1. Төв аймаг

2. Төв аймгийн тухай мэдээлэл
 Монгол улсын 21 аймгийн нэг болох Төв аймаг нь
74.8 мянган хавтгай дөрвөлжин газар нутагтай.
 Нийт 85.300 хүн амтай. Аймгийн төв нь Зуунмод
 хот . Төв аймаг нь 1921 оны ардын хувьсгалаас өмнө
 Түшээт хан аймагт багтаж байсан . 1923 оны 10 сараас
Богдхан уулын аймаг,1931 оноос Төв аймаг гэж
нэрлэгдэх болсон. 1931-1942 онд аймгийн захиргаа
Улаанбаатарт хавсрагдаж 1942 оноос одоогийн
Зуунмод хотод төвлөрсөн .

3. Газар зүйн онцлог
 Төв аймгийн нутгийн ихэнх хэсэг далайн түвшнээс
дээш 1200-1500 метр өргөгдсөн ,Хэнтийн нуруу оргил
нь (Асралт хайрхан 2800 м), Тосон заамар , Зоргол
хайрхан зэрэг уулархаг гадаргуутай. Нутаг
дэвсгэрийнх нь 16.4% нь ой мод, 36.5 % нь хээрийн
бүс эзэлдэг.Газар зүйн байршлаар хангай Хэнтий
уулархаг Дорнод Монголын талархаг мужид багтана.
 Нутгийн хойд хэсгийн уулын өргөн хөндийнүүд нь
газар тариаланд тохиромжтой хүрэн бор хөрстэй
 Өмнөд хэсэг нь гүвээ толгод бүхий тал хээр газар юм.

4. Асралт хайрхан

5. Амьтан Ургамал
 Төв аймгийн уулсад Хуш, Шинэс, Улиас, Бургас,
Нарс, Яргай, зэрэг янз бүрийн модтой .
 Мөн Өрөл , Мойл, Үхрийн нүд, Нохойн хошуу ,
зэрэг жимс Сонгино Хөмөл Мангир Халиар Чихэр
өвс мэтийн ховор болон Дэгд Таван салаа Тарваган
шийр Алтан гагнуур гэх мэт эмийн ургамал ургадаг.
Мөн Буга Согоо Хандгай Аргаль Угалз Хойлог Хун
зэрэг 16 зүйлийн дархан цаазат амьтдаас гадна
Хэрэм Тарвага Үнэг

6.  Хярс Гахай Шилүүс Баавгай зэрэг агнуурын ач
холбоглолтой 30 гаруй төрлийн араатан жигүүртэн
байдаг.

7. Дэд бүтэц
 Уг аймгийн нутаг дэвсгэрт Монгол Улсын нийслэл
Улаанбаатар хот байрладаг ба харилцаа холбоо авто
болон төмөр зам зэрэг үйлдвэрлэлийн дэд бүтэц
харьнгуй сайн .
 Сүүлийн жилүүдэд япон өмнөд Солонгос
 Хятад Герман улсын муж хотуудтай тогтоосон
харилцаа улам сайжран хөгжиж байгаа.

8. Аж үйлдвэр
 Чулуун нүүрс, Хар тугалга, Төмрийн хүдэр
 Гянтболд, Усан ба Утаат болор Жонш Оюу
 Гялтгануур майз, Номин,Цагаан тугалга,
 Зэрэг ашигт малтмалтай.

9. Аялал жуулчлалын үйл
ажиллагаа
 Аймгийн нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг
жуулчны бааз, амралт сувиллын газруудын тоо жил
бүр нэмэгдэж байгаа боловч эдийн засагт үзүүлэх
нөлөөлөл туйлын бага байна. Тухайлбал 2006 онтой
харьцуулахад жуулчны бааз, амралт сувиллын газрын
тоо 2 дахин, хүчин чадал 3 дахин нэмэгдсэн боловч
зорчин ирсэн жуулчдын тоо 2008 онд 267790, 2009 онд
246984, 2010 онд 269218, 2011 оны 9-р сарын байдлаар
200893 байгаа нь жилд зорьж ирэх жуулчдын тоо
тогтвортой өсч чадахгүй, тухайн жилийн онцлогоос
хамааралтай байгааг илтгэж байна

10.  Аймаг, орон нутагт төвлөрүүлж байгаа татварын
орлогын дүн бусад салбарын орлоготой харьцуулахад
маш бага хувийг эзэлж байна Цаашид аялал
жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэхэд улсын хэмжээнд
энэ салбарын хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй
болгож, нэгдсэн төлөвлөлт, зураглал гаргах
шаардлагатайгаас гадна өнөөгийн орчин, бодит нөхцөл
байдалдаа дүн шинжилгээ хийж, энэ салбарт онцгой
анхаарал хандуулж, бодлого, төлөвлөлттэйгээр
хөгжүүлэх замаар аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх
салбарын нэг болгох хэрэгцээ шаардлага тулгарч
байна.

11.  Цаашид аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэхэд
улсын хэмжээнд энэ салбарын хууль эрх зүйн орчинг
боловсронгуй болгож, нэгдсэн төлөвлөлт, зураглал
гаргах шаардлагатайгаас гадна өнөөгийн орчин, бодит
нөхцөл байдалдаа дүн шинжилгээ хийж, энэ салбарт
онцгой анхаарал хандуулж, бодлого, төлөвлөлттэйгээр
хөгжүүлэх замаар аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх
салбарын нэг болгох хэрэгцээ шаардлага тулгарч
байна.

12. Байгалийн дурсгалт газар нутаг
 Төв аймгийн Эрдэнэ сусманд Жанчивлин болон ар
Жанчивлангийн рашаан сувилалууд байдаг мөн олон
байгалийн үзэсгэлэнт газартай, сүүлийн үед
 Аялал жуулчлал идэвхитэй хөгжиж буй бүс нутаг
юм. Эрдэнэ сум нь сүүлийн жилүүдэд жуулчдын
анхаарлын төвд байгаа , Чингис хааны хөшөөт
цогцолбор мөн 13 зууны аж амьдралыг харуулсан
жуулчны бааз , Гүнжийн сүм, мэлхий хад,
манзуширны хийд зэрэг олон дурсгалт газрууд бий.

13. 1. Өндөрширээт сум Дөрвөлжингийн хадны зураг
2. Өндөрширээт сум Их Алагийн хадны зураг
3. Алтанбулаг сум Морин толгойн хадны зураг
4. Алтанбулаг сум Морин толгойн буган хөшөө
5. Дэлгэрхаан сум Их хөшөөтийн дурсгал
6. Баян сум Өгөөмөрийн хүн чулуу
7. Алтанбулаг сум Өнгөтийн дурсгал
8. Баянцагаан сум Хүүхэн хонгор уулын хүн чулуу
9. Алтанбулаг сум Морин толгойн олон үеийн булш

14. 10. Батсүмбэр сум Ноѐн уулын хүннүгийн булшууд
11. Баян-Өнжүүл сум Хайрхан уулын хүннү булш
12. Борнуур сум Бороогийн суурин
13. Мөнгөнморьт сум Бүрхийн дөрвөлжин
14. Баянжаргалан сум Гуа дов
15. Баяндэлгэр сум Өндөр дов
16. Мөнгөнморьт сум Тэрэлжийн дөрвөлжин /Хар
балгас/
17. Баяндэлгэр сум Хүрээт дов

15. 18. Заамар сум Бичигт шургуулгын монгол бичээс
19. Дэлгэохаан сум Их Хөшөөтийн түрэг бичээс
20. Эрдэнэ сум Тоньюкукийн гэрэлт хөшөөний
бичээс, болон Тоньюкукийн цогцолбор дурсгал
21. Дэлгэрхаан сум Цогтын хадны бичээс
22. Эрдэнэ сум Гүнжийн сүм
23. Сэргэлэн сум Мандширийн хийд
24. Дэлгэрхаан сум Мишиг гүний хүрээ
25. Эрдэнэ сум Сарьдгийн хийдийн туйр

16. Чингисийн морьт цогцолбор
 Энэхүү цогцолбор нь Монгол улсын нийслэл
Улаанбаатар хотоос 54 километрт оршдог. 40 метр
өндөр их хааны морьтой сүрлэг хөшөөний суурь нь 10
метр 36 багана бүхий байгууламж юм. Уг цогцолборт
аялал жуулчлалын олон сонирхолтой үйл ажиллагаа
зохион байгуулагддаг.

18. Мэлхий хад
 Энэ хадны өндөр 24 метр бөгөөд өмнө нь Мөнгөт хад
гэдэг нэртэй байв. Эрт үед Луузаншарав болон
Хатанбүүвэй гэдэг Ойрдын нэртэй хоѐр баатар байжээ. Тэр
хоѐр хоорондоо таарамж муутай байсан бөгөөд нэг удаа
Хатанбүүвэй баатар Луузаншаравтай байлдахаар
ойролцоох Өтөг эрүү гэдэг газар нуугджээ. Үүнийг мэдсэн
Луузаншарав хүчин мөхөс байсан тул зугтахаар шийдээд
эхнэрээ хамт явъя гэтэл эхнэр нь эд хөрөнгөндөө хоргодоод
явахгүй гэжээ. Тэгэхээр нь Луузаншарав эхнэрээ хороогоод
хөрөнгөө энэ хаданд нуугаад оргожээ. Нутгийн ардууд зун
болохоор хадны завсар луу нойтон мах хийж хадгалдаг
байв. Гэтэл тэр явдлаас хойш уг хаданд нойтон мах
хийнгүүт маханд алт, мөнгөн зоос наалдаж ирээд авах
гэхээр доош уначихдаг байжээ.

20. Манзуширын хийд
 Улаанбаатар хотоос өмнө зүгт 43 км зайд орших Төв
аймгийн зуун мод хотоос хойш 8 км зуун модны амны
эхэнд ачит дүйнхорын булаг хэмээх газар
манзуширын хийдыын туурь оршино.Далайн
түвшинээс дээш 1800 м өндөрт шинэсэн ойн дунд
байдаг.Хийдийн анхны сүмийг Манзушир ламтны
анхны дүр хувилгаан Лувсанжамбалданзан удирдан
1733 онд Богд хаан уулын энгэрт бариулсан юм.

22. Манзуширын хийд

23. Тэрэлжийн зуун мод
 Улаанбаатараас зүүн тийш 50 километрт Налайхын
цаахан талд орших хэсэг модтой газрыг Тэрэлжийн
зуун мод гэдэг. 1696 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдөр
энд Ойрдын Галдан хаан Манжийн баруун замын
цэрэгтэй тулалджээ. Тэр тулаанаар Галдан хаан
ялагдаад дахин сэхэл авч чадаагүй билээ. 1697 онд 54
настайдаа нас барсан бөгөөд эрхий хурууг нь
Цамбагарав уулын ойролцоо авчирч оршуулжээ.

24. Гүнжийн сүм
 Гүнжийн онгон Улаанбаатараас зүүн тийш 100 км
алслагдсан газарт байдаг бөгөөд 1930 он хүртэл ариун
дархан газар гэгдэн хэний ч хөл хүрээгүй байлаа. 1948
оны өвөл, 1949 оны зун анх удаа малтлага судалгаа
явуулах үед аль хэдийнээ хулгайч тонуулчдын гарт
өртөгдчихсөн байжээ. Онгоны үлдэгдэл үндсэн
зургаан хэсгээс бүрддэг.

25.  Чулуун дурсгал, булшийг хамгаалсан байгууламж,
Богд хаалга, хэрмэн хана, онгон, булшны газар зэргээс
бүрдэнэ. Гүнжийн булшийг хамгаалсан байгууламж нь
өөрөө давхар хэрэмтэй бөгөөд энэ нь гаднах том
хэрмийн дотор байдаг. Гантиг чулуун тоосгоор бүтсэн
гадна хэрмэн хананы өндөр нь 2.5м, өргөн ба урт нь
70 м бөгөөд нийт талбай нь 4900 ам.метр юм. Хананы
зузаан нь 4 тоосго зэрэгцүүлэн өрсөнтэй тэнцэнэ.
Хэрмийн дотор хэд хэдэн баганаас бүтсэн Богд хаалга
бий.

26. Гүнжийн сүм