farmland

1. บทที่ 1 บทนำำ
อำชีพกำรเกษตร เป็นอำชีพที่สำำคัญและเป็นอำชีพหลักของคน
ไทยที่ได้ทำำกันมำนับตั้งแต่อดีตจน ถึงปัจจุบัน ซึ่งในปัจจุบันกำำลังทวี
ควำมสำำคัญมำกขึ้นเรื่อยๆ อันเนื่องมำจำกกำรที่ประชำกรของโลกเพิ่ม
ขึ้น แต่พื้นที่ทำงภำคกำรเกษตรคงที่ ทำำให้ผลผลิตทำงภำคกำรเกษตรที่
เรำใช้บริโภคมีไม่เพียงพอ ดังนั้น จึงต้องมีกำรเพิ่มผลผลิตทำงภำค
กำรเกษตรซึ่งถือว่ำเป็นเรื่องที่สำำคัญที่สุดในเวลำนี้ กำรเพิ่มปริมำณกำร
ปลูก ไม่ว่ำพืชนั้นจะเป็นพืชไร่หรือพืชสวนก็ตำม กำรขยำยพันธุ์พืชเป็น
ขั้นตอนที่สำำคัญและจำำ เป็นอย่ำง ยิ่งเพรำะต้องเตรียมต้นพืชเอำไว้ให้
ทันและเพียงพอต่อเวลำปลูก
กำรขยำยพันธุ์พืช เป็นกำรเพิ่มจำำนวนต้นพืชด้วยวิธีกำรต่ำงๆ ทั้ง
จำกเมล็ด หรือส่วนต่ำงๆ ของต้นพืช เพื่อนำำไปปลูกหรือใช้ประโยชน์
อื่นๆ ซึ่งแรกๆ กำรขยำยพันธุ์พืชเกิดจำกกำรที่มนุษย์เลียนแบบกำร
ขยำยพันธุ์ตำมธรรมชำติของพืชนั้นแล้วจึงพัฒนำหำวิธีกำรใหม่ๆ
สำมำรถทำำกำรขยำยพันธุ์พืชชนิดต่ำงๆ ที่ไม่สำมำรถทำำได้สำำเร็จด้วยวิธี
กำรง่ำยๆ จนได้ต้นพืชใหม่ที่มีลักษณะดีเหมือนเดิม นักขยำยพันธุ์พืชที่ดี
จะต้องมีควำมรู้ทำงด้ำนพฤกษศำสตร์ ( Botany ), กำยวิภำควิทยำ
( Anatomy ), สัณฐำนวิทยำ (Morphology),
สรีรวิทยำ( Physiology ) และพันธุศำสตร์ (Genetic) เพรำะควำมรู้
เหล่ำนี้จะช่วยให้เรำเข้ำ ใจเหตุผลว่ำทำำไมต้องทำำตำมทฤษฎีและยังช่วย
ให้เรำสำมำรถแก้ปัญหำที่เกิดขึ้นได้อีกด้วย นอกจำกนี้กำรขยำย พันธุ์
พืชยังถือว่ำเป็นงำนศิลปะแขนงหนึ่งเนื่องจำกมีกำรใช้ควำมรู้ทำง
เครื่องกล ทำงสภำพแวด ล้อม และทำงกำรใช้สำรเคมีมำประยุกต์ร่วมกับ
ควำมชำำนำญทำงเทคนิคที่ได้มำจำกกำรฝึกฝนและประ สบกำรณ์เพื่อให้
งำนกำรขยำยพันธุ์พืชสำำเร็จ
ควำมสำำคัญและข้อดีข้อเสีย
ควำมสำำคัญของกำรขยำยพันธุ์พืช
1. กระจำยพันธุ์พืชให้ใช้ประโยชน์ได้อย่ำงกว้ำงขวำง
2. เพิ่มควำมแข็งแรงและซ่อมแซมต้นพืชที่ได้รับอันตรำย
3. สร้ำงอำชีพให้กับผู้ที่มีควำมสนใจ
ข้อดีและข้อเสียของกำรขยำยพันธุ์โดยเมล็ด
ข้อดี
1. ทำำได้โดยง่ำยและรวดเร็ว ได้ต้นพันธุ์จำำนวนมำก
2. เมล็ดมีขนำดเล็กและไม่แห้งตำยง่ำย จึงทำำให้สะดวกใน
กำรขนส่ง
3. ไม่ค่อยติดโรคไวรัสจำกต้นแม่
4. มีรำกแก้ว ทำำให้มีควำมแข็งแรง สำมำรถหยั่งรำกลงไปได้ลึกจึง
หำนำ้ำและอำหำรได้ดี

2. 5. ทำำได้ทุกฤดูกำล
6. มีกำรกลำยพันธุ์ ทำำให้มีโอกำสในกำรได้พืชพันธุ์ใหม่ที่ดีกว่ำ
ต้นพ่อแม่
ข้อเสีย
1. มีกำรกลำยพันธุ์ และมักเป็นไปในทำงที่เลวกว่ำต้นพ่อแม่
2. ออกผลช้ำกว่ำ
3. ได้ต้นที่สูงใหญ่จึงไม่สะดวกต่อกำรเก็บเกี่ยวและดูแลรักษำ
4. ต้นที่ได้มีขนำดที่ไม่สมำ่ำเสมอ
5. พืชบำงชนิดไม่มีเมล็ดหรือเป็นหมัน
6. พืชบำงชนิดเพำะเมล็ดแล้วงอกช้ำ ใช้เวลำนำน
ข้อดีและข้อเสียของกำรขยำยพันธุ์พืชโดยส่วนต่ำงๆ ของพืช
ข้อดี
1. ได้ต้นที่ตรงตำมพันธุ์
2. ออกผลเร็วกว่ำต้นที่เพำะจำกเมล็ด
3. ได้ต้นที่ไม่สูงเกินไป สะดวกแก่กำรเก็บเกี่ยวและดูแลรักษำ
4. ได้ต้นที่มีขนำดสมำ่ำเสมอกัน
ข้อเสีย
1. ทำำได้ยำกกว่ำกำรเพำะเมล็ด ต้องอำศัยควำมชำำนำญ
และประสบกำรณ์
2. ขนส่งไม่สะดวกเนื่องจำกกิ่งหรือต้นมีขนำดใหญ่
เปลืองพื้นที่และเก็บรักษำยำก
3. ถ้ำต้นแม่เป็นโรค ต้นใหม่ที่ได้มักติดโรคมำด้วย
4. ไม่มีรำกแก้ว ทำำให้หักล้มง่ำย
5. มักต้องทำำในสภำพอำกำศที่เหมำะสมจึงจะมี
เปอร์เซ็นต์สำำเร็จสูง
กำรขยำยพันธุ์พืชด้วยวิธีกำรต่ำงๆ
1. กำรขยำยพันธุ์พืชโดยใช้เมล็ด ( Seed ) ที่เกิดจำกกำร
ผสมพันธุ์ของเกสรตัวผู้และตัวเมีย ซึ่งเป็นกำรขยำยพันธุ์แบบอำศัยเพศ
(Sexual Propagation) แยกได้เป็น
1. กำรขยำยพันธุ์โดยใช้เมล็ด เช่น พืชล้มลุกต่ำงๆ และพืชบำง
ต้นบำงชนิด
2. กำรขยำยพันธุ์ในสภำพปลอดเชื้อ (In Vitro culture
systems )
1. กำรเลี้ยงไมโครสปอร์และเกสรตัวผู้ เช่น ยำสูบ
2. กำรเลี้ยงโอวูล (Ovule) เช่น คำร์เนชั่น ยำสูบ พิทูเนีย
3. กำรเลี้ยงเอ็มบริโอที่เกิดจำกเซลล์ร่ำงกำย (Somatic
Embryogenesis) เช่น สน

3. 4. กำรเลี้ยงเมล็ด เช่น กล้วยไม้
5. กำรเลี้ยงสปอร์ เช่น เฟิร์น
2. กำรขยำยพันธุ์โดยใช้เมล็ดที่ไม่ได้เกิดจำกกำรผสมพันธุ์ที่
เรียกว่ำ Apomictic Seed เป็นกำรขยำยพันธุ์แบบไม่ใช้เพศ
(Asexual Embryogenesis) แยกได้เป็น
ก. Nucellar Embryos เช่น ส้ม มะม่วง มังคุด
ข. Adventitious Embryony เช่น หญ้ำเคนตักกีบลูกรำส
3. กำรขยำยพันธุ์โดยใช้ส่วนต่ำงๆ ของลำำต้น (Vegetative
หรือ Asexual Propagation) แยกได้เป็น
1. กำรตอนกิ่ง (Layering)
2. กำรตัดชำำ (Cutting)
3. กำรต่อกิ่งหรือทำบกิ่ง (Grafting)
4. กำรติดตำ (Budding)
5. กำรขยำยพันธุ์โดยลำำต้นและรำกพิเศษ
6. กำรขยำยพันธุ์ในสภำพปลอดเชื้อ (In Vitro culture
systems)

4. บทที่ 2 โรงเรีอนขยำยพันธุ์พืชและวัสดุปลูก
(Greenhouse in Plant Propagation and Growing Media)
ในสภำพแวดล้อมตำมธรรมชำติมีกำร
ผันแปร ของแสงแดด อุณหภูมิ ลม ปริมำณฝนที่
ไม่สมำ่ำเสมอ ทำำให้กำรเลี้ยงดูพืชให้มีกำรเจริญ
เติบโตได้อย่ำงเต็มที่ จึงเป็นไปได้อย่ำงไม่มี
ประสิทธิภำพนัก โดยเฉพำะอย่ำงยิ่งกับชิ้นส่วนที่
ใช้ขยำยพันธุ์ที่อยู่ ระหว่ำงกำรพัฒนำส่วนต่ำงๆ
ขึ้นมำเป็นต้นใหม่ หรือต้นใหม่ที่ยังไม่แข็งแรง สมบูรณ์ดี จำำเป็นต้องได้
รับกำรดูแลภำยใต้สภำพ แวดล้อม ที่เหมำะสมที่สุด ดังนั้นโรงเรือนจึงมี
ควำมจำำเป็นสำำหรับงำนทำง ด้ำนกำรขยำยพันธุ์พืชอย่ำงมำก
โรงเรือนนั้นมีทั้งแบบที่สำมำรถควบคุมปัจจัยดัง
กล่ำว ได้ทุกอย่ำง เช่น กำรปรับอุณหภูมิภำยใน
โรงเรือน มีหลอดไฟให้แสงสว่ำงและควบคุม
ควำมชื้นสัมพัทธ์อำกำศ ได้สำำหรับกำรผลิตต้นที่
ต้องกำรสภำพแวดล้อมเฉพำะอย่ำง ส่วนโรงเรือน
อีกแบบหนึ่งใช้สำำหรับเลี้ยงดูต้นที่มีอำยุน้อย และ
ยังไม่แข็งแรงดีให้สำมำรถเจริญเติบโตได้ต่อไป มีกำรปรับสภำพ
แวดล้อมได้บ้ำง จึงอำจมีเพียงกำรพรำงแสง ให้ต้นกล้ำเพื่อรอไว้ย้ำย
ปลูกในแปลงกลำงแจ้งต่อไป
โรงกระจก (glasshouse)
จำำเป็นสำำหรับในเขตที่มีอำกำศหนำวเย็น
ต้องกำรปรับ อุณหภูมิภำยในโรงเรือนให้ต้นพืช
เติบโตผ่ำนฤดูหนำวได้ นอกจำกนั้นสำมำรถปรับ
สภำพต่ำงๆ ให้เหมำะสมได้ เช่น กำรระบำยอำกำศ
และควำมชื้น กำรให้ปุ๋ยไปพร้อมกับนำ้ำ
(fertigation) กำรเพิ่มจำำนวนชั่วโมงแสงต่อ
วัน กำรปรับควำมเข้มแสงของหลังคำ กำรให้ก๊ำซ
คำร์บอนไดออกไซด์เพิ่มและอื่นๆ โครงสร้ำงโรง
เรือนต้องมีควำมแข็งแรงสำำหรับ รับนำ้ำหนักกระจกที่

5. ใช้ทำำหลังคำได้ ถึงแม้ว่ำโรงกระจกจะใช้งำนได้ดี แต่ค่ำใช้จ่ำยค่อนข้ำง
สูง
โรงเรือนพลำสติก (plastichouse)
เป็นโรงเรือนที่ใช้วัสดุ polyethylene ทำำหลังคำ สำำหรับ ป้องกัน
ฝนและเพิ่มอุณหภูมิภำยในได้บ้ำง มีกำรใช้แพร่หลำยมำก ขึ้นในกำร
ผลิตสินค้ำทำงเกษตรมำกกว่ำโรงกระจกถึง 3 เท่ำ โรงเรือนแบบนี้ใช้
โครงสร้ำงนำ้ำหนักเบำแล้วคลุมด้วย พลำสติก จึงทำำได้ง่ำยและค่ำใช้จ่ำย
น้อย สำำหรับในพื้นที่ที่มีอุณหภูมิสูงต้องมีกำรระบำยอำกำศ ภำยใน โรง
เรือนจึงจะช่วยลดอุณหภูมิภำยในให้ตำ่ำลงได้ วัสดุ ที่ใช้ทำำ หลังคำ
สำมำรถใช้วัสดุต่ำงๆ ได้ เช่น polyvinyl fluoride, polyvinyl
chloride, acrylic, polycarbonate และ ไฟเบอร์กลำส
วัสดุทำำหลังคำ มีอยู่หลำยชนิดดังนี้
1. กระจก มีอำยุกำรใช้ยำวนำนและแสงผ่ำนได้ดี แต่มีรำคำสูง
2. พลำสติก จำำแนกออกเป็น
ก. วัสดุทำำหลังคำที่ยืดหยุ่นได้
- โพลิเอทิลีน มีอำยุกำรใช้งำนสั้นต้องเปลี่ยนทุก 1 – 2 ปี
มีควำมหนำประมำณ 4 – 6 มิลลิเมตร โพลิเอทิลีนจะยอม
ให้แสงผ่ำนได้ 85 % ขณะเดียวกันก็ยอมให้ออกซิเจน

6. และก๊ำซคำร์บอนไดออกไซด์ผ่ำนได้ดีนอกจำกนี้ยังช่วย
ลดกำรผ่ำนออกของไอนำ้ำ
- โพลิไวนิล ฟลูออไรด์ มีอำยุกำรใช้งำนประมำณ 8 – 10
ปี ยอมให้แสงผ่ำนได้ดีมำก มีรำคำสูงกว่ำโพลิเอทิลีน 5
เท่ำ
- แผ่นฟิล์มโพลิไวนิลคลอไรด์ แตกต่ำงจำก PVC ตรงที่
แผ่นฟิล์มโพลิไวนิลคลอไรด์มีควำมยืดหยุ่น มีควำม
ทนทำนกว่ำโพลิเอทิลีนและมีรำคำแพงกว่ำ ไม่ทนทำนต่อ
อำกำศเย็นเพรำะจะทำำให้กรอบและขำดง่ำย ในช่วงฤดู
ร้อนจะทำำให้อุณหภูมิภำยในโรงเรือนค่อนข้ำงสูง
ข. วัสดุที่ไม่มีควำมยืดหยุ่น
- ไฟเบอร์กลำส เป็นวัสดุที่มีควำมแข็งแรงทนทำนและมี
นำ้ำหนักเบำ มีลักษณะเป็นแผ่นแข็ง ทำำจำกยำงโพลิเอสเทอร์เสริมด้วย
ไฟเบอร์กลำส มีควำมหนำหลำยขนำดแต่ที่นิยมใช้คือตั้งแต่ 0.038 นิ้ว
ขึ้นไป ยอมให้แสงผ่ำนได้ประมำณ 80 – 90 % แต่จะลดลงเมื่อใช้นำน
ปี มีรำคำแพงกว่ำโพลิเอทิลีน
- อะครีลิก มีควำมทนทำนต่อสภำพอำกำศไม่เปลี่ยน
เป็นสีเหลืองเมื่อใช้นำนปี ยอมให้แสงผ่ำนได้ดีมำก มีรำคำสูงกว่ำไฟ
เบอร์กลำส ทนต่อแรงอัดแต่เปรำะและติดไฟง่ำย
- โพลิคำร์บอเนต ทนทำนต่อสภำพกลำงแจ้งแต่เมื่อใช้ไปนำน ๆ จะ
เปลี่ยนเป็นสีเหลือง ทนต่อแรงอัดดีกว่ำกระจก 200 เท่ำ มีนำ้ำหนักเบำ
เก็บควำมร้อนได้ดีเหมือนอะครีลิกและยอมให้แสงผ่ำนได้ 90 %
ตำรำง 1 แสดงเปอร์เซ็นต์ในช่วงควำมถี่ต่ำง ๆ ของแสงที่ผ่ำนวัสดุที่ใช้
ทำำหลังคำ
ที่มำ : Boodley, J. W. 1981. The Commercial Greenhouse
. Delmar Publishers Inc. U.S.A. p. 36

7. Hotbeds
เป็นโครงสร้ำงขนำดเล็กและเตี้ย สำมำรถใช้งำนได้คล้ำยโรง
กระจกที่ไม่ต้องกำรลงทุนมำก เหมำะสำำหรับกำรเพำะเมล็ดและชำำกิ่งใน
พื้นที่ที่มีอำกำศหนำวเย็น มีโครงสร้ำงที่มีฝำลำดเอียงแต่ปิดได้สนิท มีท่อ
นำำควำมร้อนวำงผ่ำนใต้ชั้นวัสดุชำำที่อยู่ภำยในโครงสร้ำงนี้ ใช้สำำหรับ
งำนขยำยพันธุ์จำำนวนไม่มำกนัก
Coldframe
เรียกอีกชื่อหนึ่งว่ำ sunframe เป็นโครงสร้ำงเช่น
เดียวกับ hotbeds ที่ไม่มีท่อนำำควำมร้อนข้ำงใต้วัสดุชำำ
เนื่องจำกเป็นโครงสร้ำงที่อยู่กลำงแจ้ง และมีฝำปิดได้ สนิท
จึงได้รับควำมร้อนจำกแสงแดด ทำำให้อุณหภูมิ ภำยใน
โครงสร้ำงไม่ตำ่ำมำกนักในฤดูหนำวและมีควำม ชื้นสูงใช้
สำำหรับเลี้ยงต้นกล้ำขนำดเล็กหรือกิ่งชำำที่ ออกรำกแล้วให้
สำมำรถปรับตัวได้ก่อนย้ำยปลูกกลำง แจ้งต่อไป
โรงไม้ระแนง (lathhouse)
เป็นโครงสร้ำงที่มีกำรพรำงแสงหลังคำ
สำำหรับพืช ที่ปลูก ในกระถำงหรือต้นที่ ย้ำย
ปลูกใหม่ต้องกำรร่มเงำหรือ พืชที่ ต้องกำร
กำรเอำใจใส่มำก นิยมใช้ในพื้นที่ที่มีอำกำศ
ไม่หนำวจัด มักมีโครงสร้ำงเป็นแบบสี่เหลี่ยม
ผืนผ้ำ ควำมสูงอย่ำงน้อย 2.5 เมตร หลังคำ
นิยมใช้ไม้ ระแนง 1 x 1 นิ้ว วำงสลับอัน
เว้นอันหรือตำมควำมต้องกำรในกำรพรำง
แสง โดยกำำหนดทิศ ทำงของโรงเรือนให้
ขวำงตะวันหรืออยู่ในแนวเหนือใต้ เพื่อให้แสงผ่ำนหลังคำได้อย่ำง
สมำ่ำเสมอ อำจใช้วัสดุอื่นๆ ทำำหลังคำก็ได้ เช่น saran ซึ่งเป็นวัสดุพวก
polypropylene fabric มีนำ้ำหนักเบำ ติดตั้งได้ง่ำยและรำคำไม่แพง
เป็นที่นิยมใช้ในปัจจุบัน
Pad and fan cooling system
เป็นระบบกำรลดอุณหภูมิภำยในโรงเรือน
ที่มีโครงสร้ำงปิด บริเวณของฝำผนังโรงเรือนมี
แผงวัสดุที่มีควำมชื้นของนำ้ำอยู่ ด้ำนหนึ่งและ

8. อีก ด้ำนหนึ่งมีพัดลมดูดอำกำศจำกใน โรงเรือนออกข้ำงนอก ทำำให้
อำกำศ ที่เข้ำมำแทนที่ผ่ำนแผงชื้น จึงมีอุณหภูมิลดลงได้ ควรใช้ใน
พื้นที่ที่มีควำมชื้นสัมพัทธ์อำกำศตำ่ำจะ ได้ผลดีกว่ำพื้นที่ที่มีอำกำศชื้น
ปัจจุบันมีกำรนำำไปใช้ในกำรทำำโรงเลี้ยงสัตว์กันมำกขึ้น มีค่ำใช้จ่ำยไม่
สูงมำกนัก
กระบะปักชำำ (propagation beds)
เป็นกระบะก่ออิฐเป็นฝำโดยรอบสูงประมำณ 70 เซนติเมตร
กว้ำง 1.20 เซนติเมตร ยำวตำมขนำดของพื้นที่ ภำยในใส่วัสดุชำำสูง
ประมำณครึ่งหนึ่งของกระบะ มีกำรระบำยนำ้ำได้ดี อยู่ภำยใต้ สภำพกำร
พรำงแสงประมำณ 30-50 เปอร์เซ็นต์ ใช้สำำหรับกำรตัดชำำกิ่งแก่หรือ
ตัดชำำรำกที่ไม่ต้องกำรควบคุมควำมชื้น ในอำกำศมำก นักหรือพืชที่มีใบ
ที่สำมำรถออกรำกง่ำย พืชที่อวบนำ้ำ กำรเพำะเมล็ด
กระบะเก็บควำมชื้น (propagation cases)
เป็นกระบะปิดทึบโดยรอบ ทำงด้ำนบนปิดด้วยกระจกหรือ
พลำสติกที่แสงผ่ำนได้ สำมำรถเก็บควำมชื้นสัมพัทธ์อำกำศได้ ควรมีกำร
พรำงแสงให้ด้วยเพื่อไม่ให้อุณหภูมิภำยในสูงเกินไป ถ้ำได้รับแสง
โดยตรงอำจทำำให้พืชเสียหำยจำกควำมร้อนและเน่ำตำยได้ จึงต้องระวัง
กำรเกิดโรคได้ง่ำย อำจใช้วิธีกำรนำำภำชนะปักชำำกิ่งวำงไว้ในถุง
พลำสติกที่ปิดปำกถุงไว้ใช้สำำหรับกำรตัดชำำกิ่งที่ต้องกำรควำมชื้นสูง วิธี
นี้ไม่ต้องรดนำ้ำบ่อย อำจใช้กับกำรเพำะเมล็ดก็ได้
กระบะพ่นหมอก (mist beds)
เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์พืช
ที่ใช้วิธีกำรตัดชำำกิ่งอ่อนที่มีใบติดอยู่ด้วย เช่น กิ่ง
อ่อน กิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อน ใช้กับพืชที่ต้องใช้เวลำนำน
ในกำรเกิดรำก สำมำรถทำำให้เกิดรำกได้เร็ว หรือ
พืชที่มียอดอ่อนอยู่ในระยะกำำลังเจริญเติบโต
โครงสร้ำงของกระบะเช่นเดียวกับกระบะปักชำำที่มี
กำรติดตั้งระบบพ่นนำ้ำเป็นละอองให้เกิดเป็นแผ่น
นำ้ำบำงๆ บนผิวใบอยู่ตลอดเวลำ จึงช่วยรักษำ
ควำมดันของไอนำ้ำที่อยู่
โดยรอบแผ่นใบลดกำร
คำยนำ้ำออกจำกใบ ยัง
เป็นกำรลดอุณหภูมิใน

9. อำกำศและบนใบพืชได้ด้วย ใบที่ติดอยู่บนกิ่งชำำจึงสำมำรถสังเครำะห์
แสงเพื่อสร้ำงอำหำรมำใช้ในกำรเกิดรำกได้ กระบะควรอยู่กลำงแจ้งได้
รับแสงแดดอย่ำงเพียงพอ สภำพแวดล้อมที่เหมำะต่อกำรเกิดรำกมี
อุณหภูมิระหว่ำง 18-25 องศำเซลเซียส ควำมชื้นสัมพัทธ์สูง ได้รับ
แสงแดดเต็ม และมีกำรระบำยนำ้ำออกจำกวัสดุชำำได้
กำรให้นำ้ำกับระบบพ่นหมอกมีทั้งแบบพ่นต่อเนื่อง (continuous mist)
และแบบเปิดปิดเป็นช่วง (intermittent mist) ตำมสภำพอำกำศและ
ควำมชื้นที่พืชได้รับ กำรติดตั้งสำมำรถอยู่ในโครงสร้ำงปิดหรือสภำพ
กลำงแจ้งก็ได้ ถ้ำกิ่งชำำไม่ได้รับนำ้ำอย่ำงเพียงพอจะทำำให้กิ่งเสียหำยได้
ทันที กำรพ่นนำ้ำของวิธีนี้ต้องใช้นำ้ำมำกและเกิดกำรชะล้ำงธำตุอำหำร
บำงชนิดออกจำกใบได้เมื่ออยู่ในกระบะเป็นเวลำนำนเกินไป จึงแสดง
อำกำรขำดธำตุอำหำรที่ใบพืชได้ เช่นไนโตรเจน แต่สภำพพ่นหมอกนี้
จะไม่ค่อยพบกำรเข้ำทำำลำยของโรครำนำ้ำค้ำงบนใบของกิ่งที่ชำำ เพรำะ
สำมำรถยับยั้งกำรเจริญของเชื้อโรคนี้ได้
กำรควบคุมกำรพ่นนำ้ำเป็นช่วงเวลำนั้น สำมำรถใช้เครื่องตั้งเวลำ
ทำำหน้ำที่กำรเปิดปิดระบบฉีดพ่นนำ้ำตำมระยะเวลำที่กำำหนดไว้ อำจเป็น
วิธีที่ไม่ตอบสนองต่อควำมชื้นบนใบ จึงมีกำรนำำเครื่องมือช่วยควบคุม
กำรทำำงำนของกำรฉีดพ่นนำ้ำตำมสภำพควำมชื้นบนใบ เช่น
electronic leaf เป็นแผ่นพลำสติกรูปใบไม้ที่มีสำยไฟฟ้ำควบคุมกำร
เปิดนำ้ำตำมกระแสไฟฟ้ำที่ทำำงำนเมื่อแห้งและหยุดทำำงำนเมื่อเปียก แต่
พื้นที่ที่มีเกลือแร่อยู่ในนำ้ำที่ใช้จะทำำงำนได้ไม่ดีนัก อีกชนิดหนึ่งคือ
screen balance ใช้หลักกำรควบคุมนำ้ำจำกนำ้ำหนักนำ้ำที่สะสมอยู่บน
แผ่นสกรีน นอกจำกนั้นยังมี photoelectric cell ที่ควบคุมกำรทำำงำน
จำกควำมเข้มแสงและอัตรำกำรระเหยนำ้ำของใบ
วัสดุปลูกที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์และปลูกพืช
วัสดุปลูกที่ใช้ในงำนขยำยพันธุ์พืช ควรมีคุณสมบัติดังนี้
1. มีควำมคงตัวและแน่นเพียงพอสำำหรับยึดกิ่งชำำหรือเมล็ด
ในช่วงกำรออกรำกและกำรเพำะเมล็ด แต่ควรมีนำ้ำหนักเบำเพื่อให้
สะดวกในกำรขนย้ำยและจะต้องมีปริมำตรค่อนข้ำงคงที่ไม่ว่ำเปียกหรือ
แห้ง
2. มีควำมโปร่งเพียงพอสำำหรับกำรระบำยนำ้ำและกำร
ถ่ำยเทอำกำศ นอกจำกนี้ยังต้องสำมำรถเก็บรักษำควำมชื้นได้ดีด้วย

10. 3. มีธำตุอำหำรเพียงพอที่พืชจะใช้ประโยชน์ได้นำนพอ
สมควร
4. ไม่เป็นกรดหรือด่ำงเกินไป หรือมีสำรอื่น ๆ ที่เป็นพิษต่อ
พืช
5. ไม่มีโรค ศัตรูพืชที่อำศัยอยู่ในดินและเมล็ดวัชพืช
6. มีรำคำถูกและสำมำรถหำได้ง่ำย
รูปที่ 1 วัสดุต่ำงๆที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์และเพำะปลูกพืช
วัสดุปลูกที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์และปลูกพืช
ดิน (soil) โครงสร้ำงของดินมีหลำยประเภท
ขึ้นอยู่กับส่วนประกอบของดิน เช่น ทรำย ดิน
ตะกอนและดินเหนียวที่อยู่รวมกันเป็นอนุภำคดิน
ควำมอุดมสมบูรณ์ของดินควรประกอบด้วยแร่ธำตุ
อำหำรที่พืช ต้องกำรใช้อย่ำงครบถ้วน อินทรีย์
วัตถุเป็นส่วนประกอบที่มีในเนื้อดินอีกอย่ำงหนึ่งที่
สำำคัญซึ่งได้จำกกำรเน่ำเปื่อยที่เรียกว่ำฮิวมัส ซึ่ง
ส่วนใหญ่เป็นสำรคอลลอยด์ที่ช่วยดูดยึดนำ้ำและ
ธำตุอำหำรพืช

11. ทรำย (sand) ได้มำจำกกำรผุพังของหินชนิด
ต่ำงๆ กลำยเป็นหินก้อนเล็กๆ จึงมีนำ้ำหนักมำก ไม่มี
แร่ธำตุอำหำร ไม่สำมำรถแลกเปลี่ยนประจุบวกจึงมี
ควำมอุดมสมบูรณ์ตำ่ำ เก็บควำมชื้นได้ไม่ดี แต่มีควำม
อยู่ตัวสูง ระบำยนำ้ำได้ดี ทรำยที่ใช้ทั่วไปมีแบบทรำย
หยำบ เหมำะสำำหรับนำำมำใช้ผสมวัสดุปลูก ส่วน
ทรำยละเอียดหรือทรำยขี้เป็ดมีเม็ดละเอียด สีคลำ้ำ มี
ดินตะกอนและอินทรีย์วัตถุปนอยู่บ้ำง กำรระบำยนำ้ำ
ไม่ดีจึงไม่เหมำะนำำมำใช้ในกำรปลูกพืช
พีท (peat) ได้มำจำกซำกพืชที่ขึ้นอยู่ในนำ้ำ
ในสภำพที่สลำยตัวไม่สมบูรณ์ จึงขึ้นอยู่กับแหล่ง
ที่มำ ซึ่งมีควำมแตกต่ำงกันตำมสถำนที่เกิด ขั้น
ตอนกำรสลำยตัว แร่ธำตุอำหำรและควำมเป็นก
รดด่ำง เช่น มอสพีทหรือพีทมอส ได้มำจำก
sphagnum สำมำรถอุ้มนำ้ำได้มำกถึง 15 เท่ำ
ของนำ้ำหนักแห้ง มีควำมเป็นกรดสูง มีธำตุอำหำร
อยู่น้อยหรือไม่มีเลย มีกำรนำำมำใช้กันมำกใน
กำรเพำะเมล็ดทำงพืชสวน มีรำคำค่อนข้ำงสูง ถ้ำ
เติมในวัสดุมำกอำจทำำให้นำ้ำซึมผ่ำนได้ยำก
สแฟกนัมมอส (sphagnum moss) เป็น
ซำกพืชที่ขึ้นตำมหนองบึง หรือเป็นส่วนที่ยังมี
ชีวิตอยู่มำทำำให้แห้ง มีนำ้ำหนักเบำ สำมำรถอุ้ม
นำ้ำได้สูงถึง 10-20 เท่ำ เป็นวัสดุที่ค่อนข้ำง
สะอำด มีแร่ธำตุอำหำรน้อย นิยมนำำมำใช้ปลูก
กล้ำไม้ที่เล็กๆ หรือเก็บควำมชื้นให้กับรำกและ
กิ่งขณะทำำกำรขนส่ง จัดเป็นวัสดุที่ใช้ได้ดีกับ
ต้นกล้ำมีสำรยับยั้งกำรเกิดโรคเน่ำคอดินได้
ด้วย
เวอร์มิคูไลท์ (vermiculite) เป็นแร่ไมก้ำที่
ขยำยตัวเพิ่มขึ้นจำกกำรผ่ำนควำมร้อน มีนำ้ำหนัก
เบำ ไม่ละลำยนำ้ำ สำมำรถอุ้มนำ้ำได้ 3-4
แกลลอนต่อลูกบำศก์ฟุต มีกำรแลกเปลี่ยนประจุ
บวกได้สูงแล้วปลดปล่อยออกมำทีละน้อย
ประกอบด้วยธำตุแมกนีเซียมและโพแทสเซียม
มำกพอที่จะให้กับพืชทุกชนิด ที่มีจำำหน่ำยอยู่มี
หลำยเกรด ตำมขนำดเส้นผ่ำศูนย์กลำง กำรนำำ
มำใช้ไม่ควรอัดแน่นขณะเปียกจะทำำให้รูพรุนเสีย
ไป

12. เพอร์ไลท์ (perlite) เป็นซิลิกำสีขำวอมเทำ
ได้มำจำกลำวำของภูเขำไฟ ผ่ำนกำรบดและสภำพ
ควำมร้อนสูงถึง 760 องศำเซลเซียส จึงขยำยตัว
พองเหมือนฟองนำ้ำ มีนำ้ำหนักเบำ สำมำรถอุ้มนำ้ำได้
3-4 เท่ำ ไม่มีธำตุอำหำรพืชและไม่สำมำรถแลก
เปลี่ยนประจุบวกได้ ถ้ำใช้กับพืชที่อ่อนแอต่อฟลู
ออไรด์จะมีปัญหำ
พัมมิซ (pumice) ประกอบด้วยซิลิคอนได
ออกไซด์และอะลูมิเนียมออกไซด์เป็นส่วนมำก
ช่วยทำำให้วัสดุชำำโปร่งขึ้น ระบำยนำ้ำได้ดี
ร็อควูล (rockwool) เป็นวัสดุที่ได้มำจำก
กำรหลอมหินชนิดต่ำงๆ ที่อุณหภูมิ 1,200
องศำเซลเซียส แล้วนำำมำปั่นจนเป็นเส้นใย มี
ควำมสำมำรถดูดนำ้ำได้ปริมำณมำก มีกำรนำำมำ
ใช้หลำยรูปแบบเช่น แท่ง ชิ้น เม็ด แผ่น เป็น
สี่เหลี่ยมลูกบำศก์ก็มี
เปลือกไม้ชิ้นเล็กๆ และขี้กบ
(shredded bark and wood
shavings) ได้มำจำกกำรตัดป่นเปลือก
ไม้หรืออุตสำหกรรมไม้แปรรูป จึงมีรำคำไม่
แพง นำ้ำหนักเบำ กำรสลำยตัวช้ำ อำจพบมี
สำรที่สะสมอยู่ในเนื้อไม้ที่เป็นพิษออกมำ
บ้ำงเช่นแทนนิน เรซิน ฟีนอล จึงควรหมัก
ไว้ด้วยกำรเติมปุ๋ยไนโตรเจนเพิ่มเติมเพื่อ
ใช้ในกำรสลำยตัวระยะหนึ่ง ประมำณ 10-
14 สัปดำห์ ก่อนนำำมำใช้
พลำสติกสังเครำะห์ (synthetic
plastic aggregates) หรือเม็ดโฟม
(urea formaldehyde foam) สำมำรถ
นำำมำใช้ช่วยเพิ่มกำรระบำยนำ้ำและอำกำศ
และลดควำมหนำแน่นของเครื่องปลูก มีนำ้ำ
หนักเบำ แต่ผสมให้เข้ำกับวัสดุอื่นอย่ำง
สมำ่ำเสมอได้ยำก

13. ปุ๋ยหมัก (compost) ได้มำจำกอินทรีย์
วัตถุที่หมักสลำยตัวแล้วส่วนใหญ่ได้มำจำก
ใบไม้ ช่วยเพิ่มฮิวมัสทำำให้ดินอุ้มนำ้ำได้ดีขึ้น
ขุยมะพร้ำว (coconut dust) ได้มำจำก
กำรแยกเส้นใยมะพร้ำวออกจำกเปลือกของผล
มีนำ้ำหนักเบำ สำมำรถอุ้มนำ้ำได้มำกอยู่ในสภำพ
สะอำดพอสมควร กำรถ่ำยเทอำกำศดี มีควำม
ยืดหยุ่นตัวดีไม่อัดแน่นง่ำย มีส่วนประกอบของ
ธำตุโพแทสเซียมอยู่ด้วย สำมำรถนำำมำใช้เป็น
วัสดุสำำหรับตอนกิ่ง และผสมกับทรำยหยำบเป็น
วัสดุเพำะเมล็ดได้ดี ในกำรผสมดินปลูกควรร่วม
กับปุ๋ยไนโตรโจนเป็นส่วนผสมเพื่อทำำให้ไม่
แสดงอำกำรใบเหลือง แคระแกร็นได้
แกลบดิบหรือเปลือกข้ำว เป็นวัสดุที่ได้
จำกกำรสีเปลือกข้ำว นำ้ำหนักเบำ หำได้ง่ำย
รำคำถูก มีสภำพสะอำดพอสมควร มีกำร
ระบำยนำ้ำและกำรถ่ำยเทอำกำศได้ดี จึงนิยม
นำำมำใช้เป็นส่วนผสมของวัสดุปลูก
ถ่ำนแกลบหรือขี้เถ้ำแกลบ (paddy
huskcharcoals) ได้จำกกำรเผำแกลบดิบใน
สภำพเผำไหม้ยังไม่สมบูรณ์เต็มที่ มีนำ้ำหนักเบำ
สำมำรถอุ้มนำ้ำได้ดี มีควำมเป็นด่ำงสูงก่อนนำำมำ
ใช้จึงควรล้ำงด่ำงออก นิยมนำำมำใช้ผสมกับทรำย
หยำบเป็นวัสดุสำำหรับตัดชำำได้ดี ถ้ำใช้ในกระบะ
พ่นหมอกสำมำรถนำำมำใช้ได้เลย เพรำะมีกำรพ่น
นำ้ำเป็นประจำำจึงไม่มีอันตรำยกับพืช
กำรผสมวัสดุปลูกพืช
ในกำรย้ำยกล้ำหรือปลูกพืชในภำชนะจำำเป็น
ต้อง มีกำรหำวัสดุที่มีควำมเหมำะสม กับพืชมำ
ใช้ให้ดีที่สุด ดินทั่วๆไปจึงอำจเป็นวัสดุปลูกที่
ไม่เหมำะสมและ นำำมำใช้งำนได้ไม่สะดวกนัก
กำรผสมวัสดุปลูกขึ้นมำใช้เองจำกกำรนำำวัสดุ
ชนิด ต่ำงๆ มำคลุกเคล้ำกันให้มี ควำมเหมำะ
สมกับชนิดพืช อำยุพืช กำรดูแลรักษำและ
วัตถุประสงค์ในกำรนำำไปใช้งำนจึงเป็น สิ่งที่
นักขยำยพันธุ์พืชจะต้องรู้

14. โดยทั่วไปคุณสมบัติของวัสดุปลูกที่ดีควรมีนำ้ำหนักเบำ สำมำรถถ่ำยเท
อำกำศและระบำยนำ้ำได้ดี มีควำมอุดมสมบูรณ์ดี ระดับควำมเป็นกรดด่ำง
ที่เหมำะสม เป็นวัสดุที่สะอำดปรำศจำกศัตรูพืชและสำรพิษเจือปน
นอกจำกนั้นควรมีควำมสมำ่ำเสมอสำมำรถนำำมำใช้งำนได้ สะดวก
ปัจจุบันจึงมีกำรผลิตวัสดุปลูกพืชออกมำจำำหน่ำยกันอย่ำง กว้ำงขวำง
และหำคุณสมบัติของวัสดุปลูกให้เป็นเอกลักษณ์ ของแต่ละรำยใน
ทำงกำรค้ำ
กำรผสมวัสดุปลูก
กำรผสมวัสดุปลูกใช้เองเป็นเรื่องที่ไม่ยุ่ง
ยำกซับซ้อน ขึ้นอยู่กับลักษณะของวัสดุปลูกที่
ต้องกำรใช้และวัสดุที่จะนำำมำใช้นั้นหำได้ง่ำย
ในท้องถิ่น ส่วนประกอบที่นำำมำใช้ให้พิจำรณำ
จำกส่วนประกอบของอนินทรีย์วัตถุ เช่น ทรำย
หยำบที่หำได้ง่ำยในบ้ำนเรำ เพื่อช่วยให้วัสดุ
คงตัวไม่สลำยง่ำย ระบำยนำ้ำได้ดีเป็นที่ยึดเกำะ
ของรำกพืชได้ นำำมำผสมกับอินทรีย์วัตถุที่มีอยู่
หลำยชนิดด้วยกัน เช่น แกลบดิบ ถ่ำนแกลบ
ขุยมะพร้ำวและอื่นๆ กำรเลือกใช้อินทรียวัตถุ
ควรใช้มำกกว่ำหนึ่งชนิดและมีควำมสำมำรถผุ
เปื่อยได้แตกต่ำง
กัน
นอกนั้นให้พิจำรณำเลือกใช้แหล่งของ
ธำตุอำหำรพืช เช่น ใช้ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมักและปุ๋ย
วิทยำศำสตร์ในอัตรำที่เหมำะสมและเพียงพอกับ
ควำมต้องกำรของพืชแล้วปรับค่ำควำมเป็นกรด
ด่ำงให้เหมำะสมด้วยปูนขำว กำรใช้ดินร่วนเป็น
ส่วนผสมในวัสดุปลูกบ้ำงจะช่วยให้พืชไ ด้รับ
ธำตุอำหำรรองอย่ำงครบถ้วนและสะดวกใน
กำรเตรียม สำำหรับอัตรำส่วนของวัสดุแต่ละชนิด
นั้นสำมำรถปรับ ให้เหมำะสมได้ตำมควำม
ต้องกำรของผู้ปลูก
กำรรักษำควำมสะอำดของวัสดุปลูกนั้น เป็นวิธีกำรหลีกเลี่ยง
ควำมเสียหำยที่อำจจะเกิดกับต้นพืชได้ โดยเฉพำะต้นที่อ่อนแอหรือต้นที่
อยู่ระหว่ำงกำรปรับตัว สำมำรถใช้วิธีกำรต่ำงๆ ได้หลำยวิธี เช่น กำรใช้
ควำมร้อนอบดินด้วยไอนำ้ำที่อุณหภูมิ 80 องศำเซลเซียส เป็นเวลำนำน
30 นำที หรืออำจลดอุณหภูมิได้ไม่ควรตำ่ำกว่ำ 60 องศำเซลเซียส ก็ได้
จะช่วยให้ไม่ทำำลำยจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์กับพืช กำรใช้ควำมร้อน
แบบนี้อำจเรียกว่ำ soil pasteurization

15. กำรใช้สำรเคมีเป็นอีกวิธีหนึ่งที่ทำำได้สะดวกโดยไม่ทำำลำย
คุณสมบัติทำงฟิสิกส์และเคมีของดิน แต่อำจเป็นพิษกับเนื้อเยื่อพืชและผู้
ใช้งำน สำรเคมีที่ใช้กันอยู่ได้แก่ Chloropicrin, Methyl bromide,
Vapam และยำกันรำที่ใช้รำดกับดิน เช่น Benlate, Terraclor,
Captan
ตัวอย่ำงโรงเรือนกระจก

16. บทที่ 3 เครื่องมือและกำรใช้เครื่องมือ
เครื่องมือเป็นอุปกรณ์ที่สำำคัญในกำรขยำยพันธุ์พืช เครื่องมือที่เหมำะสม
แบะอยู่ในสภำพที่พร้อมจะใช้งำน ช่วยให้กำรขยำยพันธุ์พืชทำำได้
รวดเร็วและได้ผลดียิ่งขึ้น
โดยที่เครื่องมือที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์มีหลำยอย่ำง แต่เครื่อง
มือที่จะกล่ำวต่อไปนี้เป็นเครื่องมือที่ใช้งำนค่อนข้ำงกว้ำง และเป็นเครื่อง
มือประจำำตัว ได้แก่กรรไกรตัดกิ่ง และมีดติดตำต่อกิ่ง
วัตถุประสงค์
1. สำมำรถใช้เครื่องมือที่ใช้ในกำรขยำยพันธุ์พืชได้อย่ำงถูก
ต้องและเหมำะสม

17. 2. มีควำมรู้เกี่ยวกับกำรดูแลรักษำเครื่องมือที่ใช้ในกำรขยำย
พันธุ์พืช
3. มีควำมรู้เกี่ยวกับเครื่องมือใช้ในกำรขยำยพันธุ์พืชชนิด
ต่ำงๆ
กรรไกรตัดแต่งกิ่ง
กรรไกรตัดแต่งกิ่ง เป็นกรรไกรมือขนำดเล็ก (hand pruning
shear) ซึ่งปกติจะมีอยู่ 2 แบบ คือ แบบใบมีดตรงและแบบใบมีดโค้ง
กรรไกรที่ใคร่จะ เสนอแนะให้ใช้ควรเป็นแบบใบมีดโค้งเพรำะจะ
สำมำรถใช่งำนได้กว้ำงคือใช้ได้ทั้งตัดและแต่งกิ่ง นอกจำกนี้ลักษณะ
กำรตัดเป็นแบบกำรเฉือน ทำำให้แผลรอยตัดไม่ชำ้ำมำกเหมือนกรรไกรใบ
มีดตรง อย่ำงไรก็ดีในจำำพวกกรรไกรใบมีดโค้งด้วยกันก็มีหลำยแบบ
สำำหรับแบบที่ควรใช้ควรมีคุณสมบัติดังนี้
ลักษณะที่ดีของกรรไกรตัดแต่งกิ่ง
1. มีขนำดกะทัดรัดพอเหมำะมือ มีนำ้ำหนักค่อนข้ำงเบำ
สำมำรถใช้ตัดกิ่งเล็กและกิ่งค่อนข้ำงใหญ่
2. มีใบมีดแข็ง คม ใบมีดไม่บิดเบี้ยวง่ำยเมื่อใช้ตัดกิ่ง
ที่ค่อนข้ำงแข็ง
3. มีควำมคล่องตัวในกำรใช้งำน สำมำรถที่จะปลด
และเปิดล็อกได้โดยใช้มือข้ำงเดียว
4. มีส่วนประกอบที่ไม่ซำ้ำซ้อน สำมำรถที่จะถอดออก
มำลับและทำำควำมสะอำดได้ไม่ยำก
5. มีอะไหล่จำำหน่ำย สำมำรถที่จะเปลี่ยน บำงชิ้นส่วน
ได้เมื่อเห็นว่ำจำำเป็น

18. ส่วนประกอบของกรรไกรตัดแต่งกิ่ง มีส่วน
ประกอบที่ควรทรำบดังนี้
1. ใบมีด เป็นส่วนที่ใช้ตัด ติดกับโครงกรรไกร
บริเวณคมมีดมีลักษณะคล้ำยคมสิ่ว คือด้ำนหน้ำตรงและด้ำนหลังเอียง
2. คำนรับ เป็นส่วนที่ใช้รับกิ่งหรือส่วนที่ต้องกำรจะตัด
มีลักษณะเป็นคำนเว้ำ ป้องกันสิ่งที่ต้องกำรตัดลื่นไหล
3. ที่ล๊อก เป็นส่วนที่ใช้บังคับโครงกรรไกรมิให้กำง
แยกส่วนที่เป็นใบมีดกับคำนรับออกจำกกัน
4. สปริง เป็นส่วนที่ใช้ดันโครงกรรไกรให้ใบมีดและ
คำนรับแยกออกจำกกันเพื่อพร้อมที่จะดัด
5. นอต เป็นตัวบังคับไม่ให้ตัวสกรูถอนออก ซึ่งจะ
ทำำให้ใบมีดและคำนรับห่ำงจำกกัน อันจะทำำให้รอยตัดชำ้ำหรือตัดไม่ได้
6. สกรู อยู่ทำงด้ำนหลังตรงข้ำมกับนอตเป็นตัวปรับใบ
มีดกับคำนรับให้ห่ำงกันพอเหมำะ
7. ด้ำม เป็นส่วนที่มือถือ ปกติมักจะทำำให้มีรูปร่ำงจับ
ถนัดมือ
วิธีกำรใช้กรรไกรตัดกิ่ง ควรปฏิบัติดังนี้
1. ปลดที่ล๊อก ด้วยปลำยนิ้วหัวแม่มือขวำ

19. 2. จับกรรไกรให้ค่อนข้ำงไปทำงด้ำนปลำยด้ำม
กรรไกร
3. ไม่ควรตัดกิ่งพืชที่มีขนำดเส้นผ่ำนศูนย์กลำงเกิน
? นิ้ว สำำหรับไม้เนื้อแข็ง และ 1 นิ้ว สำำหรับไม้เนื้ออ่อน
4. ควรตัดกิ่งด้วยกลำงใบมีดของกรรไกร
5. ตัดให้เฉียงกิ่ง โดยให้กิ่งทำำมุมกับกรรไกร 45-60
องศำ
6. เมื่อไม่ต้องกำรใช้ ควรล๊อกใบมีดเข้ำที่เดิม
7. หลังจำกใช้งำนแล้วควรทำำควำมสะอำดทันที
กำรดูแลรักษำกรรไกรตัดแต่งกิ่ง
เมื่อใช้กรรไกรไปนำนๆ ใบมีดอำจสึกกร่อนหรือทื่อ จำำเป็น
ต้องถอดออกมำลับให้อยู่ในสภำพที่คมพร้อมจะใช้งำน กำรถอดปฏิบัติ
ได้ดังนี้
1. ใช้กุญแจไขนอตถอดนอตออก
2. ใช้ไขควงถอดสกรูออก
3. ถอด Spring ออกจำกตัวกรรไกร
4. ลับใบมีดด้วยกระดำษทรำยนำ้ำเบอร์ 1 โดยวำงกระดำษ
ทรำยบนพื้นเรียบแล้วใช้ใบมีดทำงด้ำนเอียงถูกับกระดำษทรำย
5. เมื่อเห็นว่ำคมดีแล้ว จึงใช้ใบมีดทำงด้ำนหน้ำลูบใน
ระนำบ (180 องศำ ) กับกระดำษทรำย 2-3 ครั้ง
6. ใช้กระดำษถูส่วนที่เป็นสนิมหรือครำบสกปรกออกให้
หมด รวมทั้งถูส่วนที่เป็นคำนรับด้วย
7. ประกอบกรรไกรเข้ำที่เดิม โดยเอำส่วนที่ถอดทีหลังใส่
ก่อนดังนี้ 1. ใส่สกรู 2. ขันนอต และ 3. ใส่สปริง แล้วปรับใบมีดให้ชิด
แต่ตัดได้คล่องตัว ถ้ำเห็นว่ำชิดเกินไปให้ถอย สกรูออกเล็กน้อยแล้วขัน
นอตตำม
มีดติดตำต่อกิ่ง
มีดติดตำต่อกิ่ง เป็นมีดที่ใช้สำำหรับงำนติดตำ ต่อกิ่ง ทำบ
กิ่ง นอกจำกนี้ยังอำจใช้เฉือน โคนกิ่งตัดชำำ ทำำแผลโคนกิ่งตัดชำำ ทำำ

20. แผลกำรตอนแบบปำดกิ่งและกรีดกิ่ง แต่ไม่ใช้ทำำแผลกำรตอนแบบขวั้น
กิ่ง มีดติดตำต่อกิ่งที่มีจำำหน่ำยอยู่ทั่วไปมีหลำยขนำนและหลำยแบบ ดัง
นั้นควรมีหลักในกำรเลือกซื้อดังนี้
ลักษณะที่ดีของกรรไกรตัดแต่งกิ่ง ลักษณะที่ดีของมีด
ติดตำต่อกิ่ง
1. เป็นแบบที่มีขนำดพอเหมำะสำมำรถที่จะใช้ติดตำกิ่งที่มี
ขนำดเล็กได้ หรือใช้ต่อกิ่งต้นตอที่มีขนำดโต (เส้นผ่ำศูนย์กลำง 4 นิ้ว)
ได้
2. มีใบมีดคมทน สำมำรถจะใช้งำนได้นำนๆ โดยไม่ต้อง
ลับบ่อยๆ
3. ใบมีดเอียง ( Slope) ทำงด้ำนที่เฉือนได้ถนัดมือ ( ปกติ
จะเลือกที่มีใบมีดเอียงขวำเมื่อหันใบมีดออกนอกตัว ) หรือมิฉะนั้นก็จะ
เลือกใบมีดที่เอียงทั้งสองด้ำน
4. มีสปริงที่แข็งแรงไม่โยกคลอนเมื่อใช้งำน
5. ตัวมีดและสปริงที่แข็งแรง ไม่โยกคลอนเมื่อใช้งำน
6. ตัวมีดและสปริงไม่เป็นสนิมและหักเปรำะง่ำย
7. มีส่วนประกอบที่จะใช้งำนครบถ้วน
ส่วนประกอบของมีดติดตำต่อกิ่ง ประกอบด้วยส่วนสำำคัญ 3
ส่วนคือ
1. ใบมีด ประกอบด้วย คมมีด โหนกสันมีด และปลำยมีด
- คมมีด มีลักษณะคล้ำยคมสิ่ว คือด้ำนหนึ่งเอียงเป็นส่วนที่อ่อน
อีกด้ำนหนึ่งตรงเป็นส่วนที่แข็งใช้เฉือนแผ่นตำและเตรียมแผลบนตอ
- โหนกสันมีด เป็นส่วนที่โค้งมนแต่ไม่คมอยู่ทำงส่วนหลังมีด
ใช้สำำหรับแกะแผ่นตำหรือช่วยลอกแผ่นเปลือกของต้นตอ

21. - ปลำยมีด เป็นส่วนที่คมและแหลมของใบมีด ใช้กรีดเปลือก
ต้นตอเพื่อทำำแผลในกำรติดตำต่อกิ่ง
2 . ด้ำมมีด มีส่วนสำำคัญ 2 ส่วนคือ
- สปริงพับ ซึ่งจะบังคับมีดให้แน่น
- ร่องเก็บมีด
3. เขำ เป็นส่วนที่ติดอยู่ปลำยด้ำม ทำำด้วยโลหะ กระดูกหรือเขำ
สัตว์ หรือพลำสติกมีลักษณะเป็นสันบำง โดยเฉพำะทำงส่วนปลำยเขำใช้
สำำหรับเปิดเปลือกต้นตอสำำหรับวิธีกำรติดตำต่อกิ่งบำงวิธี
วิธีกำรใช้มีดติดตำต่อกิ่ง
ควรจะใช้กับงำนติดตำ ต่อกิ่ง ทำบกิ่งเท่ำนั้น ซึ่งงำนดัง
กล่ำวต้องกำรคมมีดที่คมพอ มิฉะนั้นจะทำำให้เฉือนได้ไม่เรียบและเซลล์
เนื้อไม้ซำ้ำมำก ในกรณีที่กิ่งมีขนำดโตควรใช้กรรไกรตัดกิ่งช่วยให้กำร
เฉือนง่ำยขึ้น และหำกจำำเป็นก็ต้องทยอยเฉือน กำรเฉือนให้ได้ขนำด
ตำมต้องกำรเลยทีเดียวจะทำำให้คมมีดล้มได้ง่ำยและคมทื่อเร็ว ทำำให้ต้อง
ลับบ่อยครั้ง
กำรดูแลรักษำมีดติดตำต่อกิ่ง
1. กำรรักษำคมมีด แม้ว่ำมีดติดตำจะอยู่ในสภำพที่คมพอ แต่
เมื่อใช้ไปนำนๆ ก็อำจสึกกร่อนและคมทื่อมำกขึ้น จำำเป็นจะต้องลับให้คม
อยู่เสมอ กำรลับมีดติดตำควรปฏิบัติดังนี้
- ลับมีดด้วยหินอ่อนที่ใช้ลับมีดโกน
- ลับด้ำนเดียวโดยเฉพำะด้ำนเอียง
- วำงใบมีดเอียงทำำมุม 20 องศำ กับหิน
- ลับให้เต็มหน้ำมีด ( ควำมยำวของใบมีด )
- ลับให้เต็มหน้ำหินลับมีด ( ควำมยำวของหินลับมีด )
- หยดนำ้ำล้ำงหินบ่อยๆ ขณะลับ
- ตรวจให้คมมีดคมตลอดหน้ำมีด ( โกนขนที่หลังมือ )
2. กำรรักษำตัวมีด
ส่วนใหญ่ได้แก่กำรรักษำสปริงบังคับมีด โดยหยดนำ้ำมัน
บริเวณที่เป็นคำนบังคับ และตัวสปริงให้มีกำรอ่อนตัวและลื่นพอเพรำะจะช่วย
ให้กำงใบมีดและพับเก็บได้ง่ำย อีกทั้งช่วยให้สปริงไม่หักง่ำย

22. นอกจำกนี้ต้องระวังไม่ให้ตัวมีดตกบ่อยๆ ซึ่งจะทำำให้มุดทอง
เหลืองหลุดและด้ำมมีดแยกจำกกันได้
3. กำรรักษำเขำ จะต้องรักษำให้อยู่ในสภำพที่ลื่นและ
เป็นสันบำง ระวังอย่ำให้มีดตกหรือหล่นเพรำะจะทำำให้ปลำยเขำหักหรือ
ชำำรุดใช้กำรไม่ได้ ควรขัดปลำยเขำให้พอเหมำะด้วยกระดำษทรำยและ
ทำำให้ลื่น โดยถูกับใบตองเสมอ
บทที่ 4 กำรขยำยพันธุ์พืชด้วยเมล็ด
ในทำงพฤกษศำสตร์ เมล็ดของพืชชั้นสูง คือไข่ที่แก่แล้วถูกห่อหุ้มอยู่ในรังไข่ที่โต
เต็มที่หรือคือผล เมล็ดและผลของพืชชนิดต่ำงๆ มีรูปร่ำง ขนำด ลักษณะและมี
ตำำแหน่งและโครงสร้ำงของเอ็มบริโอสัมพันธ์กับเนื้อเยื่ออำหำรสะสมแตกต่ำงกัน
มำก
วัตถุประสงค์
1. มีควำมรู้ควำมเข้ำใจในกระบวนกำรพัฒนำของเมล็ด
2. มีควำมรู้ควำมเข้ำใจเกี่ยวกับส่วนประกอบของเมล็ด
3. สำมำรถขยำยพันธุ์พืชด้วยเมล็ดได้อย่ำงถูกต้อง
ระยะต่ำงๆ ของวงจรชีวิตต้นกล้ำ
รูปที่ 1 แสดงวงจรชีวิตต้นพืช
เมื่อเมล็ดงอกเอ็มบริโอพัฒนำเป็นต้นกล้ำและเริ่มระยะวัยเยำว์มีกำรเติบโต
ทำงด้ำนลำำต้นมำกมำยโดยที่ต้นกล้ำมีขนำดใหญ่ขึ้น มีต้นและรำกยืดยำวออกและ
เพิ่มขนำดทำงด้ำนข้ำงด้วย

23. พืชในระยะวัยเยำว์ เติบโตทำงลำำต้นจะใช้ระยะเวลำหนึ่งและไม่สำมำรถ
ตอบสนองต่อสิ่งเร้ำที่ทำำให้เกิดดอกได้เลย ในที่สุดจะมีช่วงกำรเปลี่ยนโดยสิ้นสุด
ลักษณะเยำว์วัยและเข้ำสู่วัยเจริญพันธุ์หรือโต เต็มวัย (adult or mature phase) ซึ่ง
จะเกิดกำรสืบพันธุ์โดยมีเมล็ด
กำรเกิดดอก
ระยะเยำว์วัยอำจกว้ำงมำกในพืชยืนต้นทั้งไม้เนื้อแข็งและไม้พุ่มเนื้ออ่อน
คือมีระยะกำรเกิดเมล็ดนำน ไผ่บำงชนิดมีช่วงกำรเติบโตทำงลำำต้นนำนหลำยสิบปี
แล้วเกิดดอกกะทันหันให้เมล็ดแล้วตำยไป ต้นกล้ำของกล้วยไม้และพืชหัวหลำย
ชนิดไม่ให้ดอกจนกว่ำจะมีอำยุ 5 – 7 ปี เรำอำจเร่งกำรเกิดดอกและผลได้โดยนำำ
พืชไปไว้ในสภำพที่เหมำะสมสำำหรับกำรเติบโตอย่ำงต่อเนื่องโดยไม่ให้กำรพักตัว
เลย
เมื่อผ่ำนระยะเยำว์วัยไปแล้ว พืชจะเริ่มออกดอกโดยตอบสนองต่อสิ่ง
แวดล้อม
กำรเกิดผล เมล็ด และเอ็มบริโอ
ตำดอกที่เกิดขึ้นจะเจริญเป็นดอกที่สมบูรณ์ มีเกสรตัวผู้ (pollen) และเกสร
ตัวเมีย (stigma) รวมทั้งถุงหุ้มเอ็มบริโอ (embryo sac) และมีกำรลดโครโมโซมลง
ครึ่งหนึ่งจำก 2 n เป็น n
กำรที่เกสรตัวผู้แตะลงบนเกสรตัวเมีย เรียกว่ำ pollination เกสรตัวผู้จะ
งอกหลอดลงไปตำมควำมยำวของก้ำนเกสรตัวเมีย ไปที่รังไข่จนถึงถุงหุ้มเอ็มบริโอ
ภำยในไข่ เชื้อตัวผู้ 2 ตัวจะเข้ำไปในถุงเอ็มบริโอ ตัวหนึ่งเข้ำร่วมกับไข่เกิดกำร
ปฏิสนธิได้ไซโกต อีกตัวหนึ่งรวมกับ 2 polar nuclei ได้เอนโดสเปิร์ม
ควำมสัมพันธ์ระหว่ำงโครงสร้ำงของดอก และส่วนต่ำงๆ ของผล
และเมล็ด
รูปที่ 2 แสดงควำมสัมพันธ์ระหว่ำงโครงสร้ำงของดอก และส่วนต่ำงๆ ของผลและ
เมล็ด
กำรพัฒนำของผลและเมล็ด
มีกระบวนกำรแยกกัน 5 ประกำ ร คือ
1. กำรพัฒนำทำงสัณฐำนวิทยำ (Morphological development)
จะแบ่งออกเป็น 3 ระยะ
ระยะแรก เห็นได้จำกกำรเติบโตของผลและเมล็ด นิวเซลลัสเติบโตโดยมี
กำรแบ่งเซลล์และขยำยใหญ่เป็นก้อนใสถูกห่อหุ้มอยู่ในผนังของเมล็ด เอนโด

24. สเปิร์มพัฒนำไปแต่ยังมีขนำดเล็กมำกและยังหุ้มเอ็มบริโอซึ่งมีขนำดเล็กยิ่งกว่ำ ไซ
โกตซึ่งเป็นเซลล์เดียว แบ่งตัวเป็นกลุ่มเซลล์เรียกว่ำ proembryo ติดอยู่กับเนื้อเยื่อ
พิเศษ ในระยะที่หนึ่งนี้ proembryo มีรูปร่ำงค่อนข้ำงกลม แต่สิ้นสุดระยะนี้จะมี
โครงสร้ำงเป็นแกนสั้นๆ ของ embryo axis มีใบเลี้ยงซึ่งอวบนำ้ำและมีรูปร่ำงยำวขึ้น
ระยะที่ 2 เห็นได้จำก เมล็ดหยุดขยำยตัวและในบำงชนิดผลก็หยุดกำร
ขยำยตัวด้วย กำรเติบโตของเนื้อเยื่อเอนโดสเปิร์มมีลักษณะเป็นเนื้อเยื่อใสเห็นได้
ชัดอยู่ในนิวเซลลัส กำรขยำยตัวของเอ็มบริโอ เอนโดสเปิร์มและนิวเซลลัสทำำ
หน้ำที่เป็นเนื้อเยื่อเลี้ยงและนำำอำหำรไปให้เอ็มบริโอและเอนโดสเปิร์มตำมลำำดับ
ระยะที่ 3 เห็นได้จำกกำรเปลี่ยนแปลงทำงสรีรวิทยำในผลและเมล็ด คือ
ในผลชนิดมีเนื้อจะมีเพอ ริคำร์พใหญ่ขึ้น
2. กำรมีควำมสำมำรถที่จะงอกของเอ็มบริโอ
กำรพัฒนำจำกไซโกตเป็นเอ็มบริโอเรียกว่ำ embryogenesis กำร
เปลี่ยนแปลงทำงสัณฐำนวิทยำเกี่ยวข้องกับกำรแบ่งเซลล์และขยำยตัวของเซลล์ใน
แกนของเอ็มบริโอและใบเลี้ยง ส่วนกำรเปลี่ยนแปลงทำงสรีรวิทยำและกำร
เปลี่ยนแปลงโครงสร้ำงใหม่ของเอ็มบริโอ คือ กำรขยำยตัวของเซลล์และกำรแบ่ง
เซลล์บริเวณปลำยรำกและปลำยยอดซึ่งก็คือกำรงอกและกำรเติบโตของต้นกล้ำ
กำรเปลี่ยนแปลงดังกล่ำวแสดงให้เห็นได้โดยกำรแกะเอ็มบริโอออกมำจำกเมล็ดใน
ระยะเติบโตต่ำงๆ แล้วนำำมำเลี้ยงในหลอดแก้ว
3. กำรสะสมอำหำร
กำรสะสมอำหำรเป็นขั้นตอนที่สำำคัญในกำนพัฒนำของเมล็ด อำหำรสะสม
เป็นพวกที่มีโมเลกุลซับซ้อน อำหำรสะสมไม่เพียงแต่จะให้พลังงำนที่สำำคัญเพื่อกำร
อยู่รอดของต้นกล้ำที่งอกเท่ำนั้นแต่เป็นอำหำรที่สำำคัญของมนุษย์และสัตว์ด้วย
กระบวนกำรดูดซึมอำหำร มีกำรลำำเลียงสำรประกอบที่มีนำ้ำหนักโมเลกุล
น้อยเข้ำไปในเมล็ด เมล็ดติดอยู่กับโอวูลตรงฟันนิคิวลัส ซึ่งมีท่อนำ้ำท่ออำหำรผ่ำน
เข้ำทำงเปลือกเมล็ดตรงมำถึง แต่ไม่มีท่อนำ้ำท่ออำหำรตรงไปที่นิวเซลลัส เอนโด
สเปิร์มและเอ็มบริโอ ดังนั้นอำหำรที่ถูกย่อยแล้วจะผ่ำนเข้ำไปที่เอ็มบริโอโดย
กระบวนกำรแพร่กระจำย
กำรสังเครำะห์อำหำรสะสมต้องกำรเอนไซม์พิเศษ เมล็ดที่มีคุณภำพต้องมี
กำรบวนกำรสังเครำะห์และสะสมอำหำรที่ดำำเนินไปโดยไม่มีกระบวนกำรหยุดชะงัก
จนถึงกำำหนดตำ่ำสุด เมล็ดที่มีนำ้ำหนักมำกกว่ำจะงอกได้ดีกว่ำและให้ต้นกล้ำที่แข็ง
แรงกว่ำ ถ้ำเมล็ดเติบโตในสภำพที่ไม่เหมำะสม มีธำตุอำหำรไม่เพียงพอ ขำดนำ้ำ
และมีโรคแมลงรบกวน สภำพดังกล่ำวจะทำำให้ได้เมล็ดเล็กและเบำ
4. กำรแก่ของเมล็ดและกำรพักตัวครั้งแรก
กำรแก่ของเอ็มบริโอ
จำกกำรศึกษำพบว่ำหลังจำกเอ็มบริโอ(และ / หรือเมล็ด) แก่ทำงสัณฐำน
วิทยำ ได้ไม่นำนก็มีกำรเปลี่ยนแปลงควำมสัมพันธ์ของควำมชื้นภำยใน เมล็ดที่
เรียกว่ำกำรแก่ทำงสรีรวิทยำ เอ็มบริโอภำยในเมล็ดจะขยำยใหญ่ขึ้นและนำ้ำหนัก
นำ้ำภำยในเมล็ดก็เพิ่มขึ้นด้วย แต่เปอร์เซ็ นต์ควำมชื้นยังค่อนข้ำงคงที่ จนถึงใกล้
หรือหลังจำกเมล็ดเติบโตทำงสัณฐำนวิทยำเต็มที่ ควำมชื้นในเมล็ดจึงเริ่มลดลง นำ้ำ
หนักแห้งยังคงเพิ่มต่อไปเนื่องจำกมีกำรสังเครำะห์โปรตีน
ฮอร์โมนชนิดหนึ่งภำยในต้นพืชคือ กรดแอบซิสิก มีบทบำทสำำคัญในกำร
รักษำระยะเอ็มบริโอไว้ ป้องกันกำรงอกก่อนเวลำอันควร และชักนำำให้เอ็มบริโอแก่
โดยมีอิทธิพลต่อปริมำณควำมชื้นในเมล็ด
กำรพัฒนำของผลและเมล็ด (ต่อ)

25. กำรพักตัวครั้งแรก ( Primary Dormancy ) กำรพักตัวครั้งแรก ( Primary
Dormancy )
ในเมล็ดเกือบทุกชนิดมีกำรควบคุมภำยในเกิดขึ้นระหว่ำงเมล็ดสุกแก่และ
เป็นระยะเวลำหนึ่งหลังจำกเก็บเกี่ยวเพื่อป้องกันเมล็ดงอก กำรควบคุมนี้เกี่ยวกับ
สภำพแวดล้อมที่เฉพำะเพื่อบังคับเวลำและสถำนที่ในกำรงอกให้พืชชนิดนั้นอยู่รอด
ได้
กลไกสำำคัญ 2 ประกำรที่เกิดขึ้นระหว่ำงเมล็ดแก่และสุกที่บังคับกำรพักตัว
ในเมล็ด คือ
1. กำรสะสมสำรเคมีที่ยับยั้งกำรงอกในเนื้อเยื่อต่ำงๆ ของผลและเมล็ด
2. กำรเปลี่ยนแปลงของเปลือกหุ้มเมล็ด เพื่อควบคุมกำรดูดนำ้ำเข้ำเมล็ด
กำรยอมให้ก๊ำซผ่ำน และกำรชะล้ำงของสำรยับยั้งกำรงอก
สำรยับยั้งกำรงอก ( Inhibotors )
สำรเคมีที่เกิดขึ้นตำมธรรมชำติมีคุณสมบัติกำรยับยั้งกำรงอกมีอยู่ในส่วน
ต่ำงๆ ของเมล็ดและไม่จำำเป็นต้องอยู่ในเอ็มบริโอ อำจมีอยู่ในผลชนิดมีเนื้อ
เปลือกหุ้มเมล็ด ( seed coverings )
กำรเปลี่ยนแปลงของเปลือกหุ้มเมล็ดมักมีผลต่อเปลือกชั้นนอกซึ่งอำจจะ
กลำยเป็นเปลือกแข็ง เป็นเส้นใยหรือเป็นเมือกในช่วงที่มีควำมชื้นลดลงและชำว
กำรสุกแก่
5. กำรสุกแก่และกำรกระจำยของเมล็ด
เมล็ดเกือบทุกชนิดมีควำมชื้นลดลงเมื่อแก่และก่อนกระจำยออกจำกผล
คำมชื้นในเมล็ดลดลงเป็น 30 % หรือตำ่ำกว่ำในขณะอยู่กับต้น และถูกลดควำมชื้น
ลงอีกหลังจำกกำรเก็บเกี่ยวให้เหลือเพียง 4 - 6 % เพื่อนำำไปเก็บรักษำ ซึ่งในระดับ
ควำมชื้นที่ตำ่ำเช่นนี้เมล็ดไม่สำมำรถงอกได้เป็นหลักกำรที่สำำคัญในกำรคงควำมมี
ชีวิตของเมล็ดและควบคุมกำรงอก
ส่วนต่ำงๆ ของเมล็ด
ส่วนต่ำงๆ ของเมล็ด
เมล็ดมีส่วนประกอบที่สำำคัญ 3 ส่วน คือ
อ็มบริโอ
คือ พืชต้นใหม่ที่ได้จำกกำรรวมของเชื้อตัวผู้และเชื้อตัวเมียในกำรปฏิสนธิ
โครงสร้ำงพื้นฐำนของเอ็มบริโอคือ แกนเอ็มบริโอ ซึ่งมีปลำยยอดและปลำยรำกอยู่
ในทิศทำงตรงกันข้ำม มีใบเลี้ยงหนึ่งหรือมำกกว่ำนั้นติดอยู่ในแกนเอ็มบริโอ เรำจัด
พืชตำมจำำนวนใบเลี้ยง เอ็มบริโอมีขนำดต่ำงๆ กันตำมควำมเจริญมำได้เท่ำใดใน
เมล็ด เมล็ดอำจแบ่งเป็น 2 พวก คือ พวกที่มีเอ็มบริโอขนำดใหญ่ เรียกว่ำพวกนอน
เอนโดสเปอร์มิก อีกพวกหนึ่งมีขนำดเล็กถ้ำเทียบกับเนื้อเยื่อของอำหำรสะสม เรำ
เรียกว่ำพวกเอนโดสเปอร์มิก
เนื้อเยื่อสะสมอำหำร
พวกนอนเอนโดสเปอร์มิก สะสมอำหำรไว้ในใบเลี้ยงซึ่งเป็นส่วนที่สำำคัญของเมล็ด
แต่พวกเอนโดสเปอร์มิก อำหำรสะสมจะอยู่ในเอนโดสเปิร์ม เพอริสเปิร์ม
ส่วนที่ห่อหุ้มเมล็ด (seed coverings)
ส่วนนี้ประกอบด้วยเปลือกเมล็ด บำงส่วนมำจำกนิวเซลลัสและเอนโดสเปิร์ม
บำงครั้งมีบำงส่วนของผลด้วย เปลือกเมล็ดเรียกอีกอย่ำงว่ำ Testa มักมีจำำนวน 1
หรือ 2 มำจำกอินเทกิวเมนต์ของไข่ระหว่ำงกำรพัฒนำของเมล็ด เปลือกเมล็ดจะ
เปลี่ยนแปลงไปจนเมื่อเมล็ดแก่จะมีลักษณะเฉพำะ คุณสมบัติของเปลือกเมล็ดอำจ
เป็นลักษณะเฉพำะของวงศ์พืช โดยปกติเปลือกชั้นนอกมักแห้ง ในพืชบำงชนิดผล
ยังติดกับเมล็ด เรำเรียกรวมกันว่ำ “ เมล็ด ” ส่วนที่ห่อหุ้มเมล็ดช่วยปกป้องเอ็มบริโอ

26. ทำำให้สำมำรถจัดกำรกับเมล็ดได้โดยไม่มีอันตรำยและสำมรถขนส่งไปได้ระยะไกล
หรือเก็บรักษำไว้ได้เป็นเวลำนำน และส่วนที่ห่อหุ้มนี้ควบคุมกำรงอกของเมล็ดด้วย
หลักของกำรคัดเลือกเมล็ด
หลักของกำรคัดเลือก
เขตเมล็ดพันธุ์ ( Seed zones ) หมำยถึงถิ่นกำำเนิดของต้นแม่โดยคำำนึง
ถึงสภำพอำกำศและสภำพทำงภูมิศำสตร์ที่ต้นแม่ขึ้นอยู่ จำกกำรวิเครำะห์ข้อมูล
ของปริมำณนำ้ำฝนและอุณหภูมิตลอดจนลักษณะดิน หินและระดับควำมสูงของพื้นที่
ต่ำง ๆ ในถิ่นธรรมชำติของพืชพรรณไม้ชนิดนั้น ควำมสำำคัญของเรื่องนี้เป็นที่
ยอมรับกันในศตวรรษที่ 19 นี้เอง เนื่องจำกประเทศต่ำง ๆ ในยุโรปปลูกป่ำกันโดย
ไม่มีกำรคัดเลือกเมล็ด ต้นไม้ใหญ่ที่เพำะปลูกจำกเมล็ดที่สั่งจำกต่ำงประเทศเติบโต
สู้ต้นไม้ที่เพำะจำกเมล็ดในท้องถิ่นไม่ได้ทำำให้ต้องโค่นต้นไม้ทิ้งหลำยพันไร่ หลัง
จำกนั้นหลำยประเทศในยุโรปได้ออกกฎหมำยกำรนำำเข้ำ และกำรใช้เมล็ดในกำร
ปลูกป่ำให้มีป้ำยบอกแหล่งที่มำของเมล็ดด้วย โดยบอกว่ำมำจำกเส้นรุ่งเส้นแวงที่
เท่ำใดและควำมสูงเท่ำใดจำกระดับนำ้ำทะเล เพรำะเมล็ดที่เก็บจำกท้องถิ่นหนึ่งอำจ
ให้ต้นพืชที่ไม่สำมำรถปรับตัวกับท้องถิ่นที่ต่ำงออกไปเช่นเมล็ดที่ได้จำกไม้ยืนต้น
ในเขตอบอุ่นหรือในระดับตำ่ำ ๆ เมื่อนำำไปเพำะจะได้ต้นกล้ำที่นำำไปปลูกในอำกำศ
เย็นกว่ำหรือในระดับที่สูงกว่ำไม่ได้ แม้ว่ำจะเป็นสปีชีส์เดียวกันและต้นไม้ก็มี
ลักษณะภำยนอกเหมือน ๆ กัน แต่ถ้ำเก็บเมล็ดจำกถิ่นที่มีอำกำศหนำวไปปลูกในที่
มีอำกำศอุ่นกว่ำจะประสบควำมสำำเร็จมำกกว่ำ
กำรคัดเลือกต้นแม่ ( Seed Tree Selection )
กำรคัดเลือกพิจำรณำจำกลักษณะต่ำง ๆ เช่น รูปทรงของลำำตัน ลักษณะ
กำรแตกกิ่งก้ำน อัตรำกำรเจริญเติบโต ควำมต้ำนทำนต่อโรคและแมลง และ
คุณภำพของเนื้อไม้
ต้นที่ได้รับกำรคัดเลือกว่ำมีลักษณะภำยนอกดีนี้เรียกว่ำ “ plus ” trees
แม้ว่ำต้นที่มีลักษณะภำยนอกดีควรจะถ่ำยทอดลักษณะที่ดีไปยังรุ่นลูก แต่ก็ต้องมี
กำรเลือกต้นพ่อที่จะทำำกำรผสมด้วย เพื่อสร้ำงประชำกรที่รวมเอำลักษณะดีเด่นเข้ำ
ด้วยกัน หลังจำกนั้นจึงทำำกำรทดสอบลูกหลำน ( progeny testing )
กำรเก็บเมล็ดควรเลือกเก็บจำกต้นพืชที่มีลักษณะเป็นที่ต้องกำรเพรำะแม้จะ
มีกำรผสมข้ำมก็ผสมระหว่ำงต้นที่มีลักษณะที่เหมือนกัน ต้นที่ขึ้นอยู่โดดเดี่ยวห่ำง
ไกลออกไปหรือขึ้นอยู่ใกล้พืชพันธุ์ที่ควำมใกล้ชิดทำงพฤกษศำสตร์ไม่ควรใช้
เป็นต้นแม่พันธุ์
กำรทดสอบลูกหลำน
เรำจะประเมินคุณค่ำทำงพันธุ์กรรมของพันธุ์ได้แน่นอนถ้ำทำำกำรทดสอบ
ลูกหลำนโดยสุ่มตัวอย่ำงเมล็ดมำทดลองปลูกแล้วดูว่ำมีลักษณะดีที่ต้องกำรหรือมี
ลักษณะเด่นกว่ำเมล็ดที่มำจำกที่อื่นหรือทั้งสองอย่ำง นักวิชำกำรป่ำไม้เรียกต้นแม่ที่
มีลักษณะพันธุ์กรรมดีเยี่ยมหลังจำกทดสอบลูกหลำนแล้วว่ำต้นเอลีท ( “elite”
trees )
กำรทดสอบลูกหลำนใช้ในกำรหำสำยต้นที่มีกำรเจริญเติบโตเร็ว หรือมี
คุณสมบัติในกำรเป็นต้นตอที่ดี เช่น ทนทำนต่อไส้เดือนฝอยในดิน ต้นเอลีทต้อง
ผ่ำนกำรทดสอบลูกหลำนมำก่อนจึงจะได้รับกำรคัดเลือก
กำรคัดเลือกในโรงเพำะชำำ
ในหมู่ต้นกล้ำที่เพำะจำกเมล็ดและมีลักษณะต่ำง ๆ กันนั้น อำจจะมีต้นที่มี
ลักษณะเป็นที่ต้องกำรโดยกำรคัดเลือกจำกต้นที่เพำะไว้ในโรงเพำะชำำ ลักษณะ
เหล่ำนั้นได้แก่ควำมแข็งแรงหรือรูปทรงข้อต้นหรือทั้งสองอย่ำง ตัวอย่ำงเช่น ต้น