Διδακτική προσέγγιση μέσα από κινηματογραφική ταινία

1. Αρχές Φιλοσοφίας
Ηθική
Διδακτική προσέγγιση
Β’ Λυκείου

2. Ηθική φιλοσοφία μέσα από
κινηματογραφική ταινία
Woody Allen

3. Γενικοί διδακτικοί στόχοι & μέθοδος
διδασκαλίας
 εφαρμογή της βιωματικής/μαθητοκεντρικής
μεθόδου διδασκαλίας
 προώθηση της ενεργητικής συμμετοχής των
μαθητών στην ανακάλυψη της γνώσης
 αξιοποίηση κινηματογραφικού υλικού , εξοικείωση
με θέματα του σύγχρονου κινηματογράφου

4.  Διαμόρφωση κριτικής άποψης για τον κόσμο
μέσα από τη σύνθεση της σχολικής γνώσης με
την αισθητική και κινηματογραφική εμπειρία
 Συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η φιλοσοφία
δεν αποτελεί μόνο γνώση αλλά στάση που
επηρεάζει τον τρόπο ζωής

5. Ειδικοί στόχοι
 να τεθούν φυσικά-βιωματικά τα ερωτήματα της
ηθικής φιλοσοφίας , συνδεδεμένα με το κοινωνικό
πλαίσιο της ζωής
 να κατανοηθεί η πρακτική σημασία της αναζήτησης
κριτηρίου ηθικής ορθότητας σε κρίσιμες καταστάσεις
και διλήμματα
 να εκφραστούν οι απορίες και ενστάσεις για τη
δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης
 να γίνει απόπειρα δικαιολόγησης της ηθικής στάσης
ζωής

6. Εφαρμογήδιδακτικήςιδέας
Από τη σχολική χρονιά 2010-11 που άρχισα να διδάσκω το
μάθημα βλέπαμε την ταινία μετά τη διδασκαλία των
ενοτήτων του κεφαλαίου και ακολουθούσε συζήτηση στην
τάξη.
Κατά τη σχολική χρονιά 2013-14, επέλεξα, να ξεκινήσω με
την ταινία, προβάλλοντάς τη, όμως, τμηματικά, και να
προχωρήσω, εναλλάξ, με τη διδασκαλία του κεφαλαίου στην
τάξη, θέτοντας τα διερευνητικά/φιλοσοφικά ερωτήματα.
Η ταινία αποτέλεσε το ζωντανό παράδειγμα αναφορικά με
το οποίο τέθηκαν τα ερωτήματα για την αναζήτηση
κριτηρίου ηθικής ορθότητας σε κρίσιμες καταστάσεις και
διλήμματα, εκφράστηκαν οι απορίες και ενστάσεις για τη
δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης και έγινε απόπειρα
δικαιολόγησης της ηθικής στάσης ζωής.

7. Το σενάριο
Κεντρικός ήρωας του φιλμ είναι ο Κρις Γουίλτον, ένας
ιρλανδός, πρώην παίκτης τένις, που έρχεται στο
Λονδίνο και καταφέρνει να προσληφθεί ως δάσκαλος
του τένις σε μια αριστοκρατική ιδιωτική λέσχη . Εκεί
θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον Toμ και, στη
συνέχεια, την αδερφή του - γόνους μιας εύπορης
λονδρέζικης οικογένειας - την οποία θα παντρευτεί και
έτσι θα εισέλθει στους κύκλους μιας ελίτ , με την οποία
μοιράζεται την αγάπη για την υψηλή τέχνη και,
ιδιαίτερα, την όπερα. Παράλληλα, όμως, θα ξεκινήσει
μια παθιασμένη σχέση με τη Αμερικανίδα μνηστή του
Τομ, Νόλα, παρά τις αντιρρήσεις της, που σύντομα θα
οδηγήσει τα πράγματα σε αδιέξοδο και κρίσιμα
διλήμματα.

8. Φύλλα εργασίας/ερωτήματα
Στο πρώτο φύλλο, που το παρέδωσα με την έναρξη της
ταινίας και το παρέλαβα συμπληρωμένο την επόμενη
φορά, κατά τη συνέχιση της προβολής, με τα
ερωτήματα προσπάθησα να επικεντρώσω τους
μαθητές/τριες σε θέματα αναφορικά με την κοινωνική
προέλευση των πρωταγωνιστών, τα χαρακτηριστικά
της προσωπικότητας του κεντρικού ήρωα αλλά και
των άλλων προσώπων, τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες
και τις προτιμήσεις τους , τους χώρους στους οποίους
κινούνταν και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες
γνωρίστηκαν .

9. Συγκεκριμέναναεξοικειωθούνοι
μαθητές/τριεςμε θέματασχετικάμε :
 Τις κοινωνικές τάξεις και την κοινωνική άνοδο
 Τις ατομικές ικανότητες και πρωτοβουλίες
 Την πνευματική και αισθητική καλλιέργεια
 Την τύχη και το ρόλο της στη ζωή

10. Παρακολουθώντας την ταινία ας επικεντρωθούμε στα
πρόσωπατηςιστορίαςκαιτηνεξέλιξητηςπλοκής:
1. Ποιος είναι ο κεντρικός ήρωας και ποια χαρακτηριστικά
του - κοινωνικά και προσωπικότητας – μπορούμε να
διακρίνουμε από την αρχή της ιστορίας ;
2. Ποια είναι τα άλλα πρόσωπα της ιστορίας και ποια τα
κοινωνικά χαρακτηριστικά τους ;
3. Πώς γνωρίζει ο κεντρικός ήρωας τα άλλα πρόσωπα της
ιστορίας; Ποιος παράγοντας επιδρά καθοριστικά στη
συνάντηση – γνωριμία μεταξύ τους και ποιος στην
εδραίωση της σχέσης τους ;

11. Κυριακή

12. Μαρία

13. Δεύτερο φύλλο εργασίας
Το δεύτερο φύλλο εργασίας το παρέδωσα κατά το
τελευταίο μέρος της προβολής, ώστε να το
επεξεργαστούν οι μαθητές/τριες μετά την ολοκλήρωσή
της και να το παρουσιάσουμε κατά την
ανακεφαλαίωση στην τάξη. Τα ερωτήματα ήταν
ανοικτά και κριτικού τύπου, απαιτούσαν
τεκμηριωμένες απαντήσεις βάσει του παραδείγματος
της ταινίας αλλά και της πραγμάτευσης των
αντίστοιχων ζητημάτων στην τάξη, με βάση το
αναλυτικό πρόγραμμα και σημείο αναφοράς το σχολικό
βιβλίο, και αποσκοπούσαν στο να καταδειχτεί ο
κατεξοχήν πρακτικός χαρακτήρας της φιλοσοφικής
ηθικής και η εγγύτητά της στη ζωή.

14. Συγκεκριμέναναεξοικειωθούνοι
μαθητές/τριεςμε θέματασχετικάμε :
 Τον έρωτα και τη σχέση του με τη λογική
 Τον εγωϊσμό και την απληστία
 Το ψέμα και την ενοχή
 Την έννοια του αμοραλισμού
 Την τύχη και το συσχετισμό της με την αρχή της
απροσδιοριστίας και το ατιμώρητο έγκλημα

15. Με βάση την ταινία Match Point που παρακολουθήσαμε ας
επικεντρώσουμε τις σκέψεις μας στα πρότυπα και τα κριτήρια
μιαςηθικήςστάσηςζωής:
1. Ποια είναι τα κίνητρα της συμπεριφοράς και δράσης του
Κρις ; Τι ανάγκες του εξυπηρετούν αυτά ;
2. Πώς συμπεριφέρεται ο ήρωας στους άλλους ανθρώπους
γύρω του καθώς εξελίσσεται η ζωή του ; Μοιράζεται
μαζί τους τις εσωτερικές συγκρούσεις και τα διλήμματα
με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ;
3. Με ποια λογική προσπαθεί να δικαιολογήσει τη
συμπεριφορά και τη στάση ζωής του ο ήρωας ;
Συμφωνείτε με την άποψή του;
4. Ποια διλήμματα αντιμετωπίζει η κεντρική ηρωϊδα, Νόλα,
κατά την εξέλιξη της πλοκής ; Πώς διαγράφεται ο
χαρακτήρας της καθώς ΄ψηλαφεί΄ τα συναισθήματα και
τις συγκρούσεις της και κάνει τις επιλογές της ; Τι είδους
άνθρωπος τελικά αναδεικνύεται ;

16. συνέχεια
5. Πώς δικαιλογείται ο τίτλος της ταινίας ; Αναπτύξτε
τις σκέψεις σας.
6. Με βάση την ταινία μπορείτε να συγκεντρώσετε
επιχειρήματα για να υποστηρίξετε την αναγκαιότητα
μιας ηθικής στάσης δράσης και ζωής, ακόμα και σε
περιπτώσεις που κάποιος-α μπορεί να αποφύγει τις
κυρώσεις των αξιόμεμπτων πράξεων ;

17. Κυριακή

18. Σταύρος

19. αναφορικάμε τηναναγκαιότηταμιαςηθικής
στάσηςζωήςοι μαθητές/τριεςεπισήμαναν:
Ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτη την ανάγκη σεβασμού
και κατανόησης των άλλων, ειδικά σ΄ έναν κόσμο που
πάει από το κακό στο χειρότερο, ώστε να ενισχυθεί
και η συνεκτικότητα της κοινωνίας
Ότι οποιαδήποτε ανήθικη πράξη επηρεάζει τον
ψυχισμό του ανθρώπου που έτσι χάνει και την
αυτοεκτίμησή του
Ότι οι τύψεις και οι ενοχές είναι βέβαιο ότι θα
επέλθουν όπως και ο φόβος ότι θα τον βρει κάτι
ανάλογο των πράξεών του

20. τέλος συζητήσαμε
κατά πόσο η συμπεριφορά του κεντρικού ήρωα και της
ηρωϊδας ανταποκρίνεται στα κριτήρια ηθικής ορθότητας
που γνωρίσαμε και διαπιστώσαμε ότι η συμπεριφορά του
ήρωα τοποθετείται στο χώρο του κακού, αφού έβλαψε
τους συνανθρώπους του, χρησιμοποιώντας τους ως μέσα
στην επίτευξη των στόχων του, χωρίς να σέβεται την αξία
της ζωής τους. Αντίθετα, παρατηρήσαμε ότι η ηρωϊδα
βιώνει τα συναισθήματά της και αναπτύσσει σταδιακά
έναν χαρακτήρα που διακρίνεται για την τόλμη και
ειλικρίνειά του, την υπευθυνότητα και την αυτογνωσία,
τον δυναμισμό και την εργατικότητα, την ενσυναίσθηση
και την υπομονή, στοιχεία που αποτελούν το θεμέλιο μιας
καλής ζωής, στο μέτρο και τις επιλογές κάθε έλλογου
ατόμου.

21. επιπλέον
Κατά την πραγμάτευση του περιεχομένου στην τάξη,
εφαρμόζοντας, κατά κάποιο τρόπο, τη λογοτεχνική
θεωρία της πρόσληψης, έθετα ερωτήματα, σταδιακά,
και καθώς συνεχιζόταν η προβολή, αναζητώντας, από
την ανάλυση των κινήτρων και της συμπεριφοράς, να
υποθέσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τη συνέχεια
της πλοκής ή να προτείνουν τη δική τους εκδοχή. Η
διαδικασία αυτή αποκάλυπτε , αμέσως, το ενδιαφέρον
τους και, μάλλον, εδραίωνε την κατάσταση αναμονής
για τη συνέχεια της προβολής.

22. Συμπεράσματαγια τημέθοδοπροσέγγισης
Η ταινία , οι αποφάσεις και οι πράξεις των ηρώων,
αποτέλεσαν την αφορμή πάνω στην οποία αναπτύχθηκε η
φιλοσοφική προσέγγιση. Έτσι, χωρίς εκ των προτέρων
γνώσεις και απαντήσεις, προσπαθήσαμε να σκεφτούμε και
να συζητήσουμε φιλοσοφικά :
 προχωρήσαμε σταδιακά
 χρησιμοποιήσαμε ως μέθοδο το διάλογο
 ανακαλύψαμε ότι κατά τη διαδικασία του διαλόγου
απαιτήθηκε εμβάθυνση στα επιχειρήματα για την οποία
χρειάστηκε :

23. καθώςη συζήτησηπροχωρά σταδιακά
 να συμπεριληφθούν και η ιστορία της φιλοσοφίας και οι
φιλοσοφικές θεωρίες, μια και δεν αρκούν οι γνώσεις ή οι
πληροφορίες που έχει ακούσει κανείς από δεξιά κι αριστερά
 να γίνει προσπάθεια για την οργάνωση της σκέψης
 να χρησιμοποιήσει το άτομο την κριτική του ικανότητα
 να διαμορφώσει συζητώντας στάση ζωής, πράγμα που
αποκαλύπτει την πρακτική σημασία της φιλοσοφίας

24. Με βάσηαυτή τημεθοδολογίαδιερευνήσαμε
το θέμα της τύχης, καθώς στην ταινία τονίζεται, πέρα από
το άτομο που διαμορφώνει τη ζωή του με βάση τις
αποφάσεις του, και ο ρόλος της τύχης. Στην έναρξη ο ήρωας
μονολογεί :
O άνθρωπος που είπε "προτιμώ να είμαι τυχερός παρά καλός"
έβλεπε τη ζωή σε βάθος. Ο κόσμος φοβάται να παραδεχτεί
πως ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής βασίζεται στην τύχη. Είναι
τρομακτικό το ότι πολλά που μας συμβαίνουν βρίσκονται έξω
από τον έλεγχό μας. Υπάρχουν στιγμές σε έναν αγώνα όπου η
μπάλα χτυπάει το δοκάρι και για ένα μονάχα δευτερόλεπτο
μπορεί να μπει γκολ ή όχι. Με λίγη τύχη θα μπει και θα
κερδίσεις. Ή μπορεί και να μην μπει και τότε να χάσεις.

25. τα παιχνίδιατηςτύχης
... έτσι παρουσιάζονται τα αδιόρατα παιχνίδια της τύχης, που
συμβολίζονται από μια «αναποφάσιστη μπάλα» του τένις.
Στην αρχή της ταινίας βλέπουμε τον ήρωα, έναν τενίστα που
από τύχη και ικανότητα, βέβαια, θα κατορθώσει να φτάσει
πολύ ψηλά κοινωνικά . Στη συνέχεια, ο ίδιος συναντά, κατά
τύχη, τη Νόλα στην Tate Modern, όπου και ζητάει επίμονα
τον αριθμό του τηλεφώνου της με σκοπό να αναζωογονηθεί
η σχέση τους. Τέλος, μετά την κρίσιμη απόφαση που παίρνει,
ρίχνει τα κοσμήματα και τα φάρμακα της κυρίας Ίσμπυ στο
ποτάμι, αλλά, πάλι κατά τύχη, το δαχτυλίδι της αναπηδά στο
κιγκλίδωμα και πέφτει στο πεζοδρόμιο ...

26. τύχη
fortune

27. Τύχηκαι ατομικέςεπιλογές/αμοραλισμός
... ακόμα διαπιστώσαμε με κατάπληξη πώς η τύχη μπορεί να
αποδειχτεί άριστος συνεργός, δίπλα στους σωστούς
υπολογισμούς και τις κατάλληλες προφυλάξεις, ενός
προικισμένου και φιλόδοξου ανθρώπου που επιδιώκει τη
μεγιστοποίηση του στενά εννοούμενου ατομικού
συμφέροντος και ικανοποιεί απεριόριστα την εγωϊστική του
θέληση για δύναμη και κυριαρχία - πλούτο, επιτυχία – ενώ,
παράλληλα, εντρυφά στην απόλαυση της καλλιτεχνικής
δημιουργίας. Μέσα από τις επιλογές του, που κινούνται στο
χώρο της υπερβολής και πέρα από την αρχή της μεσότητας,
αναδεικνύεται ένας νιτσεϊκός υπεράνθρωπος, που τίποτε
δεν τον σταματά στην εκπλήρωση των εγωϊστικών στόχων
και φιλοδοξιών του ...

28. το παράδειγματηςατομικήςευθύνης
... παρακολουθήσαμε, επίσης, σε αντιδιαστολή με τον
πρωταγωνιστή, το παράδειγμα της άτυχης ηρωϊδας, της
Νόλας, την ωρίμανση και ανάδειξή της σε υπεύθυνη
προσωπικότητα που επιλέγει η ίδια τι θα κερδίσει και τι θα
χάσει - καριέρα, προσωπική ζωή - υπογραμμίζοντας τις
ιδιότητες του χαρακτήρα της – αποδοχή των
συναισθημάτων της, επιλογή, δέσμευση, ανάληψη ευθυνών -
που συνετέλεσαν στην αυτονομία της και διερευνώντας τις,
πιθανές, ηθικές αρχές που κατηύθυναν τη βούλησή της ...

29. Διλήμματακαι επιλογές

30. λεπτότερες πτυχέςνοήματος
... προσπαθήσαμε να υποθέσουμε τη μετέπειτα ζωή του
ήρωα και, ιδιαίτερα, την ψυχική του ζωή και τη δυνατότητα
υπέρβασης των ενοχών, εξαιτίας της αμετάκλητης αδικίας
που προκάλεσε σε αγαπημένα του και άγνωστα πρόσωπα...
... παρουσιάσαμε και έγινε ξεκάθαρο το πως οι κρίσιμες
αποφάσεις μας, πέρα από την έκφραση προσωπικών
συναισθημάτων, έχουν πρακτικό και καθοριστικό
χαρακτήρα, αφού διαγράφουν το πλαίσιο της ζωής μας...
... κατανοήσαμε ότι η ηθική αρχίζει εκεί όπου καθένας
αποφασίζει πέρα από το φόβο κάποιας τιμωρίας ή
καταστολής...

31. δημιουργίαπαρουσίασης
Κατερίνα Αθανασίου
... περαιτέρω, παρατηρήσαμε με απορία πως ο αστυνομικός
που διερευνούσε την υπόθεση, στο όνειρο του, μακριά από το
χώρο της εργασίας , προσέγγισε με ακρίβεια την αλήθεια των
γεγονότων. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, λόγω της τύχης
αλλά και της επίδρασης του σύγχρονου εργαλειακού τρόπου
εργασίας και σκέψης, που διερευνά επιφανειακά και
μηχανικά τα ποικίλα θέματα, αναγκάστηκε να αποδεχθεί την
πλάνη. Αναρωτηθήκαμε, λοιπόν, πώς η σύγχρονη
τυποποιημένη ‘ορθολογική’ σκέψη σε πολλές περιπτώσεις
στερεί από τον εαυτό της τη δυνατότητα να ερευνά και να
σκέφτεται.