Биологи

1. ЭСИЙН ХУВААГДАЛ
АСБД-131 П.ЭНХ-ОТГОН

2. ЭСИЙН ХУВААГДАЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
• Амьд биеийн үндсэн нэгж нь эс юм.
• Эсийн үндсэн шинж нь өсөлт хөгжил, удамшил
• Өсөлт хөгжил, удамшлын үйл ажиллагааг эсийн хуваагдал
хангана.

3. ЭСИЙН ХУВААГДАЛ
• Олон эст организмын хувьд эсийн хуваагдал нь
Өсөлт хөгжил Шинэчлэх Үржил
200 m
20 m

4. ЭСИЙН ХУВААГДАЛ ТӨРӨЛ
Митоз хуваагдал Мейоз хуваагдал Бинар хуваагдал
Биеийн эсийн хуваагдал
Эх эстэйгээ хромосомын
тоогоороо ижил
Бэлгийн эсийн хуваагдал
Эх эсээсээ хромосомын
тоогоороо 2 дахин бага
Нэг эст организмын хуваагдал
Маш хурдан явагдана.

5. ЭСИЙН ХУВААГДАЛЫН ГЕНЕТИК МАТЕРИАЛ
• Удамшлын мэдээллийн хадгалагч дамжуулагч нь ДНХ-
дезоксирибонуклейн хүчил.
• Амьд бие махбодийн бүх ген агуулагдана.
• ДНХ нь эрчлэгдэж хромосом хэлбэрээр байна.
• Прокариот эсэд нэг ДНХ байдаг бол Эукариот эсэд олон байна.

6. 20 m
Эукариот эсийн хромосомууд

7. 0.5 mЦентромер
Эгч дүү
хроматид
Дупликацид орсон хүний хромосомын электрон микроскопны зураг.

8. Хромосом ДНХ молекул
Центромер
Хромосомын
мөр
1

9. Хромосом
ДНХ молекул
Центромер
Хромосом мөр
Хромосом дупликаци
/ДНХ репликацид орж өөрөө
өөрийгөө хуулбарлана/
Эгч дүү
хроматид
1
2

10. Хромосом ДНХ молекул
Центромер
Хромосом мөр
Хромосом дупликаци
/ДНХ репликацид орж өөрөө
өөрийгөө хуулбарлана/
Эгч дүү
хроматид
Эгч дүү хроматид салж
2 хромосом болно.
1
2
3

11. Эсийн цикл

12. G2 интерфаз Профаз Прометафаз
Цетросом
/хуваагдаж 2 болно
Хромосом
дупликаци
Бөөмхөн Бөөмийн
сүв
Мембран
Митозын
өмнөх
утаслаг
Од
Центромер
Хромосом бүр 2
хроматидаас тогтоно
Бөөмийн
бүрхүүл
хэсэг
Кинетохоргүй
бичил гуурс
Кинетохор Бичил гуурс
Кинетохор
Метафаз
Метафаз хавтан
Анафаз Телофаз ба цитокинез
Тэнхлэг Эгч дүү хромосом
Хуваагдлын
ховил
Бөөмийн
бүрхүүл
бүрэлдэнэ
10m
Эсийн циклийн үе шатууд

13. МИТОЗ ХУВААГДАЛЫН МЕХАНИЗМ
• Прометафазын үед центросомоос урган гарсан бичил гуурс нь
хромосомын кинетохор уурагтай холбогдож хромосомыг хөдөлгөнө.
• Кинетохор уураг нь хромосомын центромерын бүлэг уураг юм.
• Метафазын үед хромосомууд нь эсийн экваторт эгнэн жагсаж
метафазын хавтан үүсгэнэ.

14. Эгч дүү
хроматид
Од буюу цацраг Центросом
Метафазын
хавтан
(төсөөлөл)
Кине
тохор
Кинетохоргүй
бичил гуурснууд
зөрөлдөнө Кинетохортой
холбогдсон
бичил гуурс
Бичил гуурс
Хромосом
центросом
0.5 m
1 m

15. Кинетохор
Марк
Туйлын
цацраг
Бичил гуурсан дээрх марк хүртэл хромосомыг татна.
Үр дүн

16. Хромосомын
хөдлөх чиглэл
Бичил гуурс
Мотор уураг
Хромосом
Кинетохор
Бичил гуурсны
мономер
тубулин
Хромосомуудын салалт болон хөдөлгөөн

17. ЦИТОКИНЕЗ
• Митозын үе шатын дараа цитоплазмын хуваагдал болж эс хоёр болно.
• Амьтаны эсийн цитокинез нь хуваагдалын ховил үүсгэдэг
• Ургамлын эсийн цитокинез нь эсийн ялтас үүсгэж явагдана.

18. Амьтаны эсийн хуваагдал Ургамалын эсийн ханын хуваагдал
Хуваагдалын ховил
Микрофиламентууд
бөгж хэлбэрээр агшина
Эгч дүү эс
Эсийн
ялтасны
цэврүү
Эсийн хана
Эсийн ялтас Шинэ эсийн хана
Эгч дүү эс
100 m
1 m

19. МЕЙОЗ ХУВААГДАЛ
• Бэлгийн эсийн хуваагдал
• Диплойд тооны хромосом гаплойд болно.
• Гурван үе шаттай
1. Интерфазын үе
2. Мейоз I
3. Мейоз II

20. 2n=46
Бэлгийн
эс
Диплойд (2n)
n=23
n=23
Мейоз I
n=23
n=23
n=23
n=23
Сперм
Гаплойд (n)
Mейоз II
20

21. 2n=46
Бэлгийн
эс
Диплойд (2n)
n=23
n=23
Мейоз I
n=23
Өндгөн
эс
Гаплойд
(1n)
Мейоз II
21
Цөөрүүлэгч
бие

22. ИНТЕРФАЗ
• Хромосом бүр хоёрлогдож эгч дүү
хроматидаас тогтоно.
• Центросом мөн хуваагдана.

23. МЕОЙЗ I
• Профаз I
1. Лептоген-нарийн утас
2. Зиготен-нийлсэн утас
3. Пахитем-бүдүүн утас
4. Диплотен-хоймсон утас
5. Диакинез-холдон салалт
• Метафаз I
• Анафаз I
• Телофаз I

24. ПРОФАЗ I- КОНЬЮГАЦИ
Гомолог хромосомууд
Эгч дүү хроматид Эгч дүү хроматид
Бивалент
24

25. ГЕНЕТИК КРОССИНГОВОР
Гомолог бус хроматин
Хиазм: генетикийн
материалаа солилцоно
Кроссинговор
Тетрад

26. МЕТАФАЗ I
Гомолог хромосомууд метафазын хавтан
дээр эгнэн жагсана.
эсвэл
26

27. АНАФАЗ I
Гомолог хромосомууд сална

28. ТЕЛОФАЗ I
28
Цитокинез

29. МЕЙОЗ II
• Интерфазын үе шат байхгүй
• ДНХ репликаци явагдахгүй
• Митоз хуваагдалтай ижил механизмаар явагдана

30. ПРОФАЗ II
30

31. МЕТАФАЗ II

32. АНАФАЗ II
32

33. ТЕЛОФАЗ II
33

34. БИНАР ХУВААГДАЛ
• Прокариот эс/бактери, архей/ хуваагдал
• Хромосом хоёрчлогдон, эгч дүү хроматидууд хөдлөнө.
• Плазман мембран дотогшоогоо хавчигдан, эс хоёр болж хуваагдана.

35. 1
Репликацийн эхлэх цэг
E. coli
Эхлэх цэг 2
болж
хуулбарлагдана
Эсийн хана
Плазм мембран
Бактерийн хромосом
Хромосомын
репликацаар
эхлэнэ

36. 1
Эхлэх
цэг
Эхлэх цэгРепликаци
явагдана
2
Репликацийн эхлэх цэг
E. coli
Эхлэх цэг 2
болж
хуулбарлагдана
Эсийн хана
Плазм мембран
Бактерийн хромосом
Хромосомын
репликацаар
эхлэнэ

37. 1
Эхлэх
цэг
Эхлэх цэгРепликаци
явагдана
2
Репликацийн эхлэх цэг
E. coli
Эхлэх цэг 2
болж
хуулбарлагдана
Эсийн хана
Плазм мембран
Бактерийн хромосом
Хромосомын
репликацаар
эхлэнэ
Репликаци
дуусна
Эгч дүү эс болж
хуваагдана
3
4

38. Анхаараарай
Анхаарсанд баярлалаа