Амьсгалын эрхтэн тогтолцооны бүтэц үйл ажиллагаа

1. Амьсгалын
тогтолцоо
АСБД-209 Б.Номин

2. Амьсгал
Зураг №1.
Амьсгал.
Амьсгал нь
гадаад орчин
болон бие
махбодийн
хооронд
явагдах хийн
солилцоо.

3. Амьсгалын үе
шат
Гадаад амьсгал
Уушигны
амьсгал
Цусаар О2, СО2
тээвэрлэгдэх
Цус ба эдийн
хоорондох о2, СО2-
ын солилцоо
Эдийн амьсгал

4. Гадаад амьсгал
Гадаад орчин ба цулцангийн хооронд агаарын
солилцоо явагдана.
Цээжний хөндийн
эзэлхүүний
өөрчлөлт
Уушигны
эзэлхүүний
өөрчлөлт
Уян харимхайн ба уян харимхайн бус
үрэлт, инерци 2 эсэргүүцэлийг давсны
эцэст

5. Гадаад амьсгал
Цээжний хөндийн
эзэлхүүн
Амьсгал авах үед
тэлэх-инспираци
Амьсгал гаргах үед
багасах-экспирици
Зураг№2.
Цээжний
эзэлхүүний
өөрчлөлт.
Энэ нь
амьсгалыг
үүсгэдэг.

6. Гадаад амьсгал
Цээжний хөндийн
эзэлхүүний
өөрчлөлт
Цээжний хэнхэрцэг Амьсгал дамжуулах зам
Уушигны уян харимхай
чанар

7. Гадаад амьсгал
Цээжний хэнхэрцэг анатоми
Зураг№3.
Цээжний
хэнхэрцэг.
Амьсгалын
хөдөлгөөныг
үүсгэгч

8. Гадаад амьсгал
Зураг№4.
Амьсгалын булчин
2 янзын
биомеханик
хөдөлгөөн хийж
цээжний
эзэлхүүнийг
өөрчилнө.
1. Хавирга өргөх
болон буулгах
хөдөлгөөн хавирга
хоорондын булчин
2. Өрцний
хөдөлгөөн

9. Гадаад амьсгал
Зураг№5. Амьсгал авах
үед өрц агшин
доошилоход цээжний
доод хэсэг бүх хэсгээрээ
тэлж, хавирга хоорондын
гадна ташуу булчингийн
оролцоотойгоор хавирга
дээш өргөгдөн дотор
эрхтэнүүд доошоо-
урагшаа хөдөлгөөн хийж,
тайван амьсгалах үед 1-
1,5см, Түргэн
амьсгалахад 10 см
шилжилт хийнэ.

10. Гадаад амьсгал
Зураг№6. Амьсгал
гаргалтын үед хавирга
хоорондын дотор булчин,
хэвлийн булчингууд
агшиж дотор эрхнүүд
дээш-арагш шилжин,
хавирга доошоо бууна.

11. Гадаад амьсгалГадаад амьсгал
Цээжний хөндийн
эзэлхүүний
өөрчлөлт
Цээжний хэнхэрцэг Амьсгал дамжуулах зам
Уушигны уян харимхай
чанар

12. Гадаад амьсгал
Амьсгал дамжуулах зам
Амьсгалын замаар агаар дамжих нь гадаад орчин ба
цулцангийн даралтуудын зөрүүгээр нөхцөлдөж, түүний хэмжээ
нь агаарын урсгал-ын онцлог ба хурдаас шалтгаална.
Агаарын урсгал
Цоргисон урсгал ламинар
Шилжилтийн
урсгалтрансцианал
Хуйларсан урсгал Турбулент

13. Гадаад амьсгал
Амьсгал дамжуулах зам
Цоргисон урсгалЦоргисон урсгал
Зураг№7. Цоргисон
урсгал. Хэрэв бага
хурдтай, агаарын
урсгалын үе нь өөр
хоорондоо болон
гуурсан хоолойн
ханатай зэрэгцээ
байхыг хэлнэ.

14. Гадаад амьсгал
Амьсгал дамжуулах зам
Шилжилтийн
урсгал
Шилжилтийн
урсгал Зураг№8.
Шилжилтийн урсгал.
Агаарын урсгалын
хурд тодорхой
хэмжээгээр өсч
гуурсан хоолойн
салаалсан хэсэг дээр
бага зэргийн хуйлралт
үүсгэх урсгал.

15. Гадаад амьсгал
Амьсгал дамжуулах зам
Зураг№9. Хуйларсан
урсгал. Агаарын урсгал
өндөр хурдтай болж
хөдөлгөөн нь эмх
замбараагүй хуйларсан
урсгал
Турбулент урсгалТурбулент урсгал

16. Гадаад амьсгал
Амьсгал дамжуулах зам
Агаарын урсгал
Агаарын урсгал цоргисон, шилжилтийн, хуйларсан байх нь тухайн
хийн нягтрал d, зууралдамхай чанарn, гуурсан хоолойн радиусr,
урсгалын хурдV зэргээс хамаарсан Рейнолдсын тоогоор
тодорхойлогдоно.
Re=2rVdn
1. Re < 2000-цоргисон
2. 2000 > Re < 4000-шилжилт
3. Re > 4000-хуйларсан

17. Гадаад амьсгалГадаад амьсгал
Цээжний хөндийн
эзэлхүүний
өөрчлөлт
Цээжний хэнхэрцэг Амьсгал дамжуулах зам
Уушигны уян харимхай
чанар

18. Гадаад амьсгал
Уушигны уян харимхай
чанар
Уушигны эдийн харимхай байдлын хэмжүүр бөгөөд гадна
үйлчлэх хүч зогссоны дараа өөрийн хэлбэр ба эзэлхүүнээ
тодорхой түвшинд барьж байх шинж чанар юм.

19. Гадаад амьсгал
Цээжний хөндийн
даралт
Зураг№8.Цээжний
хөндийн даралт.
Тайван амьсгал
авахад гялтангийн
даралт -8-9мм.м.у.б
болж агаар
сорогдоно. Гаргахад
-3-5мм.м.у.б болно.

20. Уушигны
агааржуулалт
Хүснэгт №1 Уушигны эзэлхүүн
Эзэлхүүн Тодорхойлолт Хэмжээ
Амьсгалын эзэлхүүн Тайван үед амьсгалаар авах агаарын
эзэлхүүн
500мл
Амьсгал авалтын
нэмэлт эзэлхүүн
Тайван амьсгал авсны дараа нэмж амьсгал
авах
1.5-1.8л
Амьсгал гаргалтын нөөц
эзэлхүүн
Тайван амьсгал гаргаад дахин гүнзгий
амьгал гаргах
1-1.4л
Үлдэгдэл эзэлхүүн Амьсгал гүнзгий гаргасаны дараа уушгинд
үлдэх эзэлхүүн
1-1.5л
Уушигны амьдралын
багтаамж
Дээд зэргээр амьгал аваад, дээд зэргээр
гаргах
Эр: 3-5л
Эм: 3-4л
Үйл ажиллагааны
үлдэгдэл эзэлхүүн
Тайван амьсгал гаргасны дараа уушгинд үлдэх эзэлхүүн
Ерөнхий эзэлхүүн Бүрэн амьсгал авсны дараах уушгины агаарын эзэлхүүн

21. Уушигны
агааржуулалт
Ашиггүй
зай
Анатомийн: Хамар
залгиураас цулцан
хүртэлх зайг хамардаг
ашиггүй зай.
Цулцангийн:
агааржилт явагдахгүй
буюу хялгасан
судсаар гүйх цусгүй
цулцанд байрлах зай
Ашиггүй зайн
эзэлхүүн
150мл

22. Уушигны
агааржуулалт
Цулцангийн
агааржуулалт
Амьсгалын
эзэлхүүн
Ашиггүй
зай
Амьсгалын
тоо
Нэг минутан дахь цулцангийн агааржуулалт= (500-150)x15=5250мл

23. Уушигны
амьсгал
Цулцан хялгасан судасны мембранаар
хий нэвчих
2 талын
парциал
даралтын
ялгавар
Цулцан
хялгасан
судасны
мембраны
зузаан
Нийт талбайн
хэмжээ

24. Уушигны
амьсгал
Зураг№9. Цулцан
хялгасан судасны
ханаар хий нэвчих нь
даралт, ханын
зузаан,нийт талбайн
хэмжээнээс
хамаарна.

25. Уушигны
амьсгал
Зураг№10.
Парциал даралт.
Хэвийн үед О2-
ийн парциал
даралт
цулцангийн
агаарт 100мм
м.у.б, венийн
цусанд 40мм
м.у.б зөрүү 60 мм
м.у.б

26. Уушигны
амьсгал
Зураг№11.
Цулцан
хялгасан
судасны
мембраны
бүтэц

27. Уушигны
амьсгал
Зураг№12.
Сурфактантын
тогтолцоо.
Амьсгал гаргалтын
төгсгөлд цулцангийн
гадаргуугын таталтыг
бууруулах замаар
уушиг шалчийхаас
хамгаалдаг мембрант
бүтэц.

28. Уушигны
амьсгал
Зураг№13.
Сурфактант
бүтэц.
Эсрүүгээ харж
туйлшраагүй
толгой хэсэг нь
гидрофиль,
цулцангийн
хөндий рүү харж
туйлширсан сүүл
нь гидрофоб

29. Уушигны
амьсгал
Зураг№14.
Сурфактант.
Цулцан
шалчийхаас
хамгаална.

30. Уушигны
амьсгал
Зураг№15.
Фикийн хууль.
ЦХСМ-аар хий
зөөгдөх хурд нь
талбайн хэмжээ,
парциал даралтын
ялгавар, тухайн
хийн нэвчих
тогтмол
хэмжигдэхүүнд
шууд, харин нэвчиж
байгаа талбайн
зузаанд урвуу
хамааралтай
байдаг.

31. Цусаар О2
зөөвөрлөгдөх
98%
гемоглобиноор
<2%хувь нь уусмал
байдалаар
1гр цэвэр Hb нь 1,34мл О2-
ийн нэгтгэх чадвартай ба
цусны 15%-ийг Hb эзэлдэг
учраас 100мл цусанд 20,1
200,1мл О2 агуулсан
байдаг. Үүнийн О2-ийн
багтаамж ЦХБ гэнэ.
ЦХБ=1,34х15%=20,1 буюу
200,1мл
Уусмал байдалд шилжих
нь О2-ийн парицал
даралтаас шууд хамаарах
бөгөөд О2-ийн парциал
даралт 1мм м.у.б байхад
100мл цусанд 0,003мл
уусмал байдалтай
хүчилтөрөгч байна.

32. Цусаар О2
зөөвөрлөгдөх
Зураг№16. хүчилтөрөгчийн зөөвөрлөлт. О2 нь Hb-тай
нэгдэж оксигемоглобин үүсгэнэ. Үүссэн HbO2 нь тогтворгүй
эд эсэд О2-өө хүргээд ангижирсан Hb болох нь d2, 3-
бифосфоглицератын оролцоотойгоор явагдана.

33. Цусаар О2
зөөвөрлөгдөх
Зураг№15.
Хүчилтөрөгчийн
ханалтын муруй.
Устөрөгчийн хэт
исэл, РН,
2,3дифосфоглицерат
, температур, СО2-
ийн парциал
даралтаас
шалтгаална. Эдгээр
үзүүлэлт ихсэхэд РН
буурах гемоглобины
О2 шингээлт буурна.
Эсрэгээрээ эдгээр
үзүүлэлт буурахад
РН өсөх ихсэнэ.

34. Цусаар СО2
зөөвөрлөгдөх
Цусны
сийвэн
дэх
уусмал
5-%
Бикорбонатын анион
90%
Карбамины нэгдэл /
5%
СО2 цусны уургийн
амин бүлэгтэйHb-ны
глобин ямарч
ферментийн
оролцоогүй нэгдэж
карбамины нэгдэл
үүсгэнэ.
Hb-NH2+CO2=
Hb-NH2*COOH
Бикарбонат үүсгэх
урвал нь цусны
сийвэнд удаан,
эритроцитын дотор
карбоангидразаКА
ферментийн
оролцоотой маш
түргэн явагдана.
СО2+Н2О=Н2СО3=Н+
НСО3

35. Цусаар СО2
зөөвөрлөгдөх
Зураг№17. СО2-н
ялгаралт. Урвалын үр
дүнд үүссэн НСО3 нь
коцентрацийн
зөрүүгээр
эритроцитын ханаар
гадагш нэвтэрдэг бол
Н+
гадагш
нэвтэрдэггүй учраас
эсийн дотор
цахилгаан саармаг
байдлыг хангахын
тулд НСО3-ын оронд
цусны сийвэнгээс Cl-
ийн ион эритроцитын
дотор ордог. Үүнийг
хлорын хазайлт гэнэ.

36. Амьсгалын
зохицуулга
Зураг№18. Амьсгалын зохицуулалт. Янз бүрийн
рецепторуудаас ирсэн мэдээллийг амьсгалын төв хүлээн авч
улмаар амьсгалын булчингуудад дамжуулан уушигны
агааржуулалтыг өөрчилнө.

37. Төвийн
зохицуулалт
Зураг№19.
Амьсгалын
төв.
Амьсгалын
төв нь
уртавтар
тархи болон
гүүрэн
байрлах ба
үндсэн 4
бүлэг нейрон
болгон
хуваана.

38. Төвийн
зохицуулалт
Уртавтар тархи
Веролийн
гүүр
Медулляр амьсгалын төв
Апнейстик төв
Пнемотаксик төв
Арын бүлэг
нейрон
Урд бүлэг
нейрон

39. Медулляр
амьсгалын төв
Амьсгал авах Амьсгал гаргах
Уртавтар тархины
арын бүлэг нейронууд
нь амьсгал авалт
болон түүний
хэмнэлийг зохицуулна.
n. solitaris дамжуулан
уртавтар тархины
торлог байгууламжинд
нөлөөлж амьсгалыг
тохиуруулна
Өмнөд бүлэг
нейронууд нь
n.ambiquus,
n.retroambiquus бөөм
орох ба хавирга
хоорондын болон
хэвлийн булчинд
уруудах замаар
нөлөөлнө.

40. Апнейстик төв
Тархины суурийн варолийн гүүрний
доод хэсэгт байрлаж, мэдээллийг
n.vagus-аар дамжуулан хүлээн авдаг.
Энэ төв байрлах хэсгийн дээд талаар
таслахад туршилтын амьтны амьгал
авалтанд саад үүсч, тасалдахын apneustic
зэрэгцээ гаргалт нь богиносдог.

41. Пневмотаксик төв
Парабрахиал бөөм нь амьсгал авах,
гаргах, завсрын үеийг хариуцдаг
нейронтой.
Шатрын бөөмд зөвхөн амьсгал
авалтын нейрон байна.

42. Хүлээн авуур
Бусад рецептор
Уушигны
рецептор
Химийн
рецептор
Хамрын хөндийн
рецептор
Үе, булчингийн
рецептор
Гамма тогтолцоо
Артерийн судасны
барарецептор
Өвдөлтийн ба
халууны рецептор
Уушги тэлэлтийн
рецептор
Цочромтгой
рецептор
Jjuxta рецептор
Захын рецептор
Төвийн рецептор

43. Химийн рецептор
Зураг№20. Уртавтар тархины
урд гадаргууд гавал тархины
IX ба X мэдрэлийн гарах
хэсэгт байрлан. Эргэн
тойронд байгаа тархины
эсийн гаднах нугасны
шингэнд агуулагдах Н+
ионы
концентраци өөрчлөгдөхыг
мэдэрч, ихсэхэд нь
амьсгалыг эрчимжүүлж,
багасахад нь эсрэг үйлчилгээ
үзүүлэнэ. Цус тархины
хоригоор НСО3, Н+
нэвтэрдэггүй ба зөвхөн СО2
нэвтэрнэ. СО2-ийн хэмжээ
ихсэхэд Н+
ион тэр
хэмжээгээрээ ихсэж нугасны
шингэний pH өөрчлөх замаар
уушигны агааржуултанд
нөлөөлнө.
Төвийн рецептор

44. Химийн рецептор Захын рецептор
Зураг№21. Захын
химийн рецепторууд.
Гүрээний ерөнхий
артерийн салаалах
хэсэг дээр орших
гүрээний биенцэр ба
гол судасны нумын
дээд ба доод гадаргууд
байрлах гол судасны
биенцэрт байрлана.
Допамин, катехоламин,
серотонин агуулсан
түүдгэн бүс-ийн эсүүд
нь РаО2-ийн
өөрчлөлтийг онцгой
мэдэрнэ.

45. Уушигны рецептор
Уушги тэлэлтийн
рецептор
Цочромтгой
рецептор
Jjuxta рецептор
Амьсгал
дамжуулах
гөлгөр булчинд
байрлана.
Уушигны
суналтыг мэдэрч
идэвхжиж
мэдээллээ
n.vagus-аар
дамжуулан төвд
дамжуулна.
Амьсгал
дамжуулах
замын хучуур
эсүүдийн завсар
байрлан янз
бүрийн хий,
тамхины утаа,
тоосонцор,
хүйтэн агаарыг
мэдрэн n.vagus-
аар дамжуулан
төвд дамжуулна.
Цулцангийн
хананд хялгасан
судасны ойролцоо
байрлан, цусны
сийвэнд Н ион
ихсэх, уушигны эд
дарагдах, уушиг
хавагнах үед
мэдээллээ С-
ширхэгээг төвд
дамжуулна. Хариу
үйлдэл нь амьсгал
өнгөц, түргэн
болох, гуурсан
хоолой агчих,
амьсгаадах

46. Геринг-Брейерын
рефлекс
Зураг№19. Геринг-
Брейерын рефлекс.
Уушги хэт
тэлэгдэхэд тэнэгч
мэдрэлээр
уртавтар тархины
арын бөөмөнд
очиж, амьсгал
авалтын төвийн
нейроны идэвхийг
дарангуйлна.

47. Уушигны агааржуулалтанд
СО2-ийн нөлөө
РаСО2 ихсэх
Нугасны шингэнд Рсо2
ихсэх, рН буурах
80% төвийн
хеморецептор
20% захын
хеморецептор
Медулляр амьсгалын төв
Агааржуулалт нэмэгдэж, СО2 гадагшилна.
Амьсгалын булчин агшина
Рсо2 болон рН хэвийн байдалдаа орно.

48. Уушигны агааржуулалтанд
О2-ийн нөлөө
Амьсгалаар орох О2 буурах
Захын хеморецептор идэвхжих
Медулляр төвийн нейрон цочирох
Амьсгалын булчингийн агшилт
нэмэгдэх
Уушигны агааржуулалт нэмэгдэх
РаО2 буцаад хэвийн байдалдаа
орно.

49. Ашигласан материал
1. Хүний физиологи Г.Сүхбат
2. Амьсгалын эрхтэний эмгэг судлал Б.Гомбосүрэн
3. https://breakingmuscle.com/learn/how-to-activate-your-diaphragm-to-imp
4. https://spinalcolumnblog.com/2009/12/11/a-sigh-of-relief/
5. http://people.eku.edu/ritchisong/301notes6.htm
6. http://people.eku.edu/ritchisong/301notes6.htm
7. https://media.lanecc.edu/users/driscolln/RT127/Softchalk/regulatio
n_of_Breathing/regulation_of_Breathing3.html
8. http://www.uninursety.com/user/courses/bloodgas_patientcare.php
9. http://www.suggest-
keywords.com/cGVyaXBoZXJhbCBjaGVtb3JlY2VwdG9ycw/
10. http://www.easynotecards.com/notecard_set/67926

50. Анхаарал
хандуулсанд
баярлалаа