nota kimia bab 3 tingkatan 4..bole digunakan oleh guru dan pelajar..

1. NAMA: _________________________________________________________________
TINGKATAN: _____________________________________________________________
BAB 3: FORMULA DAN PERSAMAAN KIMIA
3.1 Jisim atom relatif dan jisim molekul relatif
Jisim Atom Relatif, J.A.R.
1

2. •
Jisim atom sesuatu unsur sangat kecil dan hanya boleh diukur dengan
membandingkan jisim-jisimnya dengan jisim atom unsur lain yang dipilih sebagai
piawai.
•
Jisim atom relatif suatu unsur ditakrifkan sebagai purata jisim satu atom unsur itu
berbanding dengan 1/12 daripada jisim satu atom karbon-12.
Jisim atom relatif sesuatu unsur:
= jisim purata satu atom unsur
1/12 x jisim satu atom karbon-12
•
•
Jisim atom relatif tidak mempunyai unit pengukuran kerana ia hanya
perbandingan.
Karbon-12 dipilih sebagai piawai kerana:
 Karbon ialah pepejal pada suhu bilik.
 Karbon dijumpai dalam kebanyakan bahan.
 Mudah bergabung dengan kebanyakan unsur-unsur lain.
Jisim Molekul Relatif, J.M.R.
• Jisim molekul relatif satu sebatian ialah bilangan kali jisim satu molekul sebatian itu lebih
besar daripada 1/12 kali jisim satu atom karbon-12.
• Jisim molekul relatif suatu bahan boleh ditentukan dengan menjumlahkan jisim atom
relatif semua atom dalam bahan itu.
Jisim molekul relatif sesuatu molekul:
=
2
jisim purata satu molekul
1/12 x jisim satu atom karbon-12

3. Contoh :
1. Kira jisim molekul relatif bahan berikut:
a) H2O = (1x2) + (16x1) =18
b) NH3 = (14 X1) + (1X3) = 17
c) (NH4)2SO4 = [(14+4) X2] + (32X1) +(16X4) = 132
LATIHAN :
Kirakan jisim molekul relatif atau jisim formula relative bagi bahan berikut:
SOALAN
JAWAPAN
 Uji kefahaman anda A buku teks m/s 30
Konsep mol
Contoh :
1. Hitung bilangan molekul air yang terdapat dalam 90 g air. [jisim molekul relative : H;
1, O; 16 NA : 6.02 X1023 mol-1]
3

4. [jawapan: 3.01 X1024 molekul]
2. Apakah isipadu bagi 24g gas metana, CH4 pada s.t.p.
[ jisim atom relatif : H; 1, C; 12, isipadu molar gas: 22.4 dm -3 mol-3 pada stp]
[jawapan: 33.6 dm3]
3. Satu sampel mengandungi 6.02 X 1025 molekul air. Berapakah mol air yang terdapat
di dalam sampel itu? [ jisim atom relatif : H; 1, O; 16]
4. Berapakah mol atom atau molekul yang terdapat di dalam
a) 5.6 g ferum
b) 3.2 g metana, CH4
5. Hitung bilangan mol gas yang berikut:
a) 560cm3 karbon dioksida, CO2 pada STP
b) 960 cm3 gas hydrogen klorida pada keadaan bilik.
4

5. Latihan pengukuhan
1. Aktiviti pembelajaran 3.6 buku teks m/s 39
2. Uji kefahaman anda D buku teks m/s 39
Formula kimia
 Ahli kimia menggunakan simbol untuk mewakili atom.
 Simbol untuk suatu sebatian disebut formula kimia. Contohnya, formula kimia untuk
natrium klorida iaitu NaCI.
 sebatian memberitahu kita tentang;
 Jenis atom yang hadir. .
 Nisbah atom-atom itu wujud dalam sebatian (ditun]ukkan oleh subskrip yang
ditulis selepas simbol)
Contoh :
 Sebatian dapat diwakili oleh:
 Formula empirik
 Formula molekul
5

6. Formula kimia
Perwakilan sesuatu bahan kimia dengan menggunakan huruf untuk mewaki;I atom
dan nombor subskrip untuk menunjukkan bilangan setiap jenis atom yang terdapat di
dalam bahan itu.
Formula empirik
Formula molekul
Formula kimia yang menunjukkan nisbah
teringkas bilangan atom setiap jenis unsur
dalam sesuatu sebatian.
Formula kimia yang menunjukkan bilangan
sebenar atom-atom setiap jenis unsur di
dalam satu molekul sesuatu sebatian.
 Formula molekul sesuatu bahan merupakan gandaan formula empirik bahan
tersebut.
Formula molekul = (formula empirik)n
Nilai n merupakan integer positif.

Bagi menentukan formula molekul sesuatu sebatian data berikut perlu ada :
i)
Jisim molekul relative
ii) Formula empiric sebatian.
Contoh :
Formula empiric suatu sebatian ialah CH 2. Jisim molekul relatifnya ialah 42. Tentukan formula
molekul sebatian tersebut. [ jisim atom relative: H; 1, C; 12]
jisim molekul relative, ( CH2 )n = 42
(12 + 1(2))n =42
14n =42
n= 42/14
n=3
o
gantikan nilai n ke dalam formula molekul yang diandaikan tadi
maka formula molekul sebatian ialah : ( CH 2 )3 atau C3H6
6

7. Hubung kait antara formula empirik dengan formula molekul
Bahan
Formula
molekul
Air
Karbon dioksida
Magnesium oksida
Aluminium klorida
Ammonia
Glukosa
Etena
Propena
Butena
Etana
Benzena
H2O
CO2
MgO
AlCl3
NH3
C6H12O6
C2H4
C3H6
C4H8
C2H6
C6H6
Bilangan atom
Sebenar
Nisbah teringkas
Formula empirik
2:1
1:2
1:1
1:3
1:3
6:12:6
2:4
3:6
4:8
2:6
6:6
Contoh : penentuan formula empirik sesuatu sebatian
Satu sampel aluminium oksida mengandungi 1.08 g aluminium dan 0.96 g oksigen. Apakah formula
empirik sebatian ini? [ jisim atom relatif : O;16, Al;27]
Unsur
Jisim (g)
Bilangan mol
Nisbah mol
(bahagi setiap nombor
terkecil )
Nisbah mol teringkas
Al
1.08
1.08
27
=0.04
0.04
0.04
=1
2
O
0.96
0.96
16
=0.06
0.06
0.04
1.5
3
Formula empirik sebatian ini ialah Al2O3
Selesaikan soalan berikut berdasarkan contoh yang diberikan.
1. 1.69 g ferum bertindakbalas dengan 0.72 g oksigen. Apakah formula empirik ferum oksida. [
jisim atom relatif : Fe;56, O; 16] (Fe2O3).
2. Sebatian X mengandungi 1.28 g sulphur dan 2.84 g klorin. Apakah formula empirik sebatian
ini? . [ jisim atom relatif : S;32, Cl; 35.5] (SCl 2)
3. 1.72 g logam oksida X mengandungi 0.8 g oksigen. Carikan formula empiric oksida. . [ jisim
atom relatif : X;46, O; 16]
(X 2O5)
4. Oksida Y mengandungi 0.5 mol unsure atom Y yang bertindakbalas dengan 4 g oksigen.
Nyatakan formula empirik oksida ini. . [ jisim atom relatif : O; 16]
(Y 2O)
7

8. 5. Apakah formula empiric sebatian X yang mengandungi 29.2% natrium, 40.6% sulphur dan
30.2% oksigen. . [ jisim atom relatif : Na;23, O; 16, S;32] (Na 2S2O3)
6. Suatu sebatian terdiri daripada karbon, hydrogen dan oksigen . mengandungi 40% karbon,
6.65% hydrogen dan X% oksigen. Apakah formula empiric sebatian ini? . [ jisim atom relatif :
C;12, O; 16, H;1]
( CH2O)
7. 3.9 g unsur Y bertindak balas dengan 0.8 g unsur z menghasilkan sebatian dengan formula
molekul Y2Z. carikan jisim atom relative unsur Z. . [ jisim atom relatif : Y;39] (16)
8. Suatu sebatian organic mempunyai formula empiric C 2H5. Jika jisim molecular formula nya
ialah 58, apakah formula molekul sebatian ini? (C 4H10)
9. Apakah jisim logam T yang bergabung dengan 4.8 g oksigen untuk membentuk logam oksida
dengan formula empiric T2O3. [ jisim atom relatif : T;56, O; 16]
(11.2g)
10. 4.6 g unsure P bertindakbalas dengan 1.6g oksigen untuk membentuk P oksida dengan
formula P2O. carikan jisim atom relative unsure P. (23)
FORMULA ION
Pembinaan formula kimia bagi satu sebatian ion
Berdasarkan nama sebatian tentukan kation dan anion.
Tentukan bilangan kation dan anion dengan menyeimbangkan cas
Tulis formula kimia sebatian. Cas ion tidak ditulis pada formula itu
Contoh :
1. Natrium oksida
Ion
Cas
Bilangan kation
dan anion
Jumlah cas
+ve = -ve
+2 = -2
Ion natrium, Na+
+1
N
a
+
N
a
Ion oksida, O2-2
2-
+
O
2 ion natrium
Formula kimia
1 ion oksida
Na2O
2. Ferum (III) klorida
Ion
8
Ion ferum, Fe3+
Ion klorida, Cl-

9. Cas
Bilangan kation
dan anion
Jumlah cas
+ve = -ve
+3 = -3
+3
-1
-
3+
F
e
C
l
3 ion ferum (III)
Formula kimia
C
l
C
l
3 ion klorida
FeCl3
Bina formula kimia bagi setiap sebatian yang berikut.
(a)
Magnesium klorida
(b) Kalium karbonat
Mg 2+
-
(c)
Kalsium sulfat
Cl-
1
2
MgCl2
(d)
Kuprum (II) oksida
(e)
Zink nitrat
(f)
Aluminium oksida
(g)
Zink hidroksida
(h)
Ferum (III) hidroksida
(i)
Kuprum(II) karbonat
(j)
Plumbum (II) nitrat
(k)
Asid hidroklorik
(l)
Asid sulfurik
(c)
PbO2
3. Namakan sebatian molekul yang berikut:
(a)
9
CaO
(b)
PbO

10. (d)
CuO
(e)
FeO
(f)
Fe2O3
(g)
FeCl2
(h)
Mg(OH)2
(i)
Na2SO4
(j)
Ba(NO3)2
(k)
HNO3
(l)
NaOH
PERSAMAAN KIMIA
Mewakili “ menghasilkan”
Mg+ O2
MgO
Bahan tindak balas
Hasil tindak balas
Menulis persamaan kimia
1. Zink + asid hidroklorik
10
zink klorida + hidrogen
Persamaan kimia dalam bentuk
perkataan.

11. Zn +
HCl
Bahan tindak balas
ZnCl2 +
H2
Tulis formula kimia yang betul bagi
setiap bahan dan hasil tindakbalas
Hasil tindak balas
Zn=
Zn=
H=
H=
Cl=
Cl=
Zn +
HCl
Bahan tindak balas
ZnCl2 +
H2
Hasil tindak balas
Zn=
Zn=
H=
H=
Cl=
Seimbangkan persamaan dengan
menyelaraskan pekali di hadapan formula
kimia
Cl=
2. Natrium hidroksida + asid sulfurik
natrium sulfat + air
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
3. Plumbum (II) nitrat + kalium iodida
plumbum(II) iodida + kalium nitrat
________________________________________________________________________
4. Kuprum (II) karbonat ditambah ke dalam larutan asid hidroklorik. Larutan kuprum (II)
klorida, air dan gas karbon dioksida terhasil.
________________________________________________________________________
_
5. Pepejal kalium bertindakbalas dengan air menghasilkan larutan kalium hidroksida dan
gas hidrogen.
________________________________________________________________________
_
Persamaan kimia
o Kuantitatif dan kualitatif
o Penyelesaian masalah menggunakan persamaan kimia
11

12. 1. Seorang pelajar memanaskan kalsium karbonat dengan kuat. Ia terurai dan
menghasilkan kalsium oksida dan gas karbon dioksida.
a) Nyatakan bahan tindakbalas. ___________________________________________
b) Nyatakan hasil tindakbalas. ___________________ dan _____________________
c) Tuliskan persamaan seimbang bari tindakbalas ini.
_____________________________________________________________________
_
d) Berdasarkan persamaan di atas;
________ mol CaCO3 menghasilakan ________ mol CaO dan _______ mol gas CO 2.
Jadi,
i)
2 mol CaCO3 menghasilkan ________ mol CaO dan _______ mol gas CO2.
ii)
0.1 mol CaCO3 menghasilkan ________ mol CaO dan _______ mol gas CO 2
e) Jika 20g kalsium karbonat dipanaskan,
i)
Berapakah isipadu gas karbon dioksida yang terhasil pada keadaan bilik?
ii)
Hitung jisim kalsium oksida, CaO yang terbentuk.
[ jisim atom relative: C=12, O=16, Ca=40, isipadu molar: 24dm 3 mol-1 pada keadaan bilik]
Latihan pengukuhan : Aktiviti pembelajaran 3.16 m/s 53 (buku teks)
12