SlideShare a Scribd company logo
1 of 33
METABOLISME BILIRUBINMETABOLISME BILIRUBIN
Oleh :
dr. Yogananta Ramadhan
2Beckingham, I J et al. BMJ 2001;322:33-36
3
PendahuluanPendahuluan
•
Seseorang dgn berat badan 70 kg akan
mengkatabolisis + 6 gram Hemoglobin setiap
harinya.
•
Globin diuraikan menjadi asam amino.
•
Besi-heme disimpan dalam depot besi.
•
Porfirin diuraikan dalam sel-sel retikulo-
endotel yg terdapat dalam;
- hepar
- limpa
- sumsum tulang
4
Katabolisme HemeKatabolisme Heme
•
Heme diuraikan dalam mikrosom sel
retikuloendotel oleh sistem heme oksigenase.
•
Sistem ini terletak sangat dekat dengan sistem
transpor elektron.
•
Oksigen ditambahkan pada jembatan α-
metenil antara pirol I dan II.
•
Produk yg terbentuk adalah biliverdin IX-α.
•
Biliverdin IX-α akan direduksi jadi bilirubin.
5
Katabolisme HemeKatabolisme Heme
6
Katabolisme HemeKatabolisme Heme
7
Sumber BilirubinSumber Bilirubin
Pembentukan bilirubin pada dewasa + 250-
350 mg/hari.
Terutama berasal dari:
1. Hemoglobin;
Satu gram Hb menghasilkan + 35 mg bilirubin.
2. Proses eritropoiesis yg tidak efektif.
3. Protein heme, seperti sitokrom P-450.
8
Metabolisme Bilirubin di HeparMetabolisme Bilirubin di Hepar
1 . Bilirubin diambil oleh sel parenkim hepar.
2 . Konjugasi bilirubin dalam retikulum
endoplasma halus.
3 . Sekresi bilirubin terkonjugasi ke dalam
empedu.
9
1. Ambilan Bilirubin oleh Hepar1. Ambilan Bilirubin oleh Hepar
•
Bilirubin sukar larut dalam plasma, maka
senyawa ini harus berikatan nonkovalen
dengan albumin.
•
Sejumlah obat-obatan bersaing dengan
bilirubin utk dapat terikat pd albumin.
•
Bilirubin dilepas dari albumin oleh sinusoid
hepatosit oleh sistem pengangkutan yang
difasilitasi.
•
Ambilan bilirubin ini tergantung pada umpan-
balik negatif dari ekskresi bilirubin oleh lintasan
berikutnya.
10
2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin
•
Tujuan konjugasi adalah supaya bilirubin
berbentuk polar.
•
Bilirubin akan dikonjugasi dengan asam
glukuronat oleh enzim;
2 isoform enzim glukuronosiltransferase
•
Enzim ini dapat diinduksi oleh fenobarbital.
•
Intermediat bilirubin monoglukuronida
menjadi dominan pada ikterus obstruktif.
11
2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin
•
Donor glukuronat ialah: UDP-glukosa
UDP-glukosa
dehidrogenase
UDP-glukosa UDP- asam
glukuronat
2NAD+
2NADH+2H+
12
2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin
UDP-glukuronosil
transferase
UDP-asam glukuronat bilirubin monoglukuronida
+ +
bilirubin UDP
UDP-glukuronosil
transferase
UDP-asam glukuronat bilirubin diglukuronida
+ +
bilirubin UDP
monoglukuronida
13
3. Sekresi Bilirubin3. Sekresi Bilirubin
•
Sekresi bilirubin diglukuronida ke dalam
empedu melalui transportasi aktif.
•
Sistem transpor ini juga dapat dipicu oleh obat
yang menginduksi konjugasi bilirubin.
•
Normalnya, bilirubin diglukuronida saja yg
disekresikan ke dalam empedu.
•
Bilirubin tak-terkonjugasi dapat ditemukan
dalam empedu pada pasien yang telah
menjalani fototerapi.
•
Selanjutnya, bilirubin diglukuronida akan
diekskresikan ke duodenum.
14
Bilirubin Dlm UsusBilirubin Dlm Usus
•
Dalam lumen ileum terminalis, glukuronida
akan dilepas oleh enzim bakteri β-
glukuronidase.
•
Pigmen tsb selanjutnya direduksi oleh flora
feses menjadi tetrapirol tak berwarna
urobilinogen.
15
Siklus Urobilinogen EnterohepatikSiklus Urobilinogen Enterohepatik
•
Sebagian kecil urobilinogen diabsorpsi kembali
oleh sirkulasi darah untuk dibawa ke hepar.
•
Dari hepar, urobilinogen disekresikan kembali
ke dalam lumen usus.
•
Pada pembentukan pigmen berlebihan atau
penyakit hepar, urobilinogen akan
diekskresikan juga ke dalam urine.
16
UrobilinogenUrobilinogen
•
Sebagian besar urobilinogen tidak berwarna,
tetapi akan teroksidasi menjadi urobilin yg
berwarna.
•
Warna feses berubah menjadi lebih gelap bila
terpajan oleh udara, karena oksidasi sisa
urobilinogen menjadi urobilin.
17
HiperbilirubinemiaHiperbilirubinemia
•
Peninggian kadar bilirubin darah yang
melampaui 1 mg/dl.
•
Jika kadar mencapai lebih dari 2 mg/dl, maka
bilirubin berdifusi ke dalam jaringan.
•
Bilirubin dalam jaringan tsb akan berubah
warna menjadi kuning, disebut ikterus
(jaundice).
18
Reaksi EhrlichReaksi Ehrlich
•
Adalah metode pengukuran kuantitatif
bilirubin serum yang ditemukan oleh Ehrlich.
•
Uji ini berdasarkan perangkaian asam sulfanilat
diazotisasi (reagen diazo Ehrlich) dengan
bilirubin.
•
Reaksi tsb menghasilkan senyawa azo yg
berwarna ungu kemerahan.
19
Penemuan Van den BergPenemuan Van den Berg
•
Pada suatu pemeriksaan kadar pigmen empedu
dengan metode Ehrlich, Van den Berg lupa
menambahkan metanol.
•
Beliau merasa heran karena timbul warna yang
sama dgn metode Ehrlich dengan penambahan
metanol.
•
Bentuk langsung ini disebut direct bilirubin.
•
Metode dengan metanol menghasilkan indirect
bilirubin.
20
Perbedaan BilirubinPerbedaan Bilirubin
Bilirubin IBilirubin I Bilirubin IIBilirubin II
- indirect
- terikat albumin
- non-polar
- dibawa ke hepar
- Hiperbilirubinemia;
> retensi
> bisa masuk ke SSP
> tidak ada dlm urine
- direct
- terikat glukuronat
- polar
- disekresikan dari hepar
- Hiperbilirubinemia;
> regurgitasi
> tidak bisa ke SSP
> bisa masuk ke urine
21
1. Peninggian Bilirubin I1. Peninggian Bilirubin I
Ikterus fisiologik neonatorum;
- Terjadi karena hemolisis yg lebih cepat,
tetapi sistem hepatik masih prematur.
- Defisiensi substrat UDP-asam glukuronat.
- UDP-glukuroniltransferase belum matur.
- Terjadi Kern ikterus bila kadar bilirubin
tak-langsung ini mencapai 20-25 mg/dl.
- Terapi = - fenobarbital
- fototerapi
22
2. Peninggian Bilirubin I2. Peninggian Bilirubin I
Sindrom Crigler-Najjar tipe I;
- Kelainan autosomal-resesif.
- Defisiensi UDP-glukuronosiltransferase yg
berat atau enzim tidak ada sama sekali.
- Fatal menjelang usia 15 bulan.
- Kadar bilirubin serum > 20 mg/dl.
- Terapi fenobarbital tidak bermanfaat.
23
3. Peninggian Bilirubin I3. Peninggian Bilirubin I
Sindrom Crigler-Najjar tipe II;
- Defisiensi UDP-glukuronosiltransferase
yg ringan.
- Kadar bilirubin serum < 20 mg/dl.
- Empedu penderita masih mengandung
bilrubin monoglukuronida.
- Berespon terhadap terapi fenobarbital
dosis besar.
24
4. Peninggian Bilirubin I4. Peninggian Bilirubin I
Sindrom Gilbert;
- Kelainan ringan pada gen pengkode UDP-
glukuronosiltransferase I.
- Hemolisis terkompensasi.
- Tidak berbahaya.
Hiperbilirubinemia toksik;
- Toksik akibat kloroform, arsfenamin,
karbontetraklorida, asetaminofen, virus,
sirosis, dan jamur amanita.
25
1. Peninggian Bilirubin II1. Peninggian Bilirubin II
Obstruksi percabangan saluran empedu;
- Penyumbatan duktus hepatikus & duktus
biliaris komunis.
- Regurgitasi bilirubin II ke vena hepatik &
saluran limfatik.
- bilirubin terlihat di dalam darah &
urine (ikterus kolurik).
- Ikterus kolestatik mencakup semua kasus
ikterus obstruktif ekstrahepatik.
26
2. Peninggian Bilirubin II2. Peninggian Bilirubin II
Ikterus idiopatik kronis (Sind. Dubin Johnson);
- Gangguan autosomal resesif ringan.
- Defek pada sekresi-hepatik bilirubin II.
- Defek juga pd sekresi estrogen-konjugat.
- Hepatosit di daerah sentrilobularis terdpt
pigmen hitam abnormal.
Sind. Rotor (gambaran histologis normal);
- penyebab tdk diketahui, mungkin defek pd
transportasi anion anorganik.
27
Bilirubin II Terikat AlbuminBilirubin II Terikat Albumin
•
Hal ini terjadi akibat kadar bilirubin II yang
tetap tinggi dalam plasma dapat terikat kovalen
dengan albumin.
•
Usia paruh bilirubin ini akan lebih lama.
•
Terjadi pada sebagian pasien ikterus obstruktif
yang tetap kuning setelah kadar bilirubin II
kembali normal.
28
29
Jenis IkterusJenis Ikterus
Ikterus Bil. I
Darah
Bil. II
Darah
Urobil.
Urine
Bilirubin
Urine
Hemolitik
negatif
Hepatik
Obstruksi
negatif negatif
30
31
32
33
KepustakaanKepustakaan
•
Marks, DB., Marks, AD., Smith CM. 1996. Basic medical
biochemistry: a clinical approach. Dalam: B.U. Pendit,
penerjemah. Biokimia Kedokteran Dasar: Sebuah Pendekatan
Klinis. Eds. J. Suyono., V. Sadikin., L.I. Mandera. Jakarta: EGC,
2000: 614.
•
Murray, RK. 2003. Porfirin dan pigmen empedu. Dalam:
Andry Hartono, penerjemah. Harper’s Biochemistry. 25th ed.
Eds. R.K. Murray, D.K. Granner, P.A. Mayes, V.W. Rodwell.
McGraw-Hill Companies, New York: 349 - 54.
•
Zulbadar, P. Mengenal dan memahami teori & praktek
(Biokimia dasar medis). Bagian Biokimia FKUA. 9 - 16.

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

PPT Biokimia Nutrisi - Metabolisme Vitamin D
PPT Biokimia Nutrisi - Metabolisme Vitamin DPPT Biokimia Nutrisi - Metabolisme Vitamin D
PPT Biokimia Nutrisi - Metabolisme Vitamin D
 
PPT Hematologi - Clotting Time
PPT Hematologi - Clotting TimePPT Hematologi - Clotting Time
PPT Hematologi - Clotting Time
 
Bun
BunBun
Bun
 
Hormon tiroid
Hormon tiroidHormon tiroid
Hormon tiroid
 
Biokim urin glukosa
Biokim urin glukosaBiokim urin glukosa
Biokim urin glukosa
 
Pemeriksaan faeses
Pemeriksaan faesesPemeriksaan faeses
Pemeriksaan faeses
 
Ppt bilirubin
Ppt bilirubinPpt bilirubin
Ppt bilirubin
 
Kimia klinik tutor 2
Kimia klinik tutor 2Kimia klinik tutor 2
Kimia klinik tutor 2
 
Pemeriksaan hematologi (darah rutin)
Pemeriksaan hematologi (darah rutin)Pemeriksaan hematologi (darah rutin)
Pemeriksaan hematologi (darah rutin)
 
Penyakit Akibat Gangguan Metabolisme Karbohidrat
Penyakit Akibat Gangguan Metabolisme KarbohidratPenyakit Akibat Gangguan Metabolisme Karbohidrat
Penyakit Akibat Gangguan Metabolisme Karbohidrat
 
Tkik4
Tkik4Tkik4
Tkik4
 
how it happened diabetes melitus
how it happened diabetes melitushow it happened diabetes melitus
how it happened diabetes melitus
 
Pemeriksaan retraksi bekuan
Pemeriksaan retraksi bekuanPemeriksaan retraksi bekuan
Pemeriksaan retraksi bekuan
 
Protein
ProteinProtein
Protein
 
Buku pedoman teknis pemeriksaan parasit malaria
Buku pedoman teknis pemeriksaan parasit malariaBuku pedoman teknis pemeriksaan parasit malaria
Buku pedoman teknis pemeriksaan parasit malaria
 
CARIK CELUP URINE (REFLACTAN)
CARIK CELUP URINE (REFLACTAN)CARIK CELUP URINE (REFLACTAN)
CARIK CELUP URINE (REFLACTAN)
 
Terapi cairan pada anak
Terapi cairan pada anakTerapi cairan pada anak
Terapi cairan pada anak
 
Elektrolit
ElektrolitElektrolit
Elektrolit
 
MAKALAH UJI WIDAL
MAKALAH UJI WIDALMAKALAH UJI WIDAL
MAKALAH UJI WIDAL
 
Urinalisis
UrinalisisUrinalisis
Urinalisis
 

Similar to Metabolisme Bilirubin

Similar to Metabolisme Bilirubin (20)

PPT Metabolisme Bilirubin.pptx
PPT Metabolisme Bilirubin.pptxPPT Metabolisme Bilirubin.pptx
PPT Metabolisme Bilirubin.pptx
 
1
11
1
 
Pendekatan klinis pada pasien ikterus
Pendekatan klinis pada pasien ikterusPendekatan klinis pada pasien ikterus
Pendekatan klinis pada pasien ikterus
 
METABOLISME BILIRUBIN.pptx
METABOLISME BILIRUBIN.pptxMETABOLISME BILIRUBIN.pptx
METABOLISME BILIRUBIN.pptx
 
Ikterus files of_drsmed_fkur
Ikterus files of_drsmed_fkurIkterus files of_drsmed_fkur
Ikterus files of_drsmed_fkur
 
Bilirubin
BilirubinBilirubin
Bilirubin
 
Metabolisme Porfirin
Metabolisme PorfirinMetabolisme Porfirin
Metabolisme Porfirin
 
Ikterik neonatus
Ikterik neonatus Ikterik neonatus
Ikterik neonatus
 
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
 
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
Ikterus adalah gambaran klinis berupa pewarnaan kuning pada kulit dan mukosa ...
 
Rkik1
Rkik1Rkik1
Rkik1
 
Rkk1
Rkk1Rkk1
Rkk1
 
Power point BIO KIMIA
Power point  BIO KIMIA Power point  BIO KIMIA
Power point BIO KIMIA
 
Askep hyperbilirubinemia
Askep hyperbilirubinemiaAskep hyperbilirubinemia
Askep hyperbilirubinemia
 
Tgas pa dokter bainudin
Tgas pa dokter bainudinTgas pa dokter bainudin
Tgas pa dokter bainudin
 
Menyusui bagi anak (page15)
Menyusui bagi anak (page15)Menyusui bagi anak (page15)
Menyusui bagi anak (page15)
 
Kernikterus
KernikterusKernikterus
Kernikterus
 
Chapter ii
Chapter iiChapter ii
Chapter ii
 
Asuhan keperawatan pada bayi hiperbilirubin
Asuhan keperawatan pada bayi hiperbilirubinAsuhan keperawatan pada bayi hiperbilirubin
Asuhan keperawatan pada bayi hiperbilirubin
 
MI-7 hiperbilirubinemia-converted iss.pdf
MI-7 hiperbilirubinemia-converted iss.pdfMI-7 hiperbilirubinemia-converted iss.pdf
MI-7 hiperbilirubinemia-converted iss.pdf
 

Recently uploaded

FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal Diabetes
FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal DiabetesFARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal Diabetes
FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal DiabetesNadrohSitepu1
 
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabaya
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod SurabayaToko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabaya
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabayaajongshopp
 
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutika
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutikaPresentasi materi antibiotik kemoterapeutika
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutikassuser1cc42a
 
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptx
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptxSediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptx
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptxwisanggeni19
 
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdfMeboix
 
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdf
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdfPPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdf
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdfSeruniArdhia
 
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANAN
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANANETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANAN
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANANDianFitriyani15
 
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdf
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdfLaporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdf
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdfHilalSunu
 
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar KepHaslianiBaharuddin
 
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptx
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptxATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptx
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptxDesiNatalia68
 
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdf
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdfPPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdf
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdfhurufd86
 
Presentasi farmakologi materi hipertensi
Presentasi farmakologi materi hipertensiPresentasi farmakologi materi hipertensi
Presentasi farmakologi materi hipertensissuser1cc42a
 
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptxAzwarArifkiSurg
 
PEMBUATAN STR BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptx
PEMBUATAN STR  BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptxPEMBUATAN STR  BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptx
PEMBUATAN STR BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptxpuspapameswari
 
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah Sakit
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah SakitPresentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah Sakit
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah SakitIrfanNersMaulana
 
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmas
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmasserbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmas
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmasmufida16
 
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptx
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptxTUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptx
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptxTriNurmiyati
 
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin rauf
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin raufLAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin rauf
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin raufalmahdaly02
 
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).ppt
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).pptMATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).ppt
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).pptbambang62741
 
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.ppt
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.pptkonsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.ppt
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.pptKianSantang21
 

Recently uploaded (20)

FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal Diabetes
FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal DiabetesFARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal Diabetes
FARMAKOLOGI HORMONAL obat hormonal Diabetes
 
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabaya
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod SurabayaToko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabaya
Toko Jual Alat Bantu Penis Ikat Pinggang 081388333722 Cod Surabaya
 
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutika
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutikaPresentasi materi antibiotik kemoterapeutika
Presentasi materi antibiotik kemoterapeutika
 
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptx
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptxSediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptx
Sediaan Kream semisolid farmasi Industri.pptx
 
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf
2. Kebijakan ILP di Posyandu-1234567.pdf
 
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdf
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdfPPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdf
PPT Diskusi Topik - Stroke Iskemik (Rotasi G).pdf
 
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANAN
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANANETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANAN
ETIKA DAN HUKUM KESEHATAN SERTA KEBIDANAN
 
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdf
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdfLaporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdf
Laporan kasus restorasi kelas 2 komposit.pdf
 
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep
2 Adaptasi Sel dan Jejas Sel.pptx Ilmu Dasar Kep
 
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptx
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptxATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptx
ATRIBUT BIDAN PROFESIONAL DALAM KEBIDANAN.pptx
 
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdf
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdfPPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdf
PPT_ AYU SASKARANI (proposal) fix fix.pdf
 
Presentasi farmakologi materi hipertensi
Presentasi farmakologi materi hipertensiPresentasi farmakologi materi hipertensi
Presentasi farmakologi materi hipertensi
 
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx
362259940-Kista-Duktus-Tiroglosus-ppt.pptx
 
PEMBUATAN STR BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptx
PEMBUATAN STR  BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptxPEMBUATAN STR  BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptx
PEMBUATAN STR BAGI APOTEKER PASCA UU 17-2023.pptx
 
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah Sakit
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah SakitPresentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah Sakit
Presentasi Pelaporan-Insiden KTD di Rumah Sakit
 
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmas
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmasserbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmas
serbuk terbagi dan serbuk tabur yang gunakan untuk farmas
 
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptx
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptxTUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptx
TUMBUH KEMBANG KELUARGAaaaaaaaaaaaa.pptx
 
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin rauf
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin raufLAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin rauf
LAPORAN KASUS HB demam tifoid dr syarifuddin rauf
 
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).ppt
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).pptMATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).ppt
MATERI TENTANG STUNTING BAGI REMAJA (Materi sosialisasi).ppt
 
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.ppt
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.pptkonsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.ppt
konsep komunikasi terapeutik dalam keperawatan.ppt
 

Metabolisme Bilirubin

  • 2. 2Beckingham, I J et al. BMJ 2001;322:33-36
  • 3. 3 PendahuluanPendahuluan • Seseorang dgn berat badan 70 kg akan mengkatabolisis + 6 gram Hemoglobin setiap harinya. • Globin diuraikan menjadi asam amino. • Besi-heme disimpan dalam depot besi. • Porfirin diuraikan dalam sel-sel retikulo- endotel yg terdapat dalam; - hepar - limpa - sumsum tulang
  • 4. 4 Katabolisme HemeKatabolisme Heme • Heme diuraikan dalam mikrosom sel retikuloendotel oleh sistem heme oksigenase. • Sistem ini terletak sangat dekat dengan sistem transpor elektron. • Oksigen ditambahkan pada jembatan α- metenil antara pirol I dan II. • Produk yg terbentuk adalah biliverdin IX-α. • Biliverdin IX-α akan direduksi jadi bilirubin.
  • 7. 7 Sumber BilirubinSumber Bilirubin Pembentukan bilirubin pada dewasa + 250- 350 mg/hari. Terutama berasal dari: 1. Hemoglobin; Satu gram Hb menghasilkan + 35 mg bilirubin. 2. Proses eritropoiesis yg tidak efektif. 3. Protein heme, seperti sitokrom P-450.
  • 8. 8 Metabolisme Bilirubin di HeparMetabolisme Bilirubin di Hepar 1 . Bilirubin diambil oleh sel parenkim hepar. 2 . Konjugasi bilirubin dalam retikulum endoplasma halus. 3 . Sekresi bilirubin terkonjugasi ke dalam empedu.
  • 9. 9 1. Ambilan Bilirubin oleh Hepar1. Ambilan Bilirubin oleh Hepar • Bilirubin sukar larut dalam plasma, maka senyawa ini harus berikatan nonkovalen dengan albumin. • Sejumlah obat-obatan bersaing dengan bilirubin utk dapat terikat pd albumin. • Bilirubin dilepas dari albumin oleh sinusoid hepatosit oleh sistem pengangkutan yang difasilitasi. • Ambilan bilirubin ini tergantung pada umpan- balik negatif dari ekskresi bilirubin oleh lintasan berikutnya.
  • 10. 10 2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin • Tujuan konjugasi adalah supaya bilirubin berbentuk polar. • Bilirubin akan dikonjugasi dengan asam glukuronat oleh enzim; 2 isoform enzim glukuronosiltransferase • Enzim ini dapat diinduksi oleh fenobarbital. • Intermediat bilirubin monoglukuronida menjadi dominan pada ikterus obstruktif.
  • 11. 11 2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin • Donor glukuronat ialah: UDP-glukosa UDP-glukosa dehidrogenase UDP-glukosa UDP- asam glukuronat 2NAD+ 2NADH+2H+
  • 12. 12 2. Konjugasi Bilirubin2. Konjugasi Bilirubin UDP-glukuronosil transferase UDP-asam glukuronat bilirubin monoglukuronida + + bilirubin UDP UDP-glukuronosil transferase UDP-asam glukuronat bilirubin diglukuronida + + bilirubin UDP monoglukuronida
  • 13. 13 3. Sekresi Bilirubin3. Sekresi Bilirubin • Sekresi bilirubin diglukuronida ke dalam empedu melalui transportasi aktif. • Sistem transpor ini juga dapat dipicu oleh obat yang menginduksi konjugasi bilirubin. • Normalnya, bilirubin diglukuronida saja yg disekresikan ke dalam empedu. • Bilirubin tak-terkonjugasi dapat ditemukan dalam empedu pada pasien yang telah menjalani fototerapi. • Selanjutnya, bilirubin diglukuronida akan diekskresikan ke duodenum.
  • 14. 14 Bilirubin Dlm UsusBilirubin Dlm Usus • Dalam lumen ileum terminalis, glukuronida akan dilepas oleh enzim bakteri β- glukuronidase. • Pigmen tsb selanjutnya direduksi oleh flora feses menjadi tetrapirol tak berwarna urobilinogen.
  • 15. 15 Siklus Urobilinogen EnterohepatikSiklus Urobilinogen Enterohepatik • Sebagian kecil urobilinogen diabsorpsi kembali oleh sirkulasi darah untuk dibawa ke hepar. • Dari hepar, urobilinogen disekresikan kembali ke dalam lumen usus. • Pada pembentukan pigmen berlebihan atau penyakit hepar, urobilinogen akan diekskresikan juga ke dalam urine.
  • 16. 16 UrobilinogenUrobilinogen • Sebagian besar urobilinogen tidak berwarna, tetapi akan teroksidasi menjadi urobilin yg berwarna. • Warna feses berubah menjadi lebih gelap bila terpajan oleh udara, karena oksidasi sisa urobilinogen menjadi urobilin.
  • 17. 17 HiperbilirubinemiaHiperbilirubinemia • Peninggian kadar bilirubin darah yang melampaui 1 mg/dl. • Jika kadar mencapai lebih dari 2 mg/dl, maka bilirubin berdifusi ke dalam jaringan. • Bilirubin dalam jaringan tsb akan berubah warna menjadi kuning, disebut ikterus (jaundice).
  • 18. 18 Reaksi EhrlichReaksi Ehrlich • Adalah metode pengukuran kuantitatif bilirubin serum yang ditemukan oleh Ehrlich. • Uji ini berdasarkan perangkaian asam sulfanilat diazotisasi (reagen diazo Ehrlich) dengan bilirubin. • Reaksi tsb menghasilkan senyawa azo yg berwarna ungu kemerahan.
  • 19. 19 Penemuan Van den BergPenemuan Van den Berg • Pada suatu pemeriksaan kadar pigmen empedu dengan metode Ehrlich, Van den Berg lupa menambahkan metanol. • Beliau merasa heran karena timbul warna yang sama dgn metode Ehrlich dengan penambahan metanol. • Bentuk langsung ini disebut direct bilirubin. • Metode dengan metanol menghasilkan indirect bilirubin.
  • 20. 20 Perbedaan BilirubinPerbedaan Bilirubin Bilirubin IBilirubin I Bilirubin IIBilirubin II - indirect - terikat albumin - non-polar - dibawa ke hepar - Hiperbilirubinemia; > retensi > bisa masuk ke SSP > tidak ada dlm urine - direct - terikat glukuronat - polar - disekresikan dari hepar - Hiperbilirubinemia; > regurgitasi > tidak bisa ke SSP > bisa masuk ke urine
  • 21. 21 1. Peninggian Bilirubin I1. Peninggian Bilirubin I Ikterus fisiologik neonatorum; - Terjadi karena hemolisis yg lebih cepat, tetapi sistem hepatik masih prematur. - Defisiensi substrat UDP-asam glukuronat. - UDP-glukuroniltransferase belum matur. - Terjadi Kern ikterus bila kadar bilirubin tak-langsung ini mencapai 20-25 mg/dl. - Terapi = - fenobarbital - fototerapi
  • 22. 22 2. Peninggian Bilirubin I2. Peninggian Bilirubin I Sindrom Crigler-Najjar tipe I; - Kelainan autosomal-resesif. - Defisiensi UDP-glukuronosiltransferase yg berat atau enzim tidak ada sama sekali. - Fatal menjelang usia 15 bulan. - Kadar bilirubin serum > 20 mg/dl. - Terapi fenobarbital tidak bermanfaat.
  • 23. 23 3. Peninggian Bilirubin I3. Peninggian Bilirubin I Sindrom Crigler-Najjar tipe II; - Defisiensi UDP-glukuronosiltransferase yg ringan. - Kadar bilirubin serum < 20 mg/dl. - Empedu penderita masih mengandung bilrubin monoglukuronida. - Berespon terhadap terapi fenobarbital dosis besar.
  • 24. 24 4. Peninggian Bilirubin I4. Peninggian Bilirubin I Sindrom Gilbert; - Kelainan ringan pada gen pengkode UDP- glukuronosiltransferase I. - Hemolisis terkompensasi. - Tidak berbahaya. Hiperbilirubinemia toksik; - Toksik akibat kloroform, arsfenamin, karbontetraklorida, asetaminofen, virus, sirosis, dan jamur amanita.
  • 25. 25 1. Peninggian Bilirubin II1. Peninggian Bilirubin II Obstruksi percabangan saluran empedu; - Penyumbatan duktus hepatikus & duktus biliaris komunis. - Regurgitasi bilirubin II ke vena hepatik & saluran limfatik. - bilirubin terlihat di dalam darah & urine (ikterus kolurik). - Ikterus kolestatik mencakup semua kasus ikterus obstruktif ekstrahepatik.
  • 26. 26 2. Peninggian Bilirubin II2. Peninggian Bilirubin II Ikterus idiopatik kronis (Sind. Dubin Johnson); - Gangguan autosomal resesif ringan. - Defek pada sekresi-hepatik bilirubin II. - Defek juga pd sekresi estrogen-konjugat. - Hepatosit di daerah sentrilobularis terdpt pigmen hitam abnormal. Sind. Rotor (gambaran histologis normal); - penyebab tdk diketahui, mungkin defek pd transportasi anion anorganik.
  • 27. 27 Bilirubin II Terikat AlbuminBilirubin II Terikat Albumin • Hal ini terjadi akibat kadar bilirubin II yang tetap tinggi dalam plasma dapat terikat kovalen dengan albumin. • Usia paruh bilirubin ini akan lebih lama. • Terjadi pada sebagian pasien ikterus obstruktif yang tetap kuning setelah kadar bilirubin II kembali normal.
  • 28. 28
  • 29. 29 Jenis IkterusJenis Ikterus Ikterus Bil. I Darah Bil. II Darah Urobil. Urine Bilirubin Urine Hemolitik negatif Hepatik Obstruksi negatif negatif
  • 30. 30
  • 31. 31
  • 32. 32
  • 33. 33 KepustakaanKepustakaan • Marks, DB., Marks, AD., Smith CM. 1996. Basic medical biochemistry: a clinical approach. Dalam: B.U. Pendit, penerjemah. Biokimia Kedokteran Dasar: Sebuah Pendekatan Klinis. Eds. J. Suyono., V. Sadikin., L.I. Mandera. Jakarta: EGC, 2000: 614. • Murray, RK. 2003. Porfirin dan pigmen empedu. Dalam: Andry Hartono, penerjemah. Harper’s Biochemistry. 25th ed. Eds. R.K. Murray, D.K. Granner, P.A. Mayes, V.W. Rodwell. McGraw-Hill Companies, New York: 349 - 54. • Zulbadar, P. Mengenal dan memahami teori & praktek (Biokimia dasar medis). Bagian Biokimia FKUA. 9 - 16.