1. Η Β’ Σταυροφορία (1147-1149)
και η Utremere από το 1099 ως το 1186
2. Μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ η μεγάλη μάζα των σταυροφόρων θεώρησε πως
εκπλήρωσε το σκοπό της και επέστρεψε στην Ευρώπη. Έτσι, η διοίκηση των κατακτημένων
εδαφών, που ονομάστηκαν Ουτρεμέρ (γη πέρα από τη θάλασσα) έμεινε στα χέρια λίγων
ευγενών και κατώτερων ιπποτών στην ιεραρχία της δυτικής φεουδαρχίας.
Οι Σταυροφόροι επιστρέφουν! Φωτογραφία από μεσαιωνικό φεστιβάλ στη Γερμανία.
3. Tο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ ως τη Β’
Σταυροφορία
Στα μέσα του 1099 ο Γοδεφρείδος της Βουλώνης
εξελέγη ηγεμόνας της Παλαιστίνης αφού ο
μεγάλος στόχος, η απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ
από το Ισλάμ είχε επιτευχθεί. Ο σπουδαίος
στρατιωτικός ηγέτης αρνήθηκε το βασιλικό
στέμμα και με σεμνότητα προς τα μέρη που
μαρτύρησε ο μόνος βασιλιάς των Χριστιανών, ο
Ιησούς Χριστός, δέχθηκε απλώς τον τίτλο του
«Υπερασπιστή του Παναγίου Τάφου». Ο
Γοδεφρείδος υποστήριξε την εκλογή του
Αρνούλφου στη θέση του πατριάρχη με
αντάλλαγμα την απόσυρση του ενδιαφέροντος του
λατινικού κλήρου να ιδρύσει εκκλησιαστικό
κράτος στο όνομα του πάπα της Ρώμης.
Το έμβλημα του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ (1099 – 1291).
4. Λίγο μετά την ανακήρυξή του στο ύπατο
αξίωμα, ο Γοδεφρείδος πέθανε (18 Ιουλίου
1100) και τον διαδέχθηκε ο αδερφός του
Βαλδουίνος, ο οποίος εγκατέλειψε την
κομητεία της Έδεσσας και στέφθηκε όντως
βασιλιάς το 1100 στην Άγια Πόλη. Την
κομητεία της Έδεσσας ανέλαβε ο ξάδερφος
του Βαλδουίνου, ο Βαλδουίνος του Λε
Μπούργκ ως υποτελής του. Έτσι
δημιουργήθηκαν τρία ξεχωριστά
σταυροφορικά κράτη στην Ουτρεμέρ: Το
βασίλειο της Ιερουσαλήμ και οι κομητείες
της Αντιόχειας και της συριακής Έδεσσας.
Ας σημειωθεί ότι κοινή στάθηκε η απόφαση
να μην επιστραφεί η Αντιόχεια στη Ρωμανία,
παρά την αρχική συμφωνία.
Ο Γοδεφρείδος της Βουλώνης, εξιδανικευμένο πρότυπο
μεσαιωνικού ιππότη, σε νωπογραφία του
αναγεννησιακού καλλιτέχνη Τζάκομο Ζακέριο (1420).
5. To 1100 ο Βοημούνδος συνελήφθη αιχμάλωτος από τους μουσουλμάνους σε μια από τις
πολλές παράτολμες επιδρομές του. Επρόκειτο για μια σύγκρουση που έγινε κοντά στη
Μελιτίνη εναντίον πολυάριθμου στρατού των Δανισμενιδών Τούρκων και στην οποία οι
λιγοστοί χριστιανοί εξολοθρεύτηκαν. Ήταν η πρώτη ήττα μετά τις νίκες της Σταυροφορίας.
Την αρχή στην Αντιόχεια πήρε ο ανιψιός του Ταγκρέδος που συνέχισε την επιθετική πολιτική
των Νορμανδών κατά της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, το 1103 κατέλαβε τη Λαοδίκεια.
Νόμισμα του Ταγκρέδου ως «αντιβασιλέα» της Αντιόχειας. Είναι εμφανείς οι
επιρροές των βυζαντνών νομισμάτων στην πρώιμη νομισματική των
σταυροφορικών κρατών.
6. Κατά το 1101 έφτασε στη Μικρά Ασία και ένα δεύτερο κύμα σταυροφόρων από τη Γαλλία και
την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπό τον δούκα του Νεβέρ, το δούκα της Ακουιτανίας, τον κόμη
του Μπλουά αφενός, και τον δούκα της Βαυαρίας, τον μαρκίωνα της Αυστρίας, τον κόμη της
Βουργουνδίας και Λομβαρδούς στρατιώτες αφετέρου. Περνώντας από την Πόλη ενισχύθηκαν
από τον Αλέξιο Κομνηνό και προέλασαν στα σελτζουκικά εδάφη με κατεύθυνση το βορρά. Ένα
μικρότερο σώμα Γάλλων και Βαυαρών κατευθύνθηκε νότια προς την Ηράκλεια. Αυτός ο
διαχωρισμός αποδείχθηκε ολέθριος.
Αριστερά: Οικόσημο του κόμη του Μπλουά.
Κέντρο: Οικόσημο του κόμη του Νεβέρ.
Δεξιά: Οικόσημο του κόμη της γερμανικής Βουργουνδίας.
7. Ο σταυροφορικός στρατός αφού κατέλαβε την Άγκυρα στις 23 Ιουνίου έφτασε στο Μερσιβάν όπου
οι ενωμένοι Σελτζούκοι και Δανισμενίδες τούς είχαν στήσει ενέδρα. Στην επταήμερη σύγκρουση
που ακολούθησε ο φραγκικός στρατός διαλύθηκε ολοσχερώς και πολλοί ηγέτες έπεσαν στη μάχη.
Τα υπολείμματά του επέστρεψαν στην Πόλη. Ανάλογη μοίρα επιφύλασσαν οι μουσουλμάνοι στην
Ηράκλεια απέναντι στο ολιγάριθμο γαλλοβαυαρικό σώμα. Σε σύγκρουση με τον Κιλίτζ Αρσλάν το
Σεπτέμβριο οι σταυροφόροι συνετρίβησαν και ελάχιστοι διασώθηκαν, όπως ο Γουιλιέλμος της
Ακουιτανίας. Τυχεροί στάθηκαν μόνο όσοι πήγαν στην Ουτρεμέρ δια θαλάσσης.
8. Οι ελάχιστοι διασωθέντες ενίσχυσαν το βασίλειο της Ιερουσαλήμ στην πρώτη μεγάλη
δοκιμασία του. Οι φατιμίδες της Αιγύπτου εισέβαλαν το 1101 σε χριστιανικά εδάφη και
συγκρούστηκαν με τους σταυροφόρους υπό τον βασιλιά Βαλδουίνο στις 7 Σεπτεμβρίου στην
πρώτη μάχη της Ράμλα. Η τρομερή έφοδος του ιππικού 260 ιπποτών συνέτριψε τους αδαείς
σε τέτοιου είδους μάχη αιγυπτίους και εκατοντάδες έχασαν τη ζωή τους. Η νίκη αυτή
ανύψωσε το ηθικό των σταυροφόρων και κατέστησε τους αιγυπτίους στα μάτια τους
εύκολους αντιπάλους. Εντούτοις στις 17 Μαΐου 1102 στη δεύτερη μάχη της Ράμλα,ο
βασιλιάς πήρε μαζί του μόνο 500 κατάφρακτους ιππότες υποτιμώντας τον εχθρό, όμως
συνάντησε απέναντί του 30 χιλιάδες μουσουλμάνους πεζούς. Η έφοδος του ιππικού δεν
κατάφερε να διαλύσει τους αναρίθμητους αντιπάλους και οι επίλεκτοι ιππότες σκοτώθηκαν.
Ο βασιλιάς με λιγοστούς ιππότες οχυρώθηκε στον παρακείμενο πύργο και αντεπιτέθηκε λίγο
αργότερα με τη βοήθεια των γαλλικών ενισχύσεων που έφτασαν δια θαλάσσης. Χάρη σε
αυτή την αντεπίθεση του, ενισχυμένου πλέον, ιππικού, οι Αιγύπτιοι υποχώρησαν πάλι στη
βάση τους στην Ασκαλών.
Σφραγίδα του κόμη Στέφανου του Μπλουά που υπέκυψε
στα τραύματά του μετά τη μάχη της Ράμλας του 1102. Ο
κόμης θεωρείτο μεγάλη προσωπικότητα στη Δύση και αγνός
σταυροφόρος, όμως είχε εγκαταλείψει την Α’ Σταυροφορία
έξω από την Αντιόχεια απογοητευμένος από τις ως τότε
εξελίξεις. Επανήλθε με την εκστρατεία του 1101, έφτασε
στην Ιερουσαλήμ για να βοηθήσει το βασιλιά στην
αιγυπτιακή εισβολή .
9. Μια ακόμη σύγκρουση στο ίδιο πεδίο μάχης και με τους ίδιους πρωταγωνιστές έγινε το 1105.
Στις 27 Αυγούστου ο στρατός του Βαλδουίνου νίκησε και πάλι τους Αιγυπτίους που αυτή τη
φορά ενισχύθηκαν με σελτζούκους ιπποτοξότες. Το βαρύ θωρακισμένο φραγκικό ιππικό
επιβλήθηκε εκ νέου στη νότιο Παλαιστίνη και ως τότε έδειχνε ανίκητο σε συμβατική μάχη
ευρωπαϊκού τύπου. Η τρίτη μάχη της Ράμλα θεωρείται και η πιο αιματηρή.
Ο θυρεός της Βουλώνης (αριστερά) και της Λωρραίνης (δεξιά), αποτελούσαν τα εμβλήματα των τριών
αδερφών, Γοδεφρείδου, Βαλδουίνου και Ευστάθιου, καθώς ο οίκος τους ήταν συγχρόνως κυρίαρχος της
Βουλώνης και της Κάτω Λωρραίνης . Υπήρξαν από τους πρωταγωνιστές της Α’ Σταυροφορίας. Ο
Γοδεφρείδος έγινε ο πρώτος Φράγκος ηγεμόνας της Ιερουσαλήμ, ενώ ο δεύτερος πρώτος κόμης της
Έδεσσας και πρώτος βασιλιάς της Αγίας Πόλης. Ο Ευστάθιος επέστρεψε το 1099 στη Λωρραίνη για να
διευθύνει τις οικογενειακές κτήσεις και δεν επέστρεψε στην Ουτρεμέρ.
10. Στα 1103 απελευθερώθηκε με λύτρα και ο Βοημούνδος που αναχώρησε για την Ιταλία
προκειμένου να αναζητήσει νέα στρατιωτική ενίσχυση, αφού η «σταυροφορία του 1101» είχε
αποτύχει. Παρόλο που ζήτησε τις νέες δυνάμεις για τους Αγίους Τόπους, ο Βοημούνδος τις
χρησιμοποίησε αμέσως σε μια εκστρατεία κατά της Ρωμανίας επιτιθέμενος στο Δυρράχιο,
όπως το 1081. Η προσπάθειά του απέτυχε παταγωδώς γιατί ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός ήταν
τούτη τη φορά υποψιασμένος και ο βυζαντινός στρατός αντέταξε ισχυρή άμυνα.
11. Έτσι, το 1108 υποχρεώθηκε να
δώσει όρκο υποτέλειας στον Αλέξιο
και να γυρίσει στην Ιταλία όπου και
πέθανε το 1111, ως ένας από τους
πλέον διαβόητους πολέμαρχους του
Μεσαίωνα. Ο Βοημούνδος με την
ταραχώδη ζωή του προσωποποίησε
το νορμανδικό πολεμικό και
κατακτητικό ιδεώδες του 11ου – 13
ου αι. Με το θάνατό του, στην
Αντιόχεια την κομητεία κράτησε
οριστικά ο ανιψιός του Ταγκρέδος ο
οποίος ούτως ή άλλως κυβερνούσε
από χρόνια. Ο έτερος διαβόητος
Νορμανδός πολεμιστής αρνήθηκε να
σεβασθεί τον όρκο υποτέλειας του
θείου του στον αυτοκράτορα και
κράτησε την αυτονομία του.
12. Οι σταυροφόροι επίσης
εκμεταλλεύτηκαν τη διχόνοια του
μουσουλμανικού κόσμου που
σπαρασσόταν από τη διαμάχη
μεταξύ σουνιτικής Βαγδάτης και
σιτικής Αιγύπτου, καθώς και τις
ενδοσελτζουκικές δυναστικές
συγκρούσεις, αλλά και τον εμφανή
αιφνιδιασμό των μαχητών του Ισλάμ
απέναντι στους κατάφρακτους
ιππότες της Δύσης με το παράλογο,
θάρρος και τα δυνατά άλογα.
Αποτέλεσμα ήταν να επεκτείνουν
σημαντικά προς την ενδοχώρα και
τα παράλια τις επισφαλείς κτήσεις
τους και να προλάβουν να τις
θωρακίσουν αμυντικά.
Χάρτης της Ουτρεμέρ γύρω στο 1105.
Γρήγορα οι σταυροφόροι θα
ενοποιήσουν τις σκόρπιες κτήσεις τους
και θα δημιουργήσουν μια συμπαγή
φραγκική επικράτεια από την Ασκαλών
ως την αρμενιακή Κιλικία.
13. Η σταθεροποίηση της εξουσίας των Ευρωπαίων στην Ουτρεμέρ έγινε με την ανέγερση
πολλών ισχυρών φρουρίων σε επίμαχα στρατηγικά σημεία της παραλίας και της ενδοχώρας
(λόφους, περάσματα καραβανιών, οάσεις, ποτάμια κτλ.) και τη δημιουργία μοναστικών –
στρατιωτικών ταγμάτων. Δύο από τα πιο σημαντικά κάστρα ήταν το Κρακ των Ιπποτών και
το Κρακ του Μοντρεάλ.
Το περίφημο κάστρο Μοντρεάλ στην Ιορδανία κτίστηκε το 1115 και ήλεγχε το δρόμο προς την
Αραβία, αποτελώντας απομακρυσμένο προπύργιο των χριστιανών βαθιά στον αραβικό κόσμο.
14. Ένα τέταρτο φεουδαρχικό κράτος δημιουργήθηκε από τους Σταυροφόρους γύρω από την
Τρίπολη του σημερινού Λιβάνου. Τη δημιουργία αυτού του κράτους προετοίμασε και
εμπνεύστηκε ο Ραϊμόνδος του Σαιν Ζιλ (ή αλλιώς της Τουλούζης), ο μόνος φεουδάρχης που
έμενε πιστός στον Αλέξιο και είχε κάνει καλή εντύπωση στην Βασιλεύουσα το 1096. Ο
κόμης πολιόρκησε την μουσουλμανική πόλη από το 1102, αλλά πέθανε το 1105 πριν
προλάβει να την καταλάβει.
Η ακρόπολη της Τρίπολης που φέρει ακόμη το όνομα του θεμελιωτή της, του γάλλου κόμη Ραϋμόνδου
του Σαιν Ζιλ. Ο σπουδαίος ιππότης οργάνωσε την πολιορκία με τη βοήθεια βυζαντινών μηχανικών και
γενοβέζων ναυτικών, κτίζοντας το οχυρό που τότε ονομαζόταν Mons Peregrinus.
15. Διάδοχος του Ραϋμόνδου χρίστηκε ο
ανιψιός του Γουλιέλμος –Ιορδάνης ο
οποίος ήλθε σε συμφωνία με τους
ευγενείς της Τρίπολης για να του
προδώσουν στρατιωτικά μυστικά. Οι
ηγεμόνες της Αντιόχειας και της
Ιερουσαλήμ ενίσχυσαν τη μακρά
πολιορκία και έσφιξαν τον κλοιό. Ο
σελτζούκος σουλτάνος δεν έστειλε ποτέ
βοήθεια και εν τέλει, η πόλη έπεσε στις
12 Ιουλίου 1109. Ακολούθησε λεηλασία
και καταστροφές (όπως της αραβικής
βιβλιοθήκης). Η πόλη μοιράστηκε
ανάμεσα στον Γουλιέλμο, ως υποτελή
στην Αντιόχεια, και τον νεότερο γιο του
Ραϋμόνδου Μπερτράν ως υποτελή στην
Ιερουσαλήμ.
Ο θυρεός του Λαγκεντόκ αποτελούσε έμβλημα του κόμη Ραϋμόνδου Δ’ κόμη της Τουλόυζης και
μαρκήσιου της Προβηγκίας και των ιπποτών του. Ο οίκος του σπουδαίου σταυροφόρου ηγέτη θα
κυβερνούσε το τέταρτο σταυροφορικό κράτος της Ουτρεμέρ, την κομητεία της Τρίπολης στο
σημερινό Λίβανο.
16. Επόμενος στόχος τέθηκε η ιστορική ναυτική πόλη της Σιδώνας, οχυρωμένη καλά από τους
φατιμίδες. Ο βασιλιάς Βαλδουίνος είχε την ανέλπιστη βοήθεια του νορβηγού βασιλιά
Σίγκουρτ που είχε μόλις φθάσει με 60 πλοία γεμάτα με 5 χιλιάδες πελεκυφόρους Βίκινγκ για
προσκύνημα. Η πόλη έπεσε το 1110 στους χριστιανούς μετά από 47 μέρες πολιορκίας και την
καθοριστική συνδρομή του βενετικού στόλου που διεύθυνε τον αποκλεισμό. Δόθηκε ως
φέουδο στον Ευστάθιο Γκρενιέ.
Ο Βαλδουίνος και ο Σίγκουρτ εξορμούν προς την Σιδώνα. Για τη συμβολή των Νορβηγών στην άλωση
της σπουδαίας πόλης, ο λατίνος πατριάρχης Γκιμπελίν της Άρλ δώρισε στον Σίγκουρτ κομμάτι Τιμίου
Ξύλου, ενώ η μακρινή εκστρατεία υμνήθηκε από τους σκανδιναβούς ποιητές.
17. Παράλληλα, από τον ίδιο χρόνο, ο σελτζούκος σουλτάνος Μοχάμεντ Α’ καθιέρωσε ετήσιες
επιδρομές στα χριστιανικά εδάφη, κυρίως της Αντιόχειας και της Έδεσσας. Το 1111 οργάνωσε
μεγάλη εκστρατεία κατά της τελευταίας, μη δυνάμενος όλως να την καταλάβει προσπάθησε να
συνεργαστεί με τον Ραντβάν του Χαλεπίου. Ο τελευταίος σε μια χαρακτηριστική
ενδομουσουλμανική σκηνή έριδας, αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Ο Ταγκρέδος κάλεσε σε
βοήθεια όλους τους χριστιανούς και έτσι ο ενωμένος χριστιανικός στρατός από όλα τα κράτη
της Ουτρεμέρ εμπόδισε στο Σαΐζάρ της Συρίας τον σουλτάνο να εισβάλει στην Αντιόχεια.
Περισσότερο αψιμαχίες και τακτικοί ελιγμοί
χαρακτήρισαν τη μάχη στο Σαΐζάρ. Το αποτέλεσμα ήταν
να αποφευχθεί μια καταστροφική ήττα και για τους δυο
αντιπάλους που έφυγαν ικανοποιημένη από το πεδίο της
μάχης, χωρίς ουσιαστικές απώλειες. Στην καλλιτεχνική
απεικόνιση ένας Ιταλονορμανδός ιππότης στην
Ουτρεμέρ. Οι πολεμοχαρείς και τυχοδιώκτες
Νορμανδοί επάνδρωναν μεγάλο μέρος του
σταυροφορικού στρατού ήδη από την Α’ Σταυροφορία,
κατευθύνονταν όμως ως επί το πλείστον προς το
νορμανδικό Πριγκιπάτο της Αντιόχειας.
18. Το 1113 οι ατεμπέγκοι εμίρηδες της
Δαμασκού και της Μοσούλης Τοτεγκίν
και Μαουντούντ νίκησαν το στρατό της
Ιερουσαλήμ κοντά στη Γαλιλαία (μάχη
Αλ Σανάμπρα) εφαρμόζοντας τον
κλασικό τουρκικό ελιγμό της
προσποιητής υποχώρησης για να
παρασυρθούν οι ιππότες σε ανοργάνωτη
έφοδο. Τα χαρακτηριστικά του
μουσουλμανικού τουρκοαραβικού
στρατού της Εγγύς Ανατολής
(πολυάριθμο ελαφρύ ιππικό τοξοτών
ολιγάριθμο βαρύ ιππικό και μεγάλος
αριθμός ελαφρά οπλισμένων πεζών –
κυρίως τοξοτών) υπαγόρευαν μια
ευέλικτη τακτική που συνοψιζόταν στο
δόγμα «κτύπα και φύγε», δηλαδή την
ελάχιστη δυνατή εκ του συστάδην μάχη
και, κυρίως, τις βολές τοξοτών κατά των
δυσκίνητων ευρωπαίων μαχητών. Οι
πάντως μουσουλμάνοι περιοριστήκαν σε
λεηλασία των γύρω περιοχών.
19. Μετά το θάνατο του βασιλιά
Βαλδουίνου το 1118, χρονιά
θανάτου και του Αλεξίου
Κομνηνού, στο θρόνο ανήλθε ο
ξάδερφός του και κόμης της
Έδεσσας Βαλδουίνος Β’ του Λε
Μπούργκ. Στην κομητεία της
Έδεσσας την αρχή ανέλαβε ο
εξάδερφος του νέου βασιλιά,
Ζοσελίν ντε Κουρτεναί. Μέχρι
στιγμής ο οίκος της Βουλώνης
και οι συγγενείς του διέθεταν τα
πρωτεία στην πολιτική
κατάσταση της Ουτρεμέρ.
Ο θάνατος του βασιλιά Βαλδουίνου σε
εξιδανικευμένη γκραβούρα. Χαρακτικό
του Γκουστάβ Ντόρ (1877).
20. Μια ακόμη επιτυχία
σημείωσε τον Αύγουστο του
1119 ο στρατός της
Ιερουσαλήμ κατά του Ιλγαζί,
του νικητή των Νορμανδών
στη μάχη του Ματωμένου
Αγρού λίγες βδομάδες πριν. Ο
Ιλγαζί απειλούσε να
καταλάβει την Αντιόχεια. Ο
Βαλδουίνος Β’ μαζί με τον
κόμη Πονς της Τρίπολης
έσπευσε να προλάβει τους
μουσουλμάνους και
συγκρούστηκε μαζί τους στο
Χαμπ της Συρίας. Η μάχη
ήταν αμφίρροπη και οι
απώλειες πολλές και για τους
δυο αντιπάλους, όμως με μια
έφοδο των εφεδρειών του ο
στρατός της Ιερουσαλήμ
κατέβαλε τον εχθρό. Το
αποτέλεσμα της μάχης ήταν
καθοριστικό για τη σωτηρία
της Αντιόχειας. Ιππότες της Τρίπολης με το λάβαρο της κομητείας στη μάχη στο
Χαμπ. Εξαιρετικές φιγούρες μοντελισμού.
21. Το 1123 ο βασιλιάς Βαλδουίνος Β’ συνελήφθη αναπάντεχα αιχμάλωτος ενώ βρισκόταν στην
Έδεσσα και την αντιβασιλεία ανέλαβε προσωρινά ο Ευστάθιος Γκρενιέ. Οι φατιμίδες της
Αιγύπτου έκαναν την εμφάνισή τους μετά από μια δεκαετία και εισέβαλαν στην Παλαιστίνη.
Ο αντιβασιλέας κινητοποίησε τους επίλεκτους ιππότες του και διέλυσε το στρατό του βεζίρη
στη Γίβνε. Η έφοδος του θωρακισμένου φραγκικού ιππικού αποδείχθηκε ξανά ακαταμάχητη.
Μετά τη μάχη αυτή οι φατιμίδες απέφευγαν τις μεγάλες επιθετικές ενέργειες, ώσπου η
δυναστεία τους ανατράπηκε από τους Αγιουβίδες του Σαλαντίν δεκαετίες αργότερα.
Αναπαράσταση φραγκικού κατάφρακτου ιππικού σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.
22. Το 1124 ο Βαλδουίνος απέδρασε και
επέστρεψε στο βασίλειό του, όμως πριν
επιστρέψει οι Σταυροφόροι με τη
βοήθεια του βενετικού στόλου
κατέλαβαν με έφοδο την ισχυρή
παραθαλάσσια πόλη Τύρο. Οι Βενετοί
κατέλαβαν μάλιστα ένα μέρος της πόλης
για λογαριασμό τους ως εμπορικό
σταθμό στην Ουτρεμέρ και επέκτειναν
σημαντικά το επικερδέστατο εμπόριο
στην Ανατολή που σταδιακά τους
ανέδειξε σε πρώτη δύναμη στη μεσόγειο
του ύστερου Μεσαίωνα.
Ρωμαϊκή θριαμβική αψίδα στην ιστορική πόλη
της Τύρου. Η πανάρχαια πόλη είδε πολλούς
κατακτητές στην μακραίωνη ιστορία της.
23. Ο Βαλδουίνος ξεκίνησε να πολιορκεί
το Χαλέπι στις αρχές του 1125 ενέργεια
που προκάλεσε την άμεση αντίδραση
του αταμπέγκου της Μοσούλης Ιλ
Μουρσούκι. Ο τελευταίος εκστράτευσε
κατά του χριστιανικού στρατού και η
μάχη δόθηκε στην πόλη Αζάζ της
κομητείας της Έδεσσας τον Ιούνιο του
1125. Η επιτυχία του χριστιανικού
ιππικού ήταν καθολική. Το εχθρικό
στρατόπεδο λεηλατήθηκε και με τα
λάφυρα ο Βαλδουίνος απελευθέρωσε
πολλούς ευγενείς που είχαν
αιχμαλωτιστεί στο Ματωμένο Αγρό το
1119 . Αμέσως ξεκίνησε την πολιορκία
της Δαμασκού που δεν έφερε
αποτέλεσμα παρά τη νέα χριστιανική
νίκη τον Ιανουάριο του 1126 στο Αλ
Σαφάρ της Συρίας επί του εμίρη της
πόλης.
Οι Φράγκοι ορκίζονται να νικήσουν για το Χριστό στη θέα του Τιμίου Σταυρού. Σε αρκετές
εκστρατείες οι ιερείς μετέφεραν το ιερότερο λείψανο του Χριστιανισμού στο πεδίο της μάχης για να
ανυψώσουν το ηθικό των στρατιωτών. Χαρακτικό του Γκουστάβ Ντόρ (1877).
24. Το 1131 πέθανε από ασθένεια ο Βαλδουίνος Β’ καθώς και ο Ζοσελίν ντε Κουρτεναί της
Έδεσσας. Στο θρόνο της Ιερουσαλήμ ανέβηκε για πρώτη φορά ένας νεοφερμένος που δεν
μετείχε στην πρώτη Σταυροφορία. Ήταν ο Φούλκ του Ανζού (περιοχή της βόρειας Γαλλίας,
κοντά στο Παρίσι), με σύσταση του γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου του Στ’ και με τη σύμφωνη
γνώμη του Βαλδουίνου αρραβωνιάστηκε τη Μελισσάνθη, μεγαλύτερη κόρη του βασιλιά λίγο
πριν τα θάνατο του τελευταίου. Με το θάνατο των δυο εξαδέρφων χάθηκαν και οι τελευταίοι
εκπρόσωποι των ηγετών της πρώτης Σταυροφορίας.
Η σορός του Βαλδουίνου Β’ δέχεται τιμές
από τους κατοίκους και τους ιππότες της
Έδεσσας. Ο βασιλιάς ήταν πολύ
δημοφιλής και γρήγορα θεωρήθηκε
σπουδαία μορφή στην ιστορία των
Σταυροφοριών. Κατάφερε, με τη
συνεργασία των άξιων υποτελών του
ευγενών, να σταθεροποιήσει το βασίλειο
της Ιερουσαλήμ, να προστατεύσει τα άλλα 3
κρατίδια, να νικήσει τους εχθρούς του και
να αυξήσει τις χριστιανικές κτήσεις κατά
τη βασιλεία του. Επί των ημερών του η
διχόνοια ανάμεσα στους χριστιανούς ήταν
περιορισμένη και τούτο είχε ευεργετικά
αποτελέσματα στα πεδία των μαχών.
25. Ο Φούλκ, ικανός ηγεμόνας αν και
πρωτάρης στις ιδιόμορφες συνθήκες των
Αγίων Τόπων, ανέλαβε σε μια πραγματικά
κρίσιμη περίοδο. Ήταν η εποχή που στον
ισλαμικό κόσμο αναδεικνύεται μετά από
πολύ καιρό μια ισχυρή προσωπικότητα, ο
κυβερνήτης (αταμπέγκ) της Μοσούλης
Ζανγκί, που αμέσως κήρυξε τζιχάντ κατά
των Σταυροφόρων. Οι μουσουλμάνοι με
το νέο τους ηγέτη κέρδιζαν έδαφος, ενώ
συγχρόνως η αυτοκρατορία με τον
Ιωάννη (1118-1143) και έπειτα τον
Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180) σημείωνε
αλλεπάλληλες επιτυχίες κατά των
Σελτζούκων στο μικρασιατικό μέτωπο
και επανέφερε στη Ρωμανία περιοχές από
δεκαετίες χαμένες.
26. Η ισχύς του νέου αταμπέγκου που επρόκειτο να εξελιχτεί σε μάστιγα για τις
χριστιανικές κτίσεις της Έδεσσας και της Συρίας, φάνηκε στην πρώτη του μεγάλη
σύγκρουση με τον στρατό της Ιερουσαλήμ στο κάστρο Μπααρίν το 1137. Ο
χριστιανικός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος και ο Φούλκ συμφώνησε να παραδώσει
το οχυρό αγνοώντας ότι ο ενωμένος στρατός του Ιωάννη Κομνηνού, της Αντιόχειας και
των Ναϊτών ιπποτών ερχόταν σε βοήθειά του.
Ο Ιωάννης Κομνηνός δέχεται την παράδοση
του εμίρη του Σαϊζάρ το 1138. Η επιβλητική
παρουσία του βυζαντινού στρατού στην
παράλια Συρία μετά από έναν αιώνα,
εντυπωσίασε Λατίνους και μουσουλμάνους.
Αμφότεροι αντιμετώπισαν τον Ιωάννη ως
αναγκαίο κακό στην περιοχή και
προσπάθησαν με διπλωματία να τον
ξεφορτωθούν ακόμη κι αν αυτό σήμαινε ότι
έπρεπε να ορκισθούν προσωπική υποτέλεια
στον αυτοκράτορα.
27. Πράγματι οι Βυζαντινοί και οι Νορμανδοί της Αντιόχειας σε μια σπάνια συνεργασία τους
πολιόρκησαν την πόλη Σαΐζάρ, αφού απέτυχαν να αιφνιδιάσουν το Χαλέπι. Εντούτοις ο
βυζαντινός αυτοκράτορας, που κατέπληξε τους σταυροφόρους με το ήθος του και την
ποιότητα του στρατού του, αφέθηκε μόνος από τους Λατίνους που δεν επιθυμούσαν την
κυριαρχία του στη Συρία. Έτσι, παρά την επιτυχή άλωση της κυρίως πόλης από τους
βυζαντινούς πολιορκητές, ο Ιωάννης, ανησυχώντας με την απαράδεκτη στάση των Φράγκων,
περιορίστηκε να θέσει σε υποτέλεια τον Εμίρη του Σαΐζάρ και να επιστρέψει θριαμβευτής
στην Αντιόχεια χωρίς να συγκρουστεί με το στρατό του Ζένγκι. Από εκεί ο σπουδαίος
μονάρχης επέστρεψε στην κεντρική Μικρασία για να κτυπήσει το σουλτάνο του Ικονίου
προς μεγάλη ανακούφιση των Λατίνων που τον φοβόντουσαν περισσότερο από τον Ζένγκι.
Ο Ιωάννης Κομνηνός πολιορκεί το Σαΐζάρ το
1138, ενώ οι Λατίνοι σύμμαχοί του μένουν
άπραγοι στο στρατόπεδό τους.. Ο Καλοϊωάννης
των Βυζαντινών επανέφερε σε βυζαντινό
έλεγχο την Ταρσό, τη Μαψουεστία, τα Άδανα
και το σύνολο της αρμενιακής Κιλικίας σε μια
πολύ επιτυχημένη εκστρατεία το 1137-38. Ο
κόμης Ραϋμόνδος του Πουατιέ, πρίγκιπας της
Αντιόχειας, καθώς και ο Ζοσελίν Β’ της
Έδεσσας έγιναν υποτελείς του με τη σύμφωνη
γνώμη και του Φούλκ. Ο Ιωάννης μπορούσε να
ετοιμάσει πλέον την ενωμένη χριστιανική
αντεπίθεση κατά του Ισλάμ, όμως η δεδομένη
καχυποψία Ελλήνων και Λατίνων θα ακυρώσει
τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του.
28. Το 1143 πέθανε ο Φούλκ και τον διαδέχθηκε ο ανήλικος γιος του
Βαλδουίνος Γ’ με τη μητέρα του Μελισσάνθη στην αντιβασιλεία. Η
τελευταία εκδιώχθηκε κυριολεκτικά από το γιο της, όταν εκείνος
διαπίστωσε πως προσπαθούσε να τον έχει πιόνι στα χέρια της. Μια από
τις πρώτες πολεμικές ενέργειες του 17χρονου βασιλιά ήταν η εκστρατεία
του το καλοκαίρι του 1147 στη Μπόσρα της Ιορδανίας, 70 χιλιόμετρα
μέσα στο εχθρικό έδαφος μετά από πρόσκληση του σύμμαχου
μουσουλμάνου κυβερνήτη της πόλης. Η παράτολμη εκστρατεία απέτυχε
καθώς οι Φράγκοι υπέφεραν μέσα στην καυτή έρημο της Ιορδανίας
παρενοχλούμενοι συνεχώς από Τούρκους ιπποτοξότες της Δαμασκού. Ο
βασιλιάς επέστρεψε άπρακτος στην Ιερουσαλήμ χωρίς απώλειες και με
κάπως πληγωμένο εγωισμό για την πρώτη του αποτυχία. Κατά τη
διάρκεια της εκστρατείας αυτής λάμβανε χώρα η εισβολή των
Γερμανών Σταυροφόρων στη Μικρά Ασία.
Εικονογραφημένο χειρόγραφο που παρουσιάζει τη στέψει του Βαλδουίνου Γ’ της
Ιερουσαλήμ. Ο νεαρός βασιλιάς αποδείχθηκε ικανότατος ηγεμόνας και κατά τη
βασιλεία του (1143-1163) έλαβε χώρα η Β’ Σταυροφορία αλλά και η μετεωρική
άνοδος του σπουδαίου μουσουλμάνου ηγέτη Νουρεντίν. Ας σημειωθεί ότι με τον
τελευταία, αλλά και με τους βυζαντινούς επιδίωξε συνεννόηση σε μια σπάνια, για
την εποχή, επίδειξη διπλωματικότητας εκ μέρους των Φράγκων της Ουτρεμέρ.
29. Το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας τον 12ο αι.
H ίδρυση του πριγκιπάτου της Αντιόχειας, του δεύτερου
σταυροφορικού κράτους στην Ουτρεμέρ, αποτέλεσε έναν
ακόμη θρίαμβο των Νορμανδών κατά τον 11ο αι. και έκλεισε
εντυπωσιακά τις εκπληκτικές κατακτήσεις τους κατά τον
αιώνα στον οποίο έκαναν και την πρώτη τους δυναμική
εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο. Η Αντιόχεια ήταν, συνεπώς,
το τρίτο σπουδαίο νορμανδικό ηγεμονικό κράτος, μετά από το
βασίλειο της Αγγλίας (1066) και το βασίλειο της Κάτω Ιταλίας
και Σικελίας (1080).
30. Εντούτοις η θέση του, ανάμεσα στο σελτζουκικό κράτος του Ικονίου, τα εμιράτα της
Μοσούλης και του Χαλεπίου και σε γειτνίαση με τους Δανισμενίδες Τούρκους το καθιστούσε
τον πλέον ευάλωτο στόχο και υποχρέωνε τους Νορμανδούς να πολεμούν σχεδόν κάθε χρόνο
για την επιβίωσή τους. Ήδη το 1100 ο Βοημούνδος είχε αιχμαλωτισθεί σε μάχη. Το 1104
έλαβε χώρα η σύγκρουση που θα έθετε από νωρίς τέλος στα όποια σχέδια για επέκταση της
ηγεμονίας βαθύτερα σε τουρκικό έδαφος.
Ο θυρεός του Νορμανδού πολέμαρχου και τυχοδιώκτη Βοημούνδου Α‘
και ο χάρτης που δείχνει τη θέση του πριγκιπάτου στην Ανατολή.
31. Ο κόμης της Έδεσσας Βαλδουίνος Β’ ζήτησε τη συνδρομή της Αντιόχειας και του Ταγκρέδου
της Γαλιλαίας εναντίον των Σελτζούκων και του εμίρη της Μοσούλης που κινητοποιούσαν
στρατό κατά της κομητείας της Έδεσσας. Οι δυο αντίπαλοι συγκρούστηκαν κοντά στην
πόλη Χαρράν στις 7 Μαΐου 1104 και ήταν περίπου ισοδύναμοι (10 χιλιάδες έκαστος). Ο
στρατός της Αντιόχειας τελούσε υπό τις διαταγές του Βοημούνδου και του Ταγκρέδου, ενώ
της Έδεσσας υπό τον Βαλδουίνο (μετέπειτα βασιλιά της Ιερουσαλήμ) και τον Ζοσελίν
Κουρτεναί (μετέπειτα κόμη της Έδεσσας). Οι μουσουλμάνοι του Γικιρμίς κατήγαγαν μεγάλη
νίκη αιχμαλωτίζοντας τους ηγέτες της Έδεσσας η οποία εντούτοις γλίτωσε την άλωση.
Σύγκρουση μεταξύ βαρέως
οπλισμένων Φράγκων και
Μουσουλμάνων ιπποτών.
32. Έπειτα από αυτή την ήττα ο Βοημούνδος έφυγε για την Ευρώπη σε αναζήτηση ενισχύσεων.
Τις ενισχύσεις του τις χρησιμοποίησε κατά της Ρωμανίας σε μια αστραπιαία εκστρατεία το
1108 στην Ήπειρο. Για δεύτερη φορά οι Νορμανδοί απειλούσαν να φτάσουν στην Πόλη,
όμως και σε τούτη την περίπτωση ο Αλέξιος και ο αναγεννημένος βυζαντινός στρατός
σταμάτησαν τον Βοημούνδο και τν ανάγκασαν να υπογράψει τη συνθήκη της Δεαβόλεως με
την οποία ο Νορμανδός πολέμαρχος αποδεχόταν την υποτέλειά του στον αυτοκράτορα. Τη
συμφωνία βέβαια δεν αναγνώρισε ο Ταγκρέδος, ο νέος πρίγκιπας της Αντιόχειας που
συνέχισε την αντιβυζαντινή νορμανδική πολιτική.
Νόμισμα του Ταγκρέδου ως ηγεμόνα της Αντιόχειας.
33. Η επόμενη φραγκοτουρκική σύγκρουση έγινε στην Αρτάχ και αυτή τη φορά τις νορμανδικές
δυνάμεις οδηγούσε μόνος ο Ταγκρέδος. Οι χριστιανοί επιβλήθηκαν εύκολα του εμίρη του
Χαλεπίου Αλ Μούλκ Ραντβάν και απείλησαν το Χαλέπι.
Εικονογραφημένο χειρόγραφο του 14ου αι. που απεικονίζει την κατάληψη της
Αντιόχειας από το χριστιανικό στράτευμα το 1098.
34. Μεγάλο κίνδυνο διέτρεξε η ηγεμονία το
Σεπτέμβριο του 1115 όταν οι σελτζούκοι
υπό τον Μπουρσούκ εισέβαλαν εκ νέου
στην Αντιόχεια. Ο νορμανδός βασιλιάς
της Σικελίας Ρογήρος που βρισκόταν τότε
στην πόλη, οδήγησε τους 2000 πολεμιστές
του σε συνάντηση με τον εχθρό. Σε
ενίσχυσή του ήρθε ο Βαλδουίνος της
Έδεσσας και αρκετοί μουσουλμάνοι
σύμμαχοι (τουρκόπουλοι), ενώ σε κίνηση
βρισκόταν και ο στρατός της Ιερουσαλήμ.
Χωρίς να περιμένουν τον τελευταίο οι
στρατιώτες του Ρογήρου επιτέθηκαν
αιφνιδιαστικά στο εχθρικό στρατόπεδο
στο Σαρμίν και διέλυσαν τον τουρκικό
στρατό σώζοντας την ηγεμονία .
Σοκάκι της πόλης Χάμα της Συρίας. Η πόλη
ήταν μεγάλο μουσουλμανικό κέντρο κατά την
εποχή των Σταυροφοριών και πολύ κοντά στις
κτίσεις της Αντιόχειας. Καταλήφθηκε προσωρινά
από τον Ταγκρέδο το 1108 για να χαθεί οριστικά
υπέρ των Σελτζούκων μόλις το 1114.
35. Η τουρκική απάντηση ήρθε στις 28 Ιουνίου 1119 στη μάχη του Ματωμένου Αγρού (Ager
Sanguinis). Ο αρτακίδης αταμπέγκος του Χαλεπίου Ιλγαζί που διαδέχθηκε τον φιλειρηνικό
Ραντβάν, εξαπέλυσε μεγάλη επίθεση κατά της ηγεμονίας. Ο Ρογήρος απερίσκεπτα ενεργώντας
απομακρύνθηκε από την Αντιόχεια με 3000 πολεμιστές για να συναντήσει τον εχθρό και έπεσε
σε ενέδρα των μουσουλμάνων. Η καταστροφή των χριστιανών ήταν μεγάλη και ο Ρογήρος
έπεσε στη μάχη. Η Αντιόχεια σώθηκε αφενός μεν διότι οι μουσουλμάνοι περιορίστηκαν σε
λεηλασίες των γύρω πόλεων χωρίς να εξορμήσουν στην Αντιόχεια, και αφετέρου διότι ο
βασιλιάς Βαλδουίνος Β’ σταμάτησε τον Αύγουστο τον Ιλγαζί στη μάχη του Χαμπ. Έκτοτε η
Ηγεμονία άρχισε να χάνει την αυτονομία της και να τίθεται διαδοχικά υπό την επικυριαρχία
της Ιερουσαλήμ και των Βυζαντινών, χωρίς όμως να πέσει σε τουρκικά χέρια.
Η μάχη στο Ματωμένο Αγρό
έκανε αίσθηση στη Δύση και
εικονογραφήθηκε κατά κόρον.
Άλλωστε και το όνομα που της
δόθηκε υπενθύμιζε τη φραγκική
ήττα και το θάνατο πολλών
επιφανών Νορμανδών.
36. Τον Οκτώβριο του 1126 έφτασε στην Αντιόχεια ο Βοημούνδος Β’ και ο Βαλδουίνος τον
καλωσόρισε, αλλά τον ανάγκασε να παντρευτεί την κόρη του Αλίκη. Ο νέος πρίγκιπας
σκοτώθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα και ο θάνατός του κατέδειξε την ανάγκη για
αμεσότερη σύνδεση των σταυροφορικών κρατών απέναντι στους μουσουλμάνους. Ο Φούλκ
της Ιερουσαλήμ αυτοανακηρύχθηκε αντιβασιλέας στο όνομα της κόρης της Αλίκης
Κωνσταντίνας. Η τελευταία παντρεύτηκε το 1136 τον Ραϋμόνδο του Πουατιέ που πλέον έγινε
πρίγκιπας ως το θάνατό του το 1149 στη μάχη της Τειχισμένης Πηγής. Ακόμη μια φορά ο
βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, τώρα ήταν ο Βαλδουίνος Γ', έγινε αντιβασιλέας μέχρι το νέο γάμο
της Κωνσταντίνας.
Νόμισμα του Ραϋμόνδου του Πουατιέ ως ηγεμόνα της Αντιόχειας.
37. Νέος της σύζυγος έγινα ο Ρεϋνάλδος του Σατιγιόν συρ Λουάν ο οποίος κυβέρνησε ως το 1161
οπότε και αιχμαλωτίστηκε για πολλά χρόνια από τους μουσουλμάνους. Η Κωνσταντίνα
υποδέχθηκε τους Βυζαντινούς ως επικυρίαρχους και μάλιστα η κόρη της Μαρία παντρεύτηκε
τον Μανουήλ Κομνηνό που ευαρεστήθηκε απλώς με την υποτέλεια της Αντιόχειας.
Τα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής στη Συρία.
38. Η κομητεία της Τρίπολης τον 12ο αι.
Η ιστορία της κομητείας είναι ένα μπερδεμένο κουβάρι διαμάχης, αλληλοεξόντωσης και
ηγεμόνων που έμειναν στην εξουσία για μικρά διαστήματα. Το 1102 ο Ραϋμόνδος πήρε τον
τίτλο του κόμη ενώ ακόμη πολιορκούσε την Τρίπολη. μετά το θάνατό του το 1105 η χήρα και
ο μικρότερος γιος του Αλφόνσο επέστρεψαν στην Τουλούζη και οι επιζώντες ηγέτες του
στρατεύματος εξέλεξαν τον Γουλιέλμο Ιορδάνη, ξάδερφο του Ραϋμόνδου, ως νέο κόμη, όμως
τη θέση διεκδικούσε και ο μεγαλύτερος γιος του Μπερτράν.
Ο θυρεός της κομητείας της Τρίπολης.
39. Ο βασιλιάς Βαλδουίνος Α' που την ίδια στιγμή είχε αναλάβει να λύσει και ένα πρόβλημα
διαδοχής στην κομητεία της Έδεσσας, μεσολάβησε και έδωσε την εξής λύση: Η Τρίπολη
διαιρέθηκε σε δυο μέρη μεταξύ των αδερφών με αντάλλαγμα να γίνει ο Μπερτράν υποτελής
του βασιλιά. Ταυτόχρονα, σε αντάλλαγμα της παραίτησής του από τη διεκδίκηση της
Έδεσσας υπέρ του Βαλδουίνου του Μπούργκ , ο Νορμανδός πολέμαρχος Ταγκρέδος έγινε
επικυρίαρχος του Γουλιέλμου Ιορδάνη.
Ο Ταγκρέδος και η Ερμίνια. Ο ποιητής Τορκουάτο Τάσσο στο περίφημο έργο του
«Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ» περιγράφει τον υποτιθέμενο έρωτα των δυο νέων της
Αντιόχειας. Πίνακας του σπουδαίου γάλλου ζωγράφου Νικολά Πουσέν τον 18ο αι.
40. Η Τρίπολη έπεσε στους σταυροφόρους το 1109 και ο Γουλιέλμος έχασε τη ζωή του υπό
μυστηριώδεις συνθήκες. Ο γιος του Μπερτράν, Πονς ανέλαβε με τον πατέρα του την
κομητεία. Το 1137 λίγο μετά το θάνατο του Μπερτράν, οι Τούρκοι αιχμαλώτισαν και
σκότωσαν τον Πονς και την κομητεία ανέλαβε ο αδερφός του Ραϋμόνδος Β' παρά τη
διεκδίκηση του νεαρού Αλφόνσου που ήταν τώρα πια περίπου 12 ετών. Ο τελευταίος έγινε
πράγματι κόμης, με το όνομα Ραϋμόνδος Γ', όταν οι Ασσασίνοι δολοφόνησαν τον Ραϋμόνδο
Β'. Η διακυβέρνησή του ήταν μακροχρόνια και έληξε το 1187 με την αιχμαλωσία του στο
Χαττίν.
Αριστερά: Σφραγίδα του Πονς (1112-1137). Ο Πονς παντρεύτηκε τη Σεσίλια, χήρα του Ταγκρέδου.
Δεξιά: Σφραγίδα του Ραϋμόνδου Β᾿ (1137-1152). Ο συγκεκριμένος κόμης ήταν ο πρώτος χριστιανός
που έπεσε θύμα δολοφονίας από τους διαβόητους Ασσασίνους.
41. Ο Ραϋμόνοδος Γ' αποδείχθηκε ικανός ηγέτης στη διάρκεια που ασκούσε τα καθήκοντα του
αντιβασιλέα για λογαριασμό του κλινήρη λεπρού βασιλιά Βαλδουίνου Δ'. Παράλληλα είχε
λάβει τον τίτλο του κόμη της Τιβεριάδας μετά το γάμο του με την πριγκίπισσα Εσίβα, χήρα
του κόμη Βάλτερ Σαιντ Ομέρ και δικαίως θεωρείτο ένας από τους σημαντικότερους
βαρόνους της Ουτρεμέρ. Η περίοδος της αιχμαλωσίας του τον έκανε να γνωρίσει καλύτερα
τους μουσουλμάνους, τους οποίους έβλεπε περισσότερο ως γείτονες παρά ως εχθρούς.
κατηγορήθηκε άδικα για προδοσία στο Χαττίν και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Πέθανε
συντετριμμένος λίγους μήνες αργότερα, ενώ έβλεπε την κατάρρευση της Ουτρεμέρ από τα
απανωτά χτυπήματα του Σαλαντίν.
Αριστερά: Μεταγενέστερο (1230) νόμισμα της κομητείας της Τρίπολης.
Δεξιά: Σκηνή μεσαιωνικής πολιορκίας κάστρου.
42. Η κομητεία της Έδεσσας τον 12ο αι.
Η Έδεσσα έγινε έδρα της ομώνυμης κομητείας όταν το 1098 ο Βαλδουίνος της Βουλώνης,
προσέτρεξε σε βοήθεια του αρμένιου ηγεμόνα της και ακολούθως κατέλαβε την εξουσία για
λογαριασμό του με 60 ιππότες. Όταν δυο χρόνια αργότερα έγινε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ
έδωσε την εξουσία στον ξάδερφό του Βαλδουίνο του Μπούργκ. Εκείνος με τη σειρά του
κυβέρνησε για 18 χρόνια με πολύ επιτυχία και ως επιβράβευση της αξίας του ανέλαβε το
θρόνο της Ιερουσαλήμ ως Βαλδουίνος Β' το 1118.
Μέρος των αποκατεστημένων τειχών της Έδεσσας. Η πόλη είχε πληθυσμό 10 χιλιάδων
κάτοικων, κυρίως Αρμενίων και Ελλήνων, η κομητεία όμως ήταν αραιοκατοικημένη.
43. Στην Έδεσσα τα ηνία ανέλαβε πλέον η οικογένεια Κουρτεναί που είχε φέουδα στο
Τουρμπεσέλ με πρώτο ηγεμόνα τον Ζοσελίν Α' (1119-1131). Η κομητεία πλέον ένιωθε καυτή
την ανάσα των Τούρκων καθώς ήταν το πλέον προχωρημένο φυλάκιο του χριστιανισμού στη
Μέση Ανατολή. μετά το θάνατό του τον διαδέχθηκε ο γιος του Ζοσελίν Β' (1131-1146) ο
οποίος είχε την ατυχία να αντιμετωπίσει τον μεγάλο μουσουλμάνο ηγέτη Νουρεντίν που είχε
βάλει στόχο την κομητεία.
44. Το 1144 οι τούρκοι μαχητές του Ζένγκι εκστράτευσαν με μεγάλες δυνάμεις κατά της
κομητείας της Έδεσσας που βρισκόταν στα σύνορα του εμιράτου της Μοσούλης και ήταν το
πιο ευπρόσβλητο σταυροφορικό κράτος. Ο στρατός του κόμη Ζοσελίν είχε απομακρυνθεί
εκστρατεύοντας σε συνεργασία με τον αυτόνομο εμίρη του Ντιαρμπακίρ. Ο Ζένγκι
εκμεταλλεύτηκε την απουσία του και κατεύθυνε όλες τις δυνάμεις του σε μια αστραπιαία
πολιορκία της Έδεσσας τον Νοέμβριο του 1144.
Ο Βαλδουίνος της Βουλώνης δέχεται την φεουδαρχική υποταγή των Αρμενίων της Έδεσσας.
45. Την άμυνα διεύθυναν οι εκκλησιαστικές αρχές με λιγοστό στρατό. Η πόλη αλώθηκε λίγο
πριν τα Χριστούγεννα και ακολούθησε σφαγή των Λατίνων και λεηλασία από τους Τούρκους.
Την πτώση της σημαντικής πόλης ακολούθησε η κατάκτηση σχεδόν όλης της Κομητείας
πλην της πόλης Τουρμπεσέλ την οποία κράτησε ο Ζοσελίν μόλις έμαθε τα νέα της άλωσης
της πρωτεύουσας. Το πρώτο από τα σταυροφορικά κράτη εξαφανίστηκε σε λίγες βδομάδες
και η είδηση της καταστροφής προκάλεσε πανικό στις ευρωπαϊκές αυλές και την
Ιερουσαλήμ που δεν κατόρθωσε να βοηθήσει εγκαίρως.
Η πτώση της Έδεσσας αποτέλεσε
μεγάλη επιτυχία του ικανότατου Ζένγκι,
όμως αποκάλυψε και το βαθμό της
διχόνοιας μεταξύ των χριστιανών της
Ουτρεμέρ. Ο Ραϋμόνδος της Αντιόχειας
αρνήθηκε να προστρέξει σε βοήθεια
καθώς είχε εμπλακεί σε σύγκρουση με
τους Βυζαντινούς στην Κιλικία. Η
βασίλισσα Μελισσάνθη έστειλε μεν
στρατό, όμως εκείνος έφτασε αργά. Το
1146 ο Ζοσελίν προσπάθησε ανεπιτυχώς
να ανακαταλάβει την πόλη μετά τη
δολοφονία του Ζένγκι. η κόμισσα
Βεατρίκη αποσύρθηκε στην Ιερουσαλήμ.
Στην εικόνα το οικόσημο του Ζοσελίν
Κουρτεναί.
46. Η κήρυξη της Β’ Σταυροφορίας
Με την πτώση της Έδεσσας που λειτουργούσε ως
προκεχωρημένο φυλάκιο της Ουτρεμέρ βαθιά
μέσα στο μουσουλμανικό κόσμο, οι Τούρκοι
απειλούσαν πλέον άμεσα την Αντιόχεια, αλλά και
την ίδια την Ιερουσαλήμ. Η άμεση αντίδραση των
Λατίνων της Ανατολής ήταν να ζητήσουν την
παπική συνδρομή. Το 1145 ο πιζάνος πάπας
Ευγένιος Γ’ (1145-1153) κήρυξε τη νέα
Σταυροφορία (με το διάταγμα Quantum
praedecessores) με σκοπό τούτη τη φορά την
άμυνα της Ουτρεμέρ απέναντι στους απίστους.
Ο άγιος Βερνάρδος του Κλερβώ (1090-1153) υπήρξε
ο ακούραστος οργανωτής της Σταυροφορίας στα δυο
μεγάλα ευρωπαϊκά βασίλεια, τη Γαλλία και τη
Γερμανία. Πάντως μετά την αποτυχία της εκστρατείας
προσπάθησε να διαχωρίσει τη θέση του από τους
κοσμικούς ηγέτες που διεύθυναν τη σταυροφορία.
Πίνακας του Georg Andreas Wasshuber(1650–1732).
47. Οι καλόγεροι γυρνούν πάλι την Ευρώπη, ξεσηκώνοντας σε Ιερό Πόλεμο κατά του Ισλάμ. Τη
θέση του Πέτρου του Ερημίτη πήρε αυτή τη φορά ο περίφημος Βερνάρδος, ηγούμενος της
μονής του Κλερβώ. Υπέρ της Σταυροφορίας τάχθηκε ο γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Ζ’ και
μετά από λίγο ο γερμανός ομόλογός του Κονράδος Γ’, συγχρόνως και αυτοκράτορας της
Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Για πρώτη φορά οι σπουδαιότεροι
βασιλείς της Γηραιάς Ηπείρου
παίρνουν το σταυρό και εξορμούν προς
τους Αγίους Τόπους.
Εικονογραφημένο μεσαιωνικό
χειρόγραφο.
48. Έτσι επικεφαλής της Σταυροφορίας τέθηκαν για πρώτη φορά βασιλείς της Ευρώπης. Από
την άλλη ο αυτοκράτορας της Ρωμανίας Μανουήλ Κομνηνός ήταν πιο φιλικός προς τους
Λατίνους για τρεις λόγους. Πρώτον διότι γενικά συμπαθούσε τα ιπποτικά ιδεώδη της Δύσης.
Δεύτερον διότι ενδιαφερόταν για μια συμμαχία, ιδίως με τους γερμανούς, στα σχέδιά του για
ανακατάληψη των ιταλικών εδαφών από τους Νορμανδούς και άσκηση αυτοκρατορικής
πολιτικής στη Δύση. Τρίτον γιατί ο Ζενγκί ανησυχούσε και τον ίδιο που βρισκόταν κοντά στο
να περιορίσει αισθητά την σελτζουκική δύναμη στη Μικρά Ασία με τις συνεχείς και
επιτυχημένες πολεμικές του επιχειρήσεις στο νότο και το βορρά, μια επιθετική πολιτική που
είχε εγκαινιάσει ο παππούς του Αλέξιος και επεκτείνει ο πατέρας του Ιωάννης, και τον είχαν
φέρει στα πρόθυρα της νορμανδικής Αντιόχειας αφενός και της Αρμενίας αφετέρου.
Το ισχυρό αρμενικό κάστρο Λεβόνκλα στην κιλικιακή Αρμενία. Η περιοχή της Κιλικίας και της
Αντιόχειας, δυο χριστιανικά κράτη με εν γένει εχθρική προς τη Ρωμανία στάση, αποτελούσαν
διακαή πόθο του Μανουήλ ο οποίος πράγματι κατόρθωσε να τις καταστήσει υποτελείς στο
βυζαντινό θρόνο ως το 1176.
49. Κι όμως, ο φόβος των Βυζαντινών για τους Σταυροφόρους ήταν ίσως πιο μεγάλος από ό, τι
για τους τούρκους. Ήταν ζωντανά στη μνήμη τους όσα υπέφεραν στην πρώτη Σταυροφορία,
και ως εκ τούτου ο Μανουήλ πήρε τα κατάλληλα μέτρα για να αποφευχθούν οι αναμενόμενες
καταστροφές από το πολυπληθές στράτευμα. Ο φόβος αυτός και η διαγραφόμενη εισβολή
την Ήπειρο του νορμανδού βασιλιά της Σικελίας Ρογήρου Β’ τον ώθησε να κλείσει βιαστικά
ειρήνη με τους Σελτζούκους του Ικονίου.
Επίθεση του βυζαντινού κατάφρακτου ιππικού, όπως εικονίζεται σε ένα χειρόγραφο Ιστοριών του Σκυλίτζη.
50. Ο Κορράδος ξεκίνησε το Μάιο του
1147, ακολουθούμενος από πολλούς
ευγενείς, τους υποτελείς βασιλείς της
Βοημίας και της Πολωνίας καθώς και
τον ανιψιό του Φρειδερίκο της
Σουαβίας, τον μετέπειτα θρυλικό
αυτοκράτορα Φρειδερίκο Α’
Μπαρμπαρόσσα. Διαμέσου της
Ουγγαρία, όπως και παλαιότερα, οι
Γερμανοί έφτασαν στην
Κωνσταντινούπολη, κάνοντας και
πάλι αρκετές καταστροφές και
λεηλασίες στο πέρασμά τους παρά
τους όρκους που είχαν δώσει.
Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις
αψιμαχιών με τους αλαζονικούς
ιππότες, σκοτώθηκαν και βυζαντινοί
υπήκοοι.
Οι Γερμανοί στρατιώτες παρατηρούν με
περίσκεψη τα κουφάρια των σταυροφόρων
της γερμανικής σταυροφορίας του Βάλτερ
καθώς προχωρούν προς τα βαλκάνια.
Χαρακτικό τυ Γκουστάβ Ντόρ (1877).
51. Στην Βασιλεύουσα έφτασαν τον Σεπτέμβριο του 1147, την εποχή δηλαδή που ο Ρογήρος της
Σικελίας καταλάμβανε την Κέρκυρα και αποβιβαζόταν στην Ελλάδα. Οι οξύθυμοι
Σταυροφόροι επιχείρησαν να μιμηθούν τους Νορμανδούς και τρεφόμενοι από ανθελληνικά
αισθήματα επιχείρησαν με την καθοδήγηση του Φρειδερίκου και, μάλλον παρά τη θέληση
του Κονράδου, να καταλάβουν αιφνιδιαστικά την Πόλη. Η επίθεση αποκρούστηκε μετά από
σκληρή μάχη έξω από τα απόρθητα τείχη.
Τα θεοφύλακτα τείχη της Κωνσταντινούπολης, ανυπέρβλητο
εμπόδιο για τους εχθρούς της Ρωμανίας για περίπου 800 χρόνια.
52. Ο Μανουήλ που ήθελε να απομακρυνθούν οι Σταυροφόροι τάχιστα, πρότεινε στον Κονράδο
να ακολουθήσει πορεία κατά μήκος των παραλίων της Μικράς Ασίας και προς νότο, τη μόνη
οδό που θα μπορούσαν να εγγυηθούν τα βυζαντινά στρατεύματα, καθώς η παραθαλάσσιες
επαρχίες ελέγχονταν πλήρως από τους Βυζαντινούς ως την Κιλικία.
Αριστερά: Ο γερμανός βασιλιάς Κορράδος (1138-1152) της δυναστείας των Χοχενστάουφεν.
Δεξιά: Ο αυτοκρατορικός αετός της γερμανικής μεσαιωνικής αυτοκρατορίας.
53. Ο γερμανός βασιλιάς, από άγνοια της γεωγραφίας της Μικράς Ασίας και προφανώς
παρασυρμένος από την επιθυμία του στρατού του να νικήσει σε μάχη κατά παράταξη του
Σελτζούκους τάχιστα, αρνήθηκε τη συμβουλή και ξεκίνησε από τη Νίκαια για το Ικόνιο, την
πρωτεύουσα των Τούρκων του Ρούμ με τους 20 χιλιάδες άριστα εξοπλισμένους ιππείς και πεζούς.
54. Ο σουλτάνος Μεσούτ Α’ , γιος του Κιλίτζ
Αρσλάν Α’, διαδέχθηκε τον αδερφό του Μαλίκ
Σαχ αφού τον νίκησε στην εμφύλια διαμάχη
τους με τη βοήθεια των Δανισμενιδών
Τούρκων. Αργότερα δολοφόνησε τον ένδοξο
αδερφό του και το 1147-48 νίκησε κατά κράτος
τους Σταυροφόρους. Στην καλλιτεχνική
αναπαράσταση δυο γερμανοί πεζοί επιτίθενται
σε Σελτζούκο επίλεκτο ιππέα. Οι Σελτζούκοι
ήταν πιο προετοιμασμένοι αυτή τη φορά να
«υποδεχθούν» του ευρωπαίους στρατιώτες από
ό, τι μισό αιώνα πριν.
Ο στρατός του όμως προσβλήθηκε
αιφνιδιαστικά από τους ιπποτοξότες του
σουλτάνου Μεσούτ Α’ (1116-1156) στο
Δορύλαιο, στις 25 Οκτωβρίου 1147 και
εξολοθρεύτηκε. Ο ίδιος ο βασιλιάς
σώθηκε τελευταία στιγμή μαζί με τον
Φρειδερίκο και λίγους ευγενείς χάρη στα
άλογά τους. Λέγεται ότι μόνο 2.000
Γερμανοί επέστρεψαν στη Νίκαια κι από
κει στην Πόλη για ανασυγκρότηση.
55. Ένα μήνα μετά τον Κορράδο και ενώ ο
τελευταίος βρισκόταν ακόμη στη Μικρά
Ασία, έφρασε στη βυζαντινή πρωτεύουσα
και ο γάλλος βασιλιάς με τη σύζυγό του
Ελεονώρα της Ακουιτανίας, που θα γινόταν
μητέρα του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Ο
Λουδοβίκος έμαθε σύντομα για τα νέα της
καταστροφής των Γερμανών. Πολλοί
κατηγόρησαν για προδοσία τον Μανουήλ
που είχε κλείσει ειρήνη με του σελτζούκο
σουλτάνο πριν την εκστρατεία. Έτσι πίεζαν
το γάλλο μονάρχη να συμμαχήσει με το
Ρογήρο της Σικελίας που βρισκόταν ήδη
στην Ελλάδα και λεηλατούσε τις δυτικές
περιοχές σε κοινή επίθεση κατά της
Ρωμανίας με λάφυρο την αυτοκρατορία.
Ο περίφημος Νορμανδός βασιλιάς της Σικελίας
Ρογήρος Β’ (1130-1156). Στην αυλή του στο
Παλέρμο συνυπήρχαν αρμονικά τρεις
πολιτισμοί, ο βυζαντινός, ο αραβικός και ο
φραγκικός. Ο ακόρεστος ηγεμόνας επιδίωξε,
όπως οι προκάτοχοί του, Ρογήρος Α’ και
Βοημούνδος, να καταστρέψει τη Ρωμανία.
Ψηφιδωτό βυζαντινής τεχνοτροπίας στο ναό της
Μαρτοράνα στο Παλέρμο.
56. Ο Λουδοβίκος όμως δεν παρασύρθηκε. Αντίθετα ορκίστηκε πως θα επέστρεφε στο Βυζάντιο
τις μικρασιατικές περιοχές που θα κατακτούσε. Έφτασε στην Έφεσο και το Δεκέμβριο του
1147 ενεπλάκη με επιτυχία σε δυο αψιμαχίες με τους Τούρκους που παρακολουθούσαν τον
γαλλικό στρατό χωρίς να υποστεί σοβαρές απώλειες.
57. Η επόμενη σύγκρουση έγινε κοντά στη Λαοδίκεια της Πισιδίας στις 6 Ιανουαρίου 1148. Τούτη
τη φορά οι σελτζούκοι αιφνιδίασαν το γαλλικό στράτευμα όταν περνούσε από στενό πέρασμα
και προκάλεσαν σημαντικές απώλειες. Ο Λουδοβίκος χρειάστηκε να πολεμήσει ο ίδιος για τη
ζωή του μέχρι να οδηγήσει με ασφάλεια τους στρατιώτες του στην βυζαντινή Αττάλεια. Εν τέλει
και οι Γάλλοι ακολουθώντας τη συμβουλή του Μανουήλ, έφτασαν με πλοίο στην Αντιόχεια. Το
εγχείρημα ήταν δύσκολο για τόσο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα και παρά τις βυζαντινές
προσπάθειες για υποστήριξη της επιμελητείας τους, κατηγόρησαν και πάλι τους Έλληνες.
Αριστερά: Ο βασιλικός θυρεός της γαλλικής δυναστείας των Καπετιδών
Δεξιά: Ο πρίγκιπας της Αντιόχειας Ραϋμόνδος υποδέχεται το γάλλο βασιλιά στην πόλη.
58. Συνάμα ο Κονράδος ασθένησε και
επέστρεψε ταπεινωμένος στην
Κωνσταντινούπολη, από όπου έπλευσε
δια θαλάσσης με βυζαντινά πλοία στην
Άκρα τον Απρίλιο του 1148. Οι
υπόλοιποι σταυροφόροι έφτασαν όπως
ειπώθηκε στην Αντιόχεια τον Μάρτιο
του ίδιου έτους, όπου τους υποδέχθηκε ο
κόμης Ραϋμόνδος, θείος της βασίλισσας
Ελεονώρας. Με την άφιξη των
Σταυροφόρων στην ιστορική πόλη των
Σελευκιδών, εξαπολύεται επίθεση
ενάντια στο Χαλέπι, όπου είχε
συγκεντρωθεί μεγάλη μουσουλμανική
στρατιά υπό τον Νουρεντίν, τον γιο και
διάδοχο του Ζενγκί.
Οι σταυροφόροι φθάνουν στην Αντιόχεια.
Καλλιτεχνική αναπαράσταση.
59. Ο Λουδοβίκος δεν ενέκρινε το σχέδιο και έτσι έφυγε με
την Ελεονώρα για την Άκρα. Εκεί συναντήθηκε με τον
Κονράδο και συγκρότησαν κοινό φραγκικό επιτελείο με
τη συμμετοχή της βασίλισσας Μελισσάνθης και του γιου
της του νεαρού βασιλιά Βαλδουίνου Γ’ τον οποίο
επιτρόπευε ως ανήλικο καθώς και του πατριάρχη
Φούλκ. Επρόκειτο για το εντυπωσιακότερο πολεμικό
συμβούλιο που είχε λάβει χώρα στην Ουτρεμέρ. Στις 24
Ιουνίου ο βασιλιάς Κονράδος, ο Φρειδερίκος των
Χοχενστάουφεν, ο Όττο, ο Ερρίκος της Αυστρίας και ο
Γουιλιέλμος του Μομφερρά (ο οποίος χρόνια αργότερα
θα βρεθεί αιχμάλωτος του Σαλαντίν στο Χαττίν)
εκπροσώπησαν την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ενώ ο
βασιλιάς Λουδοβίκος, ο Τιερύ της Αλσατίας και άλλοι
ευγενείς τους Γάλλους. Πέρα από την ηγεσία και τους
σπουδαιότερους ευγενείς της Ιερουσαλήμ, εξέφρασαν τη
γνώμη τους και οι μάγιστροι των Ναϊτών και των
Ιωαννιτών Ροβέρτος και Ραϋμόνδος ντε Πουί
αντίστοιχα. Εντούτοις κανείς εκπρόσωπων των τριών
άλλων κρατιδίων της Ουτρεμέρ δεν παρέστη.
Ο ισχυρός δούκας της Αυστρίας Ερρίκος Β’ σε βιτρώ ενός ναού της πατρίδος του.
Ο Ερρίκος είχε παντρευτεί πρώτα την κόρη του γερμανού βασιλιά Λοτάριου Β’ και
το 1148 την ανιψιά του Μανουήλ Κομνηνού Θεοδώρα, γάμοι που καταδεικνύουν
την ισχύ του οίκου των Μπαμπενμπεργκ στον οποίο ανήκε.
60. Εκεί διαπιστώθηκε ότι παρά τις απώλειές τους διέθεταν ακόμη στρατό της τάξης των 50
χιλιάδων ανδρών. Έτσι, αποφασίστηκε να χτυπήσουν τη Δαμασκό, στην καρδιά του
μουσουλμανικού κόσμου παρότι ο εμίρης της πόλης Ουνούρ ήταν τότε αντίπαλος του
Νουρεντίν και θα μπορούσαν να τον αξιοποιήσουν ως πιθανό σύμμαχό τους ή έστω να
εξασφαλίσουν την ουδετερότητά του. Εκτός αυτού το Χαλέπι ήταν σαφώς ευκολότερος
στόχος από την καλά οχυρωμένη πάλαι ποτέ πρωτεύουσα των Ομμεϋαδών. Την αντίδρασή
τους σε αυτό το παράδοξο σχέδιο εξέφρασαν οι έμπειροι βαρόνοι της Ιερουσαλήμ, όπως ο
Ονφρουά ντε Τορόν και ο Γκρενιέ που διαπίστωναν την εμφανή ανικανότητα των
νεοφερμένων δυτικών σταυροφόρων να αντιληφθούν τις ιδιάζουσες συνθήκες της Ουτρεμέρ.
Σύγχρονη αναπαράσταση της
επιστροφής του Τιερύ της
Αλσατίας (δούκας της
Φλάνδρας) στην Μπρυζ με
φιαλίδιο από Τίμιο Αίμα του
Κυρίου που έφερε από τους
Αγίους τόπους. Ο ισχυρός
δούκας προοριζόταν για
βαρόνος της Δαμασκού από το
γαλλογερμανικό συνασπισμό,
όμως οι βαρόνοι της
Ουτρεμέρ προέκριναν τον
δικό τους Γκυ Μπρισμπάρ της
Βηρυτού.
61. Η πολιορκία ξεκίνησε στις 23 Ιουλίου και
διήρκεσε μόλις τέσσερις μέρες. Η
απερισκεψία των Φράγκων ένωσε τους
μουσουλμάνους παρότι ο κυβερνήτης της
πόλης απεχθανόταν ακόμη και τη σκέψη
ότι έπρεπε να ζητήσει βοήθεια από τον
Νουρεντίν και να γίνει υποτελής του. Η
επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς, σχεδόν
χωρίς να γίνει μάχη, αφού δεν είχαν ληφθεί
μέτρα για οργάνωση στρατοπέδου, για
εφοδιασμό και ενισχύσεις του
στρατεύματος σε περίπτωση
παρατεταμένης πολιορκίας.
Η προσέγγιση στη Δαμασκό τον Ιούλιο του
1148 από τον ενωμένο χριστιανικό στρατό των
τριών βασιλέων, όπως απεικονίστηκε σε
μεταγενέστερο χειρόγραφο.
62. Μάλιστα ξέσπασαν καβγάδες
μεταξύ των Γερμανών και
Γάλλων αφενός και των
βαρόνων της Ιερουσαλήμ
αφετέρου για την κυριότητα
της πόλης σε περίπτωση
άλωσής της, χωρίς να έχει
γίνει καν η αρχική επίθεση.
Εν τέλει, στο άκουσμα ότι ο
στρατός του Νουρεντίν
πλησιάζει την πόλη, η
ανοργάνωτη πολιορκία
λύθηκε, με τους χριστιανούς
να παίρνουν το δρόμο της
επιστροφής ταπεινωμένοι και
διχασμένοι.
63. Ο γερμανός βασιλιάς εγκατέλειψε την Παλαιστίνη και επέστρεψε στην Πόλη όπου έκλεισε
συμμαχία με τον Μανουήλ ενάντια στον κοινό τους εχθρό, τους Νορμανδούς της νότιας
Ιταλίας και Σικελίας. Αντίθετα, ο Λουδοβίκος Ζ’ συμμάχησε με το Ρογήρο Β’ και δέχθηκε να
τον μεταφέρει με νορμανδικά πλοία στη Γαλλία, όπου επέστρεψε το 1149 ετοιμάζοντας
σχέδια σταυροφορίας κατά του Βυζαντίου με τη συνδρομή των ακόρεστων για κατακτήσεις
Νορμανδών.
Το όραμα του Αγίου Βερνάρδου,
αναγεννησιακός πίνακας του φρα
Μπαρτολομέο.
64. Τελευταία σύγκρουση στα πλαίσια της σταυροφορίας δόθηκε στο Πριγκιπάτο της Αντιόχειας
ανάμεσα στο στρατό του Ραϋμόνδου της Αντιόχειας και τους άραβες συμμάχους του και του
Νουρεντίν στις 29 Ιουνίου 1149. Ο Ραϋμόνδος είχε εγκαταλειφτεί από τα υπόλοιπα
χριστιανικά κράτη της Ουτρεμέρ καθώς είχε δείξει εξίσου αδιαφορία στο παρελθόν για τον
πόλεμο κατά του Νουρεντίν. Τώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει τον δαιμόνιο στρατηγό
βασιζόμενος αποκλειστικά στους 400 ιππότες του και 1000 πεζούς. Παρά τον ηρωισμό των
Νορμανδών η μάχη του Ινάμπ ήταν εξαιρετικά άνιση και το αποτέλεσμα προδιαγεγραμένο. Ο
πρίγκιπας σκοτώθηκε στη μάχη και οι μουσουλμάνοι απέσπασαν τις νότιες επαρχίες του
πριγκιπάτου φτάνοντας ως τη θάλασσα. Η Αντιόχεια πολιορκήθηκε, όμως άντεξε, ενώ
σύντομα ήρθε και βοήθεια από την Ιερουσαλήμ.
Η ανακάλυψη της σορού του Ραϋμόνδου στο
πεδίο της μάχης του Ινάμπ. Ο πρίγκιπας
πλήρωσε την τυπική εγωιστική
συμπεριφορά των Νορμανδών ηγεμόνων
της Αντιόχειας, καθώς στην κρίσιμη στιγμή
έμεινε μόνος να πολεμήσει τον πενταπλάσιο
στρατό του ικανού Νουρεντίν. Ο τελευταίος
μετά τη νίκη του έκανε μπάνιο στη θάλασσα
για να δηλώσει συμβολικά ότι η εξουσία του
έφτασε ως τη Μεσόγειο. Επί της ουσίας,
απέκοψε από την Τρίπολη την Αντιόχεια και
κατάφερε για πρώτη φορά να απομονώσει
πλήρως τα δυο βόρεια κράτη της Ουτρεμέρ.
65. Την δύσκολη κατάσταση των χριστιανών της Αντιόχειας και της Έδεσσας προσπάθησε να
ανακουφίσει αμέσως ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ με εκστρατεία προς βορά. Μια αρχική
συνεννόηση με τον Μανουήλ Κομνηνό για να παραδοθούν τα εδάφη της Έδεσσας στους
Βυζαντινούς οι περιοχές αυτές δεν μπορούσε να έχει επιτυχία, αφού ο Νουρεντίν βρισκόταν
ήδη εκεί. Ο τελευταίος επιτέθηκε τον Αύγουστο του 1150 στο καραβάνι των προσφύγων της
Έδεσσας και της Τουρμπεσέλ που συνόδευε ο βασιλιάς με τους κόμητες της Τορόν και της
Τρίπολης. Οι επιθέσεις των ιπποτοξοτών αποκρούστηκαν, όμως ο Νουρεντίν πέτυχε το στόχο
του: τους επόμενους μήνες απέσπασε και τα υπόλοιπα εδάφη της κομητείας της Έδεσσας
που έκτοτε εξαφανίστηκε ως χριστιανικό κρατικό μόρφωμα.
Μεγάλα αγροκτήματα με
λεμονιές στην σημερινή
Παλαιστίνη. Ακόμη και το
μεσαίωνα η εικόνα αυτή ήταν
πολύ συνηθισμένη και αρκετές
μάχες διεξάγονταν ανάμεσα στα
αγροκτήματα χριστιανών και
μουσουλμάνων.
66. Η κατάσταση στην Ουτρεμέρ μετά τη Β’ Σταυροφορία: Το βασίλειο της Ιερουσαλήμ
Στα 25 χρόνια που ακολούθησαν την αποτυχημένη σταυροφορία των Φράγκων, το βασίλειο της
Ιερουσαλήμ κυβερνούν δυο από τους ικανότερους ηγεμόνες στη μεσαιωνική Εγγύς Ανατολή: Ο
Βαλδουίνος Γ’ γιος της Μελισσάνθης και ο αδερφός του Αμαλάριχος (Αμορί) Α’. Το 1153 ο
Βαλδουίνος Γ’ (1143-1163), ήδη ενήλικος από το 1147, αποφάσισε να ξεφύγει από τη σκιά της
δεσποτικής μητέρας του και του κοντόσταυλου Μανασσή και να κρατήσει την εξουσία μόνος
του. Ανάγκασε τον πατριάρχη Φούλκ να τον στέψει εκ νέου βασιλιά, τούτη τη φορά μόνο του,
και επιτέθηκε με τις πιστές σε αυτόν δυνάμεις στον Μανασσή. Η Ιερουσαλήμ έγινε δική του
μετά από σύντομες αψιμαχίες. Η συμφωνία που ακολούθησε ανέβασε στο αξίωμα του
κοντόσταυλου τον Ονφρουά Δ’ ντε Τορόν. Λίγο αργότερα μητέρα και γιος συμφιλιώθηκαν,
τουλάχιστο για τους τύπους.
Το συμβούλιο των βαρόνων της Ιερουσαλήμ επιδίωξε
μια σολομώντειο λύση στη σύγκρουση μεταξύ μητέρας
και γιου. Πρότεινε να μοιραστούν το βασίλειο, όμως
τελικά ο πεισματάρης Βαλδουίνος κατάφερε να
κυριαρχήσει και να πάρει με το μέρος του περισσότερους
βαρόνους. Η μητέρα του περιορίστηκε αρχικά στη
Ναμπλούς, όμως αργότερα επανήλθε στο πλευρό του
στην πολιτική σκηνή της Ουτρεμέρ. Το βασίλειο είχε
πάλι ειρηνεύσει. Στο χειρόγραφο η στέψη του βασιλιά.
67. Τον επόμενο χρόνο ο Νουρεντίν, ο ισχυρότερος αντίπαλός τους, κατέλαβε τη Δαμασκό
του Ουνούρ και πλέον βρισκόταν στα σύνορα των σταυροφορικών κρατών του νότου. Το
1160-61 οι Φράγκοι επιχείρησαν να δημιουργήσουν κρίση στην Αίγυπτο δια της
διπλωματίας υποθάλποντας και ενισχύοντας ανακτορικά πραξικοπήματα, αλλά έφεραν τα
αντίθετα αποτελέσματα.
Το κάστρο της Τορόν στην Ουτρεμέρ. Κύριός του ήταν ο εκάστοτε βαρόνος, με σημαντικότερο τον
Ονφρουά Δ’ τον 12ο αι. Το οχυρό κτίστηκε από τον κόμης Ούγο του Φαλκενμπέργκ το 1105.
68. Η πρώτη ενέργεια του ισχυροποιημένου βασιλιά ήταν η πολιορκία της φατιμιδικής
Ασκαλών, το τελευταίο μουσουλμανικό προπύργιο στα νότια μεσογειακά παράλια. Στην
εκστρατεία συμμετείχαν οι Ναΐτες και οι Ιωαννίτες υπό τους μαγίστρους τους καθώς και
ολόκληρος ο στρατός της Ιερουσαλήμ με τους βαρόνους της και τον Λατίνο πατριάρχη με
τον Τίμιο Σταυρό. Το εντυπωσιακό στράτευμα πολιόρκησε επί πέντε μήνες ασφυκτικά την
πόλη και χάρη στον καθοριστικό ρόλο των μοναστικών ταγμάτων η Ασκαλών παραδόθηκε
στις 22 Αυγούστου 1153. Έτσι το βασίλειο της Ιερουσαλήμ επεκτάθηκε ως το σημερινό Ελ
Αρίς του Σινά. Αυτή ήταν και η τελευταία νέα κατάκτηση των Σταυροφόρων στους Αγίους
Τόπους. Το πλήγμα για την Αίγυπτο ήταν μεγάλο και συντέλεσε στην προϊούσα παρακμή της.
Αναχρονιστική απεικόνιση της
πολιορκίας της Ασκαλών σε
μεσαιωνικό χειρόγραφο του 15ου αι.
69. Εν τω μεταξύ Νουρεντίν (εμίρης του Χαλεπίου και της Δαμασκού) συνέχιζε να αποτελεί τον
μεγαλύτερο κίνδυνο για τους χριστιανούς τα επόμενα χρόνια. Το 1157 πολιόρκησε το κάστρο
Μπανιάς και ο Βαλδουίνος εκστράτευσε για να ανακουφίσει του πολιορκημένους. Στη
σύγκρουση που έλαβε χώρα στην περιοχή του σημερινού βόρειου Ισραήλ κοντά στον
Ιορδάνη ποταμό, οι μουσουλμάνοι αιφνιδίασαν τους χριστιανούς πριν παραταχθούν σε μάχη
και τους επέφεραν σημαντικές απώλειες. Ο βασιλιάς μόλις που πρόλαβε να ζητήσει
καταφύγιο στο γειτονικό κάστρο Σαφάντ.
Το κάστρο Σαφάντ, που
φυλασσόταν από τους Ιωαννίτες,
φιλοξένησε το στρατό της
Ιερουσαλήμ μετά την ατυχή
σύγκρουση στη λίμνη Χούλεχ
(Ιούνιος 1157).
70. Στις 10 Φεβρουαρίου 1163 ο Βαλδουίνος πέθανε και τον διαδέχθηκε ο αδερφός του
Αμαλάριχος Α’ (Αμορί). Το τίμημα που έπρεπε να πληρώσει για το θρόνο ο νέος βασιλιάς
ήταν να χωρίσει τη γυναίκα του Αγνή – με την οποία είχε ήδη κάνει την Σίβυλλα και τον
μελλοντικό Βαλδουίνο Δ’ – καθώς η γυναίκα αυτή αποτελούσε αντιπαθή προσωπικότητα
στους κύκλους των βαρόνων.
Αριστερά: Ο θάνατος του Βαλδουίνου Γ’ σε μεσαιωνικό εικονογραφημένο χειρόγραφο.
Δεξιά: Βαρόνοι της Ουτρεμέρ στο στρατόπεδό τους.
71. Τα χρόνια που ακολούθησαν οι αψιμαχίες των δυο
αντιπάλων ήταν αρκετές, όμως σημαντική μάχη
έγινε αργότερα τον ίδιο χρόνο στο Αλ Μπουκάια
του σημερινού Λιβάνου. Την επιθετική πολιτική
του Νουρεντίν αντιμετώπισε ο Αμάλριχος με μια
νικηφόρο εκστρατεία εναντίον του. Στην
περίπτωση αυτή έλαβε ενισχύσεις από τον
Ραϋμόνδο Γ’ της Τρίπολης, τον Βοημούνδο Γ’ της
Αντιόχειας και μια νεοαφιχθείσα ομάδα
προσκυνητών που καθοδηγούσε ο Ούγος
Λουζινιάν. Συγκριτικό πλεονέκτημα στο
χριστιανικό στρατό έδωσε η ενίσχυσή του με
βυζαντινούς στρατιώτες υπό τον στρατηγό
Καλαμάνο στα πλαίσια της συνεργασίας Μανουήλ
Κομνηνού και Αμάλριχου. Επρόκειτο για την
πρώτη νίκη σε κατά παράταξη μάχη επί του
Νουρεντίν, επιτυχία που περιόρισε κάπως τις
επιδρομές του τελευταίου στη βόρεια Συρία.
Ο Μανουήλ Κομνηνός παντρεύτηκε το 1161 την πριγκίπισσα Μαρία της Αντιοχείας, ενώ συγχρόνως
έγινε επικυρίαρχος του πριγκιπάτου. Για τους εκεί Φράγκους τούτο αποτελούσε βέβαια ταπείνωση,
όμως για το βασίλειο της Ιερουσαλήμ, ο Μανουήλ ήταν ο πολυτιμότερος σύμμαχος. Εντούτοις η
συνεργασία δεν αξιοποιήθηκε κατάλληλα στον αντιισλαμικό αγώνα και δεν απέδωσε μακροχρόνια
αποτελέσματα ούτε για τους Βυζαντινούς ούτε για τους Λατίνους.
72. Αμέσως ο Αμάλριχος εκστράτευσε κατά
της αποδυναμωμένης Αιγύπτου και
ανάγκασε τους τρομοκρατημένους
Άραβες να πλημυρίσουν το Νείλο για να
αποφύγουν τη χριστιανική εισβολή. Την
ίδια στιγμή όμως ο Νουρεντίν εισέβαλε
στην κομητεία της Τρίπολης και
πολιόρκησε το φρούριο Χαρίμ το 1164.
10 χιλιάδες σταυροφόροι των
μικρότερων κρατών της Ουτρεμέρ και
λίγοι Βυζαντινοί και Αρμένιοι ήρθαν να
ανακουφίσουν τους πολιορκημένους και
συγκρούστηκαν με τον τριπλάσιο στρατό
της Συρίας. Η σκηνοθετημένη – ίσως –
υποχώρηση του τελευταίου οδήγησε σε
καταστροφή Φράγκους που καταδίωξαν
ασύντακτοι τον εχθρό κι έπεσαν σε
ενέδρα. Ο κόμης της Αντιόχειας
Βοημούνδος Γ’, ο κόμης Ραϋμόνδος Γ’
της Τρίπολης, ο κόμης Ζοσελίν Γ’ της
Έδεσσας καθώς ο βυζαντινός στρατηγός
Καλαμανός αιχμαλωτίστηκαν, ενώ
χιλιάδες χριστιανοί σκοτώθηκαν. Όταν
τα νέα έφτασαν στον Αμαλάριχο,
επέστρεψε από την Αίγυπτο, ήταν όμως
αργά για να βοηθήσει.
Παρά τη μεγάλη νίκη του ο Νουρεντίν αρκέστηκε στην
άλωση του Χαρίμ και δεν εισέβαλε στην Αντιόχεια και την
Τρίπολη που ήταν ακέφαλες. Ο ίδιος δικαιολόγησε την
τακτική του ισχυριζόμενος ότι προτιμούσε να έχει ως
γείτονες τους αποδυναμωμένους, πλέον, Φράγκους παρά
τον Βασιλιά των Ελλήνων (ο οποίος ως επικυρίαρχος της
Αντιόχειας, θα εκστράτευε αμέσως κατά της Συρίας σε
περίπτωση εισβολής της τελευταίας) τον οποίο φοβόταν
πολύ περισσότερο. Ας σημειωθεί πως ο Βοημούνδος
απελευθερώθηκε το 1165 και ο Ραϋμόνδος μόλις το 1173.
Στην εικόνα, ζωγραφισμένο αραβικό πιάτο το 12ου αι. με
παράσταση έφιππου μαχητή.
