambar foto 1.3 Contoh elemen sistem elektrik
Sistem mekanikalB
Sistem mekanikal merupakan gabungan beberapa komponen mekanikal yang berfungsi
sebagai penghantar untuk memindahkan suatu sumber gerakan (motor) kepada bentuk
yang lain. Sistem mekanikal ini membolehkan produk berfungsi, sama ada secara
bergerak atau berputar. Contohnya, gear dan tali sawat digunakan bagi membolehkan
pemain DVD dibuka atau ditutup.
Panel solar Pengawal pengecas solar
BateriKipas siling automatik
Gambar foto 1.4 Contoh keratan rentas sistem mekanikal pada pemain DVD optik
Gear rak dan pinan
Takal
Tali sawat
8
BAB1

Gambar foto 1.6 Contoh sistem yang menggunakan sistem pengawal mikro
Gambar foto 1.5 Contoh sistem elektronik
Perintang
Kapasitor
Lampu LED
Sistem elektronikC
Sistem elektronik merupakan susunan dan sambungan fizikal komponen elektronik
dalam suatu litar bagi menjalankan operasi sesuatu sistem. Contoh komponen
elektronik ialah perintang, diod, papan litar, suis, penderia, transistor, kapasitor,
litar bersepadu dan lain-lain.
Sistem kawalan dan pengaturcaraanD
Sistem kawalan
Sistem kawalan merupakan satu kaedah kawalan sistem yang digunakan untuk
mengurus, mengarah atau mengawal atur tindakan bagi memastikan reka bentuk
mekatronik berfungsi secara automatik dengan sempurna. Gambar foto 1.6 menunjukkan
beberapa contoh sistem yang menggunakan sistem pengawal mikro.
9
BAB1

Praktis Formatif
Pengaturcaraan
Pengaturcaraan komputer ialah proses untuk
membangunkan atur cara komputer dengan menggunakan
bahasa pengaturcaraan seperti Java, Python, Visual
Basic dan C++. Bahasa-bahasa pengaturcaraan ini
menggunakan kod berbentuk teks. Terdapat juga bahasa
pengaturcaraan yang tidak memerlukan penulisan kod
berbentuk teks tetapi menggunakan blok arahan yang
sedia ada. Contoh bahasa pengaturcaraan ini ialah
Scratch, mBlock, JavaScript Block dan Ardublock.
Setiap bahasa pengaturcaraan mempunyai set
peraturan sintaks (syntax) dan semantik (semantic)
tersendiri. Peraturan sintaks dan semantik menetapkan
cara menulis arahan untuk mikropengawal yang
mengawal operasi alat elektronik.
1. Senaraikan elemen asas kejuruteraan yang terdapat dalam mekatronik.
2. Apakah perbezaan antara pengaturcaraan dengan sistem kawalan?
Rajah 1.3 Contoh bahasa pengaturcaraan
C++ JavaScript Block
Sintaks ialah peraturan
yang menguasai struktur
sesuatu bahasa dan
ungkapannya.
Semantik ialah proses
yang dilalui oleh
komputer semasa
komputer melaksanakan
atur cara mengikut
bahasa pengaturcaraan
yang tertentu.
10
BAB1

Mesin basuh automatik
Kereta kawalan jauh Pintu gelangsar automatik
Gambar foto 1.7 Contoh produk mekatronik
Gambar foto 1.7 menunjukkan contoh produk mekatronik
yang sering kita temui dalam kehidupan harian. Setiap
elemen yang digabungkan dalam produk mekatronik
tersebut mempunyai fungsi yang tersendiri bagi memastikan
produk dapat berfungsi dengan berkesan mengikut arahan
yang telah diaturcarakan.
RBT dan Anda
Dron
Dron atau dikenali
sebagai pesawat
tanpa pemandu (UAV)
menjadi popular
dalam kalangan
masyarakat kini,
terutamanya dalam
bidang fotografi
dan perfileman.
Dron direka bentuk
menggunakan semua
elemen mekatronik
yang membolehkan
dron dikawal melalui
alat kawalan jauh
atau komputer.
AksesAkses
PantasPantas
Sejarah Pesawat
tanpa Pemandu
goo.gl/45Y6FU
1.1.3 Menerangkan Fungsi Elemen Mekatronik pada Produk Sedia Ada
Hadapan
Kiri
Kanan
Berh
enti
Undur
11
BAB1

Kereta kawalan jauhA
Kereta kawalan jauh merupakan salah satu
contoh produk mekatronik mudah. Fungsi elemen
mekatronik pada kereta kawalan jauh diterangkan
secara terperinci dalam Rajah 1.4.
Sistem elektronik
• Sistem elektronik menerima dan
menukarkan isyarat input dari
alat kawalan jauh kepada isyarat
elektrik bagi memacu motor AT.
Sistem mekanikal
• Gear berfungsi untuk mengurangkan
atau meningkatkan halaju dan
menambah daya kilas
(torque) motor.
Gear
Pemacu motor Modul geganti
12
BAB1

Sistem kawalan dan
pengaturcaraan
• Terdiri daripada
mikropengawal dan sistem
kawalan yang diatur cara.
• Berfungsi untuk mengawal
halaju dan arah putaran
motor AT.
Sistem elektrik
• Bateri sebagai sumber
tenaga elektrik.
Rajah 1.4 Fungsi elemen mekatronik pada kereta kawalan jauh
Bateri kadmium-nikelBateri alkali
Motor AT
Papan litar elektronik mikropengawal
Mikropengawal
Hadapan
Kiri KananBerhenti
Undur
13
BAB1

Pintu gelangsar automatikB
Pintu gelangsar automatik yang sering anda temui di pasar raya juga merupakan produk
mekatronik. Fungsi elemen mekatronik pada pintu gelangsar automatik diterangkan
secara terperinci dalam Rajah 1.5.
Sistem mekanikal
• Komponen mekanikal terdiri daripada takal dan tali sawat.
• Berfungsi untuk membuka dan menutup pintu.
• Gear pada motor membantu memudahkan pergerakan.
Sistem elektronik
• Komponen elektronik disatukan di dalam litar pemacu motor.
• Penderia gerakan mengesan sebarang pergerakan dan memberikan
isyarat kepada sistem kawalan.
Takal
Tali sawat
Komponen mekanikal
Litar pemacu motor Penderia gerakan
14
BAB1

Sistem elektrik
• Terdiri daripada motor AT dan pengubah (transformer).
• Berfungsi untuk membekalkan tenaga elektrik pada keseluruhan sistem.
Sistem kawalan dan pengaturcaraan
• Terdiri daripada sistem kawalan yang telah
diatur cara.
• Berfungsi untuk memproses isyarat input dari
penderia gerakan dan menghantar isyarat
output kepada pemacu motor AT untuk
membuka dan menutup pintu.
Pengubah berfungsi
untuk menaikkan atau
menurunkan voltan
bekalan arus ulang-alik.
Rajah 1.5 Fungsi elemen mekatronik pada pintu gelangsar automatik
Motor AT Pengubah
Sistem kawalan
15
BAB1

Sistem elektronik
• Butang pada panel kawalan digunakan oleh
pengguna untuk memberikan arahan seperti
ON/OFF, START, PAUSE dan lain-lain lagi.
• Antara komponen elektronik ialah kapasitor
dan diod pada papan litar tercetak.
Sistem mekanikal
• Antara komponen mekanikal ialah takal, tali
sawat, gear, dram dan galas bebola. Gabungan
komponen ini menghasilkan putaran pada dram
ketika mencuci pakaian.
Dram
Takal
Tali sawat
Mesin basuh automatikC
Fungsi elemen mekatronik pada mesin basuh automatik diterangkan secara terperinci
dalam Rajah 1.6.
KapasitorDiod
Papan litar tercetak
16
Panel kawalan
Komponen mekanikal
BAB1

Praktis Formatif
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan besar.
2. Setiap kumpulan dikehendaki menerangkan fungsi elemen mekatronik pada produk
mekatronik yang ditunjukkan oleh guru melalui tayangan video.
3. Seterusnya, guru memecahkan kumpulan besar kepada beberapa kumpulan kecil.
4. Ahli kumpulan kecil berbincang dan melengkapkan tugasan berdasarkan maklumat sedia
ada dan melalui carian di Internet.
5. Wakil kumpulan kecil membentangkan maklumat yang diperoleh kepada kumpulan besar.
6. Guru membuat penilaian hasil tugasan setiap kumpulan kecil.
Kreativiti dan
Inovasi
MKE
1. Nyatakan fungsi elemen mekatronik pada produk kipas siling automatik.
2. Apakah kebaikan mengetahui fungsi elemen pada produk mekatronik?
PAK-21
Think-Pair-
Share
Aktiviti Menerangkan fungsi elemen mekatronik
Rajah 1.6 Fungsi elemen mekatronik pada mesin basuh automatik
Sistem kawalan dan
pengaturcaraan
• Mikropengawal diatur cara untuk
menghasilkan tindakan kawalan
terhadap sistem elektrik, sistem
elektronik dan sistem mekanikal
dalam mesin basuh automatik.
• Fungsi kawalan bergantung
kepada pengaturcaraan yang
direka dan tindakan kawalan yang
dimasukkan pada panel kawalan
mesin basuh automatik.
Sistem elektrik
• Membekalkan tenaga
elektrik kepada sistem
kawalan motor dan
motor AU.
• Antara komponen
elektrik ialah pengubah
dan motor AU.
Motor AU Pengubah
Papan mikropengawal
17
BAB1

1.1.4 Menghasilkan Gambar Rajah Blok (Block Diagram) Produk
Mekatronik Sedia Ada
Fungsi elemen pada produk mekatronik juga dapat diterangkan melalui gambar rajah
blok (block diagram). Gambar rajah blok ditakrifkan sebagai suatu lukisan yang mewakili
litar atau elemen yang dilukis dalam bentuk blok. Tanda anak panah digunakan untuk
menunjukkan urutan blok dan dilabelkan mengikut fungsi, nama elemen atau litar yang
terlibat. Rajah 1.7 menunjukkan contoh gambar rajah blok bagi produk mekatronik.
Rajah 1.7 Contoh gambar rajah blok bagi produk mekatronik
Bahagian input ialah bahagian yang berfungsi menerima dan menghantar isyarat
daripada peranti masukan kepada bahagian pengawal untuk diproses. Isyarat tersebut
akan diproses mengikut pengaturcaraan yang telah ditetapkan. Seterusnya, bahagian
output akan menjalankan tindakan selanjutnya melalui peranti keluaran setelah
menerima isyarat daripada bahagian pengawal. Walau bagaimanapun, setiap produk
mekatronik mempunyai gambar rajah blok yang berbeza mengikut fungsi dan komponen
yang terdapat pada produk berkenaan.
PENGATURCARAAN
PERANTI KELUARAN
Proses OutputInput
PERANTI MASUKAN PENGAWAL
18
BAB1

Kereta kawalan jauhA
• Panel kawalan pada telefon pintar bertindak sebagai pemancar isyarat (transmitter)
menghantar isyarat input kepada mikropengawal (receiver) pada kereta kawalan jauh
melalui sambungan Bluetooth.
• Pemacu motor dan motor AT akan menggerakkan roda seperti yang diarahkan
oleh mikropengawal.
Rajah 1.8 Gambar rajah blok kereta kawalan jauh
Panel kawalan
tanpa wayar
Mikropengawal
Input Proses Output
Roda
berputar
Pemacu
motor
Motor AT
Gambar foto 1.8 Kereta kawalan jauh
Hadapan
Kiri
Kanan
Berhenti
Undur
19
BAB1

Pintu gelangsar automatikB
• Penderia gerakan pada pintu gelangsar
automatik akan mengesan sebarang
pergerakan di hadapannya.
• Isyarat input akan dihantar kepada
sistem kawalan yang terdiri
daripada mikropengawal.
• Isyarat kawalan diterima daripada
mikropengawal akan menggerakkan
motor AT yang digabungkan bersama
mekanisme takal dan tali sawat untuk
mengerakkan pintu.
• Pintu akan sentiasa dalam keadaan
tertutup jika tiada sebarang pergerakan
dikesan oleh penderia gerakan.
Pergerakan
objek atau benda
hidup (manusia)
Pergerakan
membuka dan
menutup pintu
Rajah 1.9 Gambar rajah blok pintu gelangsar automatik
Penderia
gerakan Mikropengawal
Motor AT
Takal dan
tali sawat
Pemacu motor
Input Proses Output
Gambar foto 1.9 Pintu gelangsar automatik
20
BAB1

Praktis Formatif
Mesin basuh automatikC
• Isyarat input daripada mod pilihan pada panel
kawalan akan dihantar kepada sistem kawalan
yang terdiri daripada mikropengawal.
• Penderia juga akan memberikan isyarat input
apabila air di dalam dram telah penuh.
• Isyarat kawalan yang diterima akan
menggerakkan motor AU yang digabungkan
bersama mekanisme takal dan tali sawat setelah
menerima isyarat input.
Rajah 1.10 Gambar rajah blok mesin basuh automatik
Gambar foto 1.10 Mesin basuh
automatik
Mikropengawal
Mod pilihan
Penderia
Input Proses Output
Dram
berpusing
Motor AU
Takal dan
tali sawat
Pemacu motor
Palang automatik merupakan contoh produk mekatronik yang sering kita temui dalam
kehidupan harian.
1. Kenal pasti dan namakan elemen mekatronik yang terdapat pada sistem kawalan
palang automatik.
2. Lukis gambar rajah blok bagi sistem kawalan palang automatik.
1. Nyatakan takrifan bagi gambar rajah blok.
2. Lukis gambar rajah blok yang menerangkan sistem mekatronik pada kipas
siling automatik.
Aktiviti Mengenal pasti elemen mekatronik dan melukis gambar rajah blok
21
BAB1

1.1.5 Menghasilkan Lakaran Bahagian Reka Bentuk Produk yang akan
Diubah Suai Berdasarkan Gambar Rajah Blok yang Terlibat
Kereta kawalan jauh merupakan produk mekatronik mudah yang sering ditemui
di pasaran. Fungsi utamanya adalah lebih tertumpu kepada pergerakan kereta melalui
kawalan jauh.
1. Apakah kepentingan
melakukan
pengubahsuaian pada
sesuatu produk?
2. Apakah definisi bagi
proses sumbang
saran dalam konteks
penjanaan idea reka
bentuk produk?
Berdasarkan situasi pada Rajah 1.11, kaedah penyelesaian
inventif boleh digunakan bagi menyelesaikan masalah yang
dihadapi. Penjanaan idea boleh diperoleh menerusi proses
sumbang saran, perbincangan atau kritikan.
Rina
Tidak mempunyai
kawalan kelajuan.
Kereta mudah
rosak apabila
berlanggar dengan
dinding.
Rajah 1.11 Perbincangan untuk mengenal pasti pengubahsuaian terhadap produk
Kereta kawalan jauh
merupakan salah satu
produk mekatronik.
Pada pendapat kamu,
apakah masalah yang
kamu hadapi ketika
mengendalikan kereta
kawalan jauh?
Tidak mempunyai
lampu.
22
BAB1

Analisis fungsi dilakukan bagi mengenal pasti masalah yang terdapat pada kereta
kawalan jauh. Model fungsi pada Rajah 1.12 menunjukkan gambaran keseluruhan
hubung kait antara komponen dan fungsi bagi kereta kawalan jauh.
Rajah 1.12 Model fungsi bagi kereta kawalan jauh
Berdasarkan model fungsi, masalah dikenal pasti berpunca daripada kereta kawalan
jauh yang tidak mempunyai fungsi tambahan untuk mengelakkan kereta tersebut
berlanggar dengan halangan. Kereta kawalan jauh juga tidak mempunyai lampu untuk
pencahayaan ketika berada di kawasan yang gelap. Analisis berantai punca-kesan telah
dijalankan untuk mengenal pasti punca dan kesan bagi masalah.
Rajah 1.13 Analisis berantai punca-kesan
Lantai Pemegang
roda
Panel
kawalan
tanpa wayar
Papan litar elektronik
mikropengawal
Badan
kereta
Gear
Motor
AT
Spring
kereta
Bingkai
kereta
Roda
memegang
memegang memegang
memegang
memegang
memegang
mengawal
mengawal
mengawal
memegang memegang memegang memegang memberikan isyarat
memegang
Batasan (limitation) pada kereta kawalan jauh ialah pencahayaan di kawasan
gelap dan gerak balas yang perlahan untuk memberhentikan kereta kawalan
jauh bagi mengelakkan perlanggaran dengan halangan.
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
Kereta kawalan jauh rosak apabila berlanggar dengan halangan
Kereta kawalan jauh mudah rosak kerana
kekuatan badan kereta yang rendah
Gerak balas pengendali adalah perlahan
untuk memberhentikan kereta kawalan jauh
yang bergerak laju sebelum perlanggaran
Tiada gerak balas secukupnya untuk
memberhentikan kereta kawalan jauh yang
bergerak laju untuk mengelakkan perlanggaran
Kereta kawalan jauh sukar dikawal apabila
berada di kawasan yang gelap
Penglihatan pengendali terhad dan kurang
jelas apabila kereta kawalan jauh berada
di kawasan yang gelap
Kurang pencahayaan pada laluan kereta
kawalan jauh untuk pengendali mencegah
daripada berlanggar dengan halangan
23
BAB1

Penderia
inframerah
Input Proses Output
Roda berputar
Rajah 1.14 Gambar rajah blok bahagian kereta kawalan jauh yang akan diubah suai
Kaedah penyelesaian masalah inventif secara pemisahan masa digunakan kerana
masalah pencahayaan hanya berlaku pada waktu tertentu (ketika berada di kawasan
gelap) dan masalah gerak balas untuk memberhentikan kereta kawalan jauh bagi
mengelakkan perlanggaran berlaku pada waktu tertentu (ketika ada halangan yang
menghalang laluan kereta kawalan jauh).
Salah satu konsep prinsip inventif yang dipilih untuk menyelesaikan masalah ini ialah
tindakan awal (prelimenary action). Konsep ini membolehkan sistem kereta kawalan
jauh mengesan tahap pencahayaan (menggunakan perintang peka cahaya sebagai input)
untuk menghidupkan lampu dengan kawalan dari mikropengawal. Konsep yang sama
juga boleh digunakan untuk mengesan jarak selamat (menggunakan penderia inframerah
sebagai input) antara kereta kawalan jauh dengan halangan untuk memberhentikan
kereta dengan kawalan dari mikropengawal.
Jadual 1.2 Cadangan penyelesaian masalah inventif melalui kaedah pemisahan masa
Cadangan
prinsip inventif
Penerangan
konsep
Cadangan pengubahsuaian
kereta kawalan jauh
Tindakan awal
(prelimenary
action)
Melakukan
tindakan
awal untuk
mengawal
risiko.
Menambah fungsi tindakan awal untuk mengesan tahap
pencahayaan dan memberikan isyarat kepada mikropengawal
untuk menghidupkan lampu LED. Komponen yang sesuai ialah
perintang peka cahaya.
Menambah fungsi tindakan awal untuk mengesan jarak
selamat antara kereta dengan halangan dan memberikan
isyarat kepada mikropengawal untuk memberhentikan kereta
bagi mengelakkan perlanggaran. Komponen yang sesuai
ialah penderia inframerah. Sistem pembaz digunakan sebagai
tambahan untuk memberitahu pengendali kereta kawalan jauh
tentang kehadiran halangan pada laluan kereta kawalan jauh.
Setelah analisis fungsi dan cadangan penyelesaian masalah inventif dilakukan,
gambar rajah blok bahagian reka bentuk produk yang akan diubah suai perlu dihasilkan
bagi memfokuskan pada bahagian yang akan dilakukan pengubahsuaian sahaja.
Panel kawalan
tanpa wayar
Perintang peka
cahaya (LDR) Lampu LED
Pembaz
Pemacu motor
Motor AT
Mikropengawal
24
BAB1

Rajah 1.15 Beberapa lakaran perkembangan idea bagi kereta kawalan jauh yang akan diubah suai
Seterusnya, lakaran perkembangan idea pada bahagian reka bentuk produk yang
akan diubah suai berdasarkan gambar rajah blok akan dibuat. Lakaran perkembangan
idea yang dihasilkan perlu mengambil kira elemen dan prinsip reka bentuk produk.
Rajah 1.15 menunjukkan beberapa lakaran perkembangan idea bagi pengubahsuaian
yang akan dilakukan ke atas kereta kawalan jauh.
ialah menambah penderia
inframerah pada bahagian
HADAPAN dan pembaz pada
bahagian ATAS bumbung
kereta kawalan jauh.
inframerah, LDR dan
lampu LED pada bahagian
HADAPAN kereta kawalan
jauh. Manakala, pembaz pada
bahagian ATAS bumbung
Lakaran idea 1
Lakaran idea 2
inframerah pada bahagian
HADAPAN kereta
kawalan jauh.
Lakaran idea 3
Pembaz
Pembaz
LDR
Lampu LED
Penderia
inframerah
Penderia
inframerah
Penderia
inframerah
Halangan
Hadapan
Berhenti
Kiri
KananUndur
Halangan
Hadapan
Berhenti
Kiri
KananUndur
Halangan
Hadapan
Berhenti
Kiri
KananUndur
25
BAB1

Rajah 1.16 Lakaran 3D bermaklumat bagi kereta kawalan jauh
Elemen
- Garisan
- Rupa
- Bentuk
- Warna
Bahan
• Pembaz
• LDR
• Lampu LED
• Penderia inframerah
Prinsip
- Keseimbangan
- Harmoni
- Kesatuan
Kriteria pemilihan
lakaran bagi reka bentuk
produk:
1. Menarik perhatian
pengguna
2. Warna seimbang dan
sesuai
3. Bentuk mudah
dihasilkan
4. Mempunyai nilai
estetika
5. Maklumat lakaran
lengkap
Perbincangan dan penentuan idea terbaik boleh dilakukan bagi memilih idea reka
bentuk yang terbaik. Berdasarkan pada ketiga-tiga lakaran perkembangan idea, lakaran
idea 3 dipilih kerana memenuhi kriteria pemilihan lakaran dan mampu dibangunkan
oleh pereka bentuk. Lakaran perkembangan idea yang dipilih ini dipersembahkan dalam
bentuk lakaran 3D bermaklumat.
Pembaz
Penderia
inframerah
Lampu
LED
LDR
Halangan
Hadapan
Berhenti
Kiri
KananUndur
26
BAB1

1.1.6 Membuat Penambahbaikan kepada Produk Berdasarkan Lakaran
yang telah Dibuat
Lakaran perkembangan idea yang telah dihasilkan dan dipilih perlu dianalisis
keberkesanannya. Merujuk pada lakaran perkembangan idea yang dipilih, justifikasi
terhadap idea, bahan dan teknologi yang dipilih perlu dilakukan bagi menentukan sama
ada menghasilkan produk berfungsi sebahagian atau produk berfungsi sepenuhnya.
Penambahbaikan dan pengubahsuaian yang dicadangkan pada lakaran perkembangan
idea akan dibangunkan melalui proses pembangunan produk. Pelbagai bahan dan alatan
yang sesuai perlu digunakan bagi memastikan kualiti dan reka bentuk yang ditambah
baik berada pada tahap yang terbaik.
Jadual 1.3 Cadangan penambahbaikan pada kereta kawalan jauh
Bahagian kereta
kawalan jauh
Cadangan
penambahbaikan
Justifikasi Tindakan
Hadapan kereta LDR • LDR mengesan
tahap pencahayaan
yang ditetapkan
dan menghantar
isyarat input
kepada
mikropengawal.
• Mikropengawal
memberikan
arahan kepada
lampu LED supaya
menyala apabila
tahap pencahayaan
berada di luar julat
yang ditetapkan.
• Memasang komponen
baharu, iaitu LDR dan lampu
LED.
• Membangunkan
pengaturcaraan supaya
LDR dapat mengesan
tahap pencahayaan
dan mikropengawal
menghidupkan lampu LED.
Lampu LED
Penderia
inframerah
• Penderia
inframerah
mengesan halangan
pada jarak yang
ditetapkan dan
menghantar isyarat
input kepada
mikropengawal.
• Mikropengawal
memberikan arahan
kepada pembaz
supaya berbunyi
apabila jarak di
antara kereta
dengan halangan
berada dalam julat
yang ditetapkan.
• Memasang komponen
baharu, iaitu penderia
inframerah dan pembaz.
• Membangunkan
pengaturcaraan supaya
penderia inframerah
dapat mengesan halangan
dan mikropengawal
memberhentikan motor AT
serta menghidupkan pembaz
secara serentak.
Atas bumbung
kereta
Pembaz
27
BAB1

Langkah-langkah proses penambahbaikan pada kereta kawalan jauh berdasarkan
lakaran perkembangan idea yang telah dihasilkan diterangkan seperti yang berikut.
3
2
1
Memilih bahan
Bahan yang digunakan
pada reka bentuk produk
ialah penderia inframerah,
pembaz, LDR, lampu LED
dan wayar.
Membuat lakaran
Lakaran reka bentuk yang
dihasilkan mesti mengambil kira
elemen dan prinsip reka bentuk
supaya sentiasa memenuhi
keperluan dan kehendak pengguna.
Membuat pengaturcaraan
Membangunkan
pengaturcaraan dan memuat
naik kepada papan litar
elektronik mikropengawal
bagi menjalankan fungsi
yang dikehendaki.
Penderia
inframerah
Pembaz
Lampu LED
Wayar
Litar kawalan
LDR
AksesAkses
PantasPantas
Pengaturcaraan Kereta
Kawalan Jauh
goo.gl/TAwgrg
28
BAB1

5
Membuat kemasan
Kemasan berfungsi untuk
menambah daya tarikan
terhadap reka bentuk produk
yang dihasilkan, melindungi
komponen elektrik daripada
terdedah kepada sentuhan dan
mengurangkan risiko kecederaan
kepada pengguna produk.
6 Produk akhir
Produk akhir,
iaitu kereta
kawalan jauh.
4
Membina dan memasang
Membina dan memasang
komponen penderia inframerah,
pembaz, LDR dan lampu LED bagi
melengkapkan reka bentuk yang
dicadangkan. Faktor keselamatan
perlu diutamakan semasa
proses pemasangan.
Praktis Formatif
1. Nyatakan langkah-langkah yang diperlukan bagi menghasilkan penambahbaikan pada reka
bentuk produk?
2. Cadangkan satu lakaran penambahbaikan pada kipas siling automatik bagi menambah baik
fungsi produk.
Tiadahalangan
Berhenti
HadapanKiri
KananUndur
29
BAB1

1.1.7 Membuat Penilaian Kefungsian Produk yang Telah Diubah Suai
Penilaian kefungsian merupakan perkara yang penting ketika membuat pertimbangan
terhadap hasil penambahbaikan yang telah dilakukan terhadap produk. Ujian parameter
digunakan bagi menilai kefungsian produk mengikut objektif yang telah ditetapkan.
Ujian ini dijalankan dalam situasi sebenar untuk menilai keberkesanan penambahbaikan
pada reka bentuk kereta kawalan jauh terhadap kefungsiannya.
Kita perlu jujur dan tepat
dalam merekod keputusan
ketika menjalankan ujian
kefungsian produk.
Nilai Murni
Gambar foto 1.11 menunjukkan contoh pengujian
yang dilakukan terhadap kereta kawalan jauh yang
telah ditambah baik kefungsiannya tanpa mengubah
fungsi asal kereta tersebut. Ujian parameter dilakukan
bagi menilai kemampuan kereta kawalan jauh untuk
berhenti dan mengeluarkan bunyi secara automatik
apabila terdapat halangan di hadapan kereta kawalan
jauh. Selain itu, ujian ini juga dilakukan untuk menguji
kemampuan lampu LED menyala apabila kereta kawalan
jauh melalui kawasan yang gelap. Keputusan pengujian
telah direkodkan dalam bentuk laporan.
Gambar foto 1.11 Contoh pengujian untuk menilai kefungsian kereta kawalan jauh
Halangan
Berhenti
Hadapan
Kanan
Kiri
Undur
Terdapat pelbagai jenis
papan litar elektronik
mikropengawal
di pasaran yang
boleh digunakan
untuk membuat
penambahbaikan pada
produk mekatronik
sedia ada.
30
BAB1

Jadual 1.4 Keputusan pengujian terhadap kefungsian kereta kawalan jauh
Jenis ujian Penambahbaikan Ujian parameter Keputusan
Ujian
kefungsian
LDR dan lampu
LED
• Kereta kawalan jauh digerakkan
ke kawasan yang gelap bagi
menguji kefungsian lampu LED.
3 Lampu LED berfungsi
apabila kereta
kawalan jauh melalui
kawasan yang gelap.
Penderia
inframerah dan
pembaz
• Kereta kawalan jauh digerakkan
ke kawasan yang mempunyai
halangan bagi menguji
kefungsian penderia inframerah.
• Pengujian juga dilakukan untuk
menguji kefungsian pembaz
apabila penderia inframerah
mengesan halangan di hadapan
• Ujian dilaksanakan sebanyak
3 kali.
3 Kereta kawalan
jauh akan berhenti
secara automatik
dan mengeluarkan
isyarat bunyi apabila
terdapat halangan
di hadapan kereta
kawalan jauh.
Penilaian kefungsian reka bentuk kereta kawalan jauh yang telah
diubah suai juga mengambil kira aspek pembangunan reka bentuk
yang lain seperti keupayaan produk, nilai estetika dan keselamatan
reka bentuk. Maklumat yang diperoleh daripada penilaian
kefungsian akan digunakan untuk melakukan penambahbaikan
supaya kereta kawalan jauh yang dihasilkan memenuhi objektif yang
telah ditetapkan. Jadual 1.5 menunjukkan senarai semak pengujian
bagi menilai hasil pengujian yang telah dilakukan terhadap reka
bentuk kereta kawalan jauh.
AksesAkses
PantasPantas
SIRIM QAS
International Sdn Bhd
Testing Service
Department
goo.gl/d7QwCx
Jadual 1.5 Senarai semak pengujian bagi kereta kawalan jauh yang telah diubah suai
No. Perkara
Skor
Catatan
Ya Tidak
1. Adakah reka bentuk produk dapat menyelesaikan
masalah yang dihadapi?
3
2. Adakah reka bentuk produk mempunyai kualiti
yang baik?
3
3. Adakah reka bentuk produk selamat digunakan? 3
4. Adakah reka bentuk produk mempunyai
bahagian yang tajam?
3
5. Adakah bahagian elektronik pada produk boleh
membahayakan pengguna?
3
6. Adakah reka bentuk produk boleh dihasilkan
dengan kos yang efektif?
3
31
BAB1

Praktis Formatif
1. Nyatakan tujuan penilaian kefungsian terhadap reka bentuk produk yang dilakukan.
2. Senaraikan jenis ujian penilaian kefungsian yang sering digunakan dalam industri bagi
menentukan kualiti reka bentuk produk yang telah dihasilkan.
2. Setiap kumpulan memilih produk mekatronik mudah.
3. Setelah memilih jenis produk mekatronik, setiap kumpulan dikehendaki:
(a) Meleraikan dan mengasingkan komponen produk mekatronik
(b) Menuliskan fungsi setiap komponen mekatronik
(c) Melukis gambar rajah blok bagi produk mekatronik
(d) Mencadangkan penambahbaikan dan melukis lakaran cadangan penambahbaikan
yang akan dibuat
(e) Menilai kefungsian penambahbaikan yang akan dilakukan pada produk
4. Setiap kumpulan diberikan tempoh selama dua minggu untuk menyiapkan lakaran reka
bentuk produk mekatronik yang telah ditambah baik.
5. Bentangkan lakaran reka bentuk produk mekatronik kumpulan anda di hadapan kelas dan
serahkan lakaran tersebut kepada guru.
Aktiviti Membina dan membentangkan lakaran reka bentuk produk
mekatronik yang telah ditambah baik
AksesAkses
PantasPantas
Anugerah Inovasi
dan Pengkomersialan
Produk
goo.gl/dj4YAu
Berdasarkan pada keputusan pengujian yang diperoleh, didapati
kereta kawalan jauh mampu menjalankan fungsi yang dikehendaki,
iaitu berhenti dan mengeluarkan bunyi secara automatik apabila
terdapat halangan di hadapan kereta kawalan jauh. Selain itu, lampu
LED pada kereta kawalan jauh juga berfungsi, iaitu menyala apabila
melalui kawasan yang gelap.
Walau bagaimanapun, beberapa cadangan penambahbaikan boleh
dilakukan pada kereta kawalan jauh bagi meningkatkan lagi kualiti
dan keupayaannya. Antara cadangan penambahbaikan yang boleh
dicadangkan, iaitu:
• Meningkatkan kemampuan kawalan supaya kereta kawalan jauh
dapat dikawal dengan menggunakan pergerakan isyarat tangan.
• Kelajuan kereta kawalan jauh boleh dikawal.
• Meletakkan komponen, contohnya span di bahagian hadapan kereta kawalan jauh yang
berfungsi sebagai penyerap hentakan.
32
BAB1

Aplikasi Teknologi
Reka bentuk produk atau sistem
yang menggabungkan disiplin ilmu
elektrik, mekanikal, elektronik,
kawalan dan pengaturcaraan untuk
mencapai tujuan yang dikehendaki
Sistem elektrik
Sistem elektronik
Sistem mekanikal
Sistem kawalan dan pengaturcaraan
Kereta kawalan jauh
Pintu gelangsar automatik
Mesin basuh automatik
Model fungsi
Analisis berantai punca-kesan
Percanggahan fizikal dan prinsip
inventif
Lakaran perkembangan idea
Cadangan penambahbaikan
Lakaran 3D bermaklumat
Proses penambahbaikan
Menyatakan maksud reka bentuk
mekatronik
Mengenal pasti elemen
mekatronik
Menerangkan fungsi elemen
mekatronik pada produk
sedia ada
Menghasilkan gambar rajah
blok (block diagram) produk
mekatronik sedia ada
Menghasilkan lakaran bahagian
reka bentuk produk yang akan
diubah suai berdasarkan gambar
rajah blok yang terlibat
Membuat penambahbaikan
kepada produk berdasarkan
lakaran yang telah dibuat
Membuat penilaian kefungsian
produk yang telah diubah suai
KUIZ
Interaktif
goo.gl/tDzgj1
R NM SU U A
Pengujian-Ujian parameter
33
BAB1

Bahagian A
Jawab semua soalan.
1. Reka bentuk mekatronik bermaksud reka bentuk produk atau sistem yang
menggabungkan disiplin ilmu , ,
, dan
untuk mencapai tujuan yang dikehendaki.
2. juga merupakan kaedah yang digunakan untuk
menerangkan fungsi elemen di dalam reka bentuk mekatronik.
3. Antara kriteria pemilihan lakaran idea penambahbaikan reka bentuk
mekatronik ialah dapat , ,
, dan .
4. Penilaian kefungsian reka bentuk dapat dilakukan melalui kaedah pengujian jenis
.
5. Padankan komponen mekatronik yang berikut dengan pernyataan yang betul.

Komponen
Sistem elektrik
Sistem mekanikal
Sistem elektronik
Sistem kawalan dan
pengaturcaraan
Pernyataan
Satu kaedah kawalan sistem yang digunakan untuk
mengurus, mengarah atau mengawal atur tindakan
bagi memastikan reka bentuk mekatronik berfungsi
secara automatik dengan sempurna.
Gabungan beberapa komponen mekanikal yang
berfungsi sebagai penghantar.
Susunan dan sambungan fizikal komponen
elektronik dalam suatu litar bagi menjalankan
operasi sesuatu sistem.
Sistem yang menggunakan arus elektrik, sama ada
arus terus (AT) atau arus ulang-alik (AU) sebagai
sumber bekalan kuasa.
goo.gl/teJh2D
Semak
JAWAPAN
34
Latihan Pengukuhan

Bahagian B
Jawab semua soalan.
1. Rajah 1 menunjukkan palang automatik yang merupakan suatu produk mekatronik.
Lakarkan gambar rajah blok bagi menerangkan fungsi elemen mekatronik bagi palang
automatik.
Rajah 1
2. Rajah 2 menunjukkan suatu produk mekatronik.
Rajah 2
(a) Nyatakan komponen dan bahagian mekatronik yang terdapat pada produk mekatronik
yang ditunjukkan.
(b) Terangkan fungsi elemen mekatronik pada rajah di atas.
(c) Hasilkan gambar rajah blok bagi produk mekatronik yang ditunjukkan di atas.
(d) Cadangkan penambahbaikan pada produk mekatronik berdasarkan gambar rajah blok
yang anda telah hasilkan di (c).
35

Pernahkah anda mempunyai idea untuk
membangunkan suatu produk baharu
atau menginovasi produk yang sedia ada
di sekeliling anda? Mengapakah manusia
membangunkan suatu produk?
Manusia membangunkan suatu
produk bagi memenuhi keperluan dan
kehendak mereka. Produk-produk yang
telah dibangunkan atau dihasilkan
dan mampu berfungsi dengan baik
akan mendapat sambutan.
Pembangunan produk melibatkan
banyak langkah sebelum menjadi produk
yang sempurna serta mampu memenuhi
keperluan dan kehendak manusia.
Oleh itu, pembangunan produk perlu
dirancang dengan teliti dan sistematik.
Pembangunan produk lazimnya bermula
dengan cetusan idea dan berakhir
dengan pendokumentasian.
2 Pembangunan
Produk
Pembangunan
Produk
Alangkah baiknya jika
saya dapat mereka cipta
alat yang memudahkan
kerja menggilap kasut.
BabBab
2
36

37
Standard Kandungan
2.1 Penghasilan produk

Penghasilan produk ialah aktiviti menghasilkan produk
baharu atau mengubah suai produk sedia ada bagi memenuhi
keperluan dan kehendak pelanggan pada masa kini dan akan
datang dengan mengaplikasikan teknologi terkini.
Proses penghasilan produk perlu dirancang dengan
teliti dan sistematik dari peringkat permulaan sehingga
ke peringkat penghasilan produk. Produk boleh dihasilkan
sama ada dalam bentuk barangan atau perkhidmatan.
Rajah 2.1 Langkah-langkah dalam proses penghasilan produk
Kajian keperluan
pelanggan
Pendokumentasian
Penyelesaian
masalah inventif
Pengujian/
penambahbaikan
Penghasilan
model
Murid boleh:
• Menyatakan produk yang hendak dihasilkan berdasarkan:
(i) Kajian keperluan pelanggan
(ii) Projek brief
• Mengenal pasti asas teknologi yang sesuai dengan kehendak reka bentuk produk
• Merancang konsep, elemen dan prinsip reka bentuk yang dipersetujui dalam bentuk lakaran
• Menghasilkan lakaran produk yang hendak dibuat
• Menyediakan jadual kerja
• Membuat senarai bahan, peralatan dan bajet produk
• Menghasilkan produk berfungsi atau berfungsi sebahagian
• Membuat pengujian dan penilaian kefungsian serta kesesuaian produk
• Membuat cadangan penambahbaikan produk berdasarkan laporan keputusan ujian
• Menyediakan dokumentasi
Standard PembelajaranStandard Pembelajaran
Lakaran
idea
Penjanaan
idea
Projek
brief
1. asasadadadadadadaddadad
adkvxkvnksdjfdsjfkjsdfsfskkf
aksajshsdjhasj
aksajshsdjhasj
aksajs
hsdjha
sj
4. asasa
dadadadadadaddadad
adkvx
kvnks
djfdsjfkjsdfsfskkf
aksajshsdjhasj
5. asas
adad
adad
adad
adda
dad
adkv
xkvnksdjfdsjfkjsdfsfskkf
aksa
jshsd
jhasj
aksajshsdjhasj
aksajshsdjhasj
aksajshsdjhasj
aksajshsdjhasj
aksajs
hsdjha
sj
4. asasa
dadadadadadaddadad
adkvx
kvnks
djfdsjfkjsdfsfskkf
aksajshsdjhasj
5. asas
adad
adad
adad
adda
dad
adkv
xkvnksdjfdsjfkjsdfsfskkf
aksa
jshsd
jhasj
aksajshsdjhasj
7.asasadadadadadadaddadad
aksajshsdjhasj
adsdajsfjsdkjhsdkagklsdjgdkfgjhaskdljfk czsdvkjhsajfdjsadfdsafsjfjkhdskjfhsdkjfhsdahmzc as
iuyqwfgasdfbjsdbvdfvdsbvsajiavijhds
aifhasdjhsafkhgasbdcbsvbsnbvehfewjbfhswvaea vas
bxjvjsdbsd
ksjdkjbvsdjvbsdjbvjsdbkksjdvksdlvjhjhkvasdksdkvksdjvkjsdnvkjsdnvk
sdnvkndskvnjsvkasdvnsdkvnsdkvlsdvlmdslmvlmmmlmwsxnz. vnx.m,c n,mxc nnnmx.vnsdkljvksdnvm n
x,zm ksc mkxcm .mcxnkv ndshfvdsiohvkmnkkjxcbvljdsnvkndskvnodsjvodslkvnxckpiajokdjvjhsdfihasknvksdnv mnsca mnsknaodjavklsdlkjkosakdvknsdklvk
sn mnsaokdsan
odjoiaufwoejlkfjsaklkweifwhknsvhdsohvoiaweifowkle
jflkwejfopuwefwjfojpomvkajwhifhqwiehfwqhofhweohfkfkhkhf;oiopoKMBADJjhbcssjdhfuwyeufhjiwqhfeijhjihwfkjvjsadbjvbjs
.asjkdnvksdnkjhvjsdahohohkeJLKJLKAJ;KBNKJAJhhwhfjisiuwiuhfihwihfijhwjijvwbbkwiuhsiajnjvnjsueygreghehgjekgekwhigkxbnkjsbnkjh
ogiureihkjdnb mkdnbiruhbjmcxnbj dfshbiuhfdsh
biipkmnb;smodfueiinkbnikcxmn kjnc klcnv klndkjoiugoiueoiug
38
Kata Kunci
• kajian keperluan
pelanggan
• projek brief
• lakaran 3D
• unjuran ortografik
• pendokumentasian
2.12.1 Penghasilan ProdukPenghasilan Produk

2.1.1 Menyatakan Produk yang Hendak Dihasilkan Berdasarkan Kajian
Keperluan Pelanggan dan Projek Brief
Pereka bentuk perlu memahami produk yang hendak dihasilkan dengan jelas. Untuk
mendapatkan maklumat lengkap tentang produk yang hendak dihasilkan, pereka bentuk
perlu bermula dengan melakukan kajian keperluan pelanggan, seterusnya diikuti
dengan menyediakan projek brief.
Kajian keperluan pelangganA
Kajian keperluan pelanggan perlu dijalankan untuk memastikan idea reka bentuk
produk yang akan dihasilkan memenuhi keperluan dan kehendak pelanggan. Kajian
keperluan pelanggan yang baik dapat membantu pereka bentuk meyakinkan pelanggan
untuk menggunakan produk yang akan dihasilkan. Terdapat beberapa kriteria dalam
kajian keperluan pelanggan, iaitu:
1. Maklumat pelanggan
2. Latar belakang produk
3. Penambahbaikan
Maklumat pelanggan
Melalui kajian ini, pereka bentuk dapat mengenal pasti pelanggan yang berpotensi
untuk membeli produk yang dihasilkan. Maklumat lengkap pelanggan seperti jantina,
umur, pekerjaan dan latar belakang ekonomi membolehkan pereka bentuk menghasilkan
produk yang tepat dengan kumpulan sasaran.
Latar belakang produk
Pelanggan lazimnya akan menitikberatkan beberapa faktor sebelum membeli suatu
produk. Latar belakang seperti jenama, kegunaan, kebaikan, kelemahan dan pengeluar
produk merupakan antara faktor yang boleh mempengaruhi keputusan pelanggan untuk
membeli sesuatu produk.
Penambahbaikan
Melalui kajian keperluan pelanggan, pereka bentuk juga boleh melakukan
penambahbaikan dengan mengenal pasti pandangan pelanggan dari aspek reka bentuk
produk, perkhidmatan selepas jualan, pelanggan, pesaing, kelemahan produk sedia ada di
pasaran dan harapan pelanggan setelah penambahbaikan dilakukan terhadap produk.
Kajian keperluan pelanggan dilakukan dengan menggunakan borang kajian keperluan
pelanggan. Rajah 2.2 menunjukkan contoh borang kajian keperluan pelanggan yang telah
dilengkapkan sebelum menghasilkan produk yang dinamakan sebagai Penggilap Kasut
Magik. Kandungan borang kajian keperluan pelanggan boleh diubah suai bergantung
kepada maklumat yang dikehendaki pereka bentuk daripada pelanggan.
Penghasilan Produk
39
BAB2

BORANG KAJIAN KEPERLUAN PELANGGAN
Bahagian A: Maklumat Pelanggan
Nama : Hisham bin Salim
Jantina: Lelaki Umur: 35
No. telefon: 012-3456789 Email: hs4k@gmail.com
Pekerjaan: Guru Pendapatan: RM5000
Alamat:
SMK Rapat Indah, Perak
Berkeluarga: YA / TIDAK
Tanggungan: Tiada
Tempat beli-belah:
Kompleks beli-belah
Kekerapan membeli-belah (sebulan):
4 kali
Jumlah perbelanjaan bulanan:
(tandakan 3)
< RM100 RM300 – RM499
RM100 – RM299 > RM500 4
Bahagian B: Latar Belakang Produk yang Digunakan Sekarang
Nama produk yang digunakan Berus kasut
Ciri produk yang digunakan Berus kayu dengan bulu sintetik
Mengapakah produk digunakan? Untuk menggilap kasut
Kebaikan produk sedia ada Boleh menggilap kasut
Kelemahan produk sedia ada 1. Mengambil masa yang lama untuk menggilap kasut dan boleh
melenguhkan tangan
2. Pemegang berus kurang selesa dipegang dan boleh menyakitkan jari
3. Boleh digunakan untuk menggilap kasut sahaja
Bahagian C: Penambahbaikan
Apakah penambahbaikan yang
perlu ada pada produk yang
akan dihasilkan?
1. Boleh menggilap kasut dengan lebih cepat, mudah dan tidak
melenguhkan tangan
2. Pemegang berus selesa dipegang supaya tidak menyakitkan jari
3. Boleh digunakan juga untuk membersihkan kasut
Bahagian D: Lain-lain (Isikan sebagai maklumat tambahan pelanggan)
Bilangan kasut yang anda miliki
(pasang)
3 pasang
Jenis bahan (material) bagi
kasut yang dinyatakan
Kulit
Kekerapan menggilap kasut
(tandakan 3)
Harian Bulanan
Mingguan 4 Langsung tidak
Alamat:
Tanggungan: Tiada
Tempat beli-belah:
Kompleks beli-belah
4 kali
(tandakan 3)
< RM100 RM300 – RM499
RM100 – RM299 > RM500 4
melenguhkan tangan
akan dihasilkan?
melenguhkan tangan
(pasang)
3 pasang
Kulit
(tandakan 3)
Harian Bulanan
Rajah 2.2 Contoh borang kajian keperluan pelanggan yang telah dilengkapkan
Alamat:
Tanggungan: Tiada
Tempat beli-belah:
Kompleks beli-belah
4 kali
(tandakan 3)
< RM100 RM300 – RM499
RM100 – RM299 > RM500 4
melenguhkan tangan
akan dihasilkan?
melenguhkan tangan
(pasang)
3 pasang
Kulit
(tandakan 3)
Harian Bulanan
Alamat:
Tanggungan: Tiada
Tempat beli-belah:
Kompleks beli-belah
4 kali
(tandakan 3)
< RM100 RM300 – RM499
RM100 – RM299 > RM500 4
melenguhkan tangan
akan dihasilkan?
melenguhkan tangan
(pasang)
3 pasang
Kulit
(tandakan 3)
Harian Bulanan
BAB 2 Pembangunan Produk
40
BAB2

Penyelesaian masalah inventif ialah kaedah penyelesaian masalah secara sistematik
dengan masalah dan penyelesaiannya telah dikenal pasti terlebih dahulu dan bukan
berdasarkan idea spontan daripada individu atau kumpulan. Kaedah ini membolehkan
proses diulang beberapa kali untuk mendapatkan keputusan yang lebih baik, cepat
dan menjimatkan.
Berdasarkan maklum balas daripada borang kajian keperluan pelanggan, penyelesaian
masalah inventif diaplikasikan untuk penambahbaikan bagi mengatasi kelemahan produk
sedia ada. Rajah 2.3 menunjukkan proses penyelesaian masalah inventif.
Kenal pasti masalah inventif
Pilih prinsip inventif yang sesuai
Hasilkan cadangan penyelesaian
masalah dalam bentuk lakaran
Tentukan jenis percanggahan fizikal
(sama ada kaedah pemisahan
ruang atau masa)
Bina model fungsi dengan garisan interaksi
(tunjukkan kedudukan punca masalah)
Buat analisis berantai punca-kesan
(kenal pasti punca permasalahan)
Rajah 2.3 Proses penyelesaian masalah inventif
Rajah 2.4 menunjukkan komponen berfungsi berus kasut ketika digunakan untuk
menggilap kasut.
Berus kasut
Rongga
Pemegang
berus
Berus
Tangan
Kasut
Rajah 2.4 Komponen berfungsi berus kasut ketika menggilap kasut
Berus kasut
Penghasilan Produk
41
BAB2

Rajah 2.6 Analisis berantai punca-kesan
Berdasarkan analisis di atas, masalah kelenguhan tangan didapati berlaku ketika
tekanan berlebihan digunakan semasa menggilap. Masalah kelenguhan tangan tidak
berlaku sebelum atau selepas menggilap. Maka, masalah tersebut bukan masalah
inventif pemisahan masa. Masalah ini merupakan masalah inventif pemisahan ruang
kerana masalah kelenguhan tangan dan tekanan berus tidak sekata berlaku pada masa
yang sama.
memegang memegang memegang memegang memegang
menggerak
menggerak
kotor
kotor
m
em
egang
m
em
egang
m
enyingkir
m
enyingkir
TanganKasut
Habuk
Air
Krim
kasut
BerusRongga Gam
Pemegang
berus
Tangan
Rajah 2.5 menunjukkan model fungsi bagi situasi semasa menggunakan berus kasut
untuk menggilap kasut. Situasi digambarkan melalui garisan interaksi yang digunakan
untuk mengenal pasti punca masalah.
Maksud beberapa simbol
inventif pada model fungsi:
Komponen
(pembawa fungsi)
Subjek
(penerima kesan akibat
perubahan parameter)
Supersistem
(elemen persekitaran
atau semula jadi yang
mempengaruhi
sesuatu sistem)
Rajah 2.5 Model fungsi situasi semasa menggunakan berus kasut
Berdasarkan model fungsi, didapati masalah berpunca daripada pelanggan yang tidak
dapat memberikan tekanan sekata semasa menggilap kasut. Analisis berantai
punca-kesan telah dijalankan untuk mengenal pasti punca dan kesan bagi masalah.
Kasut masih tidak berkilat selepas menggilap
Krim kasut tidak tersebar sekata
Daya yang digunakan untuk menggilap tidak seragam
Air dan habuk masih melekat pada kasut
Tekanan ketika menggilap tidak seragam
Mengejar masa dan tangan menjadi semakin lenguh
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
Mengapa?
42
BAB2

Rajah 2.7 Proses projek brief
Lakaran akhir
Oleh itu, kaedah penyelesaian masalah inventif secara pemisahan ruang dipilih. Prinsip
inventif jenis pengantara (intermediary) dan tidak simetri (asymmetry) dikenal pasti
adalah paling sesuai untuk menyelesaikan masalah inventif yang dihadapi.
Jadual 2.1 Prinsip inventif untuk menyelesaikan masalah inventif yang dihadapi
Cadangan
prinsip inventif
Penerangan
konsep
Adakah konsep ini menyelesaikan
masalah tekanan berus tidak sekata?
Pengantara
(intermediary)
Memperkenalkan
komponen baharu
untuk membantu
pelanggan
• Komponen baharu mestilah boleh memberus secara
berputar dan mempunyai laju yang seragam.
• Maka, komponen baharu tersebut ialah motor berkuasa
elektrik yang dipasang pada berus yang berputar.
Tidak simetri
(asymmetry)
Mengubah bentuk
kepada simetri
atau tidak simetri
• Komponen yang mempunyai reka bentuk bulat dan
simetri akan berputar dengan seragam dan stabil.
• Maka, reka bentuk berus yang baharu adalah bulat
dan simetri.
Projek briefB
Projek brief ialah proses perbincangan awal antara pengurus projek dengan pelanggan
yang turut dihadiri oleh pereka bentuk. Pereka bentuk berperanan menterjemahkan idea
reka bentuk produk daripada pelanggan kepada bentuk lakaran atau contengan.
Projek brief
Penyelesaian masalah inventif
Lakaran yang dipilih3
Beberapa lakaran idea reka bentuk produk yang dicadangkan kepada pelanggan
Penghasilan Produk
43
BAB2

Jadual 2.2 Contoh borang projek brief yang telah dilengkapkan
Tajuk: Penggilap kasut magik
Kriteria pertimbangan utama Catatan
Fungsi
1. Apakah kegunaan produk ini?
2. Di manakah produk ini digunakan?
1. Produk digunakan untuk menggilap dan
membersihkan kasut kulit dan kasut PVC.
2. Produk digunakan di rumah atau di mana-mana
sahaja mengikut keperluan pengguna.
Persembahan
1. Bagaimanakah cara produk ini dipersembahkan? Produk dipersembahkan dalam pelbagai warna.
Tujuan pasaran
1. Siapakah yang akan menggunakannya?
2. Siapakah pesaing yang wujud?
3. Pelanggan bagaimanakah yang akan
menggunakan produk ini?
1. Produk akan digunakan oleh semua pengguna
kasut kulit dan kasut PVC.
2. Ada pesaing tetapi reka bentuk produk
kurang inovatif.
3. Semua pekerja pejabat, guru, murid sekolah dan
pengguna lain yang mementingkan kasut yang
berkilat dan bersih.
Kuantiti
1. Berapakah jumlah yang diperlukan? Untuk fasa pertama, 100 unit.
Stail/Gaya
1. Bagaimanakah reka bentuk produk ini?
2. Adakah reka bentuk ini akan mendapat
perhatian di pasaran?
1. Produk menggabungkan bentuk geometri,
bersaiz kecil, ringan dan mudah dibawa ke
mana-mana.
2. Sudah semestinya kerana reka bentuk produk
yang unik.
Kualiti
1. Bagaimanakah kualiti pembuatannya?
2. Adakah pelanggan mempunyai sebarang
permintaan yang istimewa?
1. Pembuatannya berkualiti tinggi.
2. Produk tidak memerlukan ruang menyimpan
yang besar.
Anggaran kos seunit
1. Berapakah kos untuk menghasilkan
seunit produk?
Kos menghasilkan seunit produk dianggarkan
RM35.00.
Jangka masa
1. Bilakah pelanggan ingin projek ini disiapkan? Pelanggan ingin projek disiapkan dalam tempoh 22
minggu waktu bekerja.
44
BAB2

Maklumat yang telah dilengkapkan dalam borang projek brief perlu disaring
(diringkaskan) untuk memudahkan pengurus projek dan pereka bentuk menjalankan
tugas masing-masing. Maklumat yang telah disaring boleh ditunjukkan dalam bentuk
jadual bermaklumat atau rajah bermaklumat.
Jadual 2.3 Contoh jadual bermaklumat
Kriteria Catatan
Fungsi 1. Menggilap kasut kulit dan kasut PVC.
2. Membersihkan kasut kulit dan kasut PVC.
Persembahan Pelbagai warna.
Tujuan pasaran Semua pengguna kasut kulit dan kasut PVC.
Kuantiti 100 unit (fasa pertama).
Stail/gaya 1. Gabungan bentuk geometri.
2. Saiz yang kecil.
3. Ringan.
4. Mudah dibawa ke mana-mana.
Kualiti 1. Berkualiti tinggi
2. Tidak memerlukan ruang menyimpan yang besar.
Anggaran kos
seunit
Kos minimum menghasilkan seunit produk ialah RM35.00.
Jangka masa 22 minggu waktu bekerja.
Maklumat dalam borang projek brief yang telah disaring,
akan diaplikasikan dalam bentuk jadual dan lakaran. Aplikasi
projek brief dalam bentuk jadual melibatkan semua ciri-ciri
projek brief. Aplikasi projek brief dalam bentuk lakaran
melibatkan lakaran produk menggunakan prinsip dan elemen
reka bentuk serta idea inovasi.
Terdapat beberapa
kaedah untuk menyaring
maklumat yang terdapat
dalam borang projek
brief, iaitu:
• Mengadakan sesi
perbincangan lanjut
dengan pelanggan
berkenaan.
• Mengadakan
sidang video (video
conference) dengan
pelanggan untuk
mendapatkan
maklumat tambahan.
Kaedah ini adalah
lebih baik berbanding
menggunakan
panggilan telefon.
• Mendapatkan maklum
balas secara bertulis
daripada pelanggan.
Dalam borang
projek brief, kriteria
pertimbangan utama
dan bilangan soalan
bagi setiap kriteria
boleh ditambah
mengikut keperluan
dan kesesuaian.
Penghasilan Produk
45
BAB2

Jadual 2.4 Contoh aplikasi projek brief dalam bentuk jadual
Tajuk: Penggilap kasut magik
A Tajuk projek
1. Apakah jenis produk atau perkhidmatan?
2. Apakah kegunaan produk ini?
3. Di manakah produk ini akan digunakan?
1. Penggilap kasut kulit dan kasut PVC.
2. Digunakan untuk menggilap dan membersihkan kasut kulit dan
kasut PVC.
3. Di rumah atau di tempat-tempat lain yang sesuai.
B Gambaran keseluruhan projek
1. Siapakah yang akan menggunakannya?
2. Apakah tujuan produk ini dihasilkan?
3. Adakah produk ini diperlukan oleh
pelanggan?
4. Bagaimanakah produk ini digunakan atau
dipersembahkan?
1. Semua pengguna kasut kulit dan kasut PVC yang
mementingkan kasut yang berkilat dan bersih.
2. Menggilap dan membersihkan kasut kulit dan kasut PVC.
3. Ya, amat diperlukan.
4. Dipersembahkan dalam pelbagai warna.
C Reka bentuk produk
1. Apakah elemen dan prinsip reka bentuk
yang akan digunakan?
2. Apakah konsep reka bentuk yang ingin
diterapkan?
3. Adakah produk ini inovasi daripada
produk sedia ada atau produk yang
baharu dibangunkan?
1. Elemen reka bentuk yang akan digunakan ialah warna, ruang,
rupa, tekstur dan bentuk. Prinsip reka bentuk yang akan
digunakan ialah keseimbangan dan kesatuan.
2. Konsep reka bentuk yang ingin diterapkan ialah bentuk
mengikut fungsi (form follow function).
3. Produk yang baharu dibangunkan.
D Perancangan dalam pengurusan projek
1. Pembahagian kumpulan kerja
2. Jadual kerja
3. Kos pengeluaran
4. Kuantiti penghasilan
1. Pembahagian kumpulan kerja, jadual kerja dan kos pengeluaran
dinyatakan dalam kertas kerja.
2. Kuantiti penghasilan ialah 100 unit bagi fasa pertama. Fasa
seterusnya bergantung kepada permintaan pelanggan.
E Analisis kajian reka bentuk produk dan
pasaran
1. Membuat perbandingan dari segi fungsi,
persembahan, tujuan pasaran, kuantiti,
kualiti, anggaran kos seunit dan jangka
masa.
2. Adakah produk ini akan mendapat
permintaan di pasaran?
1. Jadual perbandingan
2. Sudah pasti kerana produk mempunyai rekaan yang berinovasi
dan sesuai dengan fungsinya.
F Lakaran idea
1. Bagaimanakah rupa bentuk produk dalam
bentuk 2D dan 3D?
Lakaran dipersembahkan dalam bentuk lakaran piktorial yang
memaparkan bentuk 3D dan isometrik. Lukisan unjuran ortografik
memaparkan produk dalam bentuk 2D pada tiga sudut pandangan.
G Penghasilan mock-up atau model
1. Bahan dan peralatan yang diperlukan untuk
menghasilkan mock-up atau model.
Menggunakan kayu, MDF, span tebal, kepingan akrilik hitam,
pembaris, gunting, pisau pemotong dan lain-lain lagi.
• Menggunakan kayu dan
bulu haiwan
• Hanya satu fungsi sahaja
• Pemegang berus tidak
selesa dipegang
• Memerlukan tenaga yang
banyak untuk menggilap
• Menggunakan kayu dan
bulu sintetik
• Hanya satu fungsi sahaja
• Pemegang berus lebih
selesa dipegang
• Memerlukan tenaga yang
banyak untuk menggilap
46
BAB2

2.1.2 Mengenal Pasti Asas Teknologi yang Sesuai dengan Kehendak Reka
Bentuk Produk
Setelah mengenal pasti cadangan projek, pereka bentuk perlu memilih teknologi
yang sesuai dengan cadangan reka bentuk bagi memastikan produk dapat memenuhi
keperluan dan kehendak pelanggan.
Justifikasi pereka bentuk semasa memilih
teknologi
A
Rajah 2.8 menunjukkan justifikasi pereka bentuk semasa
memilih teknologi bagi reka bentuk produk baharu yang
akan dihasilkan.
Justifikasi pemilihan teknologi
Kekuatan dan
kelemahan
teknologi
Tujuan
penggunaan
teknologi
Fungsi
teknologi
Aplikasi
teknologi
yang dipilih
Rajah 2.8 Justifikasi pereka bentuk semasa memilih teknologi
2. Guru menyediakan gambar foto bagi enam jenis produk yang berada di pasaran. Setiap
kumpulan akan mencabut satu gambar foto. Berdasarkan gambar foto yang diperoleh,
kenal pasti masalah yang ada pada produk. Senaraikan masalah dan cadangkan
penambahbaikan pada produk.
3. Guru mengedarkan kertas sebak. Sediakan borang projek brief (Rujuk Jadual 2.2) dan
cadangkan penambahbaikan pada produk.
4. Tampalkan borang projek brief yang telah siap di sudut stesen kumpulan anda.
5. Seorang ahli kumpulan akan tinggal di stesen tersebut untuk memberikan penerangan.
Ahli-ahli yang lain akan bergerak ke stesen kumpulan lain untuk melihat, bertanyakan
soalan dan membuat catatan.
Kreativiti dan
Inovasi
MKEPAK-21
3 Stray,
1 Stay
Aktiviti Mengenal pasti dan mencadangkan
penambahbaikan pada produk sedia ada
Teknologi-teknologi yang
telah anda pelajari.
Tingkatan 1:
• Reka bentuk sistem
fertigasi
• Reka bentuk fesyen
Tingkatan 2:
• Teknologi pembuatan
• Reka bentuk mekanikal
• Reka bentuk elektrik
• Reka bentuk elektronik
• Reka bentuk sistem
akuaponik
• Reka bentuk makanan
Tingkatan 3:
• Reka bentuk
mekatronik
Praktis Formatif
1. Nyatakan dua cara untuk mendapatkan maklumat lengkap tentang sesuatu produk yang
akan dihasilkan.
2. Jelaskan tujuan menjalankan kajian keperluan pelanggan sebelum proses menghasilkan
sesuatu produk dilakukan.
Penghasilan Produk
47
BAB2

Aplikasi teknologi yang dipilih
Pereka bentuk perlu menggabungkan dan mengaplikasikan teknologi yang sesuai dan
tepat semasa proses menghasilkan reka bentuk produk baharu.
Tujuan penggunaan teknologi
Pereka bentuk perlu memahami tujuan suatu teknologi dipilih bagi reka bentuk produk
baharu yang akan dihasilkan. Pemilihan teknologi yang tepat akan menghasilkan produk
baharu yang unik, memenuhi keperluan dan kehendak pelanggan serta mampu bersaing
dengan produk-produk lain yang terdapat di pasaran.
Fungsi teknologi
Teknologi yang digunakan mestilah sesuai dan mampu menyelesaikan masalah yang
terdapat pada produk sedia ada. Pereka bentuk perlu memahami keupayaan teknologi
yang dipilih supaya produk baharu yang dihasilkan mempunyai keunikan dari segi
fungsi berbanding produk-produk lain di pasaran. Pada masa yang sama, produk baharu
tersebut hendaklah dapat memenuhi keperluan dan kehendak pelanggan.
Kekuatan dan kelemahan teknologi
Mengenal pasti kekuatan dan kelemahan teknologi adalah amat penting dalam proses
menghasilkan suatu reka bentuk produk baharu. Pereka bentuk perlu memilih teknologi
yang sesuai dan dapat menyelesaikan masalah yang dihadapi pelanggan pada produk
sedia ada di pasaran.
Teknologi yang sesuai dengan kehendak reka bentuk produkB
Seorang pereka bentuk bercadang menghasilkan reka bentuk produk baharu, iaitu berus
yang memudahkan dan menyenangkan aktiviti menggilap kasut. Bagaimanakah pereka
bentuk mengenal pasti teknologi yang sesuai dengan kehendak reka bentuk produk
baharu yang akan dihasilkan? Gambar foto 2.1 menunjukkan seorang pereka bentuk
selaku pengurus projek sedang berbincang bersama pasukan kerja untuk mengenal pasti
teknologi yang bersesuaian dengan reka bentuk produk baharu yang akan dihasilkan.
Gambar foto 2.1 Pereka bentuk sedang berbincang bersama pasukan kerja
48
BAB2

Saiz berus kasut
konvensional yang
berbeza-beza boleh
mempengaruhi
keselesaan pengguna
ketika menggilap kasut.
Penggunaan berus kasut
konvensional ketika menggilap
kasut boleh mengakibatkan
kelenguhan tangan kerana
memakan masa yang panjang.
Bentuk berus kasut
konvensional yang tidak
ergonomik menyebabkan
genggaman tidak kuat
ketika menggilap kasut.
Proses menggilap kasut
menggunakan berus
kasut konvensional
mengambil masa yang
panjang.
Fungsi berus kasut
konvensional adalah
terhad untuk menggilap
kasut sahaja.
Idea menghasilkan reka
bentuk produk baharu
Rajah 2.9 Kelemahan yang dikenal pasti pada berus kasut konvensional
Rajah 2.9 menunjukkan kelemahan yang telah dikenal pasti oleh pereka bentuk pada
berus kasut konvensional bagi mendapatkan idea untuk menghasilkan reka bentuk
produk baharu.
Berus kasut
konvensional
Penghasilan Produk
49
BAB2

Hasil perbincangan bersama pasukan kerja, pereka bentuk telah memilih untuk
menggabungkan reka bentuk elektrik dan reka bentuk mekanikal bagi menghasilkan reka
bentuk Penggilap Kasut Magik.
1. Aplikasi teknologi yang dipilih
Gabungan reka bentuk elektrik dan reka bentuk mekanikal.
2. Tujuan penggunaan teknologi
Mengatasi kelemahan yang terdapat pada berus kasut konvensional. Reka bentuk
Penggilap Kasut Magik yang dihasilkan akan lebih dinamik, berkualiti, selamat
digunakan, mesra pengguna dan mesra alam.
3. Fungsi teknologi
(a) Reka bentuk elektrik: Motor AT berputar mengerakkan gear.
Gambar foto 2.2 Komponen sistem elektrik
(b) Reka bentuk mekanikal: Gear taji memindahkan kuasa dan membolehkan pad
penggilap berputar untuk menggilap atau membersihkan kasut.
Gambar foto 2.3 Komponen sistem mekanikal
4. Kekuatan dan kelemahan teknologi
Jadual 2.5 menunjukkan analisis terhadap kekuatan dan kelemahan teknologi yang
akan diaplikasikan pada reka bentuk Penggilap Kasut Magik.
Gear taji Pad penggilap (polisher pad)
Motor AT
Suis tekan tutup
Bateri
Wayar lembar tunggal
50
BAB2

2. Tunjukkan gambar foto satu produk pada masa dahulu dan sekarang.
3. Setiap ahli kumpulan perlu mengenal pasti teknologi yang digunakan dalam evolusi
produk yang ditunjukkan dalam gambar foto.
4. Tuliskan idea secara bergilir-gilir pada kertas yang sama dengan menggunakan pen yang
berlainan warna.
5. Seterusnya, wakil setiap kumpulan membentangkan hasil dapatan kumpulan masing-masing
di dalam kelas.
Kreativiti dan
Inovasi
MKEPAK-21
Round
Table
Aktiviti Mengenal pasti asas teknologi yang sesuai
dengan kehendak reka bentuk projek
Jadual 2.5 Analisis kekuatan dan kelemahan teknologi yang akan diaplikasikan
Aplikasi
teknologi
Komponen Kekuatan Kelemahan
Reka
bentuk
mekanikal
Gear taji • Memindahkan kuasa dan memutarkan
pad penggilap
• Sukar didapati. Hanya
terdapat di kedai
elektronik sahaja.
Pad
penggilap
• Menggilap dan membersihkan kasut
• Span boleh dibasuh sekiranya kotor
−
Reka
bentuk
elektrik
Motor AT • Berputar untuk mengerakkan gear di
dalam perumah
• Mudah didapati
• Saiz kecil
• Jangka hayat lama
−
Bateri • Membekalkan kuasa kepada seluruh sistem
• Harga murah dan mudah didapati
• Perlu diganti apabila
kehabisan kuasa
Suis tekan
tutup
• Melengkapkan litar apabila suis ditekan
• Menyambung dan memutuskan aliran arus
−
Wayar
lembar
tunggal
• Mengalirkan arus ke setiap komponen di
dalam litar
−
Gabungan reka bentuk elektrik dan reka bentuk mekanikal telah dikenal pasti oleh
pereka bentuk mempunyai lebih banyak kekuatan berbanding kelemahan. Oleh itu,
pereka bentuk akan menggunakan kedua-dua teknologi untuk menghasilkan reka bentuk
Penggilap Kasut Magik.
Praktis Formatif
1. Nyatakan empat justifikasi pereka bentuk semasa memilih teknologi sebelum menghasilkan
sesuatu reka bentuk produk baharu.
Penghasilan Produk
51
BAB2

2.1.3 Merancang Konsep, Elemen dan Prinsip Reka Bentuk yang
Dipersetujui dalam Bentuk Lakaran
Konsep penghasilan ideaA
Penghasilan produk bermula dengan menyampaikan idea tentang produk dalam bentuk
lakaran. Tujuan lakaran dihasilkan adalah untuk mendapatkan gambaran awal idea reka
bentuk dan fungsi produk. Pereka bentuk perlu menghasilkan beberapa lakaran idea
untuk mendapatkan lakaran reka bentuk akhir yang terbaik bagi produk yang
akan dihasilkan.
Lakaran-lakaran yang dihasilkan dapat menzahirkan idea kreatif dan inovatif serta
membolehkan pereka bentuk memilih lakaran yang terbaik. Dua konsep penghasilan idea
bagi reka bentuk produk ialah bentuk mengikut fungsi (form follow function) dan fungsi
mengikut bentuk (function follow form). Perbezaan antara kedua-dua konsep penghasilan
idea diterangkan dalam Jadual 2.6 yang berikut.
Jadual 2.6 Perbezaan antara dua konsep penghasilan idea
Bentuk mengikut fungsi
(form follow function)
Fungsi mengikut bentuk
(function follow form)
Reka bentuk produk mengikut fungsi yang
dikehendaki oleh pelanggan.
Reka bentuk akan mewujudkan fungsi bagi
produk yang telah dihasilkan.
Reka bentuk produk mesti memenuhi
fungsi sepenuhnya.
Reka bentuk menentukan bagaimana produk
akan berfungsi. Lazimnya, produk mempunyai
reka bentuk yang menarik.
Contohnya, kerusi direka bentuk untuk
berfungsi sebagai tempat duduk. Namun, bagi
memenuhi fungsi sebagai tempat duduk sambil
merehatkan badan, maka kerusi malas telah
direka bentuk.
Contohnya, peralatan dapur yang direka
bentuk menyerupai raksasa ‘Loch Ness’
mendapat permintaan kerana mempunyai reka
bentuk yang menarik dan berfungsi.
Merujuk kepada projek brief, konsep yang dipersetujui oleh pelanggan bagi produk
Penggilap Kasut Magik ialah bentuk mengikut fungsi (form follow function).
Kerusi malas Senduk dan penapis ʻLoch Nessʼ
Kerusi
52
BAB2

Elemen dan prinsip reka bentukB
Lakaran yang dihasilkan oleh pereka bentuk untuk menyampaikan idea penghasilan
produk perlu mematuhi elemen dan prinsip reka bentuk.
Elemen reka bentuk ialah unsur-unsur yang digunakan dalam lakaran bagi
mempamerkan idea awal suatu rekaan. Elemen reka bentuk membolehkan idea yang
hendak disampaikan oleh pereka bentuk pada lakaran boleh difahami oleh pelanggan.
Rajah 2.10 Elemen reka bentuk
Prinsip reka bentuk ialah konsep atau peraturan yang digunakan oleh pereka bentuk
ketika menggunakan elemen-elemen reka bentuk. Prinsip reka bentuk membolehkan
lakaran yang dihasilkan oleh pereka bentuk menarik, selesa dan boleh menimbulkan
emosi positif secara visual kepada pelanggan.
Saiz
Nilai
Warna
Tekstur
Bentuk
Ruang
Rupa
Rajah 2.11 Prinsip reka bentuk
Prinsip
reka
bentuk
Elemen
reka
bentuk
Garisan
Pergerakan
Keseimbangan
Harmoni
Kepelbagaian
Kesatuan
Keringkasan
Kontras
Pengulangan
Penekanan
Penghasilan Produk
53
BAB2

4 Rupa dibentuk apabila hujung garisan
bertemu dengan permulaannya.
Rupa ialah ruang yang dikelilingi
oleh garisan. Rupa merujuk kepada
elemen dalam bentuk 2D dan
mempunyai luas.
3 Bentuk merujuk kepada objek yang
mempunyai ruang, isi padu dan
mempunyai lebih daripada satu
permukaan. Bentuk yang kelihatan
3D dinamakan bentuk ilusi.
7 Tekstur merupakan
teknik memberikan
impak terhadap orang
yang melihat sesuatu
permukaan. Impak juga
boleh dirasai melalui
sentuhan seperti kasar, licin,
halus, kesat dan lain-lain.
1 Garisan ialah cantuman satu siri titik
yang mempunyai panjang dan jarak.
Garisan merupakan unsur terpenting
dalam aktiviti melakar, melukis
dan menulis. Garisan digunakan
untuk menghasilkan rupa, bentuk,
jalinan dan bayang. Garisan boleh
dihasilkan dengan sebarang alat
tulis atau perisian digital.
Rajah 2.12 Contoh garisan
Rajah 2.14 Contoh bentuk Rajah 2.15 Contoh rupa
Gambar foto 2.4 Contoh tekstur
R2.2D
Elemen reka bentuk
54
BAB2

5 Nilai ialah kesan terang atau gelap
sesuatu rona atau warna.
6 Ruang ialah kawasan kosong yang
dikelilingi oleh elemen garisan.
Ruang nyata ialah ruang antara
dua objek atau rongga dalam
sesuatu objek.
8 Saiz ialah ukuran atau dimensi bagi sesuatu objek.
2 Warna ialah kesan pembalikan cahaya ke atas sesuatu objek. Warna dibahagikan
kepada tiga kumpulan, iaitu warna primer, warna sekunder dan warna tertier. Warna
boleh dikategorikan kepada warna panas dan warna sejuk.
Rajah 2.16 Contoh nilai melalui
kesan warna
Kumpulan warna Kategori warna
Warna panas
Warna sejuk
Rajah 2.17 Contoh ruang pada objek
Gambar foto 2.5 Contoh saiz bagi objek
Rajah 2.13 Kumpulan dan kategori warna
tertier tertier
tertier
tertiertertier
tertier
primer
primer
primer
primer
primer
primer
sekunder
sekunder
sekunder
sekunder
sekunder
sekunder
20 cm
20 cm
10 cm
10 cm
7 cm
8 cm
10 cm
14 cm
16 cm
20 cm
Penghasilan Produk
55
BAB2

3 Kontras merujuk kepada
perbezaan ketara pada ciri
elemen yang digunakan.
Gambar foto 2.7 Contoh kontras
pada reka bentuk
1 Keseimbangan merujuk kepada kesamaan, perhatian atau tumpuan pelbagai
elemen yang digabungkan untuk membentuk suatu komposisi.
Keseimbangan simetri Keseimbangan asimetri Keseimbangan jejari
2 Pergerakan
merujuk
kepada aliran
yang akan
memimpin
pergerakan
pandangan
mata
terhadap
sesuatu objek.
Rajah 2.18 Contoh keseimbangan pada reka bentuk
Gambar foto 2.6 Contoh pergerakan
pada reka bentuk
4 Pengulangan
merujuk kepada
penyusunan
elemen yang sama
secara berulang.
Gambar foto 2.8 Contoh pengulangan pada reka bentuk
Prinsip reka bentuk
56
BAB2

7 Kesatuan merujuk kepada
gabungan semua elemen untuk
membentuk imej, konsep, tema
atau idea yang sempurna.
Gambar foto 2.9 Contoh kesatuan pada
reka bentuk
9 Harmoni merujuk kepada
sesuatu yang dapat memberikan
kedamaian. Harmoni dalam
visual dapat menimbulkan emosi
yang positif.
Gambar foto 2.11 Contoh harmoni
pada susun atur
5 Penekanan merujuk
kepada tumpuan
terhadap elemen
yang diserlahkan.
Penekanan dari
segi warna
Penekanan
dari segi saiz
Penekanan dari
segi bentuk
Rajah 2.19 Contoh penekanan pada reka bentuk
6 Keringkasan merujuk kepada olahan
terhadap idea yang kompleks untuk
menghasilkan inti pati atau elemen yang
penting sahaja.
Rajah 2.20 Contoh keringkasan pada reka bentuk
8 Kepelbagaian merujuk kepada aplikasi
pelbagai elemen, gaya, kualiti, nilai dan
idea dalam sesuatu reka bentuk.
Gambar foto 2.10 Contoh kepelbagaian
pada reka bentuk
Penghasilan Produk
57
BAB2

Lakaran perkembangan ideaC
Lakaran perkembangan idea membantu menjelaskan rupa cadangan rekaan reka bentuk
secara 3D dan pada sudut pandangan yang berbeza. Ini akan memudahkan pereka
bentuk menilai konsep rekaan mereka sebelum melakukan sebarang pengubahsuaian.
1. Lakaran idea bagi Penggilap Kasut Magik
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
Lakaran idea 3
Pad
penggilap
Pemegang
Suis tekan
tutup
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- TeksturPandangan hadapan
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
Suis tekan
tutup
Pad
penggilap
Motor AT
Bateri
Pandangan hadapan
Lakaran idea 1
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
58
BAB2

Lakaran idea yang dihasilkan oleh pereka bentuk perlu
mengikuti elemen dan prinsip reka bentuk yang telah
dipersetujui oleh pelanggan dalam borang projek brief.
Rajah 2.21 Beberapa lakaran idea bagi Penggilap Kasut Magik
Seorang pereka bentuk
bebas menentukan
bilangan lakaran idea
yang akan dihasilkannya.
Pandangan hadapan
Lakaran idea 4
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
Pemegang
Suis tekan tutup
Pad
penggilap
Pad
penggilap
Penyambung motor AT
Pemegang
Suis tekan tutup
Lakaran idea 2
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Pandangan hadapan
Penghasilan Produk
59
BAB2

2. Lakaran idea bagi Pengagih Makanan Ikan Automatik
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
- Pengulangan
- Keringkasan
- Kepelbagaian
Siku 90o
Paip PVC
Bekas tanaman
Tiub sifon
Media tanaman
Tangki ikan
Set penggetar
makanan ikan
Set mikropengawal
Pam air
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
- Pengulangan
- Keringkasan
- Kepelbagaian
Siku 90o
Paip PVC
Bekas tanaman
(Paip PVC besar)
Tangki
ikan
Set penggetar
makanan ikan
Pam air
Set mikropengawal
Lakaran idea 3
Lakaran idea 1
60
BAB2

Rajah 2.22 Beberapa lakaran idea bagi Pengagih Makanan Ikan Automatik
Lakaran idea 2
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
- Pengulangan
- Keringkasan
- Kepelbagaian
Siku 90o
Paip PVC
Bekas tanaman
Media tanaman
Rangka meja
sekolah terpakai
Tangki ikan
Set penggetar
makanan ikan
Pam air
Set mikropengawal
Elemen
- Garisan
- Ruang
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
- Pengulangan
- Keringkasan
- Kepelbagaian
Siku 90o
Paip PVC
Bekas tanaman
(Paip PVC besar)
Rangka meja
sekolah terpakai
Tangki ikan
Pam air
Set
mikropengawal
Set penggetar
makanan ikan
Lakaran yang dipilih3Lakaran idea 4
Penghasilan Produk
61
BAB2

Elemen
- Garisan
- Warna
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keringkasan
- Kesatuan
- Pengulangan
Ruang
penyimpanan
utama
Poket
penyimpanan
hadapan
Tali beg
Rantai kunci
epoxy resin
Elemen
- Garisan
- Warna
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keringkasan
- Kesatuan
- Pengulangan
Ruang
penyimpanan
utama
Pemegang beg
Rantai kunci
epoxy resin
3. Lakaran idea bagi Beg Jean
Lakaran idea 1
Lakaran idea 3
62
BAB2

Rajah 2.23 Beberapa lakaran idea bagi Beg Jean
Elemen
- Garisan
- Warna
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Prinsip
- Keringkasan
- Kesatuan
- Pengulangan
Ruang penyimpanan
utama
Butang epoxy resin
Poket penyimpanan
hadapan
Pemegang beg
Prinsip
- Keringkasan
- Kesatuan
- Pengulangan
Elemen
- Garisan
- Warna
- Bentuk
- Rupa
- Tekstur
Ruang penyimpanan utama
Poket penyimpanan
belakang
Tali beg
Kancing beg
Poket
penyimpanan
hadapan
Butang epoxy resin
Praktis Formatif
1. Berikan satu perbezaan bagi konsep penghasilan idea bentuk antara mengikut fungsi
dengan fungsi mengikut bentuk.
2. Nyatakan elemen reka bentuk yang digunakan dalam lakaran Penggilap Kasut Magik.
Lakaran idea 2
Lakaran idea 4
Penghasilan Produk
63
BAB2

2.1.4 Menghasilkan Lakaran Produk yang Hendak Dibuat
Lakaran produk yang hendak dibuat adalah lakaran idea
terbaik yang mengandungi semua maklumat penting
sesuatu reka bentuk produk. Lakaran dihasilkan dengan
gaya persembahan yang menarik dan mampu meyakinkan
pelanggan terhadap produk. Lakaran idea terbaik yang
dipilih akan ditambah baik dari segi persembahan dengan
menggunakan kaedah lakaran perspektif dan rendering.
Pelbagai media lakaran seperti art marker, pewarna pastel
dan pensel warna boleh digunakan mengikut kesesuaian
supaya pelanggan dapat melihat reka bentuk produk yang
akan dihasilkan dengan jelas. Lakaran produk disarankan
dalam bentuk 3D supaya keseluruhan reka bentuk produk
lebih jelas dan mudah difahami.
Lakaran 3DA
Lakaran 3D yang dilengkapi dengan maklumat produk
dinamakan lakaran 3D bermaklumat. Semua maklumat
yang diperlukan untuk pelanggan memahami suatu reka
bentuk produk perlu dinyatakan dengan jelas pada lakaran.
Rajah 2.24 menunjukkan maklumat yang perlu dinyatakan
pada suatu lakaran 3D.
Lakaran perspektif
ialah bentuk ilustrasi
objek yang menyamai
pandangan mata
manusia. Ilustrasi
dihasilkan dalam bentuk
3D dan mempunyai
bentuk lebih realistik.
Art marker merupakan
media utama yang
digunakan untuk
menghasilkan lakaran.
Rajah 2.24 Maklumat yang perlu dinyatakan pada suatu lakaran 3D
Maklumat
yang perlu
dinyatakan
pada lakaran
3D
Elemen reka
bentuk yang
digunakan
Prinsip reka
bentuk yang
digunakan
Nama
produk
Saiz
produk dan
komponen
Bahan yang
digunakan
pada produk
Komponen
atau bahagian-
bahagian
produk
64
BAB2

Nama produk: Penggilap Kasut Magik
Bahan
• Span tebal
• MDF
• Kayu
• Bateri
• Motor AT
Prinsip
- Keseimbangan
- Kesatuan
Elemen
- Garisan
- Rupa
- Bentuk
- Warna
- Tekstur
- Ruang
Pad penggilap ∅ 50 mm
Span
Perumah motor AT
dan gear
Penutup bawah
Penutup atas
Pemegang dan
tempat bateri
Penutup
bateri
Suis tekan tutup
25 mm
70 mm
180 mm
30 mm
Rajah 2.25 Lakaran 3D bagi Penggilap Kasut Magik
• Suis tekan tutup
• Set gear taji
• Pemegang bateri
• Wayar lembar tunggal
• Skru kayu
Penghasilan Produk
65
BAB2

Rajah 2.26 Lakaran 3D bagi Pengagih Makanan Ikan Automatik
Elemen
- Garisan
- Rupa
- Ruang
- Bentuk
- Tekstur
- Warna
Bahan
• Paip PVC
• Siku 900
• Tangki ikan
• Pam air
• Set mikropengawal
Prinsip
- Kesatuan
- Kepelbagaian
- Keringkasan
- Pengulangan
- Keseimbangan
Siku 900
Bekas tanaman
(Paip PVC besar)
2000 mm
2800
mm
3000 mm
Paip PVC
Set
mikropengawal
Motor AT
Tanaman
Pasu kecil
Makanan
ikan
Penggetar
(vibrator)
Botol minuman
plastik
Tangki ikan
Set mikropengawal
Pam air
Nama produk: Pengagih Makanan Ikan Automatik
Set penggetar
makanan ikan
Rangka meja
sekolah terpakai
Set penggetar
makanan ikan
• Tanaman
• Pasu kecil
• Media tanaman
• Set penggetar
makanan ikan
66
BAB2

Rajah 2.27 Lakaran 3D bagi Beg Jean
250 mm
50 mm
Elemen
- Garisan
- Rupa
- Bentuk
- Warna
- Tekstur
Prinsip
- Keringkasan
- Kesatuan
- Pengulangan
Bahan
• Seluar jean terpakai
• Epoxy resin
Pandangan
sisi
Tali beg
Ruang
penyimpanan
utama
Butang epoxy resin
Tali beg
Kancing beg
Poket penyimpanan
hadapan
Nama produk: Beg Jean
Poket
penyimpanan
belakang
Poket
penyimpanan
hadapan
Penghasilan Produk
67
BAB2

Rajah 2.28 Lakaran ceraian Penggilap
Kasut Magik
Lakaran ceraianB
Lakaran ceraian ialah lakaran yang
menunjukkan hubungan antara setiap
komponen (bahagian) pada suatu reka
bentuk produk. Fungsi lakaran ceraian:
• Menunjukkan urutan pemasangan
komponen-komponen pada reka
bentuk produk.
• Menggambarkan rupa sebenar
reka bentuk produk.
• Menunjukkan kedudukan
komponen-komponen pada reka
bentuk produk.
• Menunjukkan hubungan antara
komponen-komponen pada
reka bentuk produk.
• Menunjukkan urutan untuk
mencantum reka bentuk produk
yang mempunyai lebih daripada
satu bahagian.
• Memudahkan proses pembuatan
dan penyelenggaraan reka
bentuk produk.
Ketika merancang
penghasilan produk,
anda perlu menghasilkan
lukisan kerja seperti
lukisan isometrik
ortografik, skematik dan
lain-lain. Apakah fungsi
lukisan-lukisan tersebut
dalam suatu proses
penghasilan produk?
Penutup
atas
Motor AT
Gear taji
Suis tekan
tutup
Pemegang
bateri
Perumah
Skru
kayu
Bateri
Pad
penggilap
Penutup bawah
Penutup bateri
68
BAB2

Fungsi komponen pada Penggilap Kasut Magik
Jadual 2.7 Fungsi komponen pada Penggilap Kasut Magik
Komponen Fungsi
1 Pemegang Pemegang yang ergonomik membolehkan
pengguna memegang penggilap dengan selesa
dan kuat.
2 Suis tekan tutup Memula dan menghentikan pad penggilap
mengikut keperluan.
3 Pad penggilap Digunakan untuk menggilap dan
membersihkan kasut kulit dan kasut PVC.
4 Motor AT Menggerakkan gear dan memutarkan pad
penggilap ketika digunakan.
5 Gear taji Memindahkan kuasa dan memutarkan
pad penggilap.
6 Perumah Memegang semua komponen produk dalam
satu struktur yang kemas.
Penghasilan Produk
69
BAB2

Lukisan kerjaC
Lukisan kerja ialah lukisan yang menerangkan dengan terperinci rupa bentuk komponen
suatu produk yang akan dihasilkan. Lukisan ini dihasilkan sebelum suatu model atau
produk dihasilkan. Lukisan kerja merangkumi lukisan isometrik, oblik, skematik,
perspektif, ceraian, unjuran ortografik dan lain-lain.
Lukisan isometrik
Lukisan isometrik ialah lukisan piktorial yang
dapat memberikan maklumat dan gambaran
objek dengan lebih jelas. Lukisan isometrik dapat
menunjukkan bentuk suatu objek dalam 3D
melalui pandangan atas, pandangan hadapan dan
pandangan sisi. Rajah 2.29 menunjukkan lukisan
isometrik bagi Penggilap Kasut Magik.
+
–
M
Motor AT
Suis tekan tutup
Rajah 2.30 Lukisan skematik litar
Penggilap Kasut Magik
30o
30o
Rajah 2.29 Lukisan isometrik
Penggilap Kasut Magik
Lukisan unjuran ortografik
Lukisan unjuran ortografik dapat
menunjukkan bentuk suatu objek
dalam 2D melalui pandangan
atas, pandangan hadapan dan
pandangan sisi. Ukuran sebenar
dinyatakan dalam lukisan unjuran
ortografik untuk digunakan
sebagai rujukan semasa proses
penghasilan produk. Rajah 2.31
menunjukkan lukisan unjuran
ortografik sudut ketiga bagi
Lukisan skematik
Lukisan skematik ialah litar elektronik
yang menunjukkan kedudukan komponen
elektronik dalam bentuk simbol. Simbol
dalam lukisan skematik membantu pereka
bentuk memilih komponen elektronik
yang betul semasa menghasilkan produk.
Lukisan skematik membolehkan pemasangan
komponen elektronik dilakukan dengan
lebih mudah dan tepat. Rajah 2.30
menunjukkan lukisan skematik litar bagi
Kedudukan pandangan bagi unjuran ortografik
sudut ketiga ialah:
• Arah pandangan atas (pelan) berada di atas dan
selari dengan pandangan hadapan di bawah.
• Pandangan sisi berada sebaris mengufuk dengan
pandangan hadapan.
Simbol bagi unjuran ortografik sudut ketiga
70
BAB2

Rajah2.31LukisanunjuranortografiksudutketigabagiPenggilapKasutMagik
Penghasilan Produk
71
BAB2
2.5 2.5
2.5 12.5
PENGGILAPKASUTMAGIK
PETUNJUK:
1SUISTEKANTUTUP
2PENUTUPATAS
3PENUTUPBATERI
4PENUTUPBAWAH
5LUBANGACIMOTORAT
6PEMEGANGBATERI
7RUANGMOTORAT
8PADPENGGILAP
MUHAMMADAKILIRFAN
BINSAMSURI
030826-04-5277
TINGKATAN:3BESTARI
UKURAN:mm
SKALA1:2
5
7
45o
5
4
5
Pandanganatas
PandanganhadapanPandangansisi
6
8
3
21
10
35
25
90
10
15
35
25
15
30

Lakaran reka bentuk produk dari aspek elemen dan prinsip reka bentukD
Lakaran reka bentuk produk yang telah dihasilkan oleh pereka bentuk perlu dianalisis
dari aspek elemen dan prinsip reka bentuk bagi memastikan lakaran tidak tersasar
daripada kehendak dan keperluan pelanggan.
Jadual 2.8 Analisis lakaran reka bentuk produk dari aspek elemen reka bentuk
Elemen Ada Tiada Ulasan
1 Garisan 3 Garisan digabungkan untuk menghasilkan rupa dan bentuk reka
bentuk produk.
2 Ruang 3 Ruang terdapat antara pad penggilap dengan perumah.
3 Rupa 3 Bentuk bulatan dan segi empat tepat digunakan untuk
menghasilkan rupa bagi reka bentuk produk.
4 Bentuk 3 Silinder dan kuboid digabungkan untuk menghasilkan reka
bentuk produk.
5 Tekstur 3 Tekstur kayu diperjelaskan pada reka bentuk produk.
6 Saiz 3 Saiz diterangkan melalui ukuran pada lakaran reka bentuk produk.
7 Warna 3 Warna produk iaitu warna asal kayu ditunjukkan dalam lakaran
reka bentuk produk.
8 Nilai 3 Penggunaan warna yang terang dan gelap menunjukkan arah
cahaya dan bayang-bayang.
Jadual 2.9 Analisis lakaran reka bentuk produk dari aspek prinsip reka bentuk
Prinsip Ada Tiada Ulasan
1 Keseimbangan 3 Reka bentuk yang seimbang menunjukkan kekuatan reka
bentuk produk.
2 Penekanan 3 Penekanan reka bentuk melalui tekstur kayu dan butang
tekan tutup pada produk.
3 Keringkasan 3 Bentuk bulatan dan kuboid yang ringkas digabungkan pada
reka bentuk produk.
4 Pergerakan 7 −
5 Pengulangan 7 −
6 Kontras 3 Warna hijau bagi suis yang kontras dengan warna kayu
menjadikannya menonjol dan dapat dilihat dengan jelas.
7 Kepelbagaian 7 −
8 Kesatuan
3
Kesatuan semua elemen mengikut prinsip reka bentuk
menghasilkan imej, konsep dan idea yang sempurna bagi
reka bentuk produk.
9 Harmoni 7 −
72
BAB2

E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3

E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3

Similar to E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3 (20)

E-BOOK REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TINGKATAN 3