Дотоод шүүрэл

1. Дотоод шүүрлийн
физиологи
АСБД-208 Н.Буянжаргал

2. Дотоод шүүрлийн эрхтэн

4. Дааврын ангилал
• Пептид гормон: Инсулин, гликагон, самототропин,
вазопресин, окситоцин
• Стериод гормон: Глюкокортикойд, эстроген, тестостерон
• Тиреод гормон: Т3, Т4, катехоламин, допамин,
эпинеприн, норэпинеприн

6. Дааврын сөрөг эргэх холбоо

7. Дааврын үйлдэл

8. Дааврын үйлдийн ерөнхий механизм
Стериод бүтэцтэй гормон нь
мембраныг шууд нэвтэн бөөмөнд
байрлах өөрийн рецептортой
холбогдож үйлдлээ үзүүлнэ.
Пептид гормон мембраны
рецептортой холбогдож, эсийн
хоёрдогч дохио дамжуулах замуудыг
идэвхжүүлж үйлдлээ үзүүлнэ.
А-Гормон, B-Плазман мембран , С-Цитозоль, D-бөөм

9. Гипоталамус
• Ялгаралтыг идэвхжүүлэгч гормон
Өнчин тархины аденогипофизээс ялгарах даавруудыг
идэвхжүүлнэ.
TRH----- thyroid releasing hormone
CRH----- corticotropin releasing hormone
GnRH----gonadotropin releasing hormone
PRF----- prolactin releasing hormone
GHRH---- growth hormone releasing hormone
• Идэвхгүйжүүлэгч гормон
PIF-----пролактоны ялгарахыг дарангуйлна
GH inhibiting hormone

10. Өнчин тархи
• Тархины суурин хэсэг суурь ясны түрк эмээлийн хонхорт орших
ба 1 см урт, 1-1.5 см өргөн, 0.5 см зузаантай, 0.5 г жинтэй
булчирхай юм.
• 2 хэсэгтэй, нийт 9 гормон ялгарна.
• Аденогипофиз: TSH, ACTH, FSH, LH, GH, PRL, MSH
• Нейрогипофиз: ADH, oxytocin

11. Өнчин тархины даавар
• TSH: thyroid-stimulating hormone-тириод идэвхжүүлэгч даавар
• ACTH: adrenocorticotropic hormone-адренокортикотропин даавар
• FSH: follicle-stimulating hormone-фолликул идэвхжүүлэгч даавар
• LH: luteinizing hormone-Лютенжүүлэгч даавар
• GH: growth hormone-өсөлтийн даавар
• PRL: prolactin-Пролактин
• MSH: melanocyte-stimulating hormone-Меланоцит идэвхжүүлэгч
гормон
• ADH: antidiuretic hormone- антидиуретик даавар

13. Окситоцин, пролактины үүрэг

14. Окситоцины 2 талт үйлдэл
Остеокласт эсийн МАРК,
RANKL рецепторуудын
Нийлэжлийг нэмэгдүүлж,
остеокласт эсийг
идэвхжүүлнэ.
Остеобласт эсийн C-Fos,
МАРК-Р идэвжүүлж
остеобласт эс идэвхжинэ
Кальци нь остеокласт болон
остеобласт эсийн CaSR
рецептортой холбогдож,
остеокласт эсийг идэвхийг
дарангуйлж, эсрэгээрээ
остеобласт эсийг
идэвхжүүлнэ.

15. Соматотропин даавар

16. Өсөлтийн даавар рецептортойгоо
холбогдсоноор JAK2-HH (янус бүлгийн
тирозин киназ-2) тирозин амин хүчил
фосфоржин өсөлтийн дааврын
рецептортой холбогдсоноор уургийн
орон зайн бүтцээ өөрчлөн идэвхждэг.
Энэ үйл явц өрнөснөөр мэдээлэл
дамжуулагч уураг болох MARK
(митоген-идэвхжүүлэгч протейнкиназ),
IRS1 (инсулины рецепторын бүрдэл-1),
PI3K (фосфатидилинозитол-3-
протейнкиназ), DAG (диацилглицерол),
РКС (протейнкиназ-С), Са2+ (эсийн
доторх кальци), STAT (мэдээлэл
дамжуулагч ба транскрипцийг
идэвхжүүлэгч хүчин зүйл) вдэвхжсэнээр
олон төрлийн энзим, генийн экспресс,
зөөвөрлөлт зэрэг үйл ажиллагаа
идэвхжиж эцсийн эцэст бодисын
солилцоо эрчимжин өсөлт явагдаж
эхэлдэг.

17. Соматотропин үйлдлийн механизм

18. Өсөлтийн даавар рецептортойгоо
холбогдсоноор JAK2-HH (янус бүлгийн
тирозин киназ-2) тирозин амин хүчил
фосфоржин өсөлтийн дааврын рецептортой
холбогдсоноор уургийн орон зайн бүтцээ
өөрчлөн идэвхждэг. Энэ үйл явц өрнөснөөр
мэдээлэл дамжуулагч уураг болох MARK
(митоген-идэвхжүүлэгч протейнкиназ), IRS1
(инсулины рецепторын бүрдэл-1), PI3K
(фосфатидилинозитол-3-протейнкиназ),
DAG (диацилглицерол), РКС (протейнкиназ-
С), Са2+ (эсийн доторх кальци), STAT
(мэдээлэл дамжуулагч ба транскрипцийг
идэвхжүүлэгч хүчин зүйл) вдэвхжсэнээр
олон төрлийн энзим, генийн экспресс,
зөөвөрлөлт зэрэг үйл ажиллагаа идэвхжиж
эцсийн эцэст бодисын солилцоо эрчимжин
өсөлт явагдаж эхэлдэг.

19. Бамбай булчирхай
• Хүзүүний урд хэсэгт цагаан мөгөөрсөн хоолойн 2 хэсэгт
байна.
• 2 дэлбэнтэй
• 2 гормон ялгаруулна
• Тириод гормон: Тирионин суурьтай 3,4 иодтой
• Т4 , Т3
• Кальцитонин: кальци болон фосфорын солилцоонд оролцоно.

21. Т3,Т4 нийлэгжил, ялгарал
• D1, type I
iodothyronine
deiodinase; D2,
type II
iodothyronine
deiodinase; D3,
type III
iodothyronine
deiodinase; rT3,
reverse T3.

22. Т3, Т4 үйлдлийн
механизм

23. Кальцитонин

24. Нойр булчирхай
• Гадаад болон дотоод шүүрлийн
үүрэгтэй
• Дотоод шүүрлийн үүргийг нь
лангерхансын арал дээр орших
сая орчим эс гүйцэтгэнэ

25. Хүснэгт№1. Лангерхансын арал
Эсийн
төрлүүд
Арлын массаас
эзлэх хувь
Шүүрлийн бүтээгдэхүүн
Альфа эс 20% Глюкагон, проглюкагон
Бетта эс 75% Инсулин, С-пептид, проинсулин,
амилин
D эс 3-5% Соматостатин
G эс 1% Гастрин
F эс 1% Нойр булчирхайн полипептид

26. Инсулин бүтэц
• 5808 молекул жинтэй
• Дисульфидын гүүрээр холбогдсон урт богино 2 гинжтэй
• Нийт 51 аминхүчлээс тогтсон пептид бүтэцтэй гормон

27. Инсулин нийлэгжилт

28. Инсулин шүүрлийн зохицуулга

29. Инсулин шүүрлийн зохицуулга
• Сахар
• Амин хүчил: лейцин, арганин
• Глюкагон төст полипетид-1 /GLP-1/
• Глюкоз хамааралт инсулинтрофик полипептид /GIP/
• Холецистокинин
• Өөхний хүчлийн өндөр концентраци
• Бетта адренэргик симпатик мэдрэл
Инсулины
ялгаралт
нэмэгдэнэ

30. Инсулин шүүрлийн зохицуулга
• Инсулин/сөрөг эргэх холбоо
• Лептин даавар
• Альфа адренэргик симпатик мэдрэл
• Архаг глюкоз цусны ихсэлт
• Өөхний хүчлийн хэмжээ бага байх
Инсулины
ялгаралт
буурна

31. Инсулин үйлдлийн механизм

32. Глюкагон
• Альфа эсээс ялгардаг
• Инсулины эсрэг үйлдэлтэй гормон
• 29 амин хүчлээс тогтсон пептид бүтэцтэй гормон

33. Глюкагоны шүүрлийн зохицуулга
• Гипоглюкеми
• Эпинеприн
• Аргинин
• Аланин
• Ацетилхолин
• Холецистокинин
Глюкагон
ялгаралт
нэмэгдэнэ

34. Глюкагоны шүүрлийн зохицуулга
•Соматостаин
•Инсулин
•Өөхний хүчил ихсэх
•PPARγ/retinoid X receptor
Глюкагон
ялгаралт
буурна

35. Глюкагон үйлдийн механизм

36. Бөөрний дээд булчирхай
• БДБ нь хос эрхтэн, гурвалжиндуу хэлбэртэй. Хэмжээ нь
5мм урт, 3мм өргөн, 4мм зузаан, 4г жинтэй.
• Холтослог бодис
• Гадаад (түүдгэн бүс) 15%
• Дунд (багцан бүс) 78%
• Дотор (нимгэн торлог бүс) 7%
• Тархилаг бодис

38. Түүдгэн бүс
• Альдестрон, диоксикортикостерон (минералкортикоид) дааврыг
ялгаруулдаг.
• Альдостерон нь биеийн элекролит ялангуяа калий, натрий ба
усны тэнцвэрийг зохицуулах үүрэгтэй.

39. Альдостероны үйлдлийн механизм

40. Альдостероны шүүрлийн зохицуулга

41. Багцан бүс
• Глюкокортикоидын бүлэгт багтах даавар: Кортикостерон,
кортизон, гидрокортизон (кортизол) ялгаруулдаг.
• Глюкокортикоид нь нүүрс-усны солилцоог зохицуулах,
бие махбодын стрессэд тэнцвэртэй байх чанарыг хангах,
үрэвсэл ба харшлын урвалыг дарангуйлах, коллаген
хуримтлалыг багасгах, физиологийн хэвийн тэнцвэртэй
байдлыг хангах үүрэгтэй.

42. Глюкортикойд үйлдлийн механизм

43. Торлог бүс
• Дигидроэпиандростерон ДГА, андроген.
• Мөн эм бэлгийн даавар эстроген, прогестерон бага
хэмжээгээр ялгардаг.

44. Тестостерон
нийлэгжил

45. Ашигласан материал
1. Хүний физиологи Г.Дашзэвэг нар, УБ 2013
2. http://mongolmed.mn/article/81
3. https://biochemases.files.wordpress.com/2014/11/ncpuro1296-f1.jpg
4. https://www.researchgate.net/figure/51530440_fig2_FIGURE-2-Anti-
inflammatory-effects-of-glucocorticoids-Glucocorticoids-cross-the-cell
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Glucocorticoid
6. http://www.uky.edu/~mtp/diuretic%20images/aldosterone%20ar.jpg
7. http://www.labpedia.net/static/media/uploads/adrenal%20glands%20funct
ion-1.JPG
8. http://www.mongolmed.mn/article/1129