1. Phạm Nguyễn Thục Linh 1
PHÂN TÍCH BÀI “MÙA XUÂN NHO NHỎ” CỦA THANH HẢI
“Có nơi đâu đẹp tuyệt vời
Như sông như núi như người Việt Nam”
(Lê Anh Xuân)
Thật đúng vậy, cảnh đẹp thiên nhiên của nước ta thật sự rất
tuyệt mĩ. Chính vì thế, mặc dù đang nằm trên giường bệnh, nhà
thơ Thanh Hải vẫn muốn dùng chút tài năng hèn mọn của mình để
miêu tả cảnh vật đất trời Việt Nam. Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”
từ đó ra đời.
Trước hết, người đọc cảm nhận được thế giới cảm xúc nội tâm
của Thanh Hải được mở ra bằng một mùa đẹp nhất trong năm:
“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc”
Hình ảnh “dòng sông xanh” rồi “bông hoa tím biếc” là hai nét
vẽ đơn sơ, mộc mạc nhưng lại miêu tả được khung cảnh thiên
nhiên quyến rũ hiện ra trước mắt người đọc. Trên dòng sông êm
đềm, một bông hoa tim tím vươn lên. Cảnh thật nhẹ nhàng mà đầy
ấn tượng, sức sống. Động từ “mọc”được đảo ngữ đứng ở đầu câu
có giá trị gợi hình ảnh, sức sống mạnh mẽ của bông hoa lục bình.
Thật kì lạ, trong bức tranh xuân ấy không hề có sắc vàng của hoa
mai, cũng không có sắc đỏ của hoa đào, chỉ có một bông hoa đồng
nội mộc mạc, đơn sơ hiện lên giữa làn nước trong xanh. Chỉ với
hai gam màu lạnh, tươi sáng: màu xanh hài hòa, dịu mát của dòng
nước đã làm nền nổi bật lên màu sắc tím biếc của bông hoa đồng

2. Phạm Nguyễn Thục Linh 2
nội. Một bức tranh mùa xuân thiên nhiên phảng phất tâm hồn
hương vị và hình ảnh của xứ Huế thân thương, dịu dàng. Nếu ở hai
dòng đầu, Thanh Hải đón mùa xuân bằng thị giác thì đến đây ông
lại lắng nghe thanh âm của đất trời qua thính giác.
“Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời”
Rõ ràng nhà thơ đã mở rộng giác quan, mở rộng tâm hồn mình
để đón một mùa xuân tươi đẹp. Chỉ với từ cảm thán “ ôi” được đặt
ở đầu dòng thơ đã gói trọn niềm cảm xúc dạt dào trong lòng nhà
thơ. Tiếng chim hót khiến cho cảnh không chỉ đẹp mà còn rộn
ràng, náo nức như chính tấm lòng của nhà thơ đang rộng mở, rộn
ràng đón xuân về. Mùa xuân đẹp quá khiến cho nhà thơ phải thốt
lên “hót chi mà vang trời”. Lời nói ấy vừa dạt dào cảm xúc rung
động trước mùa xuân vừa là một lời trách yêu những chú chim
chiền chiện tuy nhỏ bé nhưng đã đánh tức vạn vật để đón chào
mùa xuân. Âm thanh vang lừng, rộn rã của những chú sơn ca Huế
đã làm vang cả đất trời. Chính vì vậy khiến nhà thơ cũng say sưa
và ngây ngất theo trước cảnh đất trời vào xuân. Có lẽ mùa xuân
không chỉ đến với đất trời mà còn hòa hợp trong tâm hồn con
người:
“Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”
Với âm điệu thơ nhẹ nhàng, êm ái tưởng như ai đang rót mật
vào tai. Từ thính giác chuyển sang xúc giác. Nếu ở câu thơ trên

3. Phạm Nguyễn Thục Linh 3
tiếng chim được cảm nhận bằng thính giác thì đến đây lại được
Thanh Hải đón nhận bằng xúc giác “giọt long lanh rơi” là giọt
sương buổi sáng hay là giọt nắng xuân. Hoặc đó chính là giọt âm
thanh của tiếng chim đã đọng lại thành hình thành khối. Nhà thơ
đã làm cho cái không màu, không hình bỗng chốc lại trở thành cái
có đường nét, hình khối, đang long lanh rực rỡ dưới ánh nắng
hồng tươi của mùa xuân. Đại từ “tôi” lặp đi lặp lại hai lần tạo ra
một phép điệp ngữ để tô đậm, xoáy sâu vào cõi lòng rạo rực tình
xuân của Thanh Hải. Bằng cảm nhận của mình, từ mùa xuân của
thiên nhiên,Thanh Hải đã nghĩ đến mùa xuân của đất nước:
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ”
Bốn dòng thơ ngắn được sắp xếp theo từng cặp câu song hành
sóng đôi tạo ra sự nhịp nhàng, cân đối cho lời thơ. Hai chữ “mùa
xuân” vang lên hai lần tạo ra một điệp khúc xuân vui tươi rộn
ràng. Nó như một bản nhạc réo rắt, hân hoan. Bằng cảm nhận tinh
tế, sâu sắc Thanh Hải đã chọn hai hình ảnh “người cầm súng -
người ra đồng” để tượng trưng cho hai nhiệm vụ to lớn, nặng nề
nhất của toàn dân tộc lúc bấy giờ. Đó là người lao động sản xuất
và người lính chiến đấu bảo vệ quê hương. Cụm từ “lộc giắt đầy”
rồi “lộc trải dài” gieo vào lòng ta lộc non chồi biếc tượng trung
cho sức sống căng tràn cho sự hồi sinh của dân tộc. Sức sống của

4. Phạm Nguyễn Thục Linh 4
mùa xuân đang tràn ngập trên mỗi nẻo đường quê hương khiến cho
lòng người háo hức. Lộc của người lính là cành lá nguỵ trang với
những chồi non biêng biếc. Lộc là niềm tin chiến thắng mà các anh
sẽ mang về cho mọi người. Câu thơ vừa tả thực vừa nêu lên trách
nhiệm của người chiến sĩ. Lộc của “người ra đồng” chính là những
ngọn lúa, nương mạ trải dài xanh tươi, hứa hẹn vụ mùa bội thu
nhằm đưa đất nước thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu. Từ những hình
ảnh được chọn lọc vừa hiện thực vừa tượng trưng Thanh Hải đã
nói lên bao điều: lộc của người lính mang về sự thanh bình, lộc
của người nông dân là sự sung túc cho xã hội. Ta tưởng như có
môt mùa vui đang náo nức trong tâm hồn Thanh Hải:
“Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao…”
Nhịp thơ gấp gáp, dồn dập với kết cấu sóng đôi “tất cả - tất
cả”. Nhà thơ đã gợi lên một hơi thở của cuộc sống khẩn trương sôi
nổi trên khắp mọi miền đất nước. Phép so sánh đi cùng hai từ láy
“hối hả”, “xôn xao” mang giá trị biểu cảm cao. Chất nhạc trong
hai câu thơ được hòa quyện vào không khí hăng say lao động của
những con người đang ra sức làm việc, cống hiến cho đất nước. Họ
làm việc rất “hối hả”, rất khẩn trương để nhanh chóng đưa đất
nước phát triển phồn vinh. Dấu ba chấm ở cuối dòng thơ chính là
những điều cao cả và đẹp đẽ mà con người Việt Nam đang khao
khát đang ước mơ một cuộc sống tươi đẹp, sung túc trên quê

5. Phạm Nguyễn Thục Linh 5
hương mình. Những câu thơ tiếp theo là sự suy ngẫm, hồi tưởng
của tác giả về chặng đường dài đã qua của dân tộc:
“Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao”
Âm điệu của bài thơ bỗng sâu lắng, mang một nỗi niềm suy
tư. Bốn ngàn năm lịch sử, đất nước đã trải qua biết bao đau thương
nhưng anh dũng. Những thế hệ ông cha đã cố gắng xây dựng, gìn
giữ bảo vệ tổ quốc. Từ “và” đứng ở giữa hai từ “vất vả”, “gian
lao” như một cái đòn gánh, gồng những nỗi vất vả, khó nhọc, cay
đắng mà dân tộc đã trải qua trong suốt chiều dài lịch sử. Dù quang
gánh có nặng trĩu đôi vai nhưng chúng ta cũng sẽ vượt qua:
“Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”
Câu thơ giàu hình ảnh so sánh khẳng định niềm tin của tác giả
vào tương lai tươi sáng của đất nước. Cụm từ “cứ đi lên” thể hiện
sự quyết tâm vượt qua mọi khó khăn gian khổ, ý chí kiên cường,
không lùi bước trước gian nan, thử thách của dân tộc Việt Nam.
Hiểu được điều đó tác giả đã có những ước nguyện sống cống hiến
và có ích cho cuộc đời này:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến”
Giọng thơ vang lên êm ái, ngọt ngào, da diết. Điệp ngữ được
lặp lại liên tiếp ở ba dòng thơ giúp ta hiểu được khát vọng sống
được cống hiến. Phép liệt kê với những hình ảnh đầy ý nghĩa “con
chim, cành hoa, nốt trầm”. Đó là những hình ảnh tươi đẹp của mùa
xuân đất nước, tác giả chi xin làm một chú chim chiền chiện nhỏ

6. Phạm Nguyễn Thục Linh 6
bé để cất cao tiếng hót báo hiệu mùa xuân về, xin làm một bông
hoa tím biếc với màu sắc tươi sáng dâng cho đời và xin làm một
nốt trầm trong bản hòa ca. Nốt trầm chính là sự khiêm nhường của
nhà thơ. Vì đó là nốt thấp trong bản nhạc để làm nền cho những
nốt bổng vút cao. Nhưng cho dù là nốt trầm thì cũng làm “xao
xuyến”, rung động trái tim người nghe, nghĩa là phải sống có ích,
có ý nghĩa. Những câu thơ tiếp theo cho thấy ước nguyện sống
cống hiến và có ích được diễn ra sâu hơn, chân thành hơn ở khổ
thứ năm:
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời”
Từ láy “nho nhỏ” làm phụ ngữ cho danh từ mùa xuân khiến
cho hình ảnh thơ có một nét độc đáo, ấn tượng và mang một nét
riêng của Thanh Hải. Từ láy đó là một hình ảnh đẹp về cách sống
và cách nghĩ của nhà thơ. Càng đẹp hơn khi tác giả dùng từ “dâng”
cho thấy tình cảm và thái độ trân trọng của nhà thơ muốn góp
những tinh hoa của cuộc đời cho đất nước. Đó là cách sống mang
đậm chất nhân văn của tác giả. Với ước nguyện cao đẹp ấy đã trở
thành niềm tin, chân lí trong suốt cuộc đời nhà thơ:
“Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”
Điệp ngữ “dù là” đã nhấn mạnh và khẳng định cách sống của
Thanh Hải. Với lối sắp xếp hai từ “tuổi hai mươi - tóc bạc” nhà
thơ đã diễn tả hình ảnh của những con người đang tràn trề sức

7. Phạm Nguyễn Thục Linh 7
sống của tuổi trẻ với bao hoài bão, ước mơ đang chờ đón họ phía
trước và một bên là những người sắp bước qua cái dốc bên kia của
cộc đời với tuổi cao sức yếu. Thế nhưng Thanh Hải đã khẳng định
rằng ở độ tuổi nào con người cũng vẫn có thể sống hết mình, cống
hiến hết sức mình để góp một mùa xuân nho nhỏ vào mùa xuân lớn
của dân tộc. Nghĩa là trong bất cứ hoàn cảnh khắc nghiệt nào cũng
phải nghĩ về cuộc đời, làm việc hữu ích cho xã hội. Khép lại bài
thơ, tác gỉa đã dùng một giai điệu dân ca xứ Huế:
“Mùa xuân - ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền xứ Huế”
Nhà thơ đã chọn làn điệu dân ca Huế để cất lên tiếng hát say
mê. Khúc “Nam ai, Nam bình” cùng với “nhịp phách tiền” là hình
ảnh, âm thanh mang nét đặc trưng của xứ Huế, tiêu biểu như “bông
hoa tím biếc” và “chim chiền chiện”. Thật là một kết cấu chặt chẽ,
hoàn chỉnh cho mở đầu và kết thúc bài thơ. Điệp ngữ “nước non
ngàn dặm” đã bộc lộ niềm tin yêu mãnh liệt, tự hào về quê hương
đất nước. Những giá trị văn hóa tốt đẹp của xứ Huế hòa cùng
truyền thống văn hiến của dân tộc. Nhà thơ muốn khẳng định sự
trường tồn đó và tin tưởng khúc ca xuân trên quê hương ông hòa
cùng khúc ca của đất nước để có một mùa xuân tươi đẹp. Người
đọc cảm phục một tâm hồn, một cách sống đẹp của nhà thơ –

8. Phạm Nguyễn Thục Linh 8
người sắp ra đi mãi mãi nhưng niềm tin yêu vào cuộc sống và ước
nguyện sống cống hiến, khiến trái tim ta xao xuyến mãi khôn
nguôi.
Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là một tác phẩm đặc sắc, chứa
đựng nhiều bài học sâu sắc. Thanh Hải đã đem đến cho chúng ta
một sức sống mới về mùa xuân ở xứ Huế. Tình cảm chân thành và
ước nguyện cống hiến vượt thời gian của ông thật khiến người đọc
cảm phục sâu sắc. Thanh Hải đã chứng tỏ tình yêu quê hương đất
nước mãnh liệt, tha thiết. Là một công dân nhỏ tuổi của đất nước,
em tự thấy bản thân mình cần phải cố gắng rèn luyện đạo đức, nỗ
lực học tập nhiều hơn nữa để sau này trở thành một công dân tốt,
góp phần xây dựng quê hương giàu mạnh.