Presentatie van Irma Thijssen en Albert Hulshoff op het klimaatcongres 17 november 2010 in de Fabrique in Maarssen.

1. 29 januari 2015
Duurzaam Inkopen
overheidsgebouwen werkt!
Klimaatcongres 2010,
De Fabrique, Utrecht
Irma Thijssen, Albert Hulshoff

2. 2
Workshop Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt!
deel 1
‘Overheden kunnen budgetneutraal gebouwen laten
verduurzamen via Duurzaam Inkopen en Energy Service
Companies (ESCo’s)’
Duurzaam Inkopen
Film
Presentatie – Irma Thijssen
Vragen en discussie
ESCo’s
Film
Presentatie – Albert Hulshoff
Vragen en discussie

3. 3
Irma Thijssen
Programma-adviseur utiliteitsbouw
Kantoren:
Verduurzaming stimuleren
Koplopers en mainstream
Duurzaam inkopen

4. 4
Duurzaam Inkopen door de overheid

5. 5
Duurzaam Inkoop criteria kantoorgebouwen
Alleen voor kantoorgebouwen (voorlopig?)
Nieuwbouw GreenCalc 200 (plus eis binnenmilieu) of GPR-Gebouw 7
Renovatie GreenCalc + 60 pt (plus eis binnenmilieu) of GPR + 2 pt
Beheer prestatiegericht onderhoud
plus eisen bij vervanging
Huur en aankoop minimaal Energielabel C,
of: minimaal 2 labelstappen
(indien E of lager),
of: minimaal 1 labelstap (indien D)

6. 6
Cijfers vastgoedsector
78.000 kantoren in NL
20% overheid (11% Rgd)
40% energiegebruik in NL - bouw
16% energiegebruik in NL - U-bouw
>> besparingspotentieel = 80%

7. 7
Voorbeeld Rijksgebouwendienst
Taak = Huisvesting rijksoverheden
Grote vastgoedpartij (11% kantoorgebouwen)
Meerdere rollen:
Eigenaar:
- Opdrachtgever nieuwbouw en renovatie
- Beheerder van ca. 1500 gebouwen
Huurder van ca. 600 gebouwen
Sinds 1 januari 2010: 100% duurzaam inkopen
Peter Jägers:
“Label C”
“Kampioen van de voorraad”

8. 8
Energie- en CO2-reductiepotentieel huur: 15%
DHV onderzoek i.o.v. Agentschap NL en Rijksgebouwendienst
Op basis van de DI criteria voor huur/aankoop en renovatie
Resultaten voor Rijksgebouwendienst - Huur
Energielabels 2010 Rgd (huur)
0
200
400
600
800
1.000
A++ A+ A B C D E F G
m2
BVO(x1000)
Energielabels 2020 Rgd (huur)
0
200
400
600
800
1.000
A++ A+ A B C D E F G
m2
BVO(x1000)

9. 9
Energie- en CO2-reductiepotentieel eigendom:16%
Resultaten voor Rijksgebouwendienst - Eigendom
Energielabels 2010 Rgd (eigendom)
0
100
200
300
400
500
600
700
A++ A+ A B C D E F G
m2
BVO(x1000)
Energielabels 2020 Rgd (eigendom)
0
100
200
300
400
500
600
700
A++ A+ A B C D E F G
m2
BVO(x1000)

10. 10
Impact Duurzaam Inkopen op de vastgoedsector
Onderzoek Dr. Nils Kok, assistent professor (Universiteit Maastricht), 2009
– 1/3 heeft nu label C of hoger (27% heeft label G)
– (waarschijnlijk in werkelijkheid slechter)
– Meerderheid beleggers is bereid te investeren

11. 11
Meerwaarde duurzaam vastgoed
Amerikaans onderzoek (Universiteit Maastricht en Berkeley), 2008:
– Beter financierbaar
– Beter verkoopbaar - Hogere restwaarde bij verkoop 16%
– Beter verhuurbaar - Hogere huurinkomsten 2%
– Lagere exploitatiekosten / energiebesparing 8 – 9%
– Werknemers gezonder en productiever 5 – 7%
– Betere bezetting
– Noodzakelijk voor imago

12. 12
Rijksgebouwendienst: Eerste ervaringen
De Knip Graadt van Roggeweg Kleine Singel Herman Gorterstraat
Van C naar B label A label A Van G naar C
Recente aanhuren: beleggers grijpen kans om te verduurzamen,
Gaan soms verder, tot label A
Scenario 30% krimp: afstoot op basis van energielabels

13. 13
Duurzaam Inkopen werkt!
Verduurzaming van de markt door diverse ontwikkelingen:
– Toenemende leegstand (14%, 7 miljoen m2 bvo)
– Zeer energiezuinige nieuwbouw
– Druk vanuit
» Pensioenfondsen, m.n. PGGM en APG
» Rijksgebouwendienst stelt eisen via Duurzaam Inkopen
Beleggers gaan hun portefeuille verduurzamen
IVBN: Als een huurder zoals de Rijksgebouwendienst van ons eist
dat zijn gebouw een C-label wordt, dan regelen we dat”, stelt
Hans Copier, directeur van ING Vastgoed NL en voorzitter IVBN
Kansen voor overheden
om gebouwen budgetneutraal te laten verduurzamen

14. 14
Financiële regelingen aangepast
Groenregeling
Per 1 april 2010 aangepast
• te lenen bedrag per m2 verhoogd
• ook voor renovatie
• maximum aantal m2 bvo vervalt
EIA = Energie Investerings Aftrek
Voor ondernemers (VpB-plichtig) die investeren in e-besparende maatregelen
• Per 1 jan 2009 ook renovatie; min. label B of verbetering 2 labelstappen
• Per 1 jan 2010 extra budget, 13 nieuwe technieken
MIA = Milieu Investerings Aftrek
• Per 1 jan 2009 ook voor duurzaam gebouw, vegetatiedak, etc
• Per 1 jan 2010 ook Breeam-certificaat ‘good’ of beter

15. 15
Meer informatie
www.duurzaamvastgoedportal.nl
www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen
irma.thijssen@agentschapnl.nl

16. 16
Workshop Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt!
deel 2
‘Overheden kunnen budgetneutraal gebouwen laten
verduurzamen via Duurzaam Inkopen en Energy Service
Companies (ESCo’s)’
Duurzaam Inkopen
Film
Presentatie – Irma Thijssen
Vragen en discussie
ESCo’s
Film
Presentatie – Albert Hulshoff
Vragen en discussie

17. 17
Albert Hulshoff
Programma-adviseur utiliteitsbouw
Kantoren: duurzaam bouwen en beheren
Aandachtsgebieden:
- Prestatiecontracten
- Energy Service Contracten (ESCo’s)
- Relatie energiebesparing, binnenklimaat en productiviteit

18. 18
Presentatie
- ESCo - eigenschappen
- ESCo’s en PPS
- ESCo-ontwikkelingen
- Leidraad prestatiecontracten
- Kansen

19. 19
ESCO - eigenschappen
1. opheffing van het ‘split incentive’
2. gegarandeerde besparing (prestatiecontract)
3. investeren zonder geld / zonder aanslag op eigen vermogen
Maakt energiebesparing mogelijk ‘met gesloten beurs’

20. 20
‘Standaard’ ESCo-maatregelen
Energiebesparing in bestaande gebouwen
Installatie: Ketel, WKO/warmtepomp, verlichting, klimaatinstallatie
Gebouw: Isolatie gevel, vloer, dak, HR++
Regeltechnisch: Systeemoptimalisatie
Voorbeelden uit buitenland: 30% energiebesparing haalbaar
ESCo - eigenschappen

21. 21
ESCo’s en PPS
‘ESCo-plus’ gaat over in PPS (Publiek-Private Samenwerking)
>> Inclusief renovatie, beheer en onderhoud van gehele gebouw
Meest uitgebreide vorm: DBFMO
Design – Build – Maintain – Finance - Operate
ESCo - eigenschappen

22. 22
ESCo - eigenschappen

23. 23
ESCO-ontwikkelingen
In ondermeer Duitsland, Engeland en VS een succes
Berlijn:
Totaal aantal gebouwen/clusters meer dan 1.300/25
Totale gegarandeerd besparing EUR 11 mln/jaar (26%)
Totale netto-investering EUR 49 mln
© Berliner Energieagentur GmbH, oktober 2010
Clinton Climate Initiative:
‘Building Retrofit’ >> ESCo’s
World Trade Center, NY: 38%

24. 24
Ontwikkelingen in Nederland
- Loopt achter op buitenland
- In de zorgsector al enkele jaren aanwezig
- Incidentele projecten, waaronder zwembaden en kantoren
- Gemeente Rotterdam eerste grote opdrachtgever
ESCo-ontwikkelingen

25. 25
Project Rotterdamse Groene Gebouwen
ESCo-ontwikkelingen
- Gegarandeerde energiebesparing
- Ontzorging onderhoud
- Comfortverbetering zwembaden
- Kwaliteitsverbetering onderhoud
- Flexibel contract
- Dit alles budgetneutraal

26. 26
ESCo-aanbieders ondermeer
- enkele grote internationale partijen
- diverse binnenlandse partijen
ESCo-ontwikkelingen

27. 27
Knelpunten
- Onbekend maakt....
- Gebrek aan vertrouwen
- Financiering
- Gebrek aan (aanbestedings-) kennis
ESCo-ontwikkelingen

28. 28
Leidraad prestatiecontracten
Hulpmiddel bij opstellen prestatiecontract

29. 29
www.duurzaamvastgoedportal.nl

30. 30
Resultaatgebieden beheer en onderhoud
A. Klanttevredenheid
•Overall
•Klimaat
•Dienstverlening
B. Duurzaam beheer
•Elektriciteit / m2
•Warmte (gas) / m2
•Stadswarmte / m2
C. Optimale kosten /
kwaliteit
•Onderhoudskosten / m2
•Energiekosten / m2
•Status installaties
•Storingen
D. Binnenklimaat
•Relatieve luchtvochtigheid
•Temperatuur
•CO2 concentratie
•Verlichtingsterkte
•Geluidsniveau
Optimaal beheer
en onderhoud
op basis van
prestaties
E. Innovatie
•Vernieuwing
•Revisiegegevens
People
People
Planet & profit Planet
Profit
Leidraad prestatiecontracten

31. 31
Tips en valkuilen
Voorbeelden:
Zorg dat je een deskundige klant bent
Bouw relatie met aanbieder die gebaseerd is op vertrouwen
Daag de markt uit door offerte-aanvraag met open vragen
Leidraad prestatiecontracten

32. 32
Kansen
- Verduurzaming met ‘gesloten beurs’
- Nog groot besparingpotentieel in (overheids-)gebouwen
- Overheid als opdrachtgever >> aantrekkelijk voor ESCo-financiers
‘Wie volgt Rotterdam?’

33. 33
Meer informatie
www.duurzaamvastgoedportal.nl
www.rotterdam.nl/groenegebouwen
albert.hulshoff@agentschapnl.nl