2. Zer dira euskalkiak?
0 Euskalki guztiak euskararen aldaerak dira .
0 Hizkuntzaren 4 arloetan desberdintzen dira:
Fonologian, morfologian, sintaxian eta lexikoan.
0 Euskal Herriak izandako zatiketa politikoen eraginez
sortu ziren euskalkiak, baina euskalkien mugak eta
herrialdeen muga politikoak ez datoz bat.
3.
4. Datu orokorrak
0 Zuberoako herrialde osoan eta Biarnoko albo herri
batzutan erabiltzen da
0 11.000 hiztun inguru ditu ( zuberotarren %78a)
0 Zubereraz hitz egiten zen beti, baina Frantziako
Iraultza arte gobernuak ez zuen kontutan artu. Latina,
biarnesa eta frantsesa ziren hizkuntza ofizialak urte
haietan.
5. Zuberoako Diglosia
0 Zer da? Hizkuntza komunitate batean 2 hizkuntza
elkarrekin bizi direnean gertatzen da.
0 Bi hizkuntza horietako bat gizarteko funtzio konkretu
batzuetarako soilik erabiltzen da:
1. Lagun artean, etxean... Zuberera
2. Prestigiodun funtzioak (negozio harremanak,
instituzioetako zereginak...) Frantzesa
7. Zuberoakoko Literatura
0 Euskal literaturaren ikuspegitik, zubererazko literatura
handia da.
0 Arnaud Oihenart historialaria, (1592-1672), euskarazko,
erderazko eta latinezko idazlea zena izan zen lehen
zuberotar idazle handia.
0 Joan Tartaskoa apeizak, 1624an idatzi zuen lehen liburua
zubereraz “Onsa hilceko bidia”
0 Haren ondotik, XVII. mendean erlijio liburu gehiago idatzi
ziren zubereraz.
0 Pastoraletarako joera zabaldu zen Zuberoako lurraldean.
8. XIX. Mendeko literatura
0 Zuberotar jatorriko 2 euskaltzale nabarmendu ziren
euskararen eta Euskal Herriaren aldeko lanetan:
Agosti Xaho (1810-1858) eta Antoine d'Abbadie
(1810-1872).
0 XIX. mendearen lehen erdialdean Piarres Topet
“Etxahun” (1786-1862) irudi zabaldu zen Zuberoan,
Euskal Herriak ezagutu duen herri poetarik
handienetakoa.
9. Morfologia
Hitzak mugatzaile gabe
• Izan-en atributua denean
• Multzo bezala hartzen direnean
• Galderetan mugagabea nahiz partitiboa
Mugagabean dagoen izena zenbatzailearekin erabiltzea,
aditza SINGULARREAN
• Bidian ikhusi düt sei gizon
Ablatiboko atzizkian bizirik dago -ti
• -gati >>>>> -gatik
Izen arrunten eta berezien arteko desberdintasuna
gorde da
• -(r)ik berezietan
• -ti(k) dago arruntetan
10. Ablatiboan ere izen arruntak eta bereziak
desberdintzen dira
• ala(t) arruntetan
• -(r)at berezietan
Genitiboko -(r)en atzizkiak destinatiboko balioa
gorde du
• zázpi úrthen (zazpi urterako)
Erdal -on amaiera -ú gertatu da euskara
zuberotarrean
• Arratoi Arathú
Mugagabean jokatzen da bat zenbatzailea
• Borthá batetáik bestíla (ate batetik
bestera)
11. Aditzaren Morfologia
Nor-Nori saileko iraganaldia 'oraina + N' bidez
osatzen da, eta A/E besterik ez da aldatzen erroan
• Zitzaion Zeion
Nor-Nori saileko pluralgilea -(t)z- da
• Zaizkio Zaitzo
Nor-Nori-Nork saileko adizkiak *eradun errokoak dira
• Eráiten déiot [diot]
12. Nor-Nori-Nork saileko pluralgilea ere -tz- da:
• Dizkiot Deitzot
'Partizipioa + RIK' egitura zaharra da Zuberoan
erabiltzen den (ia) bakarra
• estontüik züzün (harritua zen)
17. Testua eta Abestia
-Eskiula, hori zer, Biarnoko herria, baina, euskaraz mintzatzen dena, holako zerbait, ez?
-Biarnoko bizkunde herrian egin nahi izan zen, beraz, Barkoxerik eta Atharratzerik eta, beharbada,
Amiküzerik ere joan ziren eüskaldünak hor plantatü ziren hütsik ziren lür eli batetan. Eta ordian
zonbaitek erraiten düe Biarno eüskaldünaren ondar bat dela, eta ez da hala, hor. Hor gaüzak hanitx aski
ontsa dokümentatürik dira, badakie noiz eta nola sortü ziren horko etxaltiak eta. Egia da lehenago
eüskaraz egiten zela Biarnon ere. Parte handi batetan galdü zen hamargerren mentetik, eta heben,
Xiberoko Ühaitz ibaiaren peko aldian Biarnoko herriak üdüriz bi hizkuntzetan ari ziren hamalaugerren
mente ondarrealat.
-Zer... horiek, Landa ta horiek, edo...
-Ez, heben, Xarrikotapiaren eta Salbaterraren arteko herriak.
-Ah, horiek.
-Horiek eta...
-Azpilda, eta...
-Bai, zeren etxeek, hor, bi izen bazütüen, izen bikoitxa bazizüen, eüskaraz eta biarnesez, bietara. Hala.
Eta ber erran-nahiarekin. Eta hor pentsatzen da bi hizkuntzetan ari zirela. Beraz, hor eüskara galdü
zatekian hamalau-hamabosgerren mentetan. Eta pentsatzen da Landan, eta alde hortan ere, Aramitzen,
hamabosgerren mentian galdü zatekiala.
-Eta hor, Akitania, Bigorre eta...
-Hor, lehenago, bai.
