2. Punoi:XhesikaMerko
Vlora
Vlora në Shqipëri, është porti i dytë për nga madhësia dhe ka një histori për të treguar, një histori të
mbushur me tregti dhe det, me fitore dhe rrethime, me mbretëri dhe qeverisje që kanë ndjekur njëra
tjetrën deri në ditët tona. Por ky qytet ka ditur të ruajë gjithmonë një shenjë dalluese, atë të famës dhe
të mikpritjes. Si çdo port tjetër antik, Vlora është krenare për identitetin e saj: një urë mes Italisë dhe
botës bizantine-otomane, por Vlora qe edhe qyteti nga ku u shpall pavarësia e Shqipërisë në 1912. Klima
e butë, ditët e shumta me diell (më shumë se 250) gjatë vitit, dhe bukuritë natyrore të gjirit të saj e
bëjnë atë një destinacion turistik natyror.
Ka disa vende në Vlorë, të cilat jo vetëm dallohen për veçantinë e tyre, por mbartin edhe copëza "historie".
-Pozita Gjeografike
Bregdeti Vlonjat shtrihet në pjesën jug-perëndimore të Shqipërisë, pikërisht aty ku bashkohen dy dete: pjesa më
jugore e detit Adriatik me atë veriore të detit Jon. Vlora nëpërmjet kanalit të Otrantos është pika më e afërt e
Shqipërisë me bregdetin italian, vetëm 72 km. Vlora është ndër rrethet me gjatësinë më të madhe të vijës
bregdetare, që shkon nga grykëderdhja e lumit Vjosa në veri deri në Qeparo në Jug.
-Historia
Vlora është një nga vendet më të pasura me histori në Shqipëri. Krahina është banuar që në periudhën antike.
Gjurmët e para datojnë në shek. VI para Krishtit. Në këtë periudhë u ngritën në gjirin e Vlorës katër qytete antikë:
Orikumi, Thronioni (Kanina), Triporti dhe Aulona. Secili prej këtyre qyteteve ka historinë e vetë të lindjes, lulëzimit
dhe rënies. Dhe të tërë së bashku dëshmojnë historinë e lashtë të qytetërimit antik të trevës së Vlorës. Gjurmët më
të lashta të qytetërimit i përkasin Orikumit të sotëm, i cili ruan ende brenda tij rrënojat e vjetra të qytetit, i cili luajti
një rol tepër të rëndësishëm në luftën civile mes Çezarit dhe Pompeit. Si fillim atë e mbante Pompei si stacion për
flotën e tij ushtarake, por më pas, në janar të vitit 48 para Krishtit, u pushtua nga Cezari. Qyteti duket se ka pasur
një zhvillim relativisht të rëndësishëm ekonomik përderisa monedhat e tij të para janë prerë që në shekullin III para
Krishtit. Në kohën bizantine dhe më pas gjatë Mesjetës Orikumi përmendet me emrin Jeriko. Në kohën e pushtimit
osman, në fillimin e shekullit XV, turqit e pagëzuan qytetin me emrin Pashaliman, emër që përdoret nga banorët
vendas shumë shpesh edhe në kohën e sotme. Aulona e dikurshme dhe Vlora e sotme është qendra më e
rëndësishme qytetare, tregtare dhe turistike e bregdetit jugperëndimor të Shqipërisë. Ngjarja më e rëndësishme
historike për Vlorën dhe gjithë Shqipërinë është Shpallja e Pavarësisë më 28 nëntor 1912, kur patrioti Ismail Qemali
do të ngrinte në Vlorë flamurin kombëtar dhe do të krijonte qeverinë e përkohshme. Gjatë luftërave të shumta, Vlora
ka luajtur rol vendimtar në ruajtjen e kufijve tokësorë dhe detarë. Veçanërisht kujtohet Lufta Vlorës e vitit 1920, e
cila përfaqëson një nga qëndresat më të forta të shqiptarëve kundër pushtuesve italianë. Gjatë Luftës së Dytë
Botërore Vlora do të shndërrohej në njërën ndër vatrat më të rëndësishme të Lëvizjes Antifashiste Nacionalçlirimtare.
3. 15 tetori 1944 është dita e çlirimit të Vlorës nga trupat gjermane. Në vitin 1990 populli i Vlorës do të kontribuonte në
rrëzimin e diktaturës. Që nga ajo kohë e deri më sot Vlora ka njohur zhvillime shumë të rëndësishme dhe të shpejta
në shumë drejtime, ku turizmi qëndron në pararojë.
-Popullsia, Besimi, Ekonomia
Popullsia: Në gjithë rrethin e Vlorës jetojnë rreth 230 mijë banorë, të përqendruar në katër qytete dhe nëntë
komuna. Pjesa më e madhe e popullsisë, përfshi këtu edhe qytetin e Vlorës me rreth 120 mijë banorë, është
përqendruar përgjatë bregdetit vlonjat.
Besimi: Vlora dallohet për bashkëjetesën e besimeve të ndryshme fetare. Popullsia është e ndarë në myslimanë,
bektashinj dhe të krishterë ortodoksë.
Ekonomia: Vlora renditet në qendrat më të rëndësishme ekonomike, tregtare dhe turistike të vendit. Vlen të
veçohen sektorë të tillë si turizmi, transporti, ekonomia bujqësore.
-Vende për tu vizituar
Karaburuni
Zona e Karaburunit ka pasur 12 fshatra. Njerëzit më pas kanë emigruar në Itali, në vende si Kalabria e Siçilia.
Pas vitit 1480, kur sulltan Sulejmani rrafshoiLabërinë, rrafshoifshatra të tëra. Shekspiri kur ka shkruar për
shitjen e skllevërve në Venedik, e thotë se janë nga malet Akrokeraune (malet e Vetëtimave), ku shkrepin
rrufetë.
Karaburuni ka burime uji. Disa nga pikat e Karaburunit janë plazhi i Gramës, gjiri i Dafinës, Kepi (ku ka edhe
vend për t'u ulur mjete të ajrit, është fusha e raketave). Aty janë ulur helikopterë që në vitet 1934-37, ndërsa ka
pasur edhe vizitorë. Dikur Karaburuni ka qenë i banuar. Madje rezulton se deri në shekullin XVII-XVIII ka
pasur banorë, të cilët më pas emigruan në Itali. Në Karaburun shkohet me anije, por ka edhe rrugë tokësore nga
Pashalimani, e cila është e paasfaltuar.
Turizmi më i madh mund të bëhet në gjirin e Gramës, ku rruga është deri në 2,5 km. Aty ka dhe diçka tjetër të
favorshme për turizmin, pasi ka blegtori. Ka edhe shumë bimë medicinale. Ka mbi 40 lloj bimësh medicinale.
Madje aty mund të gjesh edhe valanidhim, që është një nga pemët më të shenjta, që e ruajnë ata. Gjiret në
Karaburun janë të mahnitshme.
Sazani
Mësohet se ky ishullka qenë i banuarqë në Antikitet.Në kohën e Bizantit quhejfshatiShën Koll.Në kohën e Turqisë
quhejfshatiSebep.Dhe ka pasurmbi60 shtëpi.Të gjithë ishin thuajse detarë.Detarët bënin udhëtime të "çuditshme nga
Gjibraltari deri në Dubrovnik.Të çuditshme sepse me mjetet prej druri që kishin,i habisnin të gjithë.Ishin mjete primitive.
4. Ata zhvillonin tregtimidis brigjeve të Vlorës, Ulqinit, Dubrovnikut,Spanjës dhe Anglisë.Sazanipas kohës së Bizantit ra
në duart e turqve.Pastaje morën grekërit,më pas italianët dhe në 1920-n e rimorën shqiptarët.Pormbetii pashfrytëzuar,
pasishqiptarët nukkishin mjete. Vetëmnë tetortë 1944-s u kthye në një vend që u vu në shfrytëzimnga shqiptarët.Pas
kësaju krijua edhe repartiushtarak,poredhe një fshat që kishte rreth 1800 banorë.Madje kishte edhe punishte të tipit
rrobaqepësi,ku punonin rreth 200gra. Sazani ka kishën e Shën Kollit, poredhe varri i Haxhi Aliut është aty.Monumentii
tij është igdhendurnë gurdhe është vënë çimentato,jo Bronz.
Një nga vështirësitë e Sazanit është çështja e ujit, pasiaty nukka ujë. Por njihet sivend i mirë për gjueti.Është gjuajtur
shumë sorkadhja.Ka pasurdhitë egra dhe lepujtë egër.
Shpellat
Në pasuritë e Vlorës përfshihen edhe disashpella,si:shpella e shkruare Lepenicës,ështëGrama me mbishkrimet
historike,porka dhe disa shpella me stalaktike dhe stalakmite,siç është Shpella e Duk Gjonit, dhe Selman Aliut në Dukat.
Kultura dhe Traditat e Vlores
Muzika, kercimi, veshja
Muzika e treves se Vlores eshte nje nder me antiket ne Ballkan. Ne treven e Vlores gjenden menyra te te kenduarit, te cilat
perbejne gjurme te nje kulture te lashte si: monofonia, kenge dyzereshe me dhe pa iso, kenge trizereshe pa iso, por me
preres ose mbajtes, iso shumezereshe(polifoni) me tre e kater zera. Zerat njerezore zevendesojne gjithe instrumentat
muzikore. Kur degjon kenget e Kurveleshit, Himares, Dukat-Tragjas, kenget e kenduara ne vallet eVranishtit, Terbacit,
ndien se kontakton me nje art te lashte te tradites.
5. Ne vendet malore, me klime te ftohte, me blegtori te zhvilluar, veshjet popullore ne pjesen me te meadhe te tyre beheshin
prej leshi. Ne luginat e malesise eshte perdorur dhe liri, gjithashtu edhe gjeshtra per veshje e shtroje.
Veshje me e vjeter e gruas labe eshte ajo me fustan. Nje veshje e mevonshme kane qene edhe citjanet, veshje e huajtur
nga Orienti, qe ndryshon plotesisht nga veshja e vjeter tradicionale vendase.
Veshja e burrave eshte ruajtur origjinale-veshja me e vjeter eshte ajo me kemishe te gjate, me fustanelle e tirq kofshore,
veshja me poture e tirq gjunjare, veshje me qillota. Ne veshjet me te vjetra vendase jane perdorur opinga te lopes,
kepuce me profka, opinga me sholle te regjur, opingat me xhufka. Ne koke eshte mbajtur qylaf i bard he me thumb ne
maje.
Kostumi i Nartes eshte i perafert me kostumin e bregdetit. Veshjet e kesaj zone jane kryesisht te punuara me lir. Pervec
linjes me fustan te gjate, te bardhe, me pala e me ploke ngjyre trendafili a ngjyre deti, nje veshje tjeter eshte dhe ajo me
te zeza.
Cfare mund te pihet ne Vlore
Si vend mesdhetar Vlora ka shume te zhvilluar vreshtarine. Vera e prodhuar aty eshte e nje cilesie te rralle,
permendim ketu Vloshin e Nartes. Eshte (vere e embel dhe brusko) e nxjerre nga vreshtat karakte ristike.
Pikerisht ketu ne Narte ndodhet dhe fabrika e prodhimit te veres nga vellezerit ‘Berberi’ e cila eshte me njohura ne
jugun e Shqiperise.Vererat e ndyshme, e bardha apo e kuqja, pershtatur per lloje te ndryshme gatimesh
shoqerojne vaktet tuaja gjate pushimeve
Rakia e embel . Ajo behet duke hedhur ne rakine e nxjerre ne menyren e zakonshme stafidhe dhe duke e lene te
qendroje per 15 dite sa te embelsohet.
Birra Vlora. Prodhohet ne Vlore me nje teknologji teresisht gjermane, kjo birre dallohet per shijen e saj te
vecante.
Ne Vlore ndodhet edhe fabrika moderne e birres “Norga” nje nga prodhueset me te medha ne te gjithe Shqiperine.
