Os determinantes

1. Palabra variable que funciona DET na fr. nominal.
Actualiza ou identifica os substantivos
● ARTIGO DETERMINADO: presenta un substantivo como
coñecido. Tipos de presentación:
– Presenta o substantivo como algo concreto: Regaleille
o xersei vermello.
– Presenta o substantivo como algo coñecido:
Presentoume unha compañeira súa. A compañeira é
de Betanzos.
– Presenta o substantivo como o conxunto de individuos
dunha especie: O león é o rei da selva.
As fiestras da casa
Os parafusos

2. ● Expresan familiaridade cos nomes de persoa. O Manuel
estuda en Santiago.
● Nomes dos ríos e mares. Por Padrón pasa o Sar.
● Algúns topónimos. É da Pobra do Caramiñal.
● Cos posesivos. Fun á vosa casa onte.
● En locucións adverbiais: ao chou, ao pé, á parte, á beira,
ás escuras, ao carón de...
Está ao pé da árbore.

3. O(S) A(S)
A Ao(s) Á(s)
DE Do(s) Da(s)
CON Co(s) Coa(s)
EN No(s) Na(s)
POR Polo(s) Pola(s)
U U-lo(s) U-la(s)
CA Có(s) / Ca o(s) Cá(s) / Ca a(s)
Con “por” e “u” é obrigado o emprego da 2ª forma do artig: E a nena, u-la?
CA non contrae obrigatoriamente. Existen as dúas posibilidades: É máis listo
o can ca o / có gato. Porén a pronuncia do masculino é sempre /kɔ/ /ka/.
Lembra: só contrae coa preposición se esta rexe o artigo. De os pais o
saberen, non o consenten.
É obrigatorio contraer co artigo dos topónimos: É do Carballiño. Deputación
da Coruña.

4.  A segunda forma do artigo só é de uso
obrigatorio na escrita con “por” e “u”.
 Porén, é obrigatorio o seu uso na lingua oral:
◦ /’bou to’malo ‘leite/ (Vou tomar o leite)
◦ /en’trambolos dous/ (Entrambos os dous)
◦ /’ban ben’dela kasa/ (Van vender a casa)

5. ● O ARTIGO INDETERMINADO
● Presenta o substantivo como descoñecido: Había un can
deitado na eira.
● CONTRACCIÓNS:
UN(S) UNHA(S)
DE Dun(s) Dunha(s)
CON Cun(s) Cunha(s)
EN Nun(s) Nunha(s)

6. ● Localizan no espazo tomando como referencia o falante
(Este caderno é meu). Tamén poden situar no tempo
(Naqueles anos eu era moi pequena).
● Oposición segundo o grao de proximidade:
proximidade: ESTE, ESTA, ISTO
intermedio: ESE, ESA, ISO
afastamento: AQUEL, AQUELA, AQUILO

7. ESTE(S) /
ESTA(S) / ISTO
ESE(S) / ESA(S)
/ ISO
AQUEL(ES) /
AQUELA (S)/
AQUILO
EN Neste(s)
Nesta(s)
Nisto
Nese(s)
Nesa(s)
Niso
Naquel(es)
Naquela(s)
Naquilo
DE Deste(s)
Desta(s)
Diso
Dese(s)
Desa(s)
Diso
Daquel(es)
Daquela(s)
Daquilo
OUTRO(S)
OUTRA(S)
Estoutro(s)
Estoutra(s)
Esoutro(s)
Esoutra(s)
Aqueloutro(s)
Aqueloutra(s)
Estas formas, á súa
vez, tamén contraen
con “en” e “de”:
Prefiro daqueloutros.

8. ● Valor deítico: sitúa no espazo ou no tempo. Esta maceira é moi
produtiva.
● Valores afectivos ou irónicos (Este rapaz...), pexorativos (Quen é o
tipo ese?) ou intensificadores (Que anos aqueles! Que rapaces estes!)
● Aquel e aquela poden empregarse como substantivos sen significado
concreto: Merquei un aquel moi bonito. Créase o verbo aquelar:
Aquélasme a cafeteira?
● Daquela pode ser un adverbio temporal: Daquela non había móbiles.

9. ● Daquela pode ser unha
conxunción consecutiva “entón”:
Chove? Daquela non vou.
● Nisto, niso con valor temporal
“nese preciso momento”. Iamos
saír e niso chegaron os veciños.
● Valor eufemístico dos neutros
para se referir a actos ou órganos
sexuais. Estivemos a falar e logo
fixemos iso.

10. ● Indican posesión, pertenza... e refiren a persoa gramatical
posuidora
● Posesivo de respecto: MI, TU, SU + padre, madre, tío,
señor, amo.
●
Na actualidade o
seu uso é moi
reducido e só as
atopamos en
cantigas ou frases
feitas.
MASC. SG MASC. PL FEM. SG FEM. PL
MEU
TEU
SEU
NOSO
VOSO
SEU
MEUS
TEUS
SEUS
NOSOS
VOSOS
SEUS
MIÑA
TÚA
SÚA
NOSA
VOSA
SÚA
MIÑAS
TÚAS
SÚAS
NOSAS
VOSAS
SÚAS

11. ● O posesivo precisa doutro determinante cando se
antepón ao substantivo. O meu ordenador está
estragado.
● AUSENCIA DE ARTIGO:
– Designan seres únicos. Noso Señor. Súa Alteza
– Vocativos. Como estás, miña xoia?
– Frases estereotipadas. A meu entender. A seu favor.
– Se existe un distributivo. En cada roca, seu fuso.
– Nomes de parentesco próximos. Meu pai. Miña avoa.

12. ● Enfático ou de propiedade exclusiva: Ten casa de seu.
● Enfatiza unha calidade ou propiedade: É lista de seu.
● Distributivo: Regaleilles cadanseu reloxo. Levaron cadansúa
bicicleta.
● Valor afectivo ou familiaridade: A miña Begoña é moi eficaz.
● Indica familia ou persoas moi achegadas: Hoxe ceo cos
meus. Gañaron os nosos.
● Falcatruadas, trasnadas: Sempre andas a facer das túas.
● Cantidade aproximada: Terá os seus vinte anos.
● Acción habitual: Despois de xantar, sempre tomo o meu café.

13. ● Introducen exclamacións e poden funcionar como
determinante ou como núcleo.
● Formas:
– QUEN. Invariable. Emprégase en cláusulas
desiderativas: Quen me dera!
– QUE. Acompaña un subst., adx. ou adv. Que alta é!
Que axiña veu!
– CAL. Indica estrañeza. Cal vestido levaba!
– CANTO. Valor ponderativo. Canta xoia leva!
– COMO. Como canta!

14. ● Actúan como nexos na oración subordinada de relativo e
fan referencia a un elemento anterior do discurso.
● QUEN. Invariable, polo tanto non presenta forma de plural
*quenes, só refire persoas. A rapaza a quen saudei é irmá
de Lorena.
● QUE. Invariable; refire persoas, cousas ou unha cláusula
enteira. Pode ir precedido de artigo: O home que vimos na
rúa... Os que ían diante eran os representantes do
concello.
● CAL. Varía en número e vai precedido de artigo. Esa é a
razón pola cal vin.

15. ● CUXO(S), CUXA(S). Indica relación de posesión. A
película cuxo actor protagonista é Luís Tosar estréase
hoxe.
● CANTO(S), CANTA(S). Pode ir reforzado por todo(s),
toda(s): Todos cantos estaban alí afirman o mesmo.
● ONDE. Adverbial. O instituto onde estudei...
● CANDO. Adverbial. O día cando naceu meu irmán...
● COMO. Adverbial. Non me gustou o xeito como lle falou.

16. ● Introducen preguntas directas ou indirectas e cumpren a función de DET ou N.
● QUEN. Invariable, só refire persoas. O verbo sempre vai en sg. agás no caso
do verbo ser: Quen petou á porta? Quen son os que chaman?
● QUE. Invariable. Que che dixo? Que película che gusta máis?
● CAL(ES). Cales che gustan máis?
● CANTO(S), CANTA(S). Pregunta polo número ou cantidade. Quere saber
cantos queres? Cantas precisas?
● ONDE. Adverbial. Onde está a parada de autobús?
● CANDO. Adverbial. Cando marchades de viaxe?
● COMO. Adverbial. Como se atopa hoxe?
● U. Adverbial. Só se emprega seguido de artigo e sen verbo. U-lo meu
sombreiro?

17. Indican a cantidade.
– Cardinais. Número exacto de unidades: un, dous, vinte
e dous...
– Ordinais. Indican a orde: primeiro, segundo, décimo….
– Multiplicativos. Resultan dunha multiplicación: dobre,
duplo.
– Partitivos. Indican unha parte. Só quero media laranxa.
– Colectivos. Indican un conxunto: par, parella, ducia,
cento, milleiro...

18. Algún(s) contrae
coas prep. “de” e
“en”. Nalgúns hoteis
non admiten
animais de
compaña.
Segundo a información que achegan podemos
clasificalos en:
● 1) Indefinidos: indican a cantidade de forma imprecisa.
Cada, algo, algún(s), varia(s), bastante(s), moito(s)…..
● 2) Absolutos: negan ou sinalan a totalidade dunha
cantidade. Todo(s), nada, ningunha, ninguén…
Todas votaron a favor.
Había bastantes persoas na reunión

19. 3) Denominados tamén “Identificadores”,
seleccionan un elemento de entre outros da
mesma especie.
◦ Calquera, quenquera, tal(es), certo(s), certa(s)....
◦ Outro(s)/a(s), os/as máis, mesmo(s)/a(s),
propio(s)/a(s)...
Outro(s) e outra(s) contraen
coas preposicións “en” e “de”:
Creo que o gardei noutro
sitio.