2. Kao osnovni zahtev organizacije svakog radnog
procesa se ističe postizanje veće produktivnosti
rada sa manjim fizičkim naporima radnika i sa
nižim troškovima po jedinici učinka, tj. jedinici
proizvoda. Veličina učinka, kao i visina troškova za
njegovo postizanje zavisi, u prvom redu, od toga
koliko je radni proces racionalno organizovan.
Pod racionalnom organizacijom radnog procesa se
podrazumeva takva organizacija rada, koja
omogućava postizanje maksimalnog učinka,
optimalno iskorišćavanje rada i sredstava,
optimalne troškove, minimalno naprezanje
radnika, kvalitetno i pravovremeno izvodjenje
procesa rada; Rajkov i Otašević (1974).
3. Radi racionalnog organizovanja jednog
radnog procesa, neophodno je poznavati ne
samo sredstva za proizvodnju koja se
koriste za njegovo izvođenje, nego je
potrebno poznavati i samu tehniku i
tehnologiju izvođenja radnog procesa, kao i
metodski postupak za organizaciju
konkretnog radnog procesa. Na primer,
postavlja se pitanje da li se može smatrati da je
pravilno organizovana obrada zemljišta,
ukoliko se raspolaže samo sa traktorom i
plugom?
4. Organizacija radnih procesa je sastavni deo
funkcije rukovođenja procesom proizvodnje,
zbog čega je ovu funkciju, tj. ovaj element
rukovođenja potrebno posmatrati u uzajamnom
povezivanju i međusobnom ukslađivanju svih
elemenata rukovođenja. Jasno je da rukovođenje
proizvodnjom obuhvata ne samo organizaciju,
nego i planiranje, analizu i kontrolu procesa
rada. Iz ove činjenice proizilazi da je nemoguće
uspešno organizovati jedan radni proces,
zapostavljajući bilo koji od navedenih
elemenata.
Prema tome, organizaciji svakog radnog
procesa prethodi planiranje, tj. sastavljanje
odgovarajućeg plana, dok sprovođenje
organizacije radnog procesa mora biti praćeno
kontrolom i analizom.
5. Prilikom organizacije jednog radnog
procesa potrebno je precizno definisati cilj,
što praktično zahteva jasno određivanje onoga
što ćemo raditi i zašto hoćemo to da radimo.
Na primer, postoji više načina obrade
zemljišta, koja se može izvoditi sa različitim
ciljem, kao: radi popravke fizičkih i hemijskih
osobina zemljišta, razbijanja pokorice i
konzerviranja vlage u zemljištu, zaoravanja
đubriva, zaoravanja zelene mase itd.
6. Na osnovu precizno definisanog cilja je
moguće definisati zadatak izvođenja
određenog radnog procesa koji je
ograničen:
a) vremenom - kada obaviti jedan zadatak
b) mestom - gde treba obaviti zadatak
c) načinom - na koji način obaviti zadatak
d) izvršiocem - ko će obaviti zadatak
7. Posle jasnog definisanja zadatka pristupa se izboru
tehnologije proizvodnje, koja pretpostavlja
poznavanje prirode i karaktera tehnološkog
postupka svakog radnog postupka. Znači, iz same
definicije tehnološkog postupka treba utvrditi:
koje poslove obuhvata dati tehnološki postupak
i redosled njihovog izvođenja
obim posla
potrebna sredstva za obavljanje datih
postupaka
potreban materijal
potreban broj radnika po kvalifikacijama
norme učinka za svaki posao (postupak)
8. Pod normom učinka podrazumeva se utvrđen
(propisan) učinak, koji radnik postiže
prosečnom radnom sposobnošću i stručnošću
za određeno radno vreme u određenim radnim
uslovima, pomoću određenih sredstava uz
svesno i dobro zalaganje i dobar kvalitet rada;
Otašević (1970).
Norma vremena je količina rada neophodna za
ispunjenje jedinice učinka obavljenog na
određeni način, određenim sredstvima i u
određenim radnim uslovima, uz dobro i
savesno zalaganje i dobar kvalitet rada.
9. Zatim se obavlja proračun potrebnih sredstava za
rad, potrebne količine materijala, kao i potrebne
radne snage za izvođenje datog zadatka, što
predstavlja osnovu za sastavljanje operativnog
plana u kojem se definiše:
* vrsta i naziv posla
* obim posla
* vreme za koje će se posao obaviti (rok izvođenja
posla od-do)
* sredstva za izvođenje datog posla
* norma materijala po jedinici površine
10. Na osnovu prethodno iznetog se pristupa
organizaciji rada na radnom mestu, kojoj
prethodi izdavanje radnih zadataka izvršiocima
rada u smislu šta treba, gde treba, kako treba
obavljati određen posao, rok završetka, kao i
potreban kvalitet rada. Na primer, traktorista
postavlja pitanje šta da radi i gde da radi, kojim
priključnim mašinama da radi, na koji način da ore
(na razor ili slog), na kojoj dubini, kada treba da
završi posao i kakav kvalitet rada treba da postigne.
Posle izdavanja radnog zadatka obavlja se kontrola
načina izvođenja procesa rada, kontrola izvršavanja
postavljenih normi, kontrola pridržavanja higijensko-
tehničke zaštite na radu itd.
11. Na kraju svakog radnog dana se redovno
prikupljaju podaci u vezi sa ostvarenim
obimom svakog izvršenog posla, utroškom
materijala, utroškom ljudskog i mašinskog
rada. Prikupljeni podaci se zatim evidentiraju
u pogonskom knjigovodstvu i služe kao
osnova za raspoređivanje troškova na pojedine
proizvodnje. Osim toga, prikupljeni podaci se
koriste i za analizu izvršenja radnih zadataka.
12. Analizom obima obavljenog posla se proverava da
li su ostvarene planirane norme učinaka u toku
radnog dana. Analizom utrošenog materijala se
kontroliše da li su utrošene one vrste i količine
materijala koje su predviđene radnim zadatkom.
Kod izvođenja analize sredstava za rad je potrebno
poštovati princip, da se jedno sredstvo za rad može
zameniti drugim sredstvom, koje obezbeđuje isti
kvalitet rada, ali koje omogućava postizanje većeg
učinka u jedinici vremena sa manjim troškovima po
jedinici učinka, tj. jedinici proizvoda. Na osnovu
izvedene analize, moguće je već sledećeg radnog
dana eliminisati uočene greške i nedostatke pri
izvođenju radnog zadatka.
14. Veliki broj radnih procesa i operacija,
koje se izvode u redovnoj proizvodnji
voća i grožđa, zahtevaju poštovanje
opštih principa racionalne organizacije
rada, adekvatnu pripremu, kao i
pravovremeno i kvalitetno izvođenje
radnih procesa radi postizanja veće
produktivnosti rada, ekonomičnosti i
rentabilnosti proizvodnje.
15. Po svome značaju, složenosti i obimu, svi
radni procesi u proizvodnji voća i grožđa se
moraju podjednako tretirati, tj. nijedan
radni proces se ne sme zanemariti (manje ili
više važniji radni proces). Pri izvođenju
poslova u voćnjaku i vinogradu treba poći
od činjenice da se njihov efekat ispoljava ne
samo u godini izvođenja, nego i kasnije,
zahvaljujući delovanju agrotehničkih mera na
vegetativni i rodni potencijal, koje
predstavljaju osnovu za postizanje kvalitetnog
i visokog prinosa po jedinici kapaciteta.
Određene agrotehničke mere se u istom smislu
i izvode periodično.
16. Radi detaljnijeg sagledavanja i analize
složenih radnih procesa, oni se raščlanjuju
na radne operacije. Analizom radnih
operacija se dolazi do saznanja o merama
koje treba preduzeti za njihovo racionalno
izvođenje i otkrivaju se uštede i rezerve za
povećanje proizvodnosti rada.
U stvari, analizom uobičajene organizacije
radnih procesa otkrivaju se najvažniji elementi
pri projektovanju standardnih normi vremena i
učinka, a koji se istovremeno koriste i za
racionalnu organizaciju rada.
17. Prilikom određivanja normi vremena i učinka
metodom hronografije, ukupno vreme rada se
prema usvojenoj metodologiji deli na vreme rada i
vreme pomoćnih operacija. U strukturi radnog
dana potrebno vreme za izvođenje jednog radnog
procesa obuhvata: osnovno vreme, pomoćno
vreme, pripremno-završno vreme, vreme puta do
mesta rada i natrag, i gubitke radnog vremena.
Opšta je težnja organizatora procesa rada da
učešće osnovnog vremena u strukturi radnog dana
bude što veće. Zavisno od dužine trajanja osnovnog
vremena po jedinici ostvarenog učinka se donosi
zaključak o racionalnosti izvođenja procesa rada.
Povećanjem osnovnog vremena u strukturi radnog
dana se postiže i veća produktivnost rada.
18. Proučavanje organizacije radnih procesa je
posebno značajno i važno radi postizanja
racionalnog korišćenja raspoloživih kapaciteta
(raspoložive radne snage i sredstava
mehanizacije). Racionalnim korišćenjem
raspoloživih kapaciteta omogućava se
postizanje maksimalne produktivnosti rada,
optimalnog korišćenja radne snage i
savremenih sredstava, kao i pravovremenog
i kvalitetnog izvođenja radnih procesa u
određenoj proizvodnji.
19. Sadašnje stanje mehanizovanosti radnih procesa u
voćarsko-vinogradarskoj proizvodnji se ogleda u
tome da je potpuno mehanizovana: sistematizacija
zemljišta za podizanje novih zasada, obrada
zemljišta u već podignutim zasadima, đubrenje
organskim i mineralnim đubrivima i zaštita od
bolesti, štetočina i korova; Đukić i saradnici (1987).
Međutim, iako postoje rešenja mašina za navedene
operacije, neophodno je njihovo dalje usavršavanje,
kako bi se smanjivao utrošak energije i povećavala
efikasnost i produktivnost rada. Sadnja, rezidba,
berba i dorada voća i grožđa su operacije koje su
još uvek zavisne od ručnog rada, pa za njih treba
iznaći i uvesti u praksu odgovarajuća rešenja
mašina i uređaja. Pogodna rešenja mašina za
navedene operacije omogućila bi povećanje učinka i
smanjenje troškova proizvodnje, što je permanentna
težnja savremene voćarsko-vinogradarske
proizvodnje.
20. Svi radni procesi u voćarsko-vinogradarskoj
proizvodnji se izvode sa određenom namenom i
ciljem, zbog čega će se u narednim izlaganjima
ukazati na najvažnije specifičnosti njihovog
izvođenja.
Iako su radni procesi u redovnoj proizvodnji voća i
grožđa po svojoj složenosti i obimu izvođenja
veoma raznovrsni, ipak mnogi od njih imaju dosta
sličnosti, pa se uprkos njihovoj različitoj
zastupljenosti mogu svrstati u 4 grupe, i to:
1. radni procesi u vezi sa zemljištem
2. radni procesi u vezi sa negom zasada
3. radni procesi u vezi sa berbom plodova
4. radni procesi u vezi sa organizacijom transporta
