4. Мэдрэлийн төв
Бие махбодийн тодорхой үйл ажиллагааг тохируурах үүрэг бүхий үйл
ажиллагаагаараа холбогдсон нейронуудын бөөгнөрөлийг мэдрэлийн төв
гэнэ.
Мэдрэлийн төвийг бүрдүүлж эсүүдийн шинж
Нейронуудын бүтэц-үйл ажиллагааны онцлог
Төвийн синапсын шинж чанар
1
2
3
ТАРХИ-BRAIN
6. ТАРХИ-BRAIN
Янз бүрийн дараалал бүхий үйлийн потенциал үүсэлт
Мэдээллийн бүтэц ул мөр
Эсийн бодисын солилцооны өөрчлөлт
Сэрээх саатуулх потенциалын харилцан үйлчлэл
Нейронд ирж буй төрөл бүрийн мэдээлэл
Нейроны нэгтгэн дүгнэх үйл ажиллагаа
7. Нейроны нэгтгэн дүгнэх үйл
ажиллагаа
Нейронд ирж буй төрөл бүрийн сэрэл үүний улмаас үүссэн
сэрээх
саатуулах потенциалын харилцан үйлчлэл,
эсийн бодисын солилцооны өөрчлөлт, мэдээллийн
бүтэц ул мөр, янз бүрийн дараалал
бүхий үйлийн потенциал үүсэлт энэ бүгдийг нийтэд нь
нейроны
нэгтгэн дүгнэх үйл ажиллагаа гэнэ.
ТАРХИ-BRAIN
8. Сэрэл дамжих үндсэн механизмууд
Дивергенци Конвергенци Нэг чиглэл Захирагдах Ревербераци
ТАРХИ-BRAIN
9. ТАРХИ-BRAIN
Мэдрэлийн төвийн үндсэн шинжүүд
Сэрэл нийлбэржих
Сэрэл саатах
Синапсууд идэвхжих
Сэрэл удаашран
эргэлдэх
Сэрлийн хэмнэл
өөрчлөгдөх
Мэдрэлийн төвийн
тонус
Мэдрэлийн төвүүдийн
уян хатан чанар
Ноёлох зарчим
Эргэх мэдээллийн
зарчим
Цахилгаан гүйдэл
аяндаа идэвхжих
10. Төв мэдрэлийн тогтолцооны саатал
Эргэх саатал Хажуу саатал Сэлгэх сааталСаатлын бүс
Эфферент нейроны
аксоноор
явж буй сэрэл нь
саатуулагч
үйлчилгээтэй эсээр
дамжаад
эргэж уг нейрондоо
саатуулах
нөлөө үзүүлдэг.
Зэргэлдээ орших
2 бүлэг
сэрээгч
нейронуудын х
ооронд
саатуулагч эсийн
тусламжтайгаар
үүсдэг.
Сэрсэн
мэдрэлийн
эсүүдийн
зэргэлдээ орших
хэсэг бүлэг
нейронууд
бөөнөөрөө
сааталд
орох
Афферент замаар
явж буй мэдээлэл
нэг хэсэг
нейронуудыг сэрэлд
оруулж
байхад саатуулах
үйлчилгээтэй
холбогч
эсийн
тусламжтайгаар
нөгөө хэсэг
нейронууд
сааталд орж байдаг
ТАРХИ-BRAIN
12. Нугасны мэдрэхүйн мэдрэлийн ширхэг
НУГАС-SPINAL
Висцерорецепторууд-Дотор эрхтэний рефептор
Үе холбоо шөрмөс булчингийн проприрецепторууд
Арьсан дээр байрлах Температур, өвдөлт, даралт
шүргэлтийн рецепторууд
14. НУГАС-SPINAL
Нугасны нейрон
Мото нейрон
Альфа: Экстрафузаль булчингийн
ширхэгээс ирж буй мэдрэхүйн мэдрэлийн
ширхэгтэй холбогддог.
Гамма:Интерфузаль булчингийн
ширхэгийг мэдрэлжүүлдэг.
Интернейрон: Саатуулах болон идэвхжүүлэх
Парасимпатик нейрон: Ууцны хэсэгт
Симпатик нейрон : Хажуугийн эвэрт
16. Нугасны дамжуулах замууд
Нугасны өөрийн зам Нугас-тархины зам Тархи-нугасны зам
Эдгээр замд үе холбоо,
булчин шөрмөсөө
нугасанд, бусад
тархинд очих замууд
хамаарна.
Нугас бага
тархины зам
Нугас таламусын
зам
Пирамидын зам
Экстрапирамид
Улаан бөөм-нугасны
Үүдэвч-нугасны
Торлог байгууламж-
нугасны
Завсрын бүсийн
нейронуудаас эх авч
нугасны гадна дотор
талын цагаан
бодисуудаар орж
завсрын бүсийн бор
бодисын эсвэл бусад
сегментийн урд эвэрт
очдог. Биеийн янз
бүрийн хөдөлгөөн,
булчингийн
чангаралыг
зохицуулдаг.
НУГАС-SPINAL
19. Уртавтар тархи
НУГАС-SPINAL
Амьдралын амин чухал үйл ажиллагааны
буюу амьсгал, зүрх судасны төвүүд байна.
Амьсгал авах, гаргах төвүүд: O2 багасаж CO2
ихсэхэд амьсгалын төвийн нейроны идэвх
ихсэнэ. O2 ихсэж CO2 багасахад сааталд орно.
Судас хөдөлгөх төв
Судас нарийсгах
Судас өргөсгөх
21. Дунд тархи
ДУНДТАРХИ
Дөрвөн толгод, тархины
хөлүүдээс тогтоно.
Дөрвөн толгод: хараа сонсголын
баримжаалах рефлексийн төв
Урд 2 нь харааны
Хойд 2 нь сонсголын анхдагч
төв
Улаан бөөм
Хар бие
Торлог байгууламж
22. ДУНДТАРХИ
Дунд тархи
Торлог
байгууламж
Улаан бөөм
Хар бие
Их тархины гадрын хөдөлгөөны бүс, гадрын доорх бөөмүүд, бага
тархинаас хөдөлгөөний аппаратын байдлын тухай болон бэлэн болж
буй хөдөлгөөний тухай мэдээлэл хүлээн авч тохирсон мэдээллийг
нугасны мотонейронд илгээж булчингийн чангарлыг тохируулж байдаг
Тархины хөлөнд байрлах ба зажлаад залгих үйлдлийн дарааллыг
зохицуулах, уран нарийн оновчтой хөдөлгөөнийг удирдана.
Нойрсох механизмд оролцдог. Идэвхжил буурахад нойрсож,
идэвхжихэд сэрдэг.
24. ТАЛАМУС
Таламус
Таламус нь суурин зангилаа, бага тархи, дунд тархи,
нугасны нейронуудаас их тархинд очих бараг бүх
мэдээллийг боловсруулж нэгтгэн дүгнэж байдаг тогтолцоо
юм.
Таламуст 120 гаруй бөөм байна.
Үйл ажиллагааны шинжээрээ таламуст орж гарч байгаа
бөөмүүдийг:
Өвөрмөц
Өвөрмөц бус
Холбогч бөөм
Байрлалаар нь:
Урд талын
Дотор талын
Хажуу талын
25. Таламус-Өвөрмөц бөөм
Урд хажуугийн, дотор талын, дотор хажуугийн, арын гадна талын, арын дотор
талын, өвдгөн биеийн гадна дотно талын бөөмүүд хамаарагдана.
Өвөрмөц бөөмүүдээс мэдрэхүйн мэдээлэл их тархины гадрын 3-4
давхаргын тодорхой хэсгүүдэд очдог.
ТАЛАМУС
26. Таламус-Өвөрмөц бус бөөм
Төвийн, төвийн ойролцоох, төвийн дотор гадна талын, дотор талын урд хэсгийн
бөөмүүд, торлог бөөмүүд, ховдлын ойролцоох бөөмүүд хамаарна.
Өвөрмөц бус бөөмүүдийн сэрэл нь их тархины гадарын цахилгаан
идэвхжилд нилэхүйд нь нөлөөлж нойрмог байдалд оруулна
ТАЛАМУС
Таламус-Холбогч бөөм
Таламусын арын дотор тал, гадна тал, арын талд байрласан бөөмүүд хамрагдана.
Холбогч бөөмүүдийн 2,3 сэртэнт эсүүд нь олон мэдрэхүйг хүлээн авах ба олон
мэдрэхүй энд ирж нэгтгэгдэн, цомхотгогдож, тэр нь ИТГ-руу очдог.
27. ГИПАТАЛАМУС
Гипоталамус
Гипоталамус нь бие махбодын дотоод орчин, үйлдэл төрх, сэтгэл хөдлөлийг
жолооддог төв юм.
Их бие, вегататив, дотоод шүүрлийн үйл ажиллагааг нэгтгэн зангидах төв
болдог. Гипоталамуст бие махбодын дотоод орчин, биеийн дулааны, өлсөх,
цангахын, бэлгийн зан үйлийн, сэтгэл хөдлөлийн, дур-хүслийн, унтах-
сэрүүн байх мөчлөгийн тохируулгын төвүүд байдаг.
Гипоталамус
Урд бүлгийн нейронууд
Дунд хэсгийн нейрон
Арын бүлэг
28. ГИПАТАЛАМУС
Гипоталамус
Гипоталамус
Урд бүлгийн нейронууд
Дунд хэсгийн нейрон
Арын бүлэг
Гипоталамусын урд
бүлгийн нейронууд
гипофизын урд
хэсгийн
аденогипофизийн
идэвхийг тохируулах
рилизинг дааврууд
ялгаруулдаг.
Урд талын бөөмүүд
цочирход
парасимпатик
идэвхжинэ.
Гипоталамусын дунд
хэсгийн нейронууд
цусны температурын
өөрчлөлт, цахилгаан
соронзон хэлбэлзэл,
сийвэнгийн осмос
даралт, цусны
дааврын найрлага
хэмжээг мэдрэн
тохируулах үүрэгтэй.
Гипоталамусын арын
бүлэг нейронуудыг
идэвхжихэд БС
эрчимжиж, зүрхний
цохилт олширч,
булчин чичирч,
биеийн дулаан
үүсэлт нэмэгдэнэ.
арын бүлгийн
бөөмүүд цочирход
симпатик идэвхжинэ.
29. Тархины торлог байгууламж
ТАРХИНЫТОРЛОГБАЙГУУЛАМЖ
Тархины багана хэсэгт амьдралын
чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөөмийн
бөөгнөрөл үүсгэсэн нейроны торон
сүлжээ байдаг. Үүнийг торлог
байгууламж гэнэ. Энэ нь ТМТ-ны бараг
бүх хэсэгтэй холбогдоно. Торлог
байгууламж нь уртавтар тархи, дунд
тархи, завсрын тархины бор бодисын
гүнд байрлана.
30. Тархины торлог байгууламж
Тархины хөдөлгөөний, мэдрэхүйн, дотор эрхтэний, зан үйлийн тогтолцоонуудыг
сонгомлоор идэвхжүүлж саатуулна.
Янз бүрийн мэдрэхүйн замын дохио дамждаг.
Таламусын бөөмөөр явж байгаа мэдрэхүйн мэдээллийг хөнгөвчилдөг.
Хараа болон тэнцвэрийн дохионууд гүүрний торлогт нийлдэг.
Дотор эрхтэн, булчингуудаас ирж байгаа өвдөлтийн цочруулд мэдрэмтгий
нейронууд байж өвдөлтийн цочролыг мэдрэнэ
ТАРХИНЫТОРЛОГБАЙГУУЛАМЖ
31. Тархины торлог байгууламж
Торлог байгууламжаас нугас, гавал тархины хөдөлгөөний
нейронуудад толгой их биеийн бусад хэсгүүдийн байрлалыг
зохицуулагч импульс очдог. Гүүрнээс эх авсан замууд нугалах
булчинг мэдрэлжүүлдэг нугасны мотонейроныг саатуулж,
тэнийлгэх булчинг хариуцсан мотонейроныг идэвхжүүлнэ.
Уртавтар тархины торлог байгууламжаас эх авсан замууд
дээрхийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Нойрсолтонд оролцох ба түүнийг цочрооход сэрэх процесс үүснэ.
ТАРХИНЫТОРЛОГБАЙГУУЛАМЖ
32. Бага тархи
Ухамсартай хөдөлгөөний тохируулгад
оролцоно.
Ухамсаргүй хөдөлгөөний тохируулгад
оролцоно.
Хөдөлгөөний уялдааг тохируулна.
Вегататив үйл ажиллагааг
зохицуулна.
Үйлдэл төрхийн зохицуулгад
оролцоно.
Биеийн байрлал, булчингийн тонус
хадгалахад оролцох
Аажим зорилготой чиглэсэн
хөдөлгөөнийг хийх үед засварлах
Эдгээр хөдөлгөөнийг байрлал
хадгалах рефлекстэй тэнцвэржүүлэх
ИТГ-с ирсэн чиглэсэн зорилготой
хөдөлгөөнийг илүү нарийн гүйцэтгэх
БАГАТАРХИ
33. Тархины суурийн зангилаа
Неостратиум Палеостратиум Оград
Палеостратум-
Таламус-Их тархины
бор гадарга-
неостатум гэсэн
битүү цагираг
үүсгэдэг. Хар биед
нийлэгжсэн Дофамин
ирж нөөцлөлөгддөг
булчингийн тонусыг
саатуулах үйлдэлтэй.
Баримжаалах,
хооллох хөдөлгөөн,
үе хөдөлгөөн
идэвждэг. Гэмтвэл
нүүрний ямар нэгэн
хувиралгүй болдог ба
сэтгэл хөдлөл
буурдаг.
Цочрооход
баримжаалах,
толгой эргүүлэх,
зажлах, залгих
хөдөлгөөн хийнэ.
Гэмтвэл ярьж
чадахгүй.
ТАРХИНЫСУУРИЙНЗАНГИЛАА
34. Лимбийн систем
Энэ нь нарийн нийлмэл зан
төрх, сэтгэл хөдлөл, дур
хүслийг тохируулахад
оролцдог үйл
ажиллагаагаараа нэгдсэн
тархины бүтэц юм.
A.Cingulate gyrus
B.Fornix
C.Anterior thalamic nuclei
D.Hypothalamus
E.Amygdaloid nucleus
F.Hippocampus
ЛИМБИЙНСИСТЕМ
35. Лимбийн систем
Лимбийн
тогтолцооны замууд
Гипокамп Буйлсан бие
Хөдөлгөөний зам
чухал бөгөөд
дотоод шүүрлийн
болон ургал үйл
ажиллагаанд
хяналт тавь, дараа
нь үйлдэл төрхөнд
оролцоно.
Түүний олон холбоо
нь сурах явцад
идэвхжлийн
эргэлтийг
хангана. Түүний
гэмтлийн үед
тухайн үеийн
эргэн санах үйл
явц алдагдана.
Хамгаалах үйлдэл
төрх, ургал,
хөдөлгөөн,
сэтгэл
хөдлөлийн
урвалууд,
нөхцөлт
рефлекст
үйлдэл төрх
үүсэхэд
оролцоно.
ЛИМБИЙНСИСТЕМ
37. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Вегетатив мэдрэлийн тогтолцоо
ПарасимпатикСимпатик Метасимпатик
Өдрийн цагаар
давамгайлж,
амьдралын амин
чухал
эрхтнүүдийн үйл
ажиллагааг
дайчлах, энерги
үүсэлтийг
нэмэгдүүлэх
үүрэгтэй.
Шөнө давамгайлж,
бие махбодийн
идэвхжлийн үед
буурсан
гомеостазыг
сэргээхэд
трофотроп үйлдэл
үзүүлнэ.
Ходоод гэдэс
болон зүрх гэх
мэт дотор
эрхтэний
булчингийн
агшилтанд
оролцож
хөдөлгөөнийг
тохируулна.
39. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Вегетатив мэдрэлийн тогтолцоо
Зураг№2.Симпатик
мэдрэлийн төв нь сээр
бүсэлхийн хэсэгт байрлах
ба мэдрэлийн эс нь С8-
Л3-ийн хооронд нугасны
хажуугийн эврийн бор
бодист байрлана.
Парасимпатикийнх харин
тархи ууцны байрлалтай
ба тархины төвүүд нь
дунд болон уртавтар
тархинд гавал тархины III,
VIII, IX, X хос мэдрэлийн
бөөмөнд, ууцных нь
уууцны 3-р сегментийн
хажуугийн эвэрт
байрлана.
40. Вегетатив мэдрэл
Парасимпатик
Симпатик
Зангилааны өмнөх Зангилааны хойтох Зангилааны өмнөх Зангилааны хойтох
ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Медиатор ацетилхолин Медиатор норадерналин
Холинидэвхт мэдрэл Адренидэвхт мэдрэл
М-Холинорецептор Н-Холинорецептор α-Адренорецептор β-Адренорецептор
41. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Захын симпатик синапс
Зураг №3. Захын симпатик
синапсын бүтэц. Симпатик
мэдрэлийн төгсгөлөөс
Норадерналин ялгарах бөгөөд
энэ нь тирозиноос хэдэн шат
дамжсан урвалын үр дүнд
үүсэх бөгөөд
Моноаминоксидаза болон
Катехол-О-метилтрансфераз
ферментийн тусламжтайгаар
синапсын дараах мембраны
рецепторын хэсэгт задрана.
45. Хүснэгт№2. Захын парасимпатик синапсын Мускаринд мэдрэг рецептор
М1 М2 М3 М4 М5
Байрлал Ходоодны
хүрээ эс,
ТМСгипокамп
, ИТГ
Зүрхний
булчин,
синапсийн
өмнөх
мембран
УМТ, ТМС
Гадаад
шүүрлийн
булчирхай,
Судасны
гөлгөр булчин
Судасны
эндотель
ТМС
Неостратум
ТМС
Хар бие
Үйлчлэл Ходоодны
хүчил ихсэх
ТМС сэрэх
Тосгуур болон
ховдлын
агшилт
суларна.
Шүүрэл
ихсэнэ. Гөлгөр
булчин
агшина.
-- --
Механизм G уурагGq,
IP3 ихсэнэ.
деполриляци
Gi, ЦАМФ
буурна.
Калийн ионы
суваг онгойно.
G уурагGq,
IP3 ихсэнэ.
деполриляци
Gi, ЦАМФ
буурна.
Калийн ионы
суваг онгойно.
G уурагGq,
IP3 ихсэнэ.
деполриляци
ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
46. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Захын парасимпатик синапс
Зураг №6. Ацетилхолин нь
судасны эндотель эсийн G
уурагтай холбоотой өөрийн
рецептортой холбогдсоноор
IP3 идэвхжиж кальци
чөлөөлөгдөж арганинаас
азотын оксид нийлэгжинэ.
Азотын оксид нь гөлгөр
булчингийн гуанилалциклаза-г
идэвхжүүлж ингэснээр гөлгөр
булчин суларч судас өргөснө.
47. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Захын парасимпатик синапс
Зураг №7. Ацетилхолин нь M1,
M3, M5 рецепторуудтай
холбогдон Gq уургийг
идэвхжүүлж энэ нь эсийн үйл
ажиллагааг идэвхжүүлнэ.
Харин М2,М4 рецепторууд нь
Gi уургийг идэвхжүүлж эсрэг
үйлдэл үзүүлнэ.
53. ВЕГЕТАТИВМЭДРЭЛ
Вегетатив зохицуулга-Хоёрдугаа түвшин
Тархины багана хэсэг Торлог байгууламжЛимбийн систем
Дотор чихнээс
тэнцвэрийн
мэдээлэл авч их биеийн
булчингийн тонус,
биеийн
байрлалыг тохируулах,
эдгээрийн цусан
хангамжийг
зохицуулна
Цусны эргэлт,
амьсгалах,
ялгаруулах,
хооллох, вегетатив үйл
ажиллагаануудын
тохируулгыг
хэрэгжүүлж байдаг.
Сэтгэл хөдлөл, дур
хүсэл үүсэн
бүрэлдэхэд оролцож
шаардлагатай
вегетатив
хангамжийг
тохируулж байдаг.
55. Ашигласан материал
• Хүний физиологи Г.Сүхбат
• Color atlas of physiology
• https://www.hse.ru/data/2011/06/22/1215686482/Neuroscience.pd
f
• http://flipper.diff.org/app/pathways/1995
• http://www.chm.bris.ac.uk/webprojects2006/Cowlishaw/receptors.h
tm
