1. De bio-based
economy
Groene uitdaging
voor oude en nieuwe
industrie

2. 2

3. Debio-basedeconomy
Groeneuitdagingvooroudeen
nieuweindustrie
BasEickhoutenSocratesSchouten
3

4. 4

5. Voorwoord
500miljardeuro… DatishetbedragdatdeEuropeseUniein2012
betaaldevoordeimportvanaardolie,gasenkolen.Alsjenaarde
begrotingenvaneconomischploeterendelandenalsGriekenland,
SpanjeenItaliëkijkt,ziejehoezwaardefossielerekeningleuntop
destaatskas.Alsklimaatveranderingnietovertuigtalsargument,
danlaatdezesimpeleeconomischerealiteitweinigtwijfelbestaan:
onzeafhankelijkheidvanfossielebronnenmoetsnelwordenafge-
bouwd.Maardatissimpelergezegddangedaan.Veelfossiele
bronnenkunnenredelijkeenvoudigwordenvervangendoorduur-
zamealternatieven:zon,windenwater.Maardezealternatieven
producerenvooralelektriciteit.Watdoenwemetdevervangingvan
debrandsto/en,olieengas?
Zodraweoveroliepraten,denkenweaanenergietoepassingen
alsbenzine,dieselenkerosine.Maaronzeolie-afhankelijkheidis
velemalencomplexer:nylon,plastic,shampoo,cd’s,verf,parfum,
enzovoorts,enzovoorts.Zonderoverdrijvingkunjestellendatonze
economiedraaitopolie.Vervangingvanolievraagtomeenuitge-
breideindustriëleagenda.
Dieagendaisdanookprecieswatwordtbedoeldmeteenbio-
basedeconomy.Inplaatsvanhetgebruikvanfossielebiomassa,
gebruikenwebiomassadirect.Datklinktookalseenveellogischere
route.Hetduurtimmershonderdenmiljoenenjarenvoordat
biomassaonderdegrondissamengepersttotfossielebiomassaen
eroliënwordengevormddiewedanmetveelenergieweeruitde
grondoppompen.Viadebio-basedeconomyslaanweeenaantal
5

6. ergtijdrovendeenvervuilendestappenover.Maardebio-based
economyhee6ooknadelen.Grondgebruikenconcurrentiemet
andergebruikvanbiomassazijndevoornaamste.Ditdebatstak
ookmeteendekopopbijhetmakenvanbiobrandsto/en,alterna-
tievenvoorbenzineendiesel.Waaromzoujeinvredesnaam
voedselineentankgooienterwijlvelemondennunogetentekort
komen?
Eenbio-basedeconomykanverrewegnietzomaarevenalleolie
doorbiomassavervangen.Deagendavaneenbio-basedeconomy
moetveelfundamentelerzijn.Hoeverminderenwedevraagnaar
producten?Hoevervangenweanderevormenvanenergiezoveel
mogelijkdoorniet-biomassa?Hoezorgenweervoordatbiomassa
metvoorrangvoorvoedselwordtgebruikt?Hoegaanwehetland-
gebruikvanbiomassazoveelmogelijkbeperken?Watzijndemoge-
lijkhedenvanbiomassauitalgenenanderenieuwebronnen?
Ditsoortvraagstukkenwordeninditboekjebehandeld.Wantja,
weziendegrotemogelijkhedenvaneenbio-basedeconomy;of
sterkernog,weziendenoodzaakervanalswevanonzefossiele
verslavingwillenafkomen.Maareensimpele‘find-and-replace’-
strategievolstaatzekerniet.Inditboekjezettenwedevoor-en
nadelenvaneenbio-basedeconomyopeenrijendoenweaanbe-
velingenhoehiermeeomtegaan.Zohopenweeenbijdragete
leverenaanhetdebatoverhoeeenbio-basedeconomyookecht
kanbijdragenaandiegroene,duurzameeconomiewaarweals
GroenLinkselkedagvoorvechten.Datwedaarmeetegelijkertijd
onzeEuropeseimportafhankelijkheidverkleinen,laatalleenmaar
zienwaaromeengroeneeconomieGroenenLinksis.
BasEickhout,oktober2013
6

7. Inhoudsopgave
Samenvatting 9
Inleiding 13
1 Debio-economieannonu:zorgenenbezwaren 17
1.1 Klimaatwinstenkoolstofkringloop 17
1.2 Verschuivendlandgebruikdoortoegenomenvraagnaar
biomassa21
1.3 Dorstigeenhongerigegewassen24
1.4 Landkwaliteitonderdruk28
1.5 Concurrentiemetvoedsel30
1.6 Concentratievanmachtentechnologie33
1.7 Teveelaandachtvoorlaagwaardiggebruik38
2 Eenduurzamebio-economie:visieenaanpak 43
2.1 Eennieuwehiërarchievoorbiomassagebruik44
2.2 Cascadering:trapsgewijs(her)gebruiken46
2.3 Mindergrondstofgebruik,minderkoolstof52
2.4 Intensieveproductie,losvandebodem 54
2.5 Innovatiebeleidvooreenslimmebio-economie56
2.6 Duurzaamheidscriteriavoorallebiomassa60
2.7 Opzoeknaardebesteproductiesystemen62
2.8 Bio-basedendeconsument64
Aanbevelingenvooreenduurzamebio-economie69
Geraadpleegdebronnen 73
Overdeauteurs78
7

8. 8
Interviews
EstervanderVoet(CentrumvoorMilieuwetenschappen):
Levenscyclusanalyse26
SvenSielhorst(Solidaridad):
Democratiseringmetdebio-economie34
MartijnBovée(Greenmills):
Van‘energieuitafval’naargrondstoffenproductie40
BertKnol(Algaecom):
Metalgenonderwegnaarbioraffinage50
MoniqueWekking(Syntens):
Bruggenslaanindebio-economie58
MachielvanWesterhoven(UrsaPaint):
“Onzenatuurvervengaanvoorbij‘duurzaamheid’”66

9. Samenvatting
Debio-economie:eeneconomiediedraaitopplanten.Natwee
eeuwenonafgebrokengroeivanonzeolieconsumptieisdateen
zinvolmaarambitieusstreven.Wegebruikenolievooronzemobili-
teitenenergievoorziening,alsgrondstofvoorplastics,voorkunst-
mestenallerleianderechemicaliën.Maarolievoorradenslinkenen
wordenmoeilijkeromaanteboren.Zowordtonzebelangrijkste
energiebronsteedsduurder,wispelturigerenvervuilender.Daarom
wordenalternatievenbelangrijker.Eenalternatiefwaarvolop
wordtingezetisdebio-economie:eeneconomiegebaseerdophet
gebruikvanopbiologischegrondsto/en(biomassa)inplaatsvan
fossiele.Metzo’nbio-basedeconomyishetprobleemvandeeindige
olieverholpenenisbovendien–intheorie–eenklimaatneutrale
grondsto/enbronvoorhanden.
Deruimebeschikbaarheidvanoliehee6onsechterdoen
wennenaaneenmaatschappijdieenormehoeveelhedenenergie
vereistendaarnauwelijksvankanafkicken.De‘bio-based’
opvolgervandefossieleeconomieneemtdaardoorreedsherken-
baretrekjesaan.Veelbiomassawordtnuingezetomaandeener-
giehongertevoldoen.Zostokenweveelwaardevollebiomassabij
inkolencentrales.Ookgaatveelaandachtuitnaardeproductievan
biobrandsto/enuitlandbouwproducten.Datzijnnoujuistde
toepassingenwaarbijdeklimaatwinsthetmeestonzekeris,en
waarbijveelanderenegatievee/ectenoptreden,zoalsteloorgang
vanbiodiversiteitenecosysteemdiensten.Wantookalisbiomassa
een‘hernieuwbare’grondstof,hetisgeenoneindigegrondstof,
9

10. althans:opeenwillekeurigmomentisermaareenbeperkte
beschikbaarheid.Deproductievanbiomassaisafhankelijkvan
grond,voedingssto/enenwater,dieookmaarbeperktbeschikbaar
zijn.Daarnaasthee6denatuurookzelfruimtenodigomtefunctio-
neren;demensmoetterughoudendzijninhetzichtoe-eigenenvan
biomassavooreconomischgebruik.
Opsociaal-economischvlakkentdebio-basedeconomyeen
gemengdbeeld:erzijnondernemersenarbeidersdiedevruchten
plukkenvandegroterevraagnaarbiomassa,maarwezienookde
omstandighedenvandeallerarmstenenvankleineboerenverer-
geren.Detoenemendevraagnaarbiomassacreëerteenrunop
productievegrond,waarbijgroteinvesteerdershetwinnenvan
lokalespelers.Datvalttebetreuren,want‘decentrale’productie–
midden-enkleinbedrijvendieregionaalopererenenbinding
hebbenmetdeomgeving–vormtdesleuteltoteenduurzamebio-
economie.
Tenopzichtevanhetnutdatweeruithalen,veroorzaakthethuidige
gebruikvanbio-energieveelongeriefvoorhetmilieuenkleine
boeren.DaaromishetonverstandigdatdeEuropeseUnieenNeder-
landjuiststeunhebbengegevenaanbiobrandsto/enenbio-
energie,wat‘laagwaardige’enverspillendetoepassingenzijnvan
biomassa.‘Hoogwaardige’toepassingenzoalsverfenmedicijnen
makenbetergebruikvandechemischecomponentenvan
biomassa.Momenteelwordtslechtseenfractievandeveelheidaan
plantensto/endieindenatuurvoorkomen,ingezetvooreconomi-
schedoeleinden.Laagwaardiggebruikbetekentdatdebiomassa
wordtgebruiktomteverbrandenof,ietsbeter,tedienenalskran-
tenpapierofverpakkingsplastic.Plantenhebbenechterzoveel
meertebieden.Denkaandeenzymen,oliënensuikersdiekunnen
wordenaangewendvoordeontwikkelingvanfarmaceutische
producten,voedingssto/en,cosmetica.Hoogwaardiggebruikvan
biomassavertegenwoordigtslechtseenkleindeelvandeverwachte
vraagnaarbiomassa.Alswekijkennaarhetaandeelfossielehulp-
bronnendatdoordesynthetischemateriaalsectorwordtgebruikt,
danisditgoedvoorslechtsachtprocentvandehoeveelheiddieals
10

11. brandstofwordtaangewend,terwijlzerelatiefveelmeerecono-
mischnutopleveren.Datisduseenkantvandebio-economiewaar
muziekinzit.Deuiteindelijkereststromenvandiebio-economie
kunnendandienenalsbiobrandstofvoorhettransportwaargeen
alternatievenbeschikbaarvoorzijn.
Nederlandhee6veelingrediëntendienodigzijnomeenvoor-
trekkertezijninhetbereikenvaneenbio-economie:goedelogis-
tiek,innovatievechemie-enbiotechnologiebedrijveneneensterke
landbouwtraditie.Omeenduurzamebio-economieterealiseren,
zullenechteroudeprikkelsmoetenwordenweggenomenen
nieuwewordengeïntroduceerd.Devoornaamsteaanbevelingendie
volgenuitdetweedelenvandezepublicatiezijn:
1. Dringhetgrondstofgebruikinhetalgemeenterug
2. Kiesvoorslimmereendecentraleinzetvanbiomassa
3. Investeerininnovatie,nietinexploitatie
4. Hanteerduurzaamheidscriteriavoorallebiomassa
5. Zetinoplokale,verbondenproductiesystemen
6. Producenten:zorgvoorzuiverelabelingeneengoed
verhaal
Deaanbevelingenzijnelkineenpaaralinea’ssamengevatop
pagina69.
11

12. 12

13. Inleiding
Onzehuidigelevensstijlisonhoudbaar.Welevenineeneconomie
diegrotendeelswordtgevoeddoorolieenanderefossieleenmine-
ralegrondsto/en.Wehebbenolienodigvooronzemobiliteiten
energievoorziening,alsgrondstofvoorplastics,voorkunstmesten
allerleianderechemicaliën.Deolievoorradenslinkenenworden
moeilijkeromaanteboren.Zowordtonzebelangrijksteenergie-
bronsteedsduurderenwispelturiger.Onderwijllopenookdemaat-
schappelijkekostenalmaaropdoordeuitstootvanbroeikasgassen
endoordegrootschaligeaantastingvanhetmilieudieoptreedtbij
hetborennaarolieenhetfrackenvanschaliegas.
Aardolie,aardgasensteenkoolzijnhonderdenmiljoenenjaren
geledenontstaanuitland-enwaterplanten,diebedolvenraakten
ondersedimentlagenenvervolgens‘fossiliseerden’.Olieisdus
biomassa–deverzamelnaamvoordematerievanplanten,algen,
wierenendieren–dieeenzeerlangdurigegeologischebewerking
hee6ondergaan.Vooronzeenergie-engrondstofbehoe6ekunnen
weechterookversebiomassagebruiken,datelkjaarweeropnieuw
groeitenbloeitophetaardoppervlak.Eeneconomiediegebruik
maaktvanzulkebiomassainplaatsvanfossielegrondsto/en,
wordteen‘bio-basedeconomy’genoemd.Metzo’nbio-based
economy(of:bio-economie)ishetprobleemvandeeindigeolie
verholpenenisbovendien–intheorie–eenklimaatneutralegrond-
sto/enbronvoorhanden.DeNederlandseoverheidenindustriezien
hetbovendienalseengroeikansvoordehaperendeeconomieen
13

14. willenmetsamenwerkingencofinancieringeenvliegendestart
teweegbrengen.
Erzijnookkanttekeningenteplaatsenbijdebio-economie.Bij
demeestvoornametoepassing–hetgebruikvanbiomassavoor
opwekkingvanenergieenhetmakenvantransportbrandsto/en–
blijkthetmoeilijkomdeuitstootvanCO2tebeperkentenopzichte
vanoliegebruik.Bovendiengaatdieuitstootverminderingvaak
gepaardmetnieuwemilieuproblemen,doordaterveellandbouw-
grondnodigisvoordeteeltvanbiomassa.Eenbio-economiekan
resultereningrootschaligeeconomischeactiviteitendieweliswaar
duurzaamlijken,maaronderwijlveelmilieuschade(blijven)veroor-
zaken.IndepublicatieNaardekernvandebio-economie(2011)
waarschuwthetRathenauInstituutdat“debio-economieook
slechtseenillusievanduurzaamheidkangeven,terwijlzeinwerke-
lijkheidmisschienmaareengroenrandjegee6aaneeninessentie
verkwistendenonduurzaamsysteem.Debio-economiebiedt
namelijkgeenenkeleprikkeltothetinperkenvanonsonbegrensde
consumptiegedrag.Hetimpliceertzelfsdatwezorgelooskunnen
autorijden,verpakkenenweggooien,wanthetistoch‘groen’!”
Dezorgom‘vergroening’zonderverduurzamingvloeitvoortuit
deeerstetrekkendiedebio-economiehee6aangenomen.Terwijl
deEuropeseUniebeslootoliebedrijventeverplichtenminimaal5%
biobrandstofbijtemengenindefossielebenzineendiesel,kraakte
buitenEuropahetvoedselsysteeminzijnvoegen.Wateersteen
goedideeleek–landbouwgewasseninzettenvoorhetproduceren
vantransportbrandsto/en–kwamevenlateropscherpekritiekte
staan.Hetisimmersnietdebedoelingdatinontwikkelingslanden
mensennietmeeraanhunvoedselkunnenkomen,doordatinhet
rijkeWestenmensengefermenteerdemaïsindeautotankgooien.
Uitdehoekvandewetenschapvolgdensignalendatdebio-eco-
nomienooitopduurzamewijzezalkunnenvoldoenaandehuidige,
laatstaandetoekomstige,mondialevraagnaarenergieenbioma-
terialen.Opzowelmilieu-alssociaalvlaklooptdebio-economie
dustegenbeperkingenaan.
Hetisdeuitdagingomeenbio-basedindustrietecreërendie
nietopereertlangsdelijnenvandebestaandeeconomischeorde
14

15. endezelfdeproductenblij6afleveren.Hopelijkwerktdebio-eco-
nomiestraksdichterbijdesamenleving,inplaatsvanlukraakte
producerenvooreenstedelijkemiddenklassediegeenweethee6
vande‘achterkant’vandieeconomie.Kleinschaligeendecentrale
productiesystemendieopdelokalesituatiezijntoegesneden
hebbenveelvoordelentenopzichtevangrootschalige,centraal
aangestuurdeindustrieën.Richtenwedebio-economiegoedin,
danzalerstraksmetbiomassaverstandigerwordenomgegaandan
numetolie.
Debio-basedeconomybiedteenveelbelovendperspectiefom
onslostemakenvanfossielebronnen.Onderdejuistevoor-
waardenkandebio-economieeenaanzienlijkebijdrageleverenaan
devergroeningvandesamenleving.Ookbiedthetnieuweeconomi-
schekansenvoordelandbouw,waarboerenmomenteelsteeds
mindergeldvoorhunproductenkrijgen,envoordevernieuwersuit
hetmidden-enkleinbedrijf.Alsdemilieu-ensocialeuitdagingen
adequaatwordenmeegenomen,isereengoedetoekomstwegge-
legdvoordebio-economie.Daargaatditboekjeover.Deeléén
focustopdeproblematischeaspectenvandemassaleteeltvan
biomassadienodigisvooreenbio-economie.Deeltweeschetstde
bio-basedtoekomstdiewewélwillen.
15

16. 16

17. 1
Debio-economieannonu:
zorgenenbezwaren
Debio-economie:eenmaatschappijdiedraaitopbiologischein
plaatsvanfossielebrandsto/en.Natweeeeuwenonafgebroken
groeivanonzeolieconsumptieisdateenzinvolmaarambitieus
streven.Wezittenbovendienmethetprobleemdatderuime
beschikbaarheidvanolieonshee6doenwennenaaneenmaat-
schappijdieenormehoeveelhedenenergieopsloktendaarnauwe-
lijksvankanafkicken.Erwordtzodoendeweinigcreatiefmet
fossielegrondsto/enomgegaan:heteindigtindeautotankenwe
wekkenerelektriciteitmeeop.Tenopzichtevanhetnutdatwe
eruithalen,veroorzaaktdatveelschadeaanhetmilieu.
Gegevenhettypeeconomiedatweuithetfossieletijdperk
erven,neemtdebio-basedopvolgerervanreedsherkenbaretrekjes
aan:veelbiomassawordtingezetomaandeenergiehongerte
voldoen.Terwijlerzoveelmooieredingenmeegedaankunnen
worden.Ofbelangrijkerdingen:hetvoedenvandewereldbevolking
oméchtehongertevermijden.Anno2013ishetzaakomtevoor-
komendatdegroeneambitievandebio-economiegeenvoortzet-
tingvandeverspillendeenongelijkesamenlevingzalzijn.
1.1 Klimaatwinstenkoolstofkringloop
HetverminderenvandeCO2-uitstootwordtgezienalsdevoor-
naamstewinstvaneenbio-basedeconomy.DatdeCO2-uitstoot
daadwerkelijkdaaltineenbio-economie,isechtergeengegeven.
17

18. Centraalindeanalysevandeklimaatwinstvangroenegrondsto/en
vindenwedekoolstofkringloop(Afbeelding1).Dekoolstofkringloop
isdecircleoflife,maardanuitgedruktintermenvanhetchemische
elementdatinhetlevencentraalstaat:koolstof(C).Detheorieis
eenvoudig:biomassaontstaatinbeginseluitdekooldioxideinde
atmosfeerincombinatiemetzonlicht,enkeertweerteruginde
atmosfeerbijdeontbindingofverbranding.Indenatuurlijkesitu-
atieisdiecyclusgesloten,enbehoorlijkstabiel.Hetklimaatpro-
bleemkomtvoortuitdegrotehoeveelhedenextraCO2diedankzij
hetverbrandenvanolie,gasenkolenaandeatmosfeerzijntoege-
voegd,entotopwarmingleiden.Alsweonzeenergie-engrondstof-
behoe6enietaanfossielegrondsto/enmaaraanbiomassa
ontlenen,danmaaktonzeeconomiedeeluitvandegeslotenkool-
stofkringloop,dieniettotopwarmingleidt.
Depraktijkblijkt,alsaltijd,weerbarstig:zowelinruimtealsin
tijdontsnapterkoolstofaandekringloop.Indetijddimensiegaat
hetomdezogenoemde‘koolstofschuld’(carbondebt):deCO2-uit-
stootdieoptreedtalslandwordtontgonnenofbiomassawordt
verbrand,enpas(veel)laterweerwordtopgenomendoornieuwe
vegetatie.Inderuimtedimensiegaathetomeendomino-e/ectaan
landontginningendatkanoptredenalseenboeroverstaptopde
teeltvanbiomassa,endevraagnaarvoedseleldersmoetworden
ingevuld.
Dekoolstofkringloopispasgeslotenalsdekooldioxideafkomstig
vanverbrandebiomassaweerwordtvastgelegddoornieuwevege-
tatie.Ophetmomentdatenergiewordtgewonnenuitdeverbran-
dingvanbiomassa,wordtgewoonCO2uitgestoten;netzoveelof
misschienwelmeerdanbijfossielebrandsto/en.Hetkan,afhanke-
lijkvanhettypebiomassateelt,nogtientallenjarendurenvoordat
deCO2-emissievaneenspecifiekperceelweerisopgenomendoor
nieuwebegroeiing.Steldathoutafkomstigvaneenplantage,naer
houtkorrels(pellets)vantemaken,wordtmeegestooktineenener-
giecentrale.Veelboomsoortenopplantageswordenpasnazo’n
dertigjaargroeigekapt.Hetgeoogsteperceelhee6zogezegdeen
hersteltijdvandertigjaartothetbereikenvaneennieuwe,
18

19. Afbeelding1.Dekoolstofkringloopinschemavorm.Leesdeuitlegindetekst
bovenaanpagina18.
19

20. volgroeideoogst.Pasopdatmomentisdeaanvankelijkuitgestoten
kooldioxideweervastgelegd–enishetperceelalweerklaarom
opnieuwtewordengerooid.Uitgesmeerdoverdetijdiserophet
perceeldus(veel)minderkoolstofinopslagdanalsdevolgroeide
situatiewordtbeschouwd.
De‘terugverdientijd’vaneenperceeldatingebruikisofwordt
genomenombio-energiemeeteproduceren,hangtookafvande
oorspronkelijkebegroeiing.Vóórdatdeplantageopdatperceelwas
aangelegd,stondervermoedelijkeenheelandersoortbegroeiing.
Plantageszijndoorgaansindiverseopzichteninferieuraanhet
ecosysteemdatervoorplaatsmoetmaken.Veelecosystemen,met
nametropischeensubtropischeregenwouden,hebbenveelkool-
stof‘opvoorraad’dankzijdeuitbundigevegetatie.Watminder
bekendis,isdatookdebodemsonderbossenveelkoolstofvast-
houden.VooralinbodemsonderdebossenindeRussischetaiga’s
enindegematigdezonesisveelkoolstofopgeslagen,vaakmeer
danindebegroeiingzelf.Hetkaalkappenvanzulkepercelenwerkt
erosieindehand.Denieuwebestemming,tewetenlandbouwof
bosbouw,kanbodemdegradatiemaarzeldenvermijden.Zoals
verderoptersprakekomt,isdeteeltvangewassenbovendienzelf
debetaandeuitputtingvanvoedingssto/en,waaronderorganische
koolstofverbindingen.
Bijhetbouwrijpmakenvanlandbouwgrond,enhetoogstenen
verbrandenvandegeproduceerdebiomassawordtduseen‘kool-
stofschuld’aangegaan.Hetprobleemblijktvooralkapitaalinhet
gevalvanhetkappenvanvolgroeidebossenvoorhetaanleggenvan
akkersofplantages.Hiervoorzijnkoolsto6erugverdientijdenvan
vij6igjaartotmeerdereeeuwenberekend.Volgensdeklimaatwe-
tenschapkunnenwijonszulketerugverdientijdennietveroorloven.
Opzo’nmaniervanwerkenwordtnamelijkteweinigresultaat
geboektmethetopkortetermijntegenhoudenvandeverderestij-
gingvanhetatmosferischeniveauvanCO2.Webevindenonsnual
dichtbijCO2-concentratieswaarbijhetintredenvankantelpuntenis
berekend.Zulkekantelpunten,zoalsdeverdrogingvanhetAmazo-
ne-regenwoudofhetvrijkomenvanmethaangasuitbevrorentoen-
20

21. dra’s,brengendeklimaatveranderingineenstroomversnelling,
waargeenbio-basedeconomytegenopkanboksen.
Opditmomentishetkoolstofschuldprobleemeenterechtpunt
vanzorg.IndeEuropeseUniewordtveelhoutgebruiktvoorener-
giedoeleinden.Dehel6vandehernieuwbareenergiediewordt
opgewektinNederland(entevensindeEUalsgeheel)gebruikt
houtofanderebiomassaalsbrandstof.Dievraagwordtvoldaan
metgecertificeerdplantagehoutdatalsduurzaamwordtbestem-
peld,maarookmetgeïmporteerd‘primair’houtuitwaardevolle
bossen–daargeldenopditmomenthelaasnoggeenbindende
criteriavoor.Hetisdattypebiomassa,uit(voormalige)koolstofrijke
ecosystemenzoalsbosgebieden,waareentegrotekoolstofschuld
wordtaangegaan.InhetemissiehandelsysteemvandeEuropese
Uniezitdeonterechteaannamedathetverbrandenvanbiomassa
klimaatneutraalis.Alseenenergiebedrijfbiomassameestooktin
eenkolencentrale,ishetdaarvoorgeenCO2-creditsverschuldigd,in
tegenstellingtotbijhetverstokenvankolen.Kortom,erwordtop
ditmomentbio-energieopgewektonderhetmomvanduurzaam-
heidenhetterugdringenvanbroeikasgasuitstoot,terwijldaarinhet
overheidsbeleidonvoldoendecriteriaengarantiesvoorzijninge-
bouwd.
1.2 Verschuivendlandgebruikdoortoegenomenvraag
naarbiomassa
Zojuistwerdalduidelijkdathetvoordeelvandegeslotenkoolstof-
kringlooptenietkanwordengedaandoorhetontginnenvannieuwe
landbouwgrond.Eenfenomeendatdaarbijvolopindeschijnwer-
persstaat,isindirecteveranderingvanlandgebruik(‘IndirectLand
UseChange’,metILUCalsdeveelgebruikteafkorting).Hetprincipe
isalsvolgt:alsdeinteresseingroenegrondsto/enenbrandsto/en
toeneemt,stijgtlogischerwijsdevraagnaarbiomassa.Dievraagzal
ineersteinstantieterechtkomenbijagrarischeondernemersmet
geschiktegrond,dieindebio-basedeconomysteedsmeerlucra-
tievekansenzien.Devraagnaarvoedselmoetdaneldersworden
ingevuld.Dusalsdebiomassavoordebio-basedeconomygewoon
21

22. netjesopvoormaligakkerlandwordtverbouwd,vindthetafkalven
vanbossenenandereecosystemeneldersplaats.
Degevolgenvanhetingebruiknemenvannieuwlandvoor
biomassateeltwordtreedsmeegenomeninhetvaststellenvande
omvangvandeemissiereductievanbiobrandsto/en.Erwordt
daarbijnietinaanmerkinggenomendatdieteelt,diewaarschijnlijk
plaatsvindtopbestaandelandbouwgrond,daarmeedeoorspronke-
lijkevoedselproductienaareenandereplekverdringt.Metandere
woorden,erwordteenecosysteemontgonnenvoorhetgebruikvan
voedselgewassen,metdeproductievanbiomassaalsoorzaak.Zo
ontsnaptdeverschuivingvanlandaandeaandachtvandeCO2-
berekeningenenkanhetwordenaangemerktalsduurzaam,aange-
zienhetdeEuropeseduurzaamheidscriteriahaalt.Oppapier
bereikenweonsaandeelduurzameenergieindetransportsector,
maarindepraktijkneemtdeCO2-uitstoottochtoe,veelalbuitende
EU.
Ergaan,terecht,stemmenopomdatverschuivendlandgebruik
wélmeeterekenen.MetbehulpvanzogenoemdeILUC-factorenis
pergewas-enbiobrandsto6ypeinzichtelijktemakenhoeveelextra
broeikasgassenerdoorlandverdringingwordenuitgestoten.Als
dezeemissieswordenmeegenomenindeanalyse,blijktdeemissie-
besparingflinktegentevallen,gee6ookdeEuropeseCommissie
toe.Inhetgevalvan‘eerste-generatie’biobrandsto/en(datzijn
brandsto/endiewordengemaaktuitvoedselgewassen,zoals
ethanoluitmaïs)iserdannauwelijksklimaatwinst,ofwordenper
saldozelfsmeerbroeikasgassenuitgestotendanbijhetfossiele
uitgangspunt.TochwildeEuropeseCommissievoorlopignietaan
deverplichteILUC-factorenvoorbiobrandsto/en.Haarvoorstel
luidtomeenplafondtestellenvan5%aanhetbijmengenvan
eerste-generatiebiobrandsto/enbijdieselenbenzine.Derestmoet
danwordeningevuldmetbiobrandsto/envande‘tweedegene-
ratie’–brandsto/envanspecialeenergiegewassenzoalsolifants-
grasenpopulier,maarnoglieverbrandsto/endiegemaaktzijnuit
afvalstromenuitdeland-enbosbouw.Hetvoorstelvande
CommissiewordtopditmomentbesprokeninhetEuropeesParle-
mentenindeRaaddoordelidstaten.ZowelParlementalsRaad
22

23. Afbeelding2.Berekendeemissiewaardenvoorbiobrandstoffenvanverschil-
lendegrondstoffen,vergelekenmetfossieletransportbrandstof.Onderste
balken(effen):officiëleCO2-uitstootpermegajoule(MJ)opgewekteenergie
volgensdeRenewableEnergyDirectivevandeEU.Bovenstebalken(licht
geblokt):additioneleCO2-uitstootindienrekeningwordtgehoudenmet
verschuivendlandgebruik(ILUC).Bron:CommitteeonClimateChange,2011.
23

24. moetennogakkoordgaanmetdevoorstellenvandeCommissie.
Terbevorderingvandeproductievantweede-generatie
biobrandsto/en,geldtnualdemaatregelvan‘dubbeltelling’.Een
feitelijkebijmengingvan2%bioethanolinbenzinewordtdan
bijvoorbeeldbeloonddoorhetteregistrerenals4%.Datmaakthet
voordeoliebedrijvenaantrekkelijkomteproberendebijmengver-
plichtingmetdetweedegeneratieintevullen,wantdanzijnze
eerderbijhettarget.Dezedubbeltellingbiedtechtergeengarantie
ophetvoldoendeinperkenvanverschuivendlandgebruik.Ookvoor
deteeltvanenergiegewassenisimmerslandbouwgrondnodig.
Landbouwafvalengewasrestenkunnenzonderextralandgebruik
wordenverkregen,maarregelmatigbestaanvoordezebiomas-
sastromenalconcurrerendetoepassingen,zoalsveevoerofbodem-
bescherming.
Uito/iciëleopgavenvandelidstatenblijktdathetdubbeltellen
hetaandeeltweede-generatiebiobrandsto/entotophedenniet
hogerhee6wetentebrengendanenkeleprocentenvandetotale
hoeveelheidgeproduceerdebiobrandsto/en.
1.3 Dorstigeenhongerigegewassen
Naastlandgebruikvereistdebio-economienoganderehulp-
bronnen.Waterennutriënten(voedingssto/en)zijnhiervande
voornaamste.Netalslandzijnookdezefactorenschaars,enkomt
hetnatuurlijkmilieuonderdruktestaanalsweerteveelvantappen
voordebiomassadievooronzeindustriebestemdis.
Veelinternationaleorganisaties,waaronderdeVerenigde
Naties,slaanalarmomhettoenemendgebruikvanzoetwaterende
vervuilingervan.Degroeiende,steedswelvarenderwereldbevol-
kingzetdezoetwaterbronnensteedsverderonderdruk.Per2025
levennaarschatting1,8miljardmensenondergrotewater-
schaarste,enzalslechtseenderdevandewereldbevolkingzichom
dewatervoorzieninggéénzorgenhoeventemaken.
Daarbijzijndeambitiesophetgebiedvandebio-economienog
nietinogenschouwgenomen.HetInternationaalEnergieagent-
schapvoorspeldein2010datdetotalewaterconsumptievande
24

25. energiesectorzalverdubbelentotaan2035.Hetstijgendeaandeel
steenkoolvereistgigantischehoeveelhedenwatervoordestoomge-
neratoren.Veelstoomzalookwordengebruiktvoorhetuitde
grondpersenvangasenolieuitdeinmiddelsberuchteschalie-
zones.Maarvanalleenergievormenishetwaterbeslagbijbiobrand-
sto/enhetgrootst.Binnendetransportbrandsto/enkomtmeer
dandehel6vandewaterconsumptievoorrekeningvanbiobrand-
sto/en.Dezestaanechtermaarvoordrieprocentvandegeleverde
energie.Perliterbio-ethanolofbiodieseluitvoedsel-ofenergiege-
wassenwordtzevenhonderdtottienduizendliterwaterverbruiktbij
deirrigatievandegewassen;datlaathetbenutteregenwaternog
buitenbeschouwing.Diversemilieuorganisatieshebbenalmelding
gemaaktvanbiomassaplantagesinontwikkelingslandenwaarde
waterconsumptiekritiekeproportiesaanneemt.In2012werd
bijvoorbeeldineenrapportaanhetEuropeesParlementmelding
gemaaktvaneucalyptusplantagesdie“enormehoeveelhedenwater
uitdebodemzuigen,enaanzienlijkedalingenvanhetgrondwater-
niveauindeomgevingteweegbrengen”.
Groeiendeplantenhebbenookvoedingssto/ennodigzoalsstik-
stofenfosfaat.Demeestestikstofwordtnogaltijdalskunstmest
toegedienddiewordtgemaaktuitolie,alisstikstofeenelementdat
inprincipeviaeenatmosferischgeslotenkringloopkanworden
toegediend.Fosfor,degrondstofvoorfosfaat,wordtgewonnenuit
voorradendiehoofdzakelijkinMarokkoenChinatevindenzijn.De
voorraadfosforiseindig;volgensanalysesisdeproductiepiekover
enkeledecenniateverwachten,waarnahetaanbodsteedsonze-
kerderenbeperkterwordt.Hetfeitdatdefosfaatprijsronddevoed-
selcrisisvan2007-08almeteenfactortienoverdekopging,was
hiervooreenvroegewaarschuwing.
Eenhelewaaieraanmaatregelenkanzorgendatdelandbouw
veelzuinigermetfosfaatomspringt,zodathetuur-Uverderinde
toekomstkomtteliggen.Ditlaatonverletdatgeconcentreerde
fosfaatrotsgeleidelijkaandezeeinwordtgespoeld.Deenigeseri-
euzeuitwegisdaaromhetnemenvanmaatregelenomfosfaataan
heteindvanderitnetjesoptevangen Leesverderoppagina28>
25

26. EstervanderVoet,CML:
Levenscyclusanalyse
Levenscyclusanalyse(LCA)iseenveelgebruiktemethodeomdemilieuef-
fectenvaneenproductoverdegehelelevensduurinkaarttebrengenente
vergelijkenmetalternatieveproductendieeenzelfdefunctievervullen.
EstervanderVoetisonderzoekeraanhetCentrumvoorMilieuweten-
schappenvandeUniversiteitLeiden,eeninstituutdataandewieghee6
gestaanvandeLCA-methodiek.VanderVoetenhaarcollega’sbestuderen
hetmateriaalgebruikvandeeconomieomtesignalerenwaarprocessenen
materiaalstromenhetmilieuteveelbelasten.
“Levenscyclusanalysebekijkteenproduct‘vanwiegtotgraf’.Daarmeezorg
jedatjenietopbasisvaneenenkelaspectbeslistwelkalternatiefhetbeste
presteertopmilieugebied.HetmagzijndatbrandstofAzuinigerrijdtdan
brandstofB,bijdeproductieenhettransportvandebrandstoftreden
verschillendemilieu-impactsopdieBweerkunnenbevoordelenten
opzichtevanA.OfbrandstofAvereistaanpassingenaanhetvoertuigdie
nogalbelastendzijn.Datmoetallemaalwordenmeegenomen.DeCO2-tool
diedeEuropeseUniegebruiktvoordebeoordelingvanbiobrandsto/enop
duurzaamheid,iseensoortuitgekledeversievanLCAdiealleennaarde
koolstofbalanskijkt.EenvolwaardigeLCAkijktooknaarallerleiandere
impactcategorieën,zoalstoxiciteitvoormens,dierenmilieu,verzuringen
geluidsoverlast.LCAisgestandaardiseerdinISO-normen,zodatdegege-
vensenresultatengoedvergelijkbaarzijn.
Levenscyclusanalyseistypischeenmethodeommilieuafwegingenop
microniveautemaken:welkehulpbronnenwordeninwelkemategebruikt
vooreeneenheidproduct,enwatzijndee/ectenophetmilieu?Devragen
waarwevoorstaanzijnechtersteedsmeermacrovragen:watkunnenwe
eigenlijkallemaalklaarspelenbinnendedraagkrachtvandeaarde?Ofwe
dewereldkunnenvoorzienvanvoldoendebiobrandsto/enenbiomateri-
alen,datgaatbijvoorbeeldaanLCAvoorbij.Indirectlandgebruik,ende
gevolgendaarvanvoormensenmilieu,zijnernietgoedintevatten:de
oorzaak-gevolgrelatieszijntezwakennietmeteenpaargetallente
omschrijven.Hetisechterweldegelijkbelangrijkommeteen‘levens-
26

27. cyclusbriltekijkennaardegrotevragenrondomduurzaamheid.Daarom
zijnveldenalsSocialeLCAen‘Lifecyclesustainabilityassessment’in
ontwikkeling,waarmeedereikwijdtevandemethodiekzoukunnen
wordenvergroot.“Zoukunnen”,wanterzalnogveelmoetenwordenuitge-
werktvoordatzetoepasbaarworden.
Deschakeltussen‘micro’en‘macro’blijktindepraktijkooklastig.De
innovatiesdiewijbestuderen,spelenzichafophetmicroniveau.Alsze
aanslaan,ontstaatereenmacro-e/ect:demilieudrukgaatomlaag.Toch?
Nou,hetblijktdusvanniet!Alsergeldwordtbespaardviaeene/iciency-
verhoging,wordtdateldersalsnoguitgegeveneningezet,waardoorde
milieuwinsttenietgedaanwordt.Ditzogenaamde‘rebounde/ect’iserg
hardnekkig.Eenanderemacro-uitdagingtre/enweindekoppelingen,link-
ages,tussenhetgebruikvanverschillendehulpbronnen.Voorhetwinnen
vanfossieleenmineralegrondsto/enisveelwaterenenergienodig,steeds
meerzelfs,vanwegedenieuwetypengasenoliediewenugaanaanboren.
Voorzonne-enwindenergiezijnergveelmetalennodig:datzijndegrond-
sto/envooraccu’s,zonnecellenendemagneteninwindmolens.Het
winnenvandiemetalenkostookweerveelenergieenwater.
Bijbiomassakomjezulkeuitdagingenooktegen.Biomassakannooit
meerdaneenbeperktaandeelleverenindeenergiebehoe6e.Erwordt
jaarlijkstweekeerzoveelfossielebrandstofgebruiktalsvoedsel–uitge-
druktingewicht,dusdathoudtnoggeenrekeningmethetverschilin
verbrandingswaarde,diebijbiomassalageris.Dekoolstofkringloopkanbij
langenanietzoverwordenopgeblazendatdeenergievraagmetbiomassa
wordtingevuld.Onderzoeksmethodenalsstofstroomanalyseeninput-out-
putanalyseondersteunendit.Jezietdaarmeeduidelijkdatergrenzenaan
degroeiinzijn,infysiekezin.Deteeltvanenergiegewassenisecologischen
qualandgebruikzonadelig,hetpredikaat‘duurzaam’magdaarwelachter-
wegeblijven.Hetgebruikvanbiomassareststromenenorganischafvalvoor
energieproductiestuitoverhetalgemeeninminderemateopproblemen,
dusdaarmeekaneendeelvandeenergievraagwelwordeningevuld.”
27

28. enterecyclen.Hetgaatdaarbijomafvaluitdevoedselindustrieen
weggegooidvoedsel,maarbelangrijkernog,omuitwerpselenvan
hetveeenvandemens.Eriswereldwijdgroeiendeaandachtvoor
denoodzaakomnutriëntenuitdierlijkemestenrioleringsslibterug
tewinnen;ookinNederlandwordtonderzoekhiernaarbevorderd
metbijvoorbeeldpubliek-privatesamenwerkingen.Hierendaar
wordtons‘organisch’(plantaardigendierlijk)afvalalverwerkttot
mestproducten,alstaathetquainfrastructuureneconomische
aantrekkelijkheidnogindekinderschoenen.Inhetinterviewmet
MartijnBovéevanGreenMills(pagina40)komtditaanbod.
Naastmineralenutriëntenzoalsstikstof,fosfaatenkalium,dient
ookdeorganischekoolstofindebodemoppeilteworden
gehoudenvooreengoedeproductiviteit.Organischekoolstofinde
bodembetre6eencomplexechemiewaardenatuurbeterinisdan
delandbouwmetzijneenvoudigelandbewerkingen.Inhetalge-
meengeldtdanookdatmenhetliefstwatbiomassaachterlaat
voordebodem,zodatdieeenrijketextuurensamenstelling
behoudt.Datzeteenflinkeremopdeambitieomgewasrestenen
andere‘biomassaresidu’aantewendenvoordebio-economie,wat
noujuistweereenoplossingwasomnietmeerlandbouwgrondte
hoevenaanwenden.VolgensRattanLal,hoogleraarbodemkunde
metuitgebreideexpertiseophetgebiedvanlandbeheerendekool-
stofkringloop,kannietmeerdan30tot40%vanderestmassa
wordenafgevoerdvanhetland,anderstreedternstigebodemde-
gradatieop.Nietalleenhetafvoerenvandevoedingssto/endiein
diegewasrestenaanwezigzijn,isdaarbijeenprobleem,maarook
hetverderblootstellenvandebodemaanweerenwinddient
vermedenteworden.
1.4 Landkwaliteitonderdruk
Defocusop(agro-)industriëleCO2-reductie,diegebaseerdisopvrij
eenvoudigerekensommen,gaatvoorbijaandeveleinteracties
tussenhetlandoppervlakenhetklimaatsysteem.Dehuidige
aanpakvanhetklimaatprobleemtrachtmetwatplussenenminnen
28

29. dekoolstofbalanstetemmen,maarhoudtbijvoorbeeldgeenreke-
ningmethetafkoelende/ectvandichtebegroeiing.Hetgebruik
vanlandvoorbiomassaproductiewordtdaarmeegunstigervoorge-
stelddanzeisalsjealleklimaatfunctiesvanecosystemeninkaart
brengt.
Erwerdalgestelddatplantagesenakkerlandendoorgaansin
diverseopzichteninferieurzijnaanhetoorspronkelijkelandgebruik;
de‘opslag’vankoolstofwaseréénvan.Hetoptimaliserenvande
jaarlijkseopbrengstvaneeneconomischnuttigproductgaatook
tenkostevanandere‘ecosysteemdiensten’dieopeenperceel
wordengeleverd.‘sWereldsecosystemenhoudenallenatuurlijke
processeningangdieomonsheenplaatsvinden:hetlevendig
houdenvanbodems,hetbu/erenvanwater,hetafbrekenvandode
materie,gazomaardoor.Aldezeprocessenzijncyclisch:zedraaien
omhetinstandhoudenenverversenvandelevendenatuur.Op
akkerlanddatwordtgedomineerddooréénsoortsnelgroeiend
gewas,vindenditsoortprocessennauwelijksmeerplaats.Het
gevolgisdatereenverschralingoptreedtvanhetnatuurlijkecosys-
teem;denatuurwordtminder‘gezond’,enkwetsbaardervoor
veranderingen.Opdiemanierneemthetrisicotoedatbodemsen
ecosystemeninuiterstenterechtkomenendaarblijvenhangen.
Dansprekenweoverprocessenalsverdroging,verzilting,verwoes-
tijningenuitputting;processendienadeligzijnvoordegebruikers
vanhetlandenleidentotlagereoogsten.
Ookdebiodiversiteithee6hetzwaarteverduren.Hetsimpele
feitdatdeopbrengstvaneenplantagevoordemensisbedoeld,
betekentdatanderebezoekersmetbelangstellingvoordeoogstof
eenstukjebodemomintewortelen,dooronsplaagdierofonkruid
wordengenoemd,enalsdusdanigwordenbestreden.Uitecolo-
gischoogpuntisdattebetreuren.Erzijnalternatieven:bepaalde
vormenvangemengdelandbouwkunnenzorgenvooreenrijkere
biodiversiteitdanwijthansaantre/en.Doorhetgebruikenvan
zogenoemdeagro-ecologischeteeltpraktijkenwordteenbalans
gezochttussenhetdirectenutvoordemensenhetalgemeenop
peilhoudenvandebiodiversiteitendeecosysteemkwaliteit.Inde
regelleidteentoenemendevraagnaarbiomassaechtertoteen
29

30. grotereverschraling:intensieve,grootschaligelandbouwisimmers
lucratieveren‘makkelijker’daneenmeerholistischeaanpak.
Alhetbovenstaandedruktonsmetdeneusophetfeitdatbiomas-
saproductieaanspraakmaaktopschaarseenkwetsbarehulp-
bronnen,ofhetnuomeerste-generatiebiobrandsto/engaatof
niet.Ditbeperktdevooruitzichtenvooreenduurzamebio-based
economy.VolgenseenpublicatievanhetPlanbureauvoordeLeef-
omgevingenCEDel6(2012)kunnenweinEuropa,gegevende
huidigestandvandetechnologieendehuidigebrandsto/enmix,
maartoteen‘10%bio-basedeconomy’komen–duseeneconomie
waardeoverige90%wordtingevuldmetanderegrondsto/en,
brandsto/enenenergievormen.CEDel6steltineenlaterrapport
datdeinschattinghoeveelbiomassaresiduerduurzaambeschik-
baaris,ietsmindervoorzichtighadhoevenzijn.De10%-stellingzou
daarmeenaarbovenkunnenwordenbijgesteld.Hetvoornaamste
probleemisechterdatdehedendaagseagronomischekennis
voortvloeituithetlineaire,‘simplistische’landbouwsysteemdat
gemeengoedis.Dehuidigeinschattingenoverde‘beschikbaarheid
vanreststromen’enoverdehoeveelheidenkwaliteitvanorganisch
materiaalindebodemschietennogergtekorttenopzichtevaneen
echtcyclischeenintegralebenaderingvandelandbouw.
1.5 Concurrentiemetvoedsel
In2006schroefdedeChineseregeringhaarethanolprogramma
terugomdebinnenlandsegraanprijzennietuitdehandtelaten
lopen.Najarenlangdeproductievanbioethanoltehebbenaange-
moedigd,begonnendegraanreservesteslinkenendruktehetsterk
groeiendemaïsareaalanderevoedselgewassenweg.Hetalgemene
prijsniveaunamtoemetzesprocent.Demaïsprijssteegmetdertig
procent;deprijsvanvarkensvlees–naDuitslandeetmeninChina
daarperhoofdhetmeestevan–metzelfs43%.Doordeonrustdie
ditteweegbracht,gooideBeijinghetroerom.Deethanolcapaciteit
mochtnietverderwordenuitgebreid;reedsbestaandeplannen
werdenindekoelkastgezet.Voedselgingvoor,lietendeautori-
teitenweten.
30

31. InChinaisdesituatieondercontrolegebleven.InMexico,Mozam-
bique,Indonesië,Egyte,Marokkoen28anderelandengingde
hongerigebevolkingovertotprotest,waarbijhetconflictmethet
gezagvaakhoogopliepenersomsdodentebetreurenwaren.
Waaromwerdheeldewereldineensgetro/endoorzulkeprijsstij-
gingen?Erzijnveeloorzakenaantewijzenvoordezevoedselcrisis–
degroeiendeenwelvarenderwereldbevolking,mislukteoogsten,
eenspeculatievewereldmarkt–maarniemandkanvertellenwat
daardebelangrijkstevanis.Erisechteralgemeneovereenstem-
mingdatdepiekeninvoedselprijzenuit2007en2008vooreen
noemenswaardigdeelzijntoeteschrijvenaandeopkomendevraag
naarbiobrandsto/en.Eenschattingluidtdat70%vandetussen
2002en2012toegenomenvraagnaarmaïs,veroorzaaktisdoorde
uitbreidingvanbiobrandstofproductie.Datzienweookbijtarwe
(13%),koolzaad(90%),sojaolie(47%)enpalmolie(22%).
Dezeeeuwzalwordengekenmerktdooreensteedsgroterevraag
naarbiomassa,waarvandelandbouwdegrootstetoeleverancieris.
DeVoedsel-enLandbouworganisatie(FAO)vandeVerenigdeNaties
verwachtdattussennuen2050devraagnaarvoedselgewassen
metongeveer70%zalstijgen.Daarbijisgekekennaardevoor-
speldegroeivandewereldbevolkingnaar(ruim)negenmiljard
mensen,diebovendienmeerdierlijkeeiwittenzulleneten.Metde
transitienaareenbio-economiezullendaargewassenbijkomendie
ingroenebrandsto/enofgrondsto/enzullenwordenomgezet.De
zogeheteneerste-generatiebiobrandsto/enwordenvervaardigduit
voedselgewassenzoalsmaïs,sojaensuikerriet.Doorhetgebruik
vanbiobrandsto/entestimuleren,neemtdevraagnaardeze
gewassentoe.“Landbouwwordtweerinteressantvoorfinancieel
kapitaaldatopzoekisnaarinvesteringenenhogeopbrengsten,”
verteltonderzoeksjournalistDirkBarrez.“Datgee6eenimpulsaan
demeestindustriëleenkapitaalintensievelandbouw.Datisten
nadelevandegezinslandbouwdiemetzijneigenkapitaalwerkt.De
winnaarisdeexportgerichteagro-industriewaarheelweinigplaats
isvoorarbeiders.”
31

32. Hete/ecthiervanopvoedselprijsniveau’sendegrilligheidvande
prijzenismogelijkgroot.Devoedselproductieblij6doorgaansinde
pasmetdevraag:beidegaanongeveergelijkop.Destijgingvande
wereldbevolkingenhetgrotereaandeelvleesenanderedierlijke
eiwittenzijnalzorgwekkend,maarwordennogaltijdingelostdoor
deverhogingvandeproductiviteitindelandbouw.Devoedsel-
marktisechternietberekendophetvoldoenaandewereldwijde
energiebehoe6e.VolgensOlivierdeSchutter,speciaalrapporteur
aandeVerenigdeNatiesoverhetrechtopvoedsel,isdeenergie-
vraageenniettestillenkrachtdiealleenwordtgeremddoorhet
beperkteaanbod.Deaanzuigendewerkingvandeenergiemarktis
eenbedreigingvoordegenendiereedsmetmoeiteinhundage-
lijksekostvoorzien.Daarkomtnogeensbijdatdelandbouwhet
naarverwachtingflinkteverdurenzalkrijgenvanklimaatverande-
ring.Droogtes,overvloedigeneerslag,verzakkendedijken,versto-
ringeninvoedselketens;nualwordenzewaargenomenenzorgen
zevoorschaarsteenarmoede.Metzichtopmeerderegraden
temperatuurstijgingopaardestaanboerenindustrienogvooreen
groteuitdaging.
Degroeiendedrukopdevoedselmarktwordthetsterkstgevoeld
doordezwakstegroepenindekwetsbaarsteregio’s.Delaagste
inkomensgroepenbestedenhetgrootstedeelvanhuninkomenaan
voedsel,metnameaanbasisproductenzoalsgranen,knollenen
peulen.Deallerarmsteboerenzijndoorgaansnettovoedselkopers:
zeproducerenmindervoedseldanhungezinzelfnodighee6.Ze
houdenzichzelfstaandedoordiversesoorteninkomstenbijelkaar
tesprokkelen,maarkunnendaargeenstijgendevoedselprijzen
meefinancieren.Ookkleineboerenprofiterenvaakmaarmondjes-
maatvanstijgendewereldmarktprijzen.Hunslechtetoegangtot
informatie,gebrekaantoereikendeinfrastructuurenopslagfacili-
teiten,ensimpelweghungebrekaanmacht,gee6zeeenrelatief
slechteonderhandelingspositie.Zolangdeindustriëleenstedelijke
vraagnaarvoedselgewassenenbiomassastijgt,blij6hongersnood
eengevaarvoorveelkleineboeren.
32

33. Doordegroteafhankelijkheidvanlandalscentraalproductie-
middelindebio-economieiseenstormloopoplandbegonnen.
Buitenlandsebedrijvenenoverhedenwillenhuntoegangtot
productieflandveiligstellen,engaandaarvoorshoppeningrote,
onderontwikkeldestaten.VooralinAfrikawordentallozecontracten
afgeslotentergroottevanhonderdduizendenhectaresdielang-
durigwordengeleasedaanbuitenlandseinvesteerders.Deformele
lezingbijdittypelandjepikisdatdeinvesteerderslandkomen
‘ontwikkelen’datmaareenbeetjebraakligt.Voordedienstuitma-
kendeoverheidisditeenmakkelijkebronvaninkomsten,maarer
wordtnauwelijkswaardegecreëerdvoordebevolking.Intussen
verliezendeoorspronkelijkegebruikersdetoegangtothetland,de
waterreservesenanderenatuurlijkehulpbronnen.Ingrotedelen–
ruim90%–vanAfrikazijnbijvoorbeeldgeenformelegrondrechten
vastgelegd,waardoordegemeenschappendieersindsjaarendag
levengeenwettelijkeaanspraakkunnenmakenophetlandwaarze
afhankelijkvanzijn,enerzonderweerwoordvanverdrevenkunnen
worden.
1.6 Concentratievanmachtentechnologie
VooreenCO2-neutraleensocialebio-economiezijntechnologische
innovatiesnodig.Deontwikkelingvandevereiste‘bio-basedtech-
nologie’iseencentraalaspectindetransitienaareenduurzame
economie.Rondtechnologieënkunnencontroversesspelen,vooral
alsdezevaninvloedzijnopdetoegangtotnatuurlijkehulpbronnen.
Hetisinzo’ngevalbelangrijkomdediscussieopeenopenen
constructievemaniertevoeren,zonderapriorieenstandpunt
‘voor’of‘tegen’technologieintenemen.Technologiezoumoeten
wordengezienalseenmiddelombepaaldedoelenmeetebereiken,
nietalsdoelopzich.Hetgebruikvanbepaaldetechnologieënkan
immersookeennegatieveuitwerkinghebbenopanderedoelenen
waarden.
Maatschappelijkeactorenverschillenindematewaaropze
invloedkunnenuitoefenenopdediscussierondomtechnologieen
deontwikkelingervan.Inhethuidige Leesverderoppagina36>
33

34. SvenSielhorst,Solidaridad:
Democratiseringmetdebio-economie
SvenSielhorstisprogrammaleidersuikerrietbijSolidaridad,eeninternati-
onaleorganisatiediezichinzetvoorverantwoordevoedsel-enbiomassa-
productie.Solidaridadwerktveelsamenmetmultinationalsomdiemissie
terealiseren.Hoeverhoudtzichdeinvloedvandiegrotebedrijventotde
zeggenschapvanlokalegemeenschappenenkleineboeren?
“Eeneconomiewaarlangdurigfossielegrondsto/enuitdegrondworden
getrokkenisnietduurzaam.Uiteindelijkmoetenwenaareenhernieuwbare
engrotendeelsbio-basedeconomie.Wijjuichenhetdemocratiserende
e/ectvandebio-economietoe:terwijlfossielebronnengeografischzeer
ongelijkverdeeldzijn,kanbiomassabijnaoveralwordengeproduceerd,op
kleineengroteschaal.Fossielegrondsto/enwordenbovendienintoene-
mendemateopeenmaniergewonnendiefunestisvoorhetmilieu.Met
biomassakandatanders.Solidaridadwerktdaaromaanhetopbouwen
vanproductiesystemendiebetergebruikmakenvanwatdenatuurte
biedenhee6.Denkaan‘agroforestry’,eengemengdelandbouwvorm
waarbijvanhetzelfdestukjelandveelverschillendeproductenworden
gehaaldendenatuurgezonderblij6.
VolgensSolidaridadmoetjebijhetstrevennaarzo’neconomieuitgaan
vandewereldzoalszenuis,enconceptenontwikkelendiepasseninde
huidigesituatie.Daaromzoekenwijsamenwerkingmetgrotecorporaties.
Datkomtonsnogaleensopkritiektestaan,maarwijzijnervanovertuigd
datdiecorporatiesnodigzijnomeenbio-basedeconomyterealiseren.De
structuren(zogenoemde‘rondetafels’)waarinwijsamenwerkenmetdie
bedrijvenwerkenmisschiennietechtgoedomzakenalsagroforestryvan
degrondtekrijgen.Welwordenhierdefinanciëlemiddelenbijelkaar
gebrachtomanderebelangrijketransitiesingangtezetten.
34

35. Realiseerjedatzo’nmultinationaleenmaatschappijopzichis.Daarzitten
factiesindieverschillendedoelennastreven.Devernieuwersdaartussen
kunnendooroverhedeneninternationaleorganisatiesechteengoede
steuninderugkrijgen.WatShellaanrichtinNigeriaenronddeNoordpool
isverrevanfraai,maarintussenzijnzijookdéaanjagervanduurzame
suikerrietproductieinhetBonsucro-programma.Inhetalgemeenishetde
uitdagingomgeoogstebiomassauittesplitseninverschillendeproducten
metmaatschappelijkewaarde.Daarisvaakontwikkeldetechnologievoor
nodigdiealleendankzijgrotebedrijvenontstaat.Inanderegebiedenkan
uitstekendmetkleinschaligestructurenwordengewerkt.Deafwegingvalt
inelkgebiedandersuit.
Hetishelaaseenmythedatkleinschaligeboerenaltijdbeterzijnvoor
arbeidersenhetmilieu.Hetzijnsomsjuistdeslechtstewerkgeversdieer
bestaan;modernevormenvanslavernijwordenvooralbijdekleineboeren
aangetro/en.TussengigantenalsCargillendetraditioneleboerenfamilie
ziteengrootengrilligcontinuüm,waarbijvooraldegrotejongenswat
kunnenbetekenenophetgebiedvanarbeidsomstandigheden.Rekenelk
bedrijfvanelkegrootteafopwatzefoutdoen,maarbekijkookvanelk
bedrijfwatzegóeddoen.
Ikziewelderegionaliseringvandeeconomieiniedersuiteindelijke
voordeel.Deoverheidzouzichmoetenrichtenoplokalewaardecreatiedie
ooklokaalbenutwordt.Vanoudsherzitdeoverheidindespagaatvanhet
dienenvanhetbelangvandestedelijkemassaversushetbelangvande
boer.Diespagaatwordtminderproblematischalswemensenweerkunnen
verbindenmetdeeigenrealiteit.Datgaathandinhandmethetbeteugelen
vanhetmateriaal-enenergiegebruikvanonzeeconomie.Alswedatop
Europeesniveaukunnenlatenwerkenenookvraagenaanbodzoveel
mogelijkopEuropeesgrondgebiedvoldoen:graag!”
35

36. economischebestelligtveeltechnologischemachtbijhetbedrijfs-
leven.Vooralmultinationaleondernemingenkunnenhuninvloed
doengeldenoptechnologieendetoegangtotnatuurlijkehulp-
bronnen,omdathetinternationaalspeelveldnauwelijksaandemo-
cratischecontroleonderhevigis.Dezezakenzijnvanaanzienlijk
belangvoordebio-economie.Enerzijdsiserdebiobrandsto/en-
markt,waarsprakeisvaneencomparatiefvoordeelvoorgrootscha-
ligeoperaties.Anderzijdsiserhetstrevennaareenhoogwaardige
bio-economie,diekleinschaligerkanwordenvormgegeven,maar
waarvoornogveelkostbaretechnologischeontwikkelingnodigis.
Biotechnologiezalbijvoorbeeldonmisbaarzijnvoorhetontsluiten
vanwaardevollecomponentenuitbiomassa,maarwordtook
ingezetomorganismenbepaaldecomponentene/iciëntertelaten
produceren.Metgenetischemodificatiewordteenstapverder
gegaan:erwordenorganismengekweektdieproductenmakendie
indevrijenatuurnooitvoorkomen.Ditzijntechnologischeinnova-
tiesdiealleenineenkapitaalkrachtigeomgevingkunnenworden
gerealiseerd.Omdeontwikkelingtefinancierenenerwinstuitte
halen,wordendetechnologieënendegemodificeerdeorganismen
gepatenteerd.Ditverkleintdeinspraakeninvloedvan(kleinscha-
lige)afnemersdanig.Demarkt,gedomineerddoorenkelegrote
spelers,voorzietineenbeperktaantaloptieswaaraannietgetornd
magworden,enwaareenaardigprijskaartjeaanhangt.Hethoog-
competitievespeelveld–alsjenietdehoogsteoogstbehaalt,
verliesjederatrace–dwingtdeafnemerstothetaanvaardenvan
dezerigidevoorwaarden.
Dezecontroversespeeltinhetbijzonderrondomdeontwikkelingen
inzetvangenetischgemodificeerdegewassen.Voorstandersvan
zulke‘gengewassen’stellendatzezoudenmoetenwordeningezet
omaandestijgendevraagnaarlandbouwproductentevoldoen.
Sterkernog,zeargumenterendathetwelhaastcrimineelisom
genetischemodificatieníetintezetten,omdatdezegewassenveel
e/iciënterenduszuinigeromgaanmetwaterenvoedingssto/en
dandeplantendienudebodemsleegaanhetslurpenzijnen
steedsmeerlandnodighebben.Erzijnechtermilieukundigeen
36

37. socialeredenenomsterkterughoudendtezijnmethetgebruikvan
genetischemodificatie.Zokunnendegevolgenvandeteeltvan
dergelijkegewassenopnatuurlijkevariantennietgoedworden
overzien.Mogelijkvindterkruisbestuivingplaatsenwordtde
oorspronkelijkeecologieaangetast.Degevolgenvoormenselijke
gezondheidzijnooknogongewis.Voorstanderswijzeneropdater
incontinentenbuitenEuropa–waardepubliekeopiniehierover
minderkritischis–noggeengezondheidsschadeenweinigmilieu-
e/ectenzijnwaargenomen.InEuropawordtsterkergehechtaan
hetvoorzorgprincipe,datsteltdattechnologiemetnognietgoed
getoetsterisico’snietgebruiktzoumoetenworden.Naastdit
formeleargumentspeeltdepubliekeafkeertegen‘Frankenstein
food’.
Opsociaalgebiedzijndeconcentratievanmachtenhetintrodu-
cerenvanafhankelijkhedenzorgwekkend.Deonmachtigeafnemers
wordenvaakcontractueelverplichtomjarenlangdegenetisch
gemodificeerdezadenteblijvenkopen,ookaldoendeproducten
nietwatzehebbenbeoogd.InIndiazijndezelfmoordgolven
beruchtonderboerendiegeenuitwegmeerzagenuitdefinanciële
stropvangengewassen:veeloogstenpaktendramatischuit,terwijl
zenietmeeronderhetcontractmetdezaadgigantenuitkwamen.
Omtevoorkomendatboerendezadenvansuccesvolleregemodifi-
ceerdegewassenzelfopkweken,worden‘terminatorgenen’inge-
bouwd,diedezadensterielmaken.Eenandervoorbeeldbetre6de
zogenoemde‘koppelverkoop’vanresistentegewassenenbestrij-
dingsmiddelen.Zulkegewassenzijngenetischresistentgemaakt
tegeneenhe6igverdelgingsmiddeldateenkaalslagteweegbrengt
openrondhetveld,terwijldesoja,maïsofsuikerbietfloreert.Zo’n
70%vandeverkoopvangemodificeerdegewassenbetre6ditsoort
gewassenwaarbijdeafnemerverplichtisomzowelhetgemodifi-
ceerdezaadalsdeherbicidetekopen.
Hetzouonverstandigzijnomonderdrukvanbeloofdeoogstver-
beteringenhetstringentetoelatingsbeleidvoorgemodificeerde
gewassenvandeEUtelatenvaren.Indevorigeparagrafenwerdal
besprokendatdestijgendevraagnaarlandbouwproductenvaak
wordtingevulddoormultinationalebedrijvendiehungreepop
37

38. natuurlijkehulpbronnenvergroten,tenkostevandebewegingsvrij-
heidenzelfredzaamheidvankleinereondernemingenendegezins-
landbouw.Daarbovenopkomtdeaanzienlijkereductieinnatuur-
lijkebiodiversiteitendediversiteitvangewasvarianten,die
optreedtdoordatnogmaaréén,‘superieure’variantwordtgeteeld
enderestvandevegetatiewordtgeëlimineerd.
Inhetkadervanhetbovenstaandeishettehopendathet‘Nagoya-
protocol’snelinwerkingtreedt.Ditprotocol,opgesteldonderde
vlagvanhetVN-Biodiversiteitsverdrag,regeltde“toegangtotgene-
tischebronnenenderedelijkeenrechtvaardigeverdelingvande
voordelendieuithetgebruikervanvoortkomen”.Belangrijke
aspectenvanhetprotocolbetre/endeerkenningvantraditionele
kennisvanmilieuenbiodiversiteit,deinspraakvanlokalegemeen-
schappenenhetuitwisselenvantechnologischekennis.Het
Nagoya-protocoltreedtinwerkingnadatvij6igstateneenratificatie
hebbeningestuurd.Detellerstaatnuopvij6ien.Onderdeonderte-
kenaarsbevindenzichIndia,MexicoenZuid-Afrika,maarnoggeen
enkelwestersland.
1.7 Teveelaandachtvoorlaagwaardiggebruik
Hoeveelerookoverklimaatenmilieuwordtgesproken,hetisde
energieonafhankelijkheiddiemoetwordengezienalséénvande
belangrijkstestrategischedrijfverenachterdebio-economie.De
afhankelijkheidvanolie,gasenkolen,waarEuropazelfnauwelijks
beschikkingoverhee6,iseenvoornaampuntvanzorginBrussel.
Hetverbaastdaaromnietdatstimuleringsmaatregelenvoorhet
aanwendenvanbiomassavoorenergieproductieéérderhetlicht
zagendanbeleidsinstrumentendiedevergroeningvaneconomi-
scheactiviteitenalsuitgangspuntnemen.Andersuitgedrukt:het
middel‘bio-energie’ishetdoelgeworden,terwijlhetdoeleigenlijk
‘vergroening’zoumoetenzijn.Dieverschillendedoelenleidentot
verschillenderesultaten.Hetflankerendbeleidtenbehoevevan
bio-energieresulteertdanooknietperseinmeerduurzaamheid;
nietindegroenebetekenisvanhetwoord,maarooknietophet
vlakvancontinuïteit.
38

39. Desubsidieregelingenenbijmengverplichtingendieinhetvorige
decenniumuitdekokervannationaleenEuropeseoverheden
kwamen,hebbengezorgdvooreenfikseinvesteringsgolfininfra-
structuurvoorenergietoepassingenvanbiomassa.Hetvoortschrij-
dendinzichtophetgebiedvanmilieuenvoedselzekerheidhee6die
regelingenaanhetwankelengebracht.Ronddezelfdetijdkwamde
financiëlecrisis,diemetnamedeEuropeseeconomiedrastisch
afremde.Hetinzakkenvanmarktvraagenoverheidsstimulanshee6
onsnuopgezadeldmeteengroteovercapaciteitaanproductiefaci-
liteitenvoorbiobrandsto/en.“Meerdandehel6vandeproductie-
capaciteitvoorbiobrandsto/enindeEUisnietingebruik.Najaren-
langedalingvandebenuttingsgraadstabiliseerdedeEuropese
biodieselproductieop40%vandetotalecapaciteitin2010.De
benuttingsgraadbijbioethanollaveerttussende50%en60%.Deze
onderbenuttingsuggereertdaterdekomendejarenruim
voldoendeproductiecapaciteitzalzijn,”alduseenrecentrapport
vandeEuropeseCommissie.Deovercapaciteitbijbiobrandsto/en
laatzichgoedvergelijkenmetdetegroteafvalverbrandingscapaci-
teitinNederland.Deverbrandingsovensdraaienonderhun
optimumensomszelfsverlieslijdend.Zolangdiesituatievoort-
duurt,hee6demarktvooralinteresseinhetopvullenvandatgat,
ennietinhetbereikenvanhoogwaardig(her)gebruikvanafvalof
vanbiomassa.Depatstellingdieditoplevertverwordttoteen
nieuwezorgvoordeoverheid,dievervolgensmetsubsidie-en
handelsinstrumententrachtomhetindustrieelleedteverzachten.
Zogaandeaanvankelijkestimuleringsmaatregelenvoor‘duurzame’
energieproductieintoenemendematetenkostevandemiddelen
diebeschikbaarkomenvoorgera/ineerdergebruikvangrond-
sto/en.
Anno2013zienwedathetNederlandseenergiebedrijfDELTA
naarhetRijkstaptmeteensubsidieaanvraagtergroottevanéén
miljardeuro,verspreidovertienjaar,voordeombouwvanhaar
Zeeuwsekolencentralenaareenbiomassacentrale.Erzijndaar
verschillendeconclusiesuittetrekken.Dateenenkeleprivate
ondernemingeengi6vanzo’nomvangvraagtvoorhetoverscha-
kelenopgroeneregrondsto/en, Leesverderoppagina42>
39

40. Greenmills:Van‘energieuitafval’naar
grondstoffenproductie
GreenmillsiseenproductiecomplexgelegenindehavenvanAmsterdam,
waarverschillendeindustriëleprocessennaastelkaarzijningerichtomhet
hergebruikvanorganischeafvalsto/entemaximaliseren.Greenmillsiseen
samenwerkingsverbandvanOrgaworld(onderdeelvanShanksGroup)en
diverseanderebedrijvenactiefinorganischeafvalsto/en,verenigdinde
SimadanGroep.
Sinds2010zijnophetcomplexeenanaerobevergistingsinstallatie
(‘biovergisting’),eentankopslagbedrijfeneentweedegeneratiebiodiesel-
fabriekgevestigd.Deorganischereststromen,restwarmteenelektriciteit
wordenlokaaluitgewisseldenhetresterendeafvalwaterwordtterplekke
gezuiverd.Deaanvoerbestaatuitorganischereststromenvanhuishoudens
enindustrie,maarookoverschottenvansupermarkten.Greenmillslevert
warmteaantweeduizendhuishoudens,stroomaanvij6ienduizendhuis-
houdensenbiodieselvoorwelenkeletienduizendenhuishoudens.Tot
dusverfungeertGreenmills(alleen)alsproducentvanenergie.“Datiseen
goedebasis,maarwewillenmeer”,verteltbusinessdeveloperMartijn
Bovée:
“VorigjaarkwameengroepstudentenvandeTechnischeUniversiteitDel6
langsomonzeinstallatiestebekijken.Heeltrotspresenteerdenwijonze
energiefabriek,maardestudentenvroegenzichafwaaromeralleenmaar
energiegeproduceerdwerd–datistocheenlaagwaardigetoepassing?
Inderdaad!Wezoudenhetorganischemateriaalveellieveropwaarderen
totnuttigeproductenvoordeindustrieenmeststo/envoordelandbouw,
omdebodemsoppeiltehouden.
Eénvandeobstakelsvoorhetbereikenvaneenduurzamebio-based
economyzijnsubsidieregelingenvoordeexploitatievanduurzameenergie,
zoalsSDE+.Doordiesubsidiesgaatdeinnovatieéndebiomassanaar
energie,tenkostevaninnovatieinanderemarkten.Hetprobleemisdatdie
energiesubsidiesnodigzijnomhetverschiltussengrijzeengroenestroom
tefinancieren–ookgrijzestroomvankolen-engascentraleswordt
40

41. gesubsidieerd.ZonderhetSDE-geldwasonzebiovergisterinelkgevalniet
rendabelgeweest.Deexploitatiesubsidieshebbenonsookgeholpenom
technologieteontwikkelenenknowhowoptebouwen,enominveste-
ringentedoeninhetbuitenland,waardeNederlandseoverheidde
opbrengstenvanterugziet.Maarwestaannietstil.
Dekomendejarenzullenweenkelebio-basedprojectenontwikkelen
ommeerwaardetehalenuitonzefeedstock.Deeersteisdeontwikkeling
vanbemestingsproductenuithetresiduvanonzebiovergister.Die
voedingssto/enkunnenterugnaardebodem,diewillenweniet
verbranden.Wewerkenookaandeextractievaneiwittenuitonze
feedstock.Vansupermarktenontvangenwebijvoorbeeldlevensmiddelen
dieoverdatumzijn.Dezewillenwegebruikenalsvoedingvooreeninsec-
tenkweek–insectenzijnzeereiwitrijk.Dieeiwittenkunnendienenals
voedselvoordekweekvanzalm.Ditiseengroteverduurzamingten
opzichtevandeeiwitbronnendienuinviskwekerijenwordeningezet.De
komendejarenwilleneenvolwaardigproductieprocesstarten.Regelgeving
belemmertditnogwel,maardatiseenkwestievantijd.Ookchemische
bouwstenenuitorganischafvalkunnenvanwaardezijn.Wehopende
komendejarenproductenteproducerenuitorganischereststo/en,zoals
vetzuren,extractiemiddelenvoorschoonmaaktoepassingenenalcoholen.
Zowerkenwegeleidelijktoevaneensituatievan‘energieuitafval’naar
hetideevaneen‘biora/inaderij’.Weziendaarmeeeenverschuivingvanhet
accentinonzezakelijkecontactenenonsprofiel.Steedsmeerkomenwein
aanrakingmetspelersuitandereproductieketensdandeafvalketen.Denk
aangroteagro-foodbedrijvenendeorganischechemie.Ditiseenandere
werelddandewereldvanafval.Erliggennogweldiverseuitdagingen
voordatdieomschakelingvolledigis.Onzepartnersentoeleveranciers
moetenbijvoorbeelddetransitieondersteunen:vertrouwenhebbeninhet
gebruikvanopgewaardeerdorganischafvalnaarchemischeproductenen
eiwitten.Demindsetisaltijd“energie”geweestendetransitienaargrond-
sto/enisnieuwenvergtuitleg.
41

42. laatziendatdeenergietransitieeenkostbareaangelegenheidis.De
‘fossiele’infrastructuurisgigantisch;afzonderlijkecentrales,pijplei-
dingenenwinningsinstallatieskostenkapitalenengaansomswel
meerdanvij6igjaarmee.Metdeomschakelingvanindividuele
componentenzijndusalmiljardeneuro’sendiversedecennia
gemoeid.Hetisbovendienpubliekgeldwaaraanspraakopwordt
gemaakt.Enerzijdskanwordengestelddatdeenergietransitie
inderdaaddoordemaatschappijalsgeheelmoetwordenbetaald.
Hetisinhetalgemeenbelangomeenduurzameenergievoorziening
terealiseren.Anderzijdsstaatdathaaksophetprincipe‘de
vervuilerbetaalt’:degenendiegrondsto/enenenergieafnemenen
emissiesgenereren,draaienopvoordekosten.Danwordende
kostenvandeenergietransitiedoorberekendindemarktprijsen
komendientengevolgevooralbijdegrootverbruikersterecht.De
marktzietdaarvooralsnogweinigin,getuigede–wegenskritiek
intussenweeringetrokken–subsidieaanvraagvanDELTA.
Deondersteunenderolvanoverhedenbijenergieproductieiseen
vanzelfsprekendheiddierijpisvoorheroverweging.Hetfeitdat
energietoepassingenindeindustriedomineren,wilnietzeggendat
overhedendiedominantepositieooknogeensmoetenbekrach-
tigeninhunbeleidsagenda’s.Hetisdetaakvaneenoverheidom
naasteconomischebatenookmaatschappelijke(sociale,milieuge-
relateerde)batentefaciliteren.Inhetgevalvandebio-economie
pleitditervoordatoverhedenjuistdeaandachtvestigenop,en
middelenvrijmakenvoor,hetkleinschaligerenhoogwaardiger
gebruikvangrondsto/en.
42

43. 2
Eenduurzamebio-economie:
visieenaanpak
Detransitienaareenbio-basedeconomykanwordengekenmerkt
dooreenalmaartoenemendevraagnaarbiomassavanuiteen
groeiendaantalpartijen.Deverwachteomvangvandievraagnaar
biomassakannaarallewaarschijnlijkheidnietduurzaamworden
ingevuld.Alsalletoepassingen–energie,brandsto/en,materialen
enchemicaliën–metbiomassawordeningevuld,zullenproblemen
zoalslandschaarste,concurrentiemetdevoedselvoorzieningenhet
verliesaanbiodiversiteitonvermijdelijkzijn.Deontwikkelingvan
eenhoogwaardigebio-economieisdemoeitemeerdanwaard,
maarwordtindeweggestaandoordehuidigefocusoptransport-
brandsto/enenbijstookvanbiomassainenergiecentrales.
Watisdatdan,eenhoogwaardigebio-basedeconomy?Hoog-
waardigetoepassingenmakenslimgebruikvandechemische
componentenvanbiomassa.Momenteelwordtslechtseenfractie
vandeveelheidaanplantensto/endieindenatuurvoorkomen,
ingezetvooreconomischedoeleinden.Laagwaardiggebruikbete-
kentdatdebiomassawordtgebruiktomteverbrandenof,iets
beter,tedienenalskrantenpapierofverpakkingsplastic.Planten
hebbenechterzoveelmeertebieden.Denkaandeenzymen,oliën
ensuikersdiekunnenwordenaangewendvoordeontwikkelingvan
farmaceutischeproducten,voedingssto/en,cosmetica.Weweten
ooknoghalfniethoeveelvernu6igeindustriëlechemicaliën–
oplosmiddelen,oppervlakte-actievesto/enzoalszepen,smeer-
43

44. middelenenallerleispecifiekehal/abrikatenvoordechemische
sector–ernogteontwikkelenzijn.
Inditdeelwordtbekekenhoeweeenbio-economiekunnen
ontwikkelendiegebruikmaaktvandemogelijkhedenvande
natuur,opeenmanierdiezoveelmogelijkdeecologischeensociale
bezwarenuitheteerstedeelvermijdt.
2.1 Eennieuwehiërarchievoorbiomassagebruik
Voorbiomassageldtreedswatvoorolieookgeldt.Hetmeeste
materiaaliseenmaarweinigglorieuslevengegundmeteenheel
kortstondighoogtepunt:hetlevenalsbrandstof.Toepassingen
waarwatmeereeraantebehalenvalt–vanindustrieeloplos-
middeltotmedicijn,meubelofmachine–zijnexponentieelkleiner
involume.Deomgekeerderelatietussenvolumeeneconomische
waardevandetoepassingwordtvaakweergegeveninonder-
staandepiramidevorm.Aandebasisvindjedegrootscheepseener-
gietoepassingen;richtingdetopbevindenzichdesteedshoogwaar-
digergebruiksopties.Omdeschematischepiramidemeteenvoor-
beeldteondersteunen:ééneenheidbio-oliewaarmeeindustriële
chemicaliënwordengemaak,tlevertnetzoveelmarktwaardeopals
vierentwintigeenhedenbio-oliediealsbrandstofwordeningezet.
Datnietallebio-oliedirectnaardechemischeindustriewordt
gestuurd,hangtdeelsafvanhetfeitdatdaardevraagzoveelkleiner
isdanindebrandsto/ensector.Deandereredenisdatoverheden
hetgebruikvanbio-oliealstransportbrandstofstimuleren.
Hoebelangrijkenergieookisvoordesamenleving,hetisen
blij6het‘domste’gebruikvanolieofbiomassa,diebeideschaarse
bronnenzijn.Fossielegrondsto/enzijnschaarsinabsolutetermen
–hetraaktooitop–enbiomassaismaarinbeperktemateaande
natuurteonttrekken.Alswehetenergiegebruikkunnenterug-
dringenterwijlwetochhetzelfdenutproduceren,isdatzowelwinst
voorhetmilieualsvooralleanderedingendiewemethetmateriaal
kunnendoen.Meerbiomassamoetnaardetopvandepiramide,en
mindernaardebasis.Metanderewoorden:wemoetenafvande
piramidevorm.
44

45. Afbeelding3.Verdelingvanproductenineenbio-economie.Opditmoment
bestaatdegrootstetoepassingvanbiomassa(ookaardolie,'gefossiliseerde
biomassa')uitenergietoepassingen.Hetrelatieveaandeelhoogwaardige
toepassingenmoetomhoog.
45

46. Hoogwaardiggebruikvanbiomassa,waarbijdestructureleeigen-
schappenvandecomponentenwordengebruikt,vertegenwoordigt
slechtseenkleindeelvandeverwachtevraagnaarbiomassa(zie
ookdewaardepiramide).Biomaterialengenererenzodoendeeen
niet-problematischevraagnaarbiomassa,terwijlhetenergetisch
gebruik,puurdoordemassalevraag,veelsocialeenmilieupro-
blemenindehandzalwerken.Omdepiramidemeerindevormvan
eenkolomteduwen,zaleengrootdeelvandeingezettebiomassa
naarhogeretredenmoetenwordengedirigeerd.Hetgebruikvan
biomassaalsenergiebronmoetwordenvermedenwaarer‘zero
carbon’alternatievenvoorbestaan.Deenergiebehoe6ekanvoor
eengrootdeelwordeningevuldmetelektriciteitafkomstigvan
zonne-enwindenergie,aardwarmte,getijde-energieenzovoort.De
automobilistkanookopelektriciteitrijden,enzodevraagnaar
biobrandsto/envermijden.Alleenlucht-enscheepvaartkunnen
voorlopignognietafvandebrandstofpomp–maarookhierzijnbij
voldoendeinvesteringenalternatievenzoalswaterstofnietondenk-
baar.Metenergiebesparingkandebasisvandepiramideverder
wordenversmald.
2.2 Cascadering:trapsgewijs(her)gebruiken
Metdezeingrepenisdeduurzamebio-economieechternognietin
zicht.Erisookeenslagtemakenindee/iciencyvanhetmateriaal-
gebruik.‘Cascadering’iseenconceptdatcentraalstaatinhetreali-
serenvanslimmerenbetergebruikvangrondsto/en.Cascadering
vanbiomassakomtneerophetoptimaliserenvanbiomassagebruik
doormeervoudiggebruikvandematerie.
Bijdebewerkingendiedebiomassaondergaat,veranderende
functioneleenkwalitatieveeigenschappen.‘Gebruik’en‘verbruik’
liggendichttegenelkaaraan.Sommigeproductenkunnentotin
lengtevandagenblijvenfunctioneren–denkaanhetgebruikvan
houtalsconstructiemateriaal,ofbiogebaseerdevervenenlakken.
Aandeanderekantvanhetspectrumvindjeproductendiebijhet
kortstondigegebruikdusdanigverpieterendatzealsverloren
moetenwordenbeschouwd.Datishetgevalbijbrandsto/en:die
46

47. vallenuiteeninwater,CO2ennogwatandereongewenstechemi-
caliën.Andereproductenbevindenzichergenstussenindieextre-
men:zeondervindentijdenshetgebruikenigfunctieverlies,bijvoor-
beelddoorslijtageofhetvermengdrakenmetanderesto/en.
Degenoemdeproductenverschillenookindematewaarinhet
functionerenweerkanwordenhersteld.Alseenplasticdrankflesje
wordtgerecycledtoteenbermpaaltje,wordtwelgesprokenvan
‘downcycling’.Hettegendeel,‘upcycling’,isookmogelijk:laagwaar-
digesto/enkunnenwordenopgewaardeerdtotproductenmeteen
hoogwaardigeroflangdurigerfunctie.(Letwel,detweedehoofdwet
vandethermodynamicadicteertdatzulkeupcyclingnooitspontaan
kan:ermoetenergieaanopgeo/erdworden.)Erwordtwel
gesprokenover‘productkwaliteit’,watkanwordengedefinieerdals
“eenfunctievandehoeveelheidbevatteenergie,dematevanstruc-
tureleorganisatieendechemischesamenstellingvanhetproduct
(materie,substantie,grondstof),alsmedeeenfunctievande
energieenmoeitedienodigisomdekwaliteitendefunctionaliteit
teverwezenlijkenofreproduceren”.
Metcascaderingwordtbeoogddeproductkwaliteitvande
oorspronkelijkebiomassazoveelalsmogelijktebenuttenende
levensduurzolangmogelijkopterekken,voordathetmateriaalzijn
eindbestemmingindevormvanniet-recyclebaarafvalofuitstoot
bereikt.Eencascade,inhetoudebegrip,iseenstroomdieeen
getraptpadaflegt.Datwillenweookmetbiomassa.Heteerste
gebruikmoetzohoogwaardigmogelijkzijn;daarnamoetdereste-
rendekwaliteitzovolledigmogelijkwordenbenutindetweede
stap,enzovoorts.Zo’naanpakmaakthetmogelijkomééneenheid
biomassameermalentegebruikengedurendezijneconomisch
bestaan:eerstalsproductinhettopjevanonzeafgeslanktepira-
mide,endansteedslagertotdateindelijkalleennogdeenergie-
functiekanwordenbenut–debranderin.
OnderzoeksbureauCEDel6zetteonlangseenaantalcascade-
ringsalternatievenopeenrijtenopzichtevanonmiddellijkeener-
gietoepassingvandebiomassa,enconcludeerdedatermetcasca-
deringaanzienlijkeCO2-besparingenkunnenwordenbehaald.
Hoogwaardigenvervolgensgetraptgebruikvanbiomassais
47

48. Afbeelding4.Schemavandecascaderingvanhout,inachtereenvolgensde
vormvaneenhoogwaardigetafel,eengeknutseldewerkbank,eengeïmprovi-
seerdtuinhekjeenbrandhout.
48

49. aantoonbaarmilieuvriendelijkerenkanbijdragenaanhetbehalen
vandedoelstellingenvoorCO2-emissiereductie.
Doorbiomassavolgenshetcascaderingsmodeltebenutten,
wachtenwezolangmogelijkmethet‘bevragenvandenatuur’.Als
wijvezelhennepofpopulierenhoutalbijdeeerstekeeralsbrand-
stofgebruiken,moetdenatuurweeraandeslagmethetvastleggen
vanCO2doorhetgroeienvannieuweplanten,hetcirculerenvan
voedingssto/en,hetrondpompenvanwater,enzovoorts.Alswijdie
kostbarekoolstofatomenzelfmeermalennuttiginzettenenpasals
hetechtnietmeerkanterugsturennaarland,oceaanofatmosfeer,
bewijzenwijzoweldeeconomiealshetmilieueendienst.Hetis
belangrijkomhierevenbijstiltestaan,wanthetzegtietsfunda-
menteelsoverdebio-basedeconomy.Hetbio-basedconceptbena-
druktnamelijkhetvoordeelvanhetcirculerenvangrondsto/envia
debiologischecyclus,inplaatsvanhetbenuttenvangrondsto/en
uitdegeologischecyclus–decycluswaarfossielebronnen
vandaankomenenwaarvanwijhetcyclischekarakternietecht
meekrijgen,omdatdezetientallenmiljoenenjarennodighee6.Het
circulerenvanmateriebínnendeeconomiehee6echtereennog
hogereprioriteitdanhetmeeli6enopdebiologischecyclus.Mate-
riaaldateenmaal‘indeeconomie’aanwezigis,dienthetbestezo
langmogelijkdaartewordengebruiktenvastgehouden.Cascade-
ringgee6hetrichtsnoervoordemanierwaaropdatmoet:herge-
bruikophethoogstekwaliteitsniveautotdatnietmeerkan.
Biomassadatnetvanhetlandkomt,zitvaaknog‘verpakt’ineen
watonhandigevorm:erzittenbijvoorbeeldminderwaardevolle
stukkenplantaan,debiomassaisvrijnat,endevezelszijnstugen
niethomogeeninsamenstelling.Debiomassazaldaaromnog
bewerkingenmoetenondergaanvoordatdenuttigedelenbeschik-
baarzijn.Netalsindepetrochemischeindustrie,waarra/inade-
rijenruweolieomzettenineengrootaantalbruikbarefracties,is
hetmogelijkombiomassateontrafeleninnuttigecomponenten:
‘biora/inage’.Biora/inageiseenkernconceptindebio-economie,
omdathetdeenigewegisomte Leesverderoppagina52>
49

50. Algaecom:Metalgenonderwegnaar
bioraffinage
BertKnoliséénvandetweeoprichtersenmanagersvanAlgaecom,een
kleinbedrijfinEelde(Groningen)datproductielocatiesvoorduurzame
algenteeltontwikkelt.
“Algaecomisin2008begonnen.MijncompagnonMoniqueSchoondorpen
ikhaddengelijkluidendeideeënoverhoejealgenkunttelenenbenutten
alsbronvanallerleiproducten.Wijdenkendatjeineersteinstantienaarde
eiwittenzoumoetenkijken.IndeVSwordtvooralgekekennaardeoliecom-
ponent,voorbiobrandsto/en.Maaralgenbevattenmeereiwittendanolie,
enalsjevooreiwitproductieoptimaliseert,hebjemetkorteregroeitijdente
makendanalsjeaanstuurtopeenmaximaleproductievanalgenoliën.
Inde(sub)tropenwordenalgengekweektinvijversvantientallen
hectares.Inonzeklimaatzonewerkenzogenoemde‘geslotenteeltsys-
temen’hetbeste.Hierhebbenwecompacterlandgebruik–intensievere
landbouwenminderruimte–enonzetemperaturenzijnlager.Daarom
werkenwemetreactorendiewordenvoorzienvanwarmteenCO2.Dat
leverteenhogereproductiviteiteneenbeterekwaliteitop:eenconstante,
homogenesamenstellingmetminderverstoringen.Openvijversrakenvaak
geïnfecteerdmetanderealgensoorten.
Algenzijngoedtetelenopreststromen.Jezougeengoedelandbouw-
grondenniet-hernieuwbaregrondsto/enmoetenenhoevengebruikenom
algentekweken.Daaromgebruikenwijrookgassen,industriëleverbran-
dingsgassen,alsbronvanCO2;daargroeienplantenenalgenimmersop.
Omdealgendewinterdoortekrijgen,gebruikenwerestwarmte:koelwater
uitdeindustrie,datgebruiktendusopgewarmdis.Erzijnvoldoende
plekkeninNederlandwaardierookgassenenrestwarmtebeschikbaarzijn.
Onssoortsystemenkanbijvoorbeeldgoedwordeningezetbijanaerobe
vergistingsinstallaties[ziehetinterviewmetGreenmillsoppagina40-red.].
Diebiovergistersdraaienvaakmetverlies,maarmetalgenproductieals
aanvullingziethetplaatjeeralveelbeteruit,enwordenerookproducten
gemaaktinplaatsvanalleenenergie.
50

51. DesystemenvanAlgaecomzijnverderzosimpeldatzekunnenworden
aangeslotenopboerderijactiviteiten.Wehoudendeinvesteringenper
hectarezolaagmogelijkensturenopdelaagstmogelijkekostprijs.We
behalennueenoogstvanzo’n40tonperhectare;westrevenernaarom
dattelatenstijgentot60ton.Daaruithaaljetot50%eiwittenentot20%
oliën.Onderoptimaleconditieshebjeeenverdubbelingvandebiomassa
perdag.Dieeiwitproductiehaaljenooitmetdeteeltvangewassen:
daarmeehaaljehooguiteenpaartonproteïnenperjaarvanhetlandaf.
Algaecomrichtzichop‘hoogwaardigebulkproducten’.Datishetmarkt-
segmentnetonderdehoogwaardigsteproducten,despecialistische
producten.Wijleverenaandebovenkantvandediervoedermarktenook
welvoormenselijkevoedingsproducten.Vooralsnogleverenwijgewoonde
gedroogdealgen;daarisvoldoendevraagnaar.Veelafnemerswillenliever
geensoja-eiwittengebruiken,metdiefluctuerendeprijzenendetreurige
kapvantropischregenwoud.Dealgeneiwittenzijneenprimaalternatief,
datwealsbiologischindemarktkunnenzetten.
Metonzepartnerswerkenwetoenaarvolwaardigebiora/inage,
waarbijjedeeiwitten,bio-olieenhoogwaardigeverbindingenallemaaluit
dealgkunthalen.Daarvoorexperimenterenwemetcombinatiesvan
oogst-enontsluitingstechniekenomdealgenuithetwatertehalenende
celwandopentebreken,zodatteinhoudssto/envrijkomen.Totopheden
zijndaaralleenzeerintensieveprocessenvoorbeschikbaardieteveel
energiekostenomhetrendabeltehouden.Bovendiengeldtnudatalsje
éénproductwil,jederestvandecomponentenopo/ertinhetwinnings-
proces.Gelukkigzijnersubsidieregelingenomdehogeontwikkelkosten
draaglijktemaken.
Biora/inagekrijgteensleutelrolineenveerkrachtigeenduurzamebio-
economie.Bijvoorkeuropkleineofmiddelgroteschaalomlokaleoptieste
benutten.Hetechtera/inerenisnunogveelteduur,maarin2030doenwe
nietandersmeer.”
51

52. voorkomendatermaarééndeelvandeplantwordtgebruikt.Het
‘onbruikbare’deelkanweliswaarwordenverbrandofvergistmet
energieterugwinning,maardatzaagtaandepotenvanhetduur-
zameverdienmodelvandebio-economie.Eenslimmecombinatie
vanbiora/inageencascaderingzorgtvoordeallergrootstebenut-
tingvandebeschikbarebiomassa.
2.3 Mindergrondstofgebruik,minderkoolstof
Eenduurzamesamenleving,bio-basedofniet,isalleenmogelijkals
wereldwijdhetgebruikvangrondsto/enenenergieinhetalgemeen
wordtteruggeschroefd.Menhee6hetdanwelover‘demateriali-
satie’vandeeconomie:hetverleggenvaneconomischeactiviteit
zodaterminderproductenenmeerdienstenwordengeleverd.
Hetandershe/envanbelastingenisdaarbijmogelijkhet
sterksteinstrument.Met‘fiscalevergroening’wordenmilieubelas-
tingengehevenopgebruikvan(bepaalde)grondsto/enenenergie
enhetgenererenvanafvalenemissies.DenkdaarbijaaneenEuro-
peesdekkendeCO2-belastingdiegeldtvooralleeconomische
sectoren.Omdatbelastingenunanimiteitvereisenindebesluitvor-
mingopEuropeesniveau(o6ewel:allelidstatenmoetenakkoord
gaan),kanookwordeningezetopeenemissiehandelsysteemdat
CO2eenprijsgee6.DaarvoormoethethuidigeEU-emissiehandel-
systeemwelflinkwordenverbeterd.
Tegelijkwordtdebelastingoparbeidverlaagd.Daarmee
ontvangtdeeconomieeensterkeprikkelommindergrondsto/en
teverbruikeninhetproductieproces,enomjuistmeerarbeiden
creativiteitintezetten.Dearbeidkomtbeschikbaarombijte
dragenaaninnovatiewaarmeegrondsto/enzuinigerworden
aangewendenzobovendieneengroteraanbodvan‘immateriële
diensten’kanontstaan.
Inhetverlengdevandeze‘dematerialisatie’vindenwe‘decarbo-
nisatie’.Processendiekoolstof(carbon)gebruikenzijninfeite
gedoemdomdituiteindelijkalsCO2lostelaten.Alternatievendie
geenkoolstofalsintermediairgebruiken,verdienendaaromde
voorkeur.Datgeldtvooralvoorenergietoepassingen,gezienhun
52

53. Afbeelding5.Eennatuurlijkecascade.
53

54. grotevolume.Opditmomentwordenenergietoepassingenjuist
bevoordeelddoorstimuleringsbeleid,waardoordeprikkelom
minderenergietegebruikenzeerbeperktisbijenergie-intensieve
industrie.Indefossielewereldkennenwedezeindeaccijnsverla-
gingen(‘rodediesel’)ofzelfskwijtscheldingen(bijkerosinevoor
internationalevluchten).Dekeerzijdevansubsidiesvoorbio-
energieisaluitgebreidbenoemdinditboekje.Subsidiesvoorde
energiesectorbeïnvloedendemarktencreëreneenongelijkspeel-
veld,waarinhetslimstegebruikvangrondsto/enwordtbenadeeld.
Vanlinkstotrechtszijnintussenvoorstanderstevindenvan
fiscalevergroeningenhetherschikkenvanstimuleringsmaatre-
gelen.Datverbaastniet;deideevangroenerebelastingenstamt,
watpolitiekNederlandbetre6,aluitdetijdvande‘paarse’kabinet-
ten-Kok(1994-2002).GroenLinksstemdeinjanuari2000echter
tegendebelastingherzieningvantoenmaligstaatssecretarisvan
FinanciënWillemVermeend.Zowerddebelastingopverbruikvan
gasenstroomverhoogdvoorburgerenkleinbedrijf;grootverbrui-
kerswerdenontzien,wattotopdedagvanvandaagongewijzigdis
gebleven.Naastdekwestievanverdelingvanlastenisookwaak-
zaamheidgebodenophetvlakvane/ectiviteit.Dematerialisatiein
Europakanimmersookbetekenendatindustriëleactiviteiten
eldersplaatsvindenendeimporttoeneemt.Danhee6hetdeschijn
datEuropaeenschoneeconomiehee6,terwijlhetbuitende
grenzenmeerenmeermilieuschadeaanricht.Hetvoorkómenvan
dieafwentelingvereistdatgeïmporteerdegoederenookopmilieu-
criteriawordenbelast.(Hethe/envanecotaxenaandegrenskan
echteropminderpolitiekdraagvlakrekenen,enwordtbovendien
bemoeilijktdoorvrijhandelsverdragen.)
2.4 Intensieveproductie,losvandebodem
Volgenso/iciëleopgavenwordtopditmomentzo’n38%vanhet
wereldwijdelandoppervlakgebruiktvoordelandbouw,voorname-
lijkvoordeteeltvanveeenvoedselgewassen.Denuontluikende
bio-economiemaaktookgebruikvangrondsto/enafkomstigvan
hetland.Hetbelangrijksteproductiemiddelvoordebio-based
54

55. economyisvruchtbarebodem–ongelijkverdeeldoverdeaarde,en
kwetsbaarvooruitputting.Omaanonzeenergie-enmateriaalbe-
hoe6entevoorzienmetbehulpvanbiomassaisbijzonderveelland
nodig.Vanuitecologischoogpuntishetonwenselijkomnieuwland
ingebruiktenemen,aangeziendatvrijwelaltijdtenkostezalgaan
vanecosystemen.
Daarommoetenweopzoeknaareenvormvanbiomassapro-
ductiedieniet,ofzominmogelijk,‘grondgebonden’isengeen
bodemvereistomintewortelen.Opditgebiedvindenveelontwik-
kelingenplaats,waarNederlandbovendieneenbelangrijkespeler
bijis.Hete/iciënteroogstenvanzonne-energieisdaarbijdecrux.
Plantenzijnimmerseensoortzonnecellen,dieuithetingevallen
lichtdeenergiehalenomCO2omtezetteninhuneigenbiomassa,
enzuurstofalsafvalproductloslaten:fotosynthese.Plantenzetten
grofwegéénprocentvandeenergieuithetzonlichtominchemi-
scheverbindingen.Tervergelijking,debestpresterendezonne-
cellenvanditmomentbehalenzo’ntwintigprocentconversie-
e/iciëntie.Plantenzijnechter‘goedkoper’enkunneneenheelscala
aanchemischeverbindingenvervaardigen,terwijlzonnecellen
louterenergieleveren.
Eeneerstestapinhete/iciëntermakenvanbiomassaproductie
pereenheidingevallenzonlicht–duspereenheidlandoppervlak–
wordtgezochtindealgenteelt.Algenzijnminusculewaterplantjes
dieenormsnelkunnengroeienalservoldoendevoedingssto/en
aanwezigzijn:voedingssto/enbewegenzichinwaterveelgemak-
kelijkerdaninbodems.Erzijnbovendieneenvoudiggesloten
systementeontwikkelen,zodatdevoedingssto/ennietweglekken,
watbijdelandbouwookeengrootprobleemis.Algenproductiesys-
temen,zoalsdievanAlgaecom(ziehetinterviewoppagina50),
beginnensteedsbetertepresterenenzodoendecommercieelinte-
ressantteworden.
Erwordenookveelbelovendeinspanningenverrichtomhet
procesvanfotosynthesezelfte‘verbeteren’.Enkeleinstituten
trachtenmetgeavanceerdebiotechnologieplantenhetzonlichte/i-
ciënteromtelatenzetteninbiomassa.Opdiemanierconcurreert
deplantechternogwelmetvoedselproductie,omdaternogsteeds
55

56. vruchtbaarlandnodigis.Erzijnmogelijkhedenomhetfotosynthe-
seprocesveeldichterbijhetbiochemischeprocesvanolie-of
suikerproductietebrengen,watbijvoorbeeldinbacteriënwordt
getracht.Verderedenkstappenwordenooknietgeschuwd.Het
NederlandseverbandBioSolarCellsdoetbijvoorbeeldonderzoek
naar‘kunstmatigebladeren’.Daarbijdienendebiochemische
processen,zoalsdieinplantenwordenaangetro/en,vrijwelalleen
nogmaaralsinspiratieomzoe/ectiefmogelijkzonne-energieom
tezetteninelektrischestroomofnuttigegrondsto/en.
2.5 Innovatiebeleidvooreenslimmebio-economie
Naastlandbouwisenergieeenroemruchtesectorwaaroverheids-
steuninomgaattergroottevanmiljarden.Dieeconomische
beschermingbeïnvloedtconcurrentieeninnovatie–meestalin
negatiefopzicht.Hoeweldaarookinnovatiesubsidiestegenover
staan,zalbijongewijzigdbeleiddeeconomieverstokenblijvenvan
prikkelsomproductiemiddelen(land,grondsto/en)zoslimmoge-
lijktegebruiken.Datleidttoteentekortaaninvesteringenin
researchanddevelopmenteneentechnologische‘lock-in’.Opdie
manierblijvenwezittenmet(steedsmeer)conventioneletechno-
logieeninfrastructuur,waarmeebestaande(laagwaardige)toepas-
singenaandeordevandedagblijven.Zelfsalserindetussentijd
allerleihoogstaandeinnovatieplaatsvindt,wordtzovermedendat
dieinnovatiesopcommerciëleschaalgaandraaien.
Eenblikopdeenergietechnologieënuithetverledenwijstuit
dathetvolledigoperationeelmakenvaneennieuwenergiesysteem,
zodathetdekritischegrensvan1%vandewereldwijdeproductie
overschrijdt,algauwdertigjaarinbeslagneemt.DeEuropese
Commissierekentzelfmeteentijdspannevantienjaartussende
investeringenderealisatievangevestigdetechnologie–een
uitspraakuiteenrecentrapportwaarinwordtvoorspelddatde
investeringssteunontoereikendzalzijnvoorhetbereikenvande
doelstellingenopgebiedvanbiobrandstofproductie.Danspreken
wenognietvandecomplexeinnovatiesdiezullengaanspeleninde
bio-basedeconomy,waardemarktenvanenergie,afval,landbouw
56

57. enmateriaalproductiegekoppeldzijn.
Ophetgebiedvansubsidiesmoeterveelopdeschop.Het
beperkenvanstimuleringsmaatregelenvoorbio-energieenhet
afbouwenvansubsidiesvoordefossielesectorkwamenalaanbod.
Overheidssteunvoorhetontwikkelenvantechnologieënenmarkt-
modellenvoorniet-energietoepassingenzoujuistliefstuitgebreider
ensystematischermoetenwordengeleverd.Hetisbelangrijkom
nadrukkelijkdesubsidiekoersteverleggenendecontinuïteitvande
steuntewaarborgen.Eentechniekalsbiora/inagestaatnoginde
kinderschoenenenisdaaromgebaatbijstructurelesteun.Binnen
debestaandeinfrastructuurzijn‘ombuigingen’mogelijkom
beschikbaregeldeneeninnovatievererichtingoptesturen.
BestaandeEuropeselandbouwfondsenkunnenbijvoorbeeld
wordeningezetvoorhetontwikkelenvanbeterebiomassalogistiek.
Denkdaarbijnaastbiora/inageaanhetverbeterenvandeopslag
vanbiomassaomtijdsverschillentussenvraagenaanbodte
kunnenoverbruggen.
Aandevraagzijdekanstimuleringsbeleideruitbestaanomhet
gebruikvanbiogebaseerdeenvangerecycledegrondsto/enin
productentebevorderenendeelsteverplichten(lievernietmetvrij-
blijvendeconvenantenalsbelangrijkstemiddel).Dezefactoren
kunnenbijvoorbeeldwordenopgenomenindeEcodesign-richtlijn;
dezekijktnualleennaardeenergie-inputsinhetproductieproces,
nietnaarallegrondsto/en.Degrondstofsamenstellingvaneen
productkanvervolgensookmakkelijkinzichtelijkwordengemaakt
metlabels,zodatconsumentenkunnenzienofdespullendieze
aanscha/envanprimairegrondsto/enzijngemaaktofuitgunstiger
materiaalbestaan.Overheden,nationaalenlokaal,kunnenviahun
aanbestedingsbeleidzorgendatdemarktvoorduurzamebiomate-
rialengroeit.Inplaatsvaninzeetegaanmeteengrote,voorde
handliggendebouwmaatschappij,kanbijvoorbeeldworden
gekozenvooreenkleineinnovatievespelerdiebio-basedbouwma-
terialenontwikkelt.Eenandereroepvanuitdeprivatesectorisdat
hetbehandelenvanvergunningaanvragenaaneenmaximumter-
mijnwordtgebonden,zodaterminderontwikkelkansenworden
gemist.
57

58. MoniqueWekking,Syntens:
Bruggenslaanindebio-economie
SyntensInnovatiecentrumiseenorganisatiedieinnovatiestimuleertbijhet
midden-enkleinbedrijf(mkb),doorondernemingenteprikkelenomnate
denkenovernieuwekansenindemarkt,enmeetedenkenoverwatnodig
isominnovatiesterealiseren.MoniqueWekkingwerktbijSyntensals
innovatieadviseurophetgebiedvan(groene)chemieenisproductmanager
bio-basedeconomy.
“Deontwikkelingenindebio-basedeconomygaanrazendsnel.Vooralin
hetmkbziejeveelgebeurenophetgebiedvannieuweproductenenmate-
rialen,variërendvannieuwegrondsto/envoorverpakkingentothoog-
waardigeproductenzoalsbio-basedverf,lijm,ofgevelbekleding.Onderne-
mersverleggenhunterreintotbio-basedmaterialenomverschillende
redenen.Velenzienkansenvoorhetcreërenvannieuweafzet,maar
bijdragenaaneenduurzamesamenlevingspeeltookeenrol.Endaniser
degrondsto/enschaarste:hetisbelangrijkomnuervaringoptedoenop
hetgebiedvanalternatievegrondsto/en,voordatdeschaarsteecht
nijpendwordt.
Hoeveelerookalgebeurt,demarktisnogergzoekende.Debio-based
economyissectoroverschrijdend;deontwikkelingenvalleninmeerdere
hokjes.Eenkledingfabrikantmoetineenscommunicerenmeteenkunst-
stofspecialist,eneentuindermeteenbiotechnoloog.Syntensprobeerthet
samenspelteverbeterendoorbedrijventekoppelenaananderebedrijven
indeketenofsamenwerkingmetuniversiteitenenkennisinstellingenop
gangtehelpen.Erzijndaarnogwelwatkloventeslechten.Tuinderszien
bijvoorbeeldkansenvoorhunrestproductendievoortkomenuithet
productieprocesinhunkassen.Maarhuncorebusinessis‘groententelen’
enniet‘ietsmetrestproductendoen’.Wehebbenhetovervakgebiedendie
extreemveruitelkaarliggen,maarelkaarnodighebbenomdevruchtente
kunnenplukkenvandebio-economie.Envervolgensishetweerlastigom
bijdebankaantekloppenvoorfinanciering:dieervarendebio-based
economyalsrisicovol.
58

59. Uitprocesmatigoogpuntishethetmakkelijksteombio-basedgrond-
sto/entegebruikenomconventioneleproductentemaken,zoalseenPET-
flesuitbiomassa.Datnoemenwijeen‘drop-in’.Hetproductisfunctioneel
nietanders,maarmisschienweldriekeerzoduur.Nietveelconsumenten
zijnbereiddaarvoormeergeldneerteleggen;alleenalsdeaardolieprijs
stijgt,kanzoietsdemainstreambereiken.
Anderzijdshebjenieuwematerialendieietsandersvanchemische
samenstellingzijnendaardoorookandere,vernieuwendeeigenschappen
hebben.PEFiseenbioplasticontwikkelddooronderanderehetNeder-
landseAvantium.PEFiseenalternatiefvoorPET,datuitgaatvandeafwij-
kendechemievandegroenefeedstock.Frisdrankblijktbeterhoudbaarin
zulkePEF-flessen.Danhebjehetovertoegevoegdewaarde,eenontwikke-
lingtenopzichtevanhetoudealternatief.
Opditmomentishetbelangrijkombelemmeringenwegtenemen,
bijvoorbeeldindereguleringvanafvalenchemicaliën(REACH),endejuiste
ontwikkelingentestimuleren.Vanhetwegnemenvanbelemmeringen
wordtalwerkgemaakt,hoewelsommigebelemmeringennieteenvoudig
aantepassenzijn.Subsidieregelingenvoorbio-basedinnovatiezijnerook,
zoalsdeMIT-regelinginhetTopsectorenbeleid.Aandeanderekantiserhet
programma‘StimuleringDuurzameEnergieproductie’(SDE+),waarin
honderdenmiljoeneneuro’swordengestoptinhetrendabelmakenvan
biovergisting.Daarmeewordtinstandgehoudendatbiomassawordt
gebruiktvoorenergieproductie.Hetisveelbeterombiomassaeerstte
ontrafelenincomponenten:denutriënteneruitvoorboerentuinder,vezels
eruit,eiwitteneruitvoordiervoeder,inhoudsstofjeseruitvoordefarma-
chemie,ensuikersenzetmeelvoordeproductievanplastics.Alleenwater
dannogoverblij6,wiljevergisten.
Wehopendatondernemerssnelverdienmodellenvindenvooraldie
processenentoepassingen.Demkb’szijnvaakfamiliebedrijven,waarbijde
verbondenheidvelemalengroterisdanbijdegemiddeldemultinational,
diebijtegenvallenderesultatennogmaarweereenreorganisatieaankon-
digt.EenMKB-erhee6tegelijkertijdvoorproductontwikkelingeenkortere
horizondaneenmultinationalengaatnietgauwinvestereninbio-based
toepassingendienogtienjaarfundamenteelonderzoekvereisen.Hetis
belangrijkdatersnelgeldverdiendwordtomzodoendehetbedrijfende
werknemersveiligtestellen.”
59

60. 2.6 Duurzaamheidscriteriavoorallebiomassa
Inhethuidigedebatrondomheteconomischgebruikvanbiomassa
staanduurzaamheidscriteriacentraal.Sindsdeopkomstvan
biobrandsto/enendeconfrontatiemetvoedselschaarstevinden
onophoudelijkeschermutselingenplaatsrondomdehoeveelheid,
hettypeendeoorsprongvandebenuttebiomassa,endemanier
waaroptoezichtenhandhavingdienentegeschieden.
Hetsturenopgewensteenongewenstebio-basedgrondsto/en
kaninhetalgemeenwordenbereiktmettoelatings-en/ofuitslui-
tingscriteriavoorbiomassa.Dehuidigeduurzaamheidscriteria,
alsmededecriteriadieinontwerpzijn,kenneneenbeperkttoepas-
singsgebied(nietallevormenvanbiomassawordengetoetst)en
dekkendeduurzaamheidskwestiesuitheteerstedeelvandeze
publicatieonvoldoendeaf.Omtebeginnenzijndehuidigecriteria
slechtsvantoepassingopbiomassavoorvloeibarebiobrandsto/en,
waarvanhetleeuwendeelnaardetransportsectorgaat.Indeener-
giesector(productievanelektriciteitenwarmte)wordtvooral
gebruikgemaaktvanhoutachtige(vaste)biomassa,waargeen
criteriavoorgelden.Voordievastebiomassazijnaanvullende
criterianodig,voornamelijkomervoortezorgendathetprobleem
vankoolstofschuldendenoodzaaktotduurzaambosbeheerook
eenplaatskrijgen.DeNederlandseregeringzetzichhiervoorin,
maarvindtbijdeEuropeseCommissievooralsnogonvoldoende
weerklank,mededoorverzetvanbosbouwlandenalsZwedenen
Finland,diegeeninmengingvan‘Brussel’inhunbosbouwwillen.
Bijvloeibarebiobrandsto/enbestaathetonderscheidtussende
eerstegeneratie(uitvoedselgewassen)endetweedegeneratie(uit
bijzonderegewassenenafvalstromen).Hoewelhetdubbeltellen
vanklimaatwinstbehaaldmetbiobrandsto/envandetweede
generatiedezeaantrekkelijkermaaktdandeeerstegeneratie,is
dubbeltellingeenonterechtebonusopbio-energie,diemoet
wordenafgescha6tengunstevanhoogwaardigerinzetvan
biomassa.Indatgevalzalookhetmesmoetenwordengezetinhet
doelom10%duurzameenergieterealiserenindetransportsector.
60

61. Hetschrappenvandedubbeltellingdreigtandersweerinhetvoor-
deelvaneerste-generatiebiobrandsto/entewerken.Hetnuvoor-
liggendevoorstelomeenmaximumtestellenaandeeerste-gene-
ratietergroottevan5%(hetaandeelophettotaalaantransport-
brandsto/en)lijktadequaatomdattypebiobrandstofhet
toekomstperspectiefteontnemen.Datplafondwordtechternog
nietvoldoendegesteunddoordeEuropeselidstaten.Ookbinnen
hetEuropeesParlementisditnogeenstrijd.
Deaanvankelijkesteunvoorbiobrandsto/enhee6deEuropese
Unieeenverkeerdekantopgestuurd.Debijmengverplichting
verloordraagvlaknadevoedselprijsstijgingenvan2007en2008;
vervolgenshee6dediscussieinhettekengestaanvanreparatiewet-
geving,waarvanbovengenoemdemaatregelenvoorbeeldenzijn.
Geenvandemaatregelenhee6eensterkewetenschappelijkeof
juistideologischeonderbouwing.Inplaatsvanhetstellenvanarbi-
traireverplichtingendanwelplafonds,zoumoetenwordeningezet
op‘commonsense’criteria.
Uitsluitingvanbiomassastromenen-toepassingenzouzowel
kunnenplaatsvindenopbasisvaneensetaanprioriteiten,alsmet
meet-enmarktinstrumenten.Eenvoorbeeldvaneenprioriteiten-
systeemistevindeninhetrapportHeldergroenebiomassavan
stichtingNatuurenMilieuendeNederlandsemilieufederaties.Zij
hebben,opbasisvanwetenschappelijkeenanekdotischeargu-
menten,dertigbiomassatypeningedeeldinviercategorieën.Rest-
stromenuitbeheerdenatuurvallenbijvoorbeeldindecategorie
‘positief’,gedefinieerdals“gebruikvandezebiomassaisakkoord;
controleopduurzaamheidachteraf”.Algenoplandplaatsenzijin
decategorie‘nee,tenzij’,watneerkomtopdeinschattingdatde
duurzaamheidvandezebiomassastroom“zeertwijfelachtig”is,en
dezenietzoumoetenwordengebruikt–alsenergiebron–tenzij
voorafdeduurzaamheidisbewezen.
Het‘bewijzenvanduurzaamheid’zoukunnenwordenverricht
doorhetopstellenvanlevenscyclusanalyses(zieinterviewmet
EstervanderVoet,pagina26).DeEuropeseCommissiesteltmet
behulpvandezogenaamdeCO2-toolalstandaardwaardenvastvoor
diversebiomassastromen.Individueleproducentenkunnende
61

62. milieuprestatievandeheleproductieketennaderuitwerkendoor
hetuitvoerenvaneenvolwaardigelevenscyclusanalyse.Daarmee
wordendemacro-aspectenzoalsindirectlandgebruikechterniet
meegenomen.Daaromzal,tenminstevoorbiobrandsto/en,het
gebruikvanILUC-factorenmoetenwordenverplicht.
Hetgebruikvanmeetinstrumentenenmodellenzoalseen
levenscyclusanalysekanookwordeningezetomdedynamiekvan
debio-basedeconomytelatenverlopenviahetmechanismevande
markt.Alsdetransportsectorinhetemissiehandelsysteemwordt
opgenomen,zalookhetgebruikvanbiobrandsto/endie(aantoon-
baar)minderCO2uitstoten,viademarktkunnenwordengeregeld.
NochhetmondialenochhetEuropeseklimaatbeleidvertonende
laatstejarenechtertekenenvanvooruitgangopditgebied.
2.7 Opzoeknaardebesteproductiesystemen
Inheteerstedeelzijnveelvandezorgenenbezwarendiebestaan
rondomhetopschalenvandebio-economiegerelateerdaande
ongelijketoegangtotnatuurlijkehulpbronnen.Grotecorporaties
nemensteedsmeerprimairehulpbronneningebruik,tenkostevan
demogelijkhedendieoverblijvenvoorboerenenondernemersuit
kleinegemeenschappen.Dieongelijketoegangbestaatnual,maar
kanwordenverergerdalsdevraagnaarlandgebaseerdebiomassa
sterkwordtvergroot.
Desuggestieomhetgebruikvanbiomassavoorenergietoepas-
singenzoveelalsmogelijktebeperken,richtzichvooralopindu-
striëleactiviteitenvoordewestersemarkt.Kleinschaliggebruikvan
biomassavoorenergietoepassingenkanimmersheelvoordelig
uitpakkeninontwikkelenderegio’s.Hoewelbiomassanualals
‘schaars’geldt,moetnietwordenvergetendaterlegiovoorbeelden
zijnwaarorganischafvalonbenutblij6.Datsoortkansenliggen
zowelvoorhetoprapeninwesterselandenalsinontwikkelende
regio’s.
Gebrekaaninkomstenofaanmarkttoegangvormteenobstakel
voorgemeenschappenomzichteontwikkelen,doordatzegeen
elektriciteitkunnenopwekkenofgebondenzijnaanzeerprimitieve
62

63. kookinrichtingen.Inhetafgelopendecenniumzijnallerleivergas-
sings-enpyrolyse-installatiesontwikkelddieopvrijeenvoudige
wijzegemaaktkunnenwordenuitlokaalbeschikbarematerialen
zoalsgebruikteolievaten.Dezeapparatenkunnenbiomassaresi-
duenomzetteninbruikbareproducten:olie,koolengasgebaseerd
opbiomassa.Mettoevoegingvanietsgeavanceerderetechnologie
ishetmogelijkomgelijktijdigelektriciteitteproduceren.Alsderest-
stromenuitdeomgevingwordeningezameld,kanopdiemanier
bijvoorbeeldeenlokaalschooltjevanstroomwordenvoorzien.
Maarookdeteeltvanenergiegewassen,zoalssuikerriet,voorlokaal
gebruikkanindezecontextenveelvoordelenmetzichmeebrengen,
terwijldenadelenvandegrootschaligeteeltuitblijven.Gewassen
engewasrestenkunnenmeteenvoudigebiora/inageworden
omgezetineenwaaiervannuttigeproductenvoornaburigeafne-
mers.Zokandegefermenteerdegraanpulpdievrijkomtbijgraan-
stokerijenenethanolfabricagewordeningezetalsvoedselconcen-
traatvoordeveehouderij.Opdiemanierontstaateenlokaalofregi-
onaalvoedselwebwaarbijdiverseproductiesystemenvanelkaars
reststromenkunnenprofiteren.Decombinatievanhetprijsopdrij-
vende/ectvaneengroterevraagnaarbiomassaproducten(waar-
onderorganischebemesting)entechnologischeontwikkelingenom
dieproductenteontsluiten,biedtzodoendeeenaanzienlijk
perspectief,zelfsvoorkapitaalarmelandbouw.
Dedecentraleproductiesystemenendedemocratiserende
werkingdaarvanvormeneenterugkerendthemaindeliteratuur
overdebio-economie.Omeendergelijkebio-economieteverwe-
zenlijken,ishetwelgebodenomdaarinhetbeleidnadrukkelijkop
aantesturen,doorbijvoorbeelddebio-basedstimuleringspro-
gramma’stekoppelenaanprogramma’svoorarmoedebestrijding
enplattelandsontwikkeling.Dieaanbevelingwilnietsuggererendat
derolvangrote,kapitaalkrachtigerpartijenisuitgespeeld.Zoalsin
hetinterviewmetSvenSielhorstvanSolidaridad(pagina34)alter
sprakekwam,zijndiepartijenessentieelinhetontwikkelenvan
technologieomdaadwerkelijkmeerwaardetehalenuitbestaande
gewassen.Erzaleenbalansmoetenwordengezochttussende
economischeneigingvanmarktenomzichteconcentrerenrondde
63

64. meestproductievegebiedenendebehoe6enenmogelijkhedenvan
lokaleproducenten.
Deherlevingvandecentraleproductie-eenhedengaatidealiter
handinhandmetgrotereaandachtvoordelokalemilieuomstan-
digheden.Deteeltenoogstvanbiomassagaatvaak,maarniet
noodzakelijk,gepaardmetbodemdegradatie.Metgemengdeland-
bouwsystemenzoals‘agroforestry’zijngoedeoogstenhaalbaar
waarbijdevruchtbaarheidvanhetlandoppeilblij6.Bepaalde
teeltpraktijkenkunnenzorgendaternettoCO2wordtvastgelegd,
bijvoorbeeldbijmeerjarigegewassenmeteenuitgebreidwortelsys-
teem,ofmet‘groenebemesting’watvooreensteedsmeerhumus-
rijkebodemzorgt.Datsoorttechniekenzijnvaakalleenduurzaam
terealisereninkleinschaligelandbouwsystemenwaarvrijveel
arbeidbeschikbaaris.Omzulkekoolstofvastleggingterealiserenbij
teeltopindustriëleschaalzijnalgauwgrotehoeveelhedenbestrij-
dingsmiddelennodig,vaakgepaardgaandmetgenetischemodifi-
catievandegewassen,waarweeranderemilieukundigebezwaren
aankleven.
Hetisnietgezegddatdecentraleproductieookbetekentdat
intercontinentalehandelmoetstaken.Weldientermeeraandacht
tekomenvoordegevolgenvanhetgebruikvanbiomassaopeen
heelandereplekdanwaarhetgeteeldis.Opdiemanierrakenop
hetenecontinentbodemsuitgeput,terwijlmeneldersderesiduen
loostofeenmestoverschotkent.Hetgeografischsluitenvankring-
lopeniseenlogistiekeopgavevanwereldschaal,waarnoggeen
noemenswaardigbeginmeeisgemaakt.
2.8 Bio-basedendeconsument
Watzijngoedemateriaalkeuzesvanuithetperspectiefvande
consument?Burgerskoestereneenzekereverwachtingdatover-
heidenbedrijfslevensamenzorgendatproductenenverpakkingen
zuinigerwordenenvanbetereherkomstzijn.Burgershebben
immersgemiddeldminderinformatieenhandelingsmogelijkheden
danbedrijvenenbeleidsmakers.Erbestaanonderconsumenten
echteruiteenlopendevisiesopdevraagwaardebalanstussen
64

65. economischeenecologischebatenmoetwordengelegd,enhoe
grootdeverantwoordelijkheidisvandeconsumentomtekiezen
voorduurzamervariantenvanproducten.
Gegevendezeonbeslechtemaarbeslissenderolvanconsu-
menten,ishetlastigdatzijnoggeensterkgevoelhebbenbijhet
begrip‘bio-based’.IndewoordenvanTertium,eenbureaudat
recentburgersondervroegoverdebio-basedeconomy:“hetbegrip
isnognietingevuld”.Deeersteassociatieslopensterkuiteen,met
positieveennegatieveuitschieters.Terwijlhetvoorvoegsel‘bio-
based’associatiesoproeptmet‘groen’,‘gezond’,maarook‘geiten-
wollensokken’,wordtbij‘economy’gedachtaan‘industrie’en
‘winstbejag’.Hetlijktnogvervanhetbedvandeconsumentte
staan.Hetonderwerp‘biobrandsto/en’lee6meer:dezehebben
immerseenmaatschappelijkdebatinganggezetovervoedsel-
prijzen,landonteigeningenenontbossing.Inhetalgemeen
reageerdendedeelnemerspositiefopbio-materialen,ennegatief
opbio-energie.Dedominanterolvanenergiestraaltnegatiefafop
hetoverkoepelendebegripbio-basedeconomy.
Hetbio-basedconceptisdaaromvooralsnoggeen‘sterkmerk’.
Bedrijvendieactiefzijnindebio-economieervarenditalsbelem-
meringvoordecommerciëleexploitatievanbio-basedproducten:
devernieuwingenwordendoorconsumentenenmarktpartijenmet
scepsisontvangen.Demanierwaaropbio-basedinnovatieshet
bestekunnenwordenuitgelegd,isvoorveelpionierseenonbeant-
woordevraag(ziebijvoorbeeldhetinterviewmetMachielvan
WesterhovenvanAquamarijnopdevolgendepagina).Producten
meteigenschappendieafwijkenvanhetoudealternatiefvereisen
somsenigegewenningofveroorzakenverwarring.‘Bioplastic’,
bijvoorbeeld,kanverwijzennaareengoedafbreekbareplasticzoals
PLA(polymelkzuur),maarooknaareenconventioneel,niet-af-
breekbaarplastictypedatvervaardigdisuitbiologischegrond-
sto/en.Hetbegrip‘biologisch’–ishieraltezien–wordtook
mindereenduidigendaarmeeminderbetrouwbaar.Hetvoor-
voegsel‘bio-’zaldeindrukwekkendathetproductduurzaamis,
waardatniethetgevalhoe6tezijn.Zowekt‘bioplastic’mogelijkde
indrukdatdeverpakkinginhetmilieu Leesverderoppagina68>
65

66. Aquamarijn:“Onzenatuurvervengaan
voorbij‘duurzaamheid’”
InIJmuidenviertUrsaPaintQualityandEnvironmentditjaar–2013–het
75-jarigbestaan.UrsaPaintiseenver/abriekwaardriegeneratiesvande
familieVanWesterhovensturingaangeven.DebroersToonenMachielvan
WesterhovenhebbenhetbedrijftweejaargeledenvanhunvaderArnold
enoomRobertovergenomen.Aquamarijniseenlijnnatuurvervendie
terugvoerttot1976,toenhetbedrijfinzetteopmindermilieubelastende
vervenenlakken.Machielvertelt:
“MijnvaderlashetrapportvanClubvanRome,Grenzenaandegroei.Hij
werdgeraaktdoorhetideedatdemenszijnleefomgevingaanhet
verbruikenis.Destijdswaskunststofverfhetsummum:deaardoliechemie
goldalseenmagischedoctrine.Mijnvaderbrakdaarmeeengafzijnzorgen
omhetmilieueenplekinzijnvak,hetmakenvanverf.
DebasisvandeAquamarijnnatuurvervendiewemakenislijnolie.Lijn-
olievervenwordenalhonderdenjarengebruikt,maaronzeproductenzijn
uiteraardaangepastaandelaatstestandvandetechniek.Wegebruiken
daarbijzoveelmogelijkcomponentenvanbiologischeoorsprong.Van
sommigeproducten,zoalsverdikkingsmiddelen,ishetlastigeromeen
biologischevarianttevinden.Degrondstofleverancierswetenonsgelukkig
tevindenalszeeennieuwproducthebbendatzewillenlatendoorontwik-
kelen.
Aquamarijnisinmiddelsdebakermatvoorhethelebedrijfwaarinwe
dingenonderzoekenennieuweterreinenverkennen.UrsaPaintisvan
oorsprongeenbedrijfdatgecombineerdwerkt:denatuurvervenzijneen
onderdeel.Wekunnendecontinuïteitvanhetbedrijfnognietborgenmet
uitsluitendnatuurlijkerecepturen.Onzemeerconventioneleactiviteiten
bekostigenhetonderzoek,maarAquamarijnvoorzietjuistindeinnovatie.
Eennatuurverfisniethetzelfdealseenconventioneleverf.Lijnolieverf
droogttragerdankunstharslak,enwordteerdermat.Maarnatuurverven
hebbenanderekwaliteiten,waarwemensengraagoverwilleninformeren
enlatennadenken.Opeenstukhoutdatnietbeweegtengeenwrijving
ondergaatbehoudtkunstharslaklangerz’nglans,maaralshethoutwel
66

67. werktenbeweegt,gaatkunstharsbarstenenbladderen.Authentiekelijn-
olieverfhee6eenbepaaldea/initeitmethethout:hetimpregneertgoeden
blij6flexibel.
Bio-basedgrondsto/enwordenzichtbaaromarmdindeverfindustrie.
Debelangrijkstecomponentenzijnalgoedbio-basedbeschikbaar.Maarwij
blijvenkritisch:alsietsuitdelevendenatuurkomt,kanhetalsnogeen
enormsynthetischprocesmoetenondergaan,metveeladditievenenhoog
verbruikvanwaterenenergie.Wijvindenietsnietduurzaamalseralleen
bio-basedgrondsto/enzijngebruikt.Dankopieerjesynthetische
producten,metdeanderegrondstofalsenigeverschil[datheeteen‘drop-
in’;ziehetinterviewmetMoniqueWekkingvanSyntensoppagina58-red.].
Hetisinteressanteromtekijkenwatvoornieuweideeënjekuntvinden,
waarmeejevermeendetekortkomingenvaneennatuurproductoplosten
nieuwewaardecreëert.
Wezijnterughoudendmethetgebruikvanhetwoord‘duurzaam’.Het
begriphee6betekenisverlorendoorgreenwashing.Wehebbenhetliever
over‘natuurverf’,ensomsover‘echteverf’.Maardatraaktallemaalmaar
halfaanonzeessentie.EigenlijkproberenwevooraldenaamAquamarijn
opdevoorgrondtestellen.Wewillengraagdatmenvooronsmerkkiest,
omdatmenvindtdatwijeengoedverhaalhebbenachteronzeproducten.
Wijhebbenniksmethetvoerenvaneenoppervlakkigkeurmerkdatzegt:
kijk,wijzijnwatgroenerbezig.
IkgeloofdatdetoekomstinWest-EuropazitinhetMKB.Consumenten
wordensteedssceptischeroverwatzetehorenkrijgen,enidentificeren
zichlievermeteenkleinbedrijfofeenfamiliebedrijf.Hetbewijs?Terwijlde
verfmarktinz'ngeheel20%inlevert,zitAquamarijnindeli6.
In2030zijnalonzeproducten,processenenfacilitairezakenvanzelf-
sprekendgebaseerdopherwinbaregrondsto/enenenergie.Daarmee
zullenweechternietdeenigezijn.Onsonderscheidzalveelmeerzittenin
deoprechtheid,devooruitstrevendheidenhetplezier.Klantenkiezenvoor
ons,omdatzeonzeidentiteitherkennen.”
67

68. kanwordenachtergelatenendaarafbreekt.Zelfso/icieelbio-
afbreekbareplasticsblijvenechternogmaandenintactvoordatze
onschadelijkedimensiesaannemen.Daarbijishetongelukkigom
eenwegwerpcultuuraantemoedigen,terwijlhetterugnemenen
recyclenvanmateriaalzobelangrijkis.
Bovenstaandeschetsvandeadoptievanbio-basedproducten
doorconsumentenstemtmogelijksomber.Deaanpakisevenwel
eenvoudig.Omhetgebruikvanbiomaterialentestimulerenzouden
zoveelmogelijkproductcategorieënenalleverpakkingenlabels
moetenhebbenmethetpercentagegerecycledmateriaalenhet
percentagebiologischmateriaal.Hetisaandeproducentenen
brancheverenigingenomverdere‘groene’ambities,zoalseen
klimaatneutraleofecologischeproductieketen,adequaatinde
uitstralingvanhetproductenhetbedrijfoptenemen.Producenten
enretailersmerkentegenwoordigdatafnemersenconsumenten
graagwillenwetenwaarhetproductvervaardigdis,enrekenendan
opeengoedverhaal.Betrokkenheidenherkenbaarheidzijnin
opkomsttenopzichtevandeoudewetmatigheidvanonpersoon-
lijke,industriëlemassaproductie.
68