Хоол боловсруулах эрхтэн тогтолцоо

1. 39.7, эмэгтэйчүүдийн
15.1 хувь нь архийг
хэтрүүлэн хэрэглэж
байна.Архийг хэрэглэх
явдал эрэгтэйчүүдэд
эмэгтэйчүүдтэй
харьцуулахад 2.5
дахин илүү
байна. Архийг 1 удаад
уухдаа эрэгтэйчүүд 9.2
стандарт, эмэгтэйчүүд
5.1 стандарт уултаар
тус тус хэрэглэж
байна2
. Энэ бүгд нь
архины шалтгаант
элэгний өвчинөөр
өвчлөгсөд Монголд
ихсэж байгаагийн гол
баримт юм.
Архидалтын
улмаас элдэв төрлийн
гэмт хэрэг, гэр бүлийн
хүчирхийлэл,
нийгмийн хэв журам
зөрчих явдал, авто
замын болон
үйлдвэрлэлийн осол
гэмтэл ихсэхийн
хамтаар Дэлхийн хүн
амын нэг жилийн нийт
нас баралтын 3.2 хувь
буюу 1.8 сая нь
архидан согтуурсны
улмаас үүссэн ба
архидалтаас
шалтгаалсан нас
баралт, өвчин эмгэг
болон гэмтлийн 82%
нь байна1
. Монголд 15-
64 насны нийт хүн
амын 65.8 хувь нь
ямар нэг хэмжээгээр
согтууруулах хэрэглэж
байгаа ба үүнээс
эрэгтэйчүүдийн
ОРШИЛ
Тархвар зүй
Дэлхийн эрүүл
мэндийн байгууллагын
2005 оны судалгаагаар
Дэлхийн нийт нас
баралтын 3,2% нь
архины шалтгаантай
байна. Архины
шалтгаантай элэгний
өвчлөл нь хөгжиж буй
орнуудын хувьд нас
баралтын шалтгааны 3
-рт орж байна. Нас
ахих тусам архичдын
элэгний циррозоор
өвчлөх өвчлөл
нэмэгдэж байгаа.
Задлан шинжилгээрээр
нийт архинаас болж
нас барж байгаа
хүмүүсийн 10-15% нь
элэгний циррозтой нь
тогтоогдсон. Харин
элэгний өөхлөлт нь
20%, гепатит нь 40% -
ыбайна
Түлхүүр үг
 Этанол, Цирроз,
гепатит,
 TNF, IL-1,6
 Ацетилалдегид
 Фиброз,
 DAMPs, PAMPs
 SREBPs, PPAR-α
ASAT , ALAT
Оршил 2
Тархвар зүй 2
Эмгэг жам 2
эмнэлзүй 3
Оношлогоо 4
Эмчилгээ 5
Эх сурвалж 6
Агуулга
АУС-518 П.ЭнхтөрУлаанбаатар 2016 он
А Н А Г А А Х Ы Н Ш И Н Ж Л Э Х У Х А А Н Ы Ү Н Д Э С Н И Й И Х С У Р Г У У Л Ь
А Н А Г А А Х У Х А А Н Ы С У Р Г У У Л Ь
Х О О Л Б О Л О В С Р У У Л А Х Т Э Н Х И М
Архины болон архины бус
шалтгаант элэгний өөрчлөлт

2. Эзэлж байна. Тухайн
архи хэрэглэгч нь
гепиатит В юмуу С
вирустай тохиолдолд
элэгний цирроз нь
хэвийн хүнийхээс илүү
эрчимттэй явагддаг.
Эмэгтэйчүүдийн нас
баралтын 2,2 % ,
эрэгтэйчүүдийн нас
баралтын 4,4% архины
шалтгаантай элэгний
циррозоос болж байна.
Этанол нь жижиг
молекулт, туйлгүй
нэгдэл бөгөөд эсийн
мембраныг шууд
нэвтэрч орж бодисын
солилцоонд оролцддог.
Этанол нь элэгний
эсийг шууд хордуулах
үйлчилгээ үзүүж энэ нь
элгэнд хэд хэдэн
өөрчлөлтүүд гардаг.
зураг. Этанол нь
Зураг 2. Этанол нь хэд
хэдэн төрлийн
механизмаар элэгний
эсийг гэмтээдэг бөгөөд:
1. Этанолын
метаболизмын
өөрчлөлт
2. Төвийн
хэлтэнцэрийн
гипокси
3. Үрэвсэл
4.
Тархвар зүй, эрсдэлт хүчин зүйлс
Этанолын метаболизм ба эмгэг жам
Хүснэгт 1: Этанол нь элэгний эд эсийг гэмтээхэд нөлөөлөх эрсдэлт хүчин
Хуудас 2
Зураг. 2: Этанол дангаараа элэгний эд эсийг
гэмтээх нь ховор байдаг. Эрсдэлт хүчин
зүйлүүд нь нэмэгдсэнээс элгэнд гарах
өөрчлөлтүүд.
4. Элэгний эсийн уургийн эсрэг
антибоди үүсэх
Этанол нь хүний биед орсноос хойш
нэг цагийн дараа элгэнд Зураг 3
хоргүйждэг. Харин архи байнга
тогтмол хэрэглэдэг хүмүүст
Ацетилдегид их хэмжээгээр үүсч
эсийн уурагтай холбогдосноор
антиген шинж чанартай болж үрэвсэл
үүснэ. Зураг 4
Зураг 3: Этанол нь элгэнд Алкололдегидрогеназа ADH
ферментээр Ацетилдегид болох ба энэ үед НАД+ -аас
НАДН үүснэ. Үүсэн Ацетилдегид нь
Алдегидегидрозгеназа ALDH фермэнтээр Ацетилийн
хүчил үүсч 1 молекул НАДН үүснэ.

3. Этанол нь гепатоцит
эсийн мембран
липидийг хэт
исэлдүүлж нөгөө
талаар их хэмээжээний
альдегид үүсч энэ нь
эсийн цитоплазмын
уурагтай нэгдэж
антиген шинж
чанартай болсноор
аутоиммуны урвал
үүсч элгэний гепатит
үүсгэнэ. Зураг 4
Эмгэг жам
Альдегид нь
малондиальдегидтай
нэгдэж
Малондиальдегид
ацетилальдегид МАА
үүссэнээр антиген
шинж чанартай
болохоос гадна
фибробласт эс ба
гепатоцит эсийн PPAR
RXR рецепторуудыг
идэвхжүүлж ингэснээр
куперийн эсийг
идэвжүүлж ингэснээр
TNF-α IL-1, IL-6 зэрэг
цитокин ялгарч
үрэвслэл болохоос
гадна TNF-β ялгаруулж
энэ нь фибробласт эс
коллагенийг их
хэмжээгээр
нийлэгжүүлж
фиброзжих урвал
үүсгэх үйл ажиллагааг
идэвхжүүлнэ.
Зураг 5. 6
Хуудас 3
Зураг 4. Этанолын элэг гэмтээх механизмууд

4. Эмгэг жам
Зураг 6: Элэгний цирроз болон гепатитын эмгэг жамын ерөнхий бүдүүвч
Этанолын шалтгаант элэгний эсийн өөхлөлт
нь элэгний эсийн липидийн метаболизмын
алдагдал нь SREBPs ба PPAR-α (peroxisome
proliferator-activating receptor α) зэрэг
рецепторууд, AMPK (5′ adenosine
monophosphate-activated protein kinase)-ээр
тайлбарлагдаж байна. SREBPs нь FAS болон
SCD12-ыг идэвжүүлж ингэснээр липогенез
ихэсдэг. Гомоцестейн нь Эндоплазмын торын
мембраны хэт исэлдэлтийн эсрэг үйлдэл
үзүүлснээр эндоплазмын торын стресс
буурнаар SREBP идэвхжидэг. Хэвийн үед
үүний эсрэг тогтолцоо болох AMPK
тогтолцоо нь хэд хэдэн механизмаар
идэвхжидэг. Нэн тэргүүний идэвхжих
механизм нь өөхний эдийн адипоцит эсээс
ялгарах Адипонектин хэмээх уургаар
идэвхжидэг ба энэ уураг нь цусан дахь
сахарын хэмжээ болон өөхний хүчлийн
хэмжээг зохицуулах мөн үрэвслийн эсрэг
үйлдэлтэй. Харин архи хэт их хэрэглэсэн
тохиолдолд өөхний эдэд этанол хуримтлагдаж
липидийн хэт исэлдэлтийг ихэсгэнээс болж
Макрофаг идэвхжиж үрэвслийн медиатор
болох TNF, IL-6, CCL2 зэргийн
ялгаруулснаас болж адинопектин уургийн
ялгаруулалт дарангуйлагддаг.Зураг 7
Мөн Гипатоцит эсэд ацетилалдегид ихээр
үүссэнээр липидийн хэт исэлдэлт ихсэж
ингэснээр AMPK дарангуйлагддаг.
Ингэснээр гепатоцит эсэд өөхны хүчлийн
задрал удааширч харин липидийн
нийлэгжилт ихсэнээр элэг өөхөлдөг.
Архины шалтгаант элэгний
өөрчлөлтөнд хүргэх хамгийн гол
механизм нь янз бүрийн үүрэгтэй олон
тоон цитокины ялгаралт болон эсийн
доторх мэдээлэл дамжуулалт, генийн
экспресс юм. Жишээ нь өндөр тунтай
парацитамол болон этанол нь элэгний
эсийг шууд үхэлд хүргэдэг бөгөөд үүнээс
болж DAMPs damage-associated molecular
pattern, PAMPs pathogen-associated
molecular pattern ялгарч янз бүрийн эсийн
гадаргуугийн PRR pattern-recognition
receptor -тай холбогдож цитокин ялгарч
Хуудас 4

5. Эмгэг жам
Зураг 7: Элэгний эсийн өөхлөх механизм
Энэ эргээд элэгний эсийн бүтэц үйл
ажиллагааны алдагдалыг гүнзгийрүүлдэг.
Купперийн эсийн PRR-тай DAMPs, PAMPs
холбогдсон тохиолдолд IL-1, IL-6, CCL2,
TNF-α, TNF-β зэрэг цитокинууд ялгарч
элгэнд үрэвслэл, фиброз, өөхлөлтөнд
хүргэдэг. Харин гепатоцит эсээс IL-1β , IL-18
ялгарч үрэвсэл, фиброзод хүргэдэг. Эдгээр
цитокинуудаас үрэвслийг хамгийн ихээр
идэвхжүүлдэг нь TNF-α, IL-1, харин фиброз
-ыг нь TNF-β IL-18 цитокинууд хамгийн
ихээр идэвхжүүлнэ. TGF-β нь ECM
уургийн нийлэгжилтийг нэмэгдүүлэх,
тэдний задралыг дарангуйлсанаар ECM-
ын хуримтлал ихсэх нөлөөтэй. SMAD
уургууд нь TGF-β-ын эсийн доторх
мэдээлэл дамжуулагч бөгөөд фибробласт
эсийн коллангений нийлэгжлийг
эрчимжүүлнэ. Мөн TGF-β нь үрэвслийн
эсрэг үйлдэлтэй.
Хуудас 5
Зураг 8: Элэгний эсийн өөрчлөлтөнд цитокинуудын оролцоо

6. Эмнэлзүй
Архины шалтгаант элэгний
өөрчлөлт нь ихэвчлэн шинж тэмдэггүй
байдаг ба өвчтөн элэгтэй холбоогүй огт
өөр тохиолдолоор оношлогддог.
Өвчний хамгийн гол шинж бол элэг
томролт юм. Зарим тохиолдолд элэг
өөхлөттэй өвчтөнүүдэд хэвлийн баруун
дээд 14-т таагүй мэдрэмж үүсэх, дотор
муухайрах, огиудас хүрэх болон ховор
тохиолдолд шарлаж болно.
Харин гепатиттэй өвчнүүдэд шарлалт,
халууралт, гарын алга улайх, аалзан тууралт,
цочмог хэвлийн өвдөлтийг санагдуулам хэвлийн
өвдөлт өгнө. Циррозын үед үүдэн венийн даралт
ихсэснээс асцит, элэгний дутагдал, гипертензи,
аритм, суулгах, гастрит зэрэг хүндрэлүүд гарна.
Зураг 9.
Зураг 9: Архины шалтгаант элэгний өөрчлөлтийн үед гарах эмнэлзүйн шинж тэмдэгүүд
Архины шалтгаант элэг өөхлөх болон
архины бус шалтгаант элэг өөхлөлтийн
хооронд эмнэлзүйн шиж тэмдгээр нь
ялгах арга байдаггүй. Харин тухайн
хүнээс архины хэрэглээний талаарх
асуумжийг авсанаар тодорхойлох
боломжтой. Элэгний өөхлөлт нь элэгний
бүх дэлбэнг хамардаг ба хэрвээ өвчтөн
архи хэрэглэхээ зогсоовол өргөн хүрээг
хамарсан өөхлөлт болон том цэврүүт
өөхөн дусал агуулсан гепатоцит эсүүдыг үл
харгалзан элэгний бүтэц болон элэгний
липидийн хэмжээ эргэж хэвийн байдалд
ордог. Харин гепатитын үед удаан хугацааны
эмийн болон эмийн бус эмчилгээг хавсарч
хийсэн тохиолдолд үр дүнтэй байдаг.
Циррозын үед элэг эргэшгүй өөрчлөлтөнд орж
бие махбод янз бүрийн эрхтэн системийг
хамарсан хүндэрлүүд гардаг. Зураг 9
Хуудас 6

7. Оношлогоо
Асуумж :
Тухайн өвчтөнөөс авах хамгийн энгийн түгээмэл хялбар арга юм. Эмч өвчтөнөөс
нямбай авсан анамнезаас архины шалтгаант элэгний өөрчлөлтийг оношлох бүрэн
боломжтой байдаг. Асуумжаар архи хэрэглэдэг үү? Нэг удаадаа уухдаа хэр хэмжээтэй
уудаг? Архи, пиво, нэрмэл, виски альныг нь голчлон хэрэглэдэг вэ? Хэр удаан хугацаагаар
ууж байгаа вэ? Зэргийг тодруулах асууна. Мөн гэр бүлийн болон ойр дотны хүмүүсээс
асуумж авна.
Лаборатори:
Биохимийн шинжилгээнд дараах үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт гарна. Хүснэг 2
Үзүүлэлт Тайлбар
ASAT , ALAT 2-7 дахин ихсэнэ. <400 uL
GGPT Өвөрмөц биш, элэг өөхлөлтийн бүх хэлбэрийн үед илэрнэ
Билирубин Архины шалтгаант гепатитын үед илэрхий ихсэнэ.
PMN
Polymorphonuclear
cells
Хэрэв >5500 L, ялгах функц >32 байхад архины шалтгаантай
хүнд гепатит гэж таамаглана.
ALATASAT >1 Ихэвчлэн эсвэл >2 байдаг.
Хүснэгт 2: Биохимийн шинжилгээнд гарах өөрчлөлтүүд
Багажийн шинжилгээ:
Биопси авах арга оношийг 100% батлах боловч өртөг өндөр, хугацаа их зарцуулна.
Хуудас 7
Зураг 10:
Элэгний эдээс
биопси авч тавиур
шилэн бэлдэц
бэлтгэж
микроскопт
харна.
Үзүүлэлт Тайлбар
ASAT , ALAT 2-7 дахин ихсэнэ. <400 uL
GGPT Өвөрмөц биш, элэг өөхлөлтийн бүх хэлбэрийн үед илэрнэ
Билирубин Архины шалтгаант гепатитын үед илэрхий ихсэнэ.
PMN
Polymorphonuclear
cells
Хэрэв >5500 L, ялгах функц >32 байхад архины шалтгаантай
хүнд гепатит гэж таамаглана.
ALATASAT >1 Ихэвчлэн эсвэл >2 байдаг.

8. Оношлогоо
Багажийн шинжилгээ
ЭХО-д харах нь элэгний эхэн үеийн өөрчлөлт, элэг
томрох, циррозын зангилаануудыг илрүүлэх
хамгийн хямд бөгөөд өвчтөнд ямар нэгэн зовиур
байхгүй хурдан арга юм. Гэвч элэгний өөрчлөлтийг
нарийвчлан гаргах боломжгүй юм. Зураг 11
Элэгний үйл ажиллагааны алдагдал болон бүтцийн
өөрчлөлтийг нарийвчлан тодорхойлохын тулд
компьютер томографик хэрэглэдэг. КТ-ыг цирроз,
үүдэн венийн даралт ихсэх болон элэгний массыг
нарийвчлан тодорхойлдог
Зураг 11: Хэвлийн хөндийн ЭХО-д хэвлий
асциттай, элэг эхо ойлт ихэссэн, зах ирмэгээр
жижиг зангилаанууд тодорхойлогдоно.
Хуудас 8
Ходоодны эндоскопийг элэгний циррозыг үнэлэх болон гастропати цус алдалтыг
оношлох ба эмчилгээний зорилгоор хийдэг. Энэ нь үүдэн венд зогшингшил үүсснээс болж
ходоодны амсар хэсэгт венийн судасны гүрийлт харагддаг. Үүнийг ходоодны эндоскопоор
оношлодог.
Үүдэн вений даралт ихдэлтийн шалтгаант гастропати (PHG) циррозтой өвчтнүүдийн
20-98%-д үүсдэг. Энэ нь архаг болон цочмог цус алдаж шоконд орох цаашлаад амь насанд
аюул учруулдаг. Цочмог эсвэл архаг цус алдалтын шинж илэрсэн, үүдэн венийн даралт
ихдэлтийн эрсдэлт хүчин зүйлтэй өвчтнүүдэд PHG сэжиглэсэн байх нь
зүйтэй. PHG сэжиглэсэн бол оношийг батлахад ходоодны уян дурангийн
шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Эндоскопийн онцлог нь ёроол хэсэгтээ давамгай
ходоодны салст /шигтгээ-төст/ эсвэл “/могойн арьс/” шиг харагддаг.
Илүү хүнд тохиолдолд цус шүүрэлт, цус алдалт, хучуурын доорх цус хуралт, бас ангиома
үүнтэй ижил ходоодны ёроол, их бие, гарах хэсгийн хамарч судасжилт нэмэгдсэн байдаг.
Зураг 12: Үүдэн венийн даралт ихдэлтийн шалтгаант гастропати: А,В-д хөнгөн
гастропати А - ходоодны ойрын хэсэг, В-д PHG-н сонгомол хэлбэр
(шигтгээ-төст Буюу могойн арьс шиг) С болон D-д хүнд PHG: нийлсэн эсвэл
нийлээгүй "интоорон толбо"

9. Эмчилгээ
Согтууруулах ундаа
болон спиртнээс бүрэн
татгалзах нь архины
шалтгаант элэгний
эмгэгийн эмчилгээний
тулгын чулуу юм.
Элэгний өөхлөлт нь
элэгний бүх дэлбэнг
хамардаг ба хэрвээ
өвчтөн архи хэрэглэхээ
зогсоовол өргөн хүрээг
хамарсан өөхлөлт болон
том цэврүүт өөхөн дусал
агуулсан гепатоцит
эсүүдыг үл харгалзан
элэгний бүтэц болон
элэгний липидийн
хэмжээ эргэж хэвийн
байдалд ордог.
Ялгах функц >32 ,
MELD >21 тохиолдолд
преднизолон 32мг-аар 4
долоо хоногийн турш
уух эсвэл
пентоксифиллин 400мг-
аар 4 долоо хоногийн
турш ууна.
Элэгний циррозын үед
элэг шилжүүлэн суулгах
хагаллагаа хийнэ.
Зураг 13: Архины шалтгаант элэгний эмгэгийг эмчлэх алгоритм
Хуудас 9
Зураг 14: Үүдэн венийн
зогшингшилоос болж хэвлийн
хөндийд их хэмжээний
шингэн хуримтлагдахыг асцит
гэнэ. Асцитыг хэвлийн
хөндийд хатгалт хийж
шингэнг гаргана.

10. Эх сурвалж
•http://www.nature.com/nrgastro/journal/v12/n7/full/
nrgastro.2015.94.html
•http://www.nature.com/nrgastro/journal/v12/n4/full/
nrgastro.2015.35.html
•http://www.hopkinsmedicine.org/gastroenterology_hepato
_pdfs/liver/alcoholic_liver_disease.pdf
•http://medwebmon.org/uncategorized/
•Насанд хүрсэн монгол хүний архины хэрэглээ
( Судалгааны өгүүлэл)
Н.Нарантуяа1
, О.Чимэдсүрэн2
, М.Даваасүрэн1
• http://bestpractice.bmj.com/best-practice/monograph/111
basics/epidemiology.html
•http://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh27-3/209-219.pd