2. Nang lumulan si Ibarra sa bangka ni Elias,
waring ito ay hindi nasisiyahan. Kaya ,
kaagad na humingi ng paumanhin si Elias sa
Pagkagambala niya sa binata. Hindi na nag-
aksaya ng panahon si Elias sinabi niya
kaagad kay Ibarra na siya ang sugo ng mga
sawimpalad. Ipinaliwanag niya ang
napagkasunduan ng puno ng mga tuisan ( si
Kapitan Pablo) na hindi na binanggit pa ang
mga pag-aalinlangan at pagbabala.
3. Isinalaysay ni Elias ang kanyang kasaysayan kay Ibarra
upang malaman nito na siya ay kabilang din sa mga
sawimpalad. May 60 taon na ang nakalipas, ang kanyang
nuno ay isang tenedor de libros sa isangbahay-kalakal ng
kastila. Kasama ng kanyang asawa at isang anak na
lalaki, ito ay nanirahan sa maynila. Isang gabi nasunog
ang isang tanggapang pinaglilingkuran nyiya. Isinakdal
ang kanyang nuno sa salang panununog. Palibhasay
maralita at walang kayang ibayad sa abogado, siya ay
nahatulan. Ito ay ipinaseo sa lansangan na nakagapos sa
kabayo at pinapalo sa bawat panulukan ng daan. Buntis
noon ang asawa, nagtangka pa ring humanap ng
pagkakakitaan kahit na sa masamang paraan para sa
anak at para sa asawang may sakit.
4. Nang gumaling ang sugat ng kanyang
nuno, silang mag-anak ay namundok
nalamang. Nanganak ang babae, ngunit
hindi nagtagal namatay ito. Hindi
nakayanan ng kanyang nuno ang sapin-
saping pagdurusang kanilang natanggap.
Nagbigti ito. Hindi ito naipalibing ng
babae. Nangamoy ang bangkay at
nalaman ng mga awtoridad ang
pagkamatay ng asawa. Nahatulan din
siyang pluin. Pero,ito ay hindi itinuloy at
ipinagliban sapagkat dalawang buwan
siyng buntis nuon. Gayunman,
pagkasilang niya, ginawa ang hatol.
5. Hindi nakaimik si Linares sapagkat
nakatanggap siya ng liham mula kay Donya
Victorina. Alam ni Linares na hindi nagbibiro
ang Donya. Kailangang hamunin niya ang
Alperes Subalit Sino naman kaya ang
papayag na maging adrino niya, ang kura
kaya o si Kapitan Tiyago. Pinagsisisihan
niya ang kanyang paghahambog at
pagsisinungaling sa paghahangad lamang
na makapagsamantala. Labis siyang
nagatianod sa kapritso ng Donya.
6. Madilim ang gabi at malamig ang ihip ng hangin
pumapaspas sa mga dahong tuyo at alikabok ng
makipot ng daang patungo sa libingan. May
tatlong anino na paanas na naguusap sa ilalim ng
pinto ng libingan. Itinanong ng isa kung
mnakausap na niya ng kaharap si Elias. Hindi raw
pero siguradong kasama ito sapagkat nailigtas na
minsan ni Ibarra ang buhay nito. Tumugon ang
unang anino na ito nga ay pumayag na sumama
sapagkat ipapadaa ni Ibarra sa maynila ang
kanyang asawa upang ipagamot. Siya ang
sasalakay sa kumbent upang makaganti siya sa
7. Kinabukasan ng umaga, kumlat ang balita
tungkol sa mga ilaw na nakita sa libingan
ng nakaraang gabi. Sa paniniwala ng mga
puno ng mga kapitan ni San Francisco,
may 20 ang nakita niyang kandila na
sinindihan. Panaghoy at paghikbi naman
ang narinig ni Ermana sipa kahit na
malayo ang kanyang bahay sa libingan.
Sa pulpito, binigyang diin naman ng kura
sa kanyang sermon ang tungkol sa
kaluluwa sa purgatoryo.
8. :
Tinulungan ni Elias si Ibarra sa pagpili ng mga
kasulatan. Sa mga kasulatan, nabasa niya ang
tungkol kay Don Pedro Eibarramendia at
tinanong niya kay Ibarra kung ano ang relasyon
nito sa kanya. Halos nayanig ang buong
pagkatao ni Elias nang sabihin ni Ibarra na iyon
ang kanyang nuno na ipinaikli lamang ang
apilyido. Isa pa, ito ay isang Baskongado.
Natagpuan na ng piloto ang lahing lumikha ng
matinding kasawian sa kanilang buhay.
9. Oras ng hapunan pero nagdahilan si Maria
na wala siyang ganang kumain.
Nakatakdang dumating sa ikawalo ng gabi
si Ibarra. Ika-walo rin ng gabi ang
nakatakdang paglusob sa kumbento at sa
kwartel. Nang sumapit ang ikawalo,
napaupo sa isang sulok ang pari
samantalang ang magkaibigan ay hindi
malaman ang gagawin. Nang tumugtog
ang kampana, silang lahat ay tumindig
upang magdasal.
10. Hanggang sa kinabukasan sakmal pa rin ng takot
ang buong bayan ng San Diego. Ni isa mang tao
ay walang makitang naglalakad sa gitna ng daan.
Tahimik na tahimik ang buong paligid. Pamaya-
maya, isang bata ang naglakas loob na
magbukas ng bintana at inlibot ang paningin.
Dahil sa ginawa ng bata, nagsisunod ang mga iba
na magbukas ng bintana. Ang mga
magkapitbahay ay nagbalitaan. Lubhang kalagim-
lagim daw ang nagdaang gabi tulad noong
mandambong si balat. Sa kanilang pag-
uusap,lumitaw na si Kapitan Pablo raw ang
11. Tarsilo Alasigan ang tunay na pangalan ni Tarsilo. Pilit
siyang tinatanong kung kaalam si Ibarra sa nasabing
paglusob. Ngunit, iginiit din niyang walang kamalay-malay si
Ibarra sapagkat ang ginawa ay upang ipaghiganti ang
kanilang amang pinatay sa palo ng mga sibil. Dahil dito,
iniutos ng alperes na dalhin si Tarsilo sa limang bangkay, ito
ay umiling. Nakita niya ang kanyang kapatid na si Bruno sa
tadtad ng saksak, si Pedro na asawa ni Sisa at ang kay
Lucas na may tali pa ng lubid sa leeg. Dahil sa patuloy itong
walang immik kahit sa sunod-sunod ang pagtatanong sa
kanya. Nagpuyos sa galit ang Alperes. Iniutos na paluin ng
yantok si Tarsilo hannggang sa magdugo ang buong
katawan nito.
12. Tuliro at balisa ang mga pamilya ng mga bilanggo.
Nakakapaso ang sikat ng araw, ngu8nit ang mga
babae ay ayaw umalis. Mag-iikalawa ng hapon ng
dumating ang isang kariton na hila ang isang baka.
Tinangka ng mga kaanak ng mga bilanggo na
sirain at kalagan ang mga hayo na humihila sa
kariton. Pero pinagbawaan sila ni Kapitana Maria
at sinabing kapag ginawan nila iyon, mahihirapan
sa paglalakad ng kanilang ka-anak ng bilanng.
Pagkakita kay Ibarra ng mga tao, biglang umugong
ang salitaan na kung sino pa ang may sala ay siya
pa itong walang tali. Dahil dito ay inutusan ni Ibarra
na gapusin siya ng mga kawal ng abot siko.
13. Ang ginawang pagluson ng mga naapi o sawimpalad ay
nakarating at napalathala sa mga diyaryo sa Maynila. Iba
rin ang balitang nagmula sa kumbento. Iba-iba ang estilo
ng mga balitang lumaganap. Sa ibang kumbento naman
ay iba ang pinag-uusapan. Ang mga nag-aaral daw sa
mga heswita sa Ateneo ay lumabas na nagiging
pilibustero. Sa kabilang dako sa isang pagtitipon sa
Intramuros na dinaluhan ng mga dalaga, mga asawa at
mga anak ng kawani ang tema ng kanilang pag-uusap ay
ang tungkol din sa naganap ng pag-aalsa. Ayon sa isang
lalaking komang galit na galit daw ang heneral kay Ibarra
sapagkat naging napakabuti pa nito sa binata. Sinabi
naman ng isang Ginang na talagang walang utang na
loob ang mga indio kaya’t di dapat silang ituring na mga
tunay na tao.
14. Dumating sa bahay ni Tiyago si Linares at ang mag-
asawang de Espadaña na kapwa itinuring na pangkat
ng makapamahalaan. Sinarili ni Donya Virtorina ang
usapan. Sinabi na kung babarilin si Ibarra, iyon ang
nararapat sapagkat siya ay isang pilibustero. Bagama’t
namumuta at mahina si Maria, kanyang hinarap ang
mga bisita. Humantong ang usapan tungkol sa
pagpapakasal nina Maria at Linares. Nagkayarian din
na magpapapista si Tiyago. Sinbihan niya si Tiya Isabel
na kung ano ang nasa loob ni Maria tungkol sa
napipinto nitong pakikipag-isang dibdib. Sa wari,
desidido na si Tiyago na ipakasal si Maria sapagkat
nakini-kinita niyang siya’y maglalabas-masok sa
palasyo sa sandaling maging manugang niya si Linares.
Si Linares ang tagapagpayo ng Kapitan Heneral, kaya’t
15. :
Habang mabilis na sumasagawan si Elias, sinabi
niya kay Ibarra na itatago siya sa bahay ng isang
kaibigan sa Mandaluyong. Ang salapi ni Ibarra na
itinago niya sa may uno ng balite sa labingan ng
ninuno nito ay kanyang ibabalik upang may
magamit si Ibarra sa pagpunta nito sa ibang bansa.
Nasa ibang lupain daw ang katiwasayan ni Ibarra at
hindi nababagay na manirahan sa Pilipinas , dahil
ang buhay niya ay hindi iniaan sa kahirapan. Inaok
ni Ibrra na magsama na lang sila ni Elias, tutal
pareho na sia ng kapalaran at magturingan na
parang magkapatid. Pero, tumanggi si Elias.
16. Kabanata
62: Hindi napansin ni Maria ang maraming regalo na
nakabunton sa itaas ng hapag. Ang mga mata niya ay
nakapako sa diyaryong nagbabalita tungkol sa agkamatay o
pagkalunod ni Ibarra. Pero, hindi naman binasa ni Maria ang
dyaryo. Pamaya-maya dumating si Padre Damaso na
hinilingan kaagad ni Maria na sirain ang kasunduan ng
kanyang kasal kay Linares at pangalagaan ang kapakanan ng
ama. Sinabi ni Maria na ngayong patay na si Ibarra walang
sinumang lalaking kanyang pakakasalan. Dalawang bagay na
lamang ang mahalaga sa kanya, ang kamatayan o ang
kumbento.
Napagmuni ni Padre Damaso na pinaninindigan ni
Maria ang kanyang sinabi, kaya humingi ito ng tawad sakanya.
Napahagulgol pa ito ng malakas habang binibigyan diin niya
ang walang kapantay na pagtingin kay Maria. Wala siyang
nagawa kundi pahintulutan na pumasok sa kumbento si Maria
17. Kabanata 63:
Noche buena na, ngunit ang mga taga-San Diego ay
nangangatog sa ginaw bunga ng hanging amihan na
nagmula sa hilaga. Hindi katulad ng nakaraan na
masayang-masaya ang mga tao. Ngunit ngayon lungkot na
lungkot ang buong bayan. Wala man lamang nakasabit na
mga parol sa bintana ng bahay. Kahit na sa tahanan ni
Kapitan Basilio ay wala rng kasigla-sigla. Kausap ng
kapitan di Don Filipo na naawalang sala sa mga bintang na
laban dito nang mamataan nila si Sisa na isa ng palaby
pero hindi naman nananakit ng kapwa.
Nakarating na s Basilio sa kanilang tahanan. Per, wala ang
kanyang ina, umaawit ng walang katuturan. Inutusan ng
babaing nasa durungawan ang sibil na papanhikin si Sisa.
Subalit nang makita Ni Sisa ang tanod, kumaripas ito ng
takbo. Takot. Hinabol ni Basilio ang ina, pero binato siya ng
18. Katapusan
Magmula ng pumasok sa kumbento si Maria, nanirahan na
si Padre Damaso sa Maynila. Namatay si Padre damaso
sa sama ng loob. Sa kabilang dako, si Padre Salvi habang
hinhintay niya ang pagiging Obispo ay nanungkulan
pansamantala sa kumbento ng Sta. Clara na pinasukan ni
Maria Clara. Kasunod nito ay umalis na rin sa San Diego
at nanirahan na sa Maynila. Ilang linggo naman bago
naging ganap na mongha si Maria, si Kapitan Tiyago ay
dumanas ng sapin-saping paghihirap ng damdamin,
nangayayat ng husto, naging mapag-isip at nawalan ng
tiwala sa mga kainuman. Pagkagaling niya sa kumbento,
sinabihan niya si tiya Isabel na umuwi na ito sa Malabon o
San Diego sapagkat gusto na lamang mabuhay mag-isa.
