SlideShare a Scribd company logo
1 of 18
Download to read offline
EUSKAL HERRIKO
HISTORIA
PALEOLITO
PALEOLITO GARAIA
sarrera:
Euskal lurraldeetan gizakia orain dela 200.000 urte baino lehenago bizi izan zenik ez dago
aztarnarik.
Behe Paleolitoko giza taldeak ibaien ondoan edo kostaldean bizi ziren. Oinarrizko
premiei erantzuteko moduan zegoen lekuetan ezarri ziren:
Ur ugariko tokiak ziren (animaliak erakartzen zituzten), lehengaiak erremintak egiteko,
batez ere silex, elikagaiak, eta abar. Bizitzeko baliabideak ahitzen zirenean, beste toki
batera abiatzen ziren.
Ez dakigu ziur lurralde honetan zein motatako gizakia bizi zen, baina Neanderthal-aurreko
hominidoa zela uste da.
BIZIMODUA:
Kobazuloetan bizi ziren. Tribuz bizi ziren. Berotzeko harriekin eta makilekin sua egiten
zuten. Lehenengo animaliak etxekatuak :idiak,ahuntzak,txerriak,ardiak eta txakurrak,
hori izan zen era berri bateko hasiera.Nekazaritzara eskaintzera hasi ziren.
Urte asko pasata laztozko eta makilazko etxeak egiten zituzten. Orain ere etxekatu egin
zuten oiloak eta usoak.
ARTEA:
Beren artea kobazuloetan margotzea zen: zaldiak, rinozeronteak, mamutak eta bisonteak
margotzen zituzten. Bere eskuak ere margotzen zituzten.
Oso margolari onak ziren.
TRESNAK:
Harriekin tresnak egiten zituzten: Lantzak eta geziak.Hezurrekin ere tresnak egiten
zituzten:arpoiak eta amuak.
Euskal herriko historia
NEOLITO
NEOLITO IRAUPENA.
Neolitoa Ekialde Hurbilean (Nilo, Eufrates eta Tigris ibaien
artean)sortu zen duela 9.000 urte inguru, eta handik hedatu zen
Europan,Afrikan eta Asian zehar. Euskal Herrian orain dela
3.000 urte inguruizan zen Neolitoa.
NEOLITOAREN
BIZIMODUA:NON
Neolito hezur nomadak ez ziren leku egoki batean bizitzea,
baizik eta leku batetik bestera joaaten ziren. Ehiza eta
zenarabera bizi ziren.Besteak beste besteak beste, fruta biltzen
joaten ziren.Bere ekarpenik sua ,labar pintura eta animaliak .
LANABESAK ETA TRESNAK.
Neolitoan harria lantzeko modu berri bat asmatu zuten:
harrialeuntzea. Harriari forma berriak eman eta tresna berriak
asmatuzituen gizakiak: lurra lantzeko aitzurrak, harria leunduz
egindako aizkorak, labanak eta beste asko.
GIZARTEANTOLAKETA:FAMI
LIAKA TXABOLATAN.
Hasieran, giza taldeeko kide guztiek lurra lantzen eta
prestatzenhasi ziren, baina geroago nahikoa jateko biltzen
joaten ziren heinean, soberakinak sortzen zuten , eta horrek
lan-banaketa bultzatu zuen, taldeko kide guztiek ez baitzuten
nekazaritzan edo artzaintzan ibili beharrik.
ARTEA:EHUNAK
,MARGOKETA ETA
KERAMIKA.
Era berean,zeramika asmatu zen. Paleolitoan gizakiak
nolabaiteko ontziak egiten bazituen ere, Neolitoan hasi zen
zeramika garatzen, eta era askotako ontziak asmatu ziren
eginkizun berezietarako.
ERDI
AROA
Iraupena
Europako historian, hirugarren aroa da, Antzinaroaren eta Aro Modernoaren artean dagoena.
Gutxi gorabehera V. mendetik XV. menderaino ,iraundu zuen nahiz eta mila urte horretan
historialariek beste azpiaro batzuk .Goi Erdi Aroa eta Behe Erdi Aroa, batez ere, sailkatzen
dituzte.
Erdi Aroan, aldaketa asko gertatu ziren: politika, kultura eta ekonomia. Egungo Europako
hainbat estatuk oinarriak aro honetan dauzkate, muga politikoak garai honetako leinu eta
armaden garaipen ondorioa ziren.
Artea
Erdi Aroko artelan gehiena erlijiosoa zen, gehienetan Elizak, edo Elizaren gizakienezko
poteretsuak, obispoak esaterako, edo bizitza mankomuneko elkarteek, komentuek esaterako,
eskatzen eta ordaintzen baitzuten artea. Gainera, oso askotan erabilpen liturgikoa zeukan:
gurutzeak edo erretaulak, besteak beste.
Erdi Aroko funtsezko gaietako bat errealismo eza da. Irudigintzako perspektibaren inguruko eta
gizakien figura ulertzeko ezaguera franko Erromako erorketarekin galdu zen.
Hala ere, historialari ugarik adierazi dute errealismoa ez zela Erdi Aroko artisten kezka nagusia.
Mezu erlijiosoa iragarri nahian, irudi ikonikoak zehaztasun handiz egindakoak baino ziren
beharrezkoak.
Nafarroako Erresuma
Europako Erdi Aroan IX eta XVII. mendeen artean izan zen euskal egitura politiko
independentea izan zen. Hasierako garaian Iruñeko Erresuma izena hartu zuen, hiri hartatik
hasi baitzen hedatzen.
Erresumaren hedadura XII. mendetik gutxituz joan zen, batetik Gaztelako Erresumak Nafarroa
Garaia inbaditu zuenean, eta bestetik Piriniotik iparraldera geratu ziren lurraldeak Frantziako
koroarekin batu zirenean. Hedadurarik handiena Antso III.a "Handia" errege zela lortu zuen,
egungo euskal lurralde guztiak batzeaz gain, atlantiar lurraldeetarantz eta Ebro ibaitik
hegoalderantz zabalduz.
Eneko Aritza
Buruzagiak sortu zuen 824. urtean, Nafarroako lehen erregea izan zenean. Erresuma
independentea izateari 1620an utzi ziola esan daiteke.
Erresuma izaera behin betiko 1841. urtean (Lehen Karlistaldia amaitu ondoren) galdu zuen
Nafarroa Garaiak eta 1789. urtean (Frantziako Iraultzarekin) Nafarroa Behereak.
Nafarroako armarriko kateak
Ximena dinastiako azkena Antso VII.a izan zen. Kristauekin batera, Navas de Tolosako
gudan hartu zuen parte eta bera izan zen buruzagi musulmanaren dendara sartzen
hausartu zen errege kristau bakarra. Nafarroako armarriaren kateek gudu hori
gogoratzen dutela baieztatu izan da duela mende batzuetatik hona, hala
hego euskalerritarren espainiartasuna indartzen zelakoan. Dena den, berriki Tomas
Urzainki nafar historialariak azaldu du dokumentatuta dagoela armarri kateduna
bazela Nafarroan lehenagotik, adibidez: Lizarrako San Mikel elizan (1160), Iruñeko
Biblian (1189) eta Chartresko katedralean. Geroago espainolek kateok Espainiako
erresumako armarrian ere ezarri zituzten.
Erregen zerrenda
1.Eneko aritza:824-851
2.Gartzia eneko:851-882
3.Fortun gartzia:882-905
4.Antso I.a gartzes:905-925
5.Ximeno gartzia:925-931
6.Gartzia l.a:931-970
7.Antso ll.a abarka:970-994
8.Gartzia ll.a dardartia:994-1004
9.Antso lll.a nagusia:1004-1035
10.Gartzia lll.a santxez:1035-1054
11.Antso lV.a peñalengo:1054-1076
12.Antso V.a :1076-1094
13.Petri l.a:1094-1104
14.Alfontso l.a nafarroakoa:1104-1134
Erdi aroko bizimodua
Gaztelua zen jaun feudalaren boterearen sinboloa, eta bertan bizi zen jaun feudala,
familia eta zerbitzuarekin batera. Gaztela muino baten
Erdia Aroko Gaztelua
gainean eraikitzen zuten, handik lurralde oso ikusteko eta jaurerria kontrolatzeko.
Defentsarako bereziki eraikita zegoen, etsaien kontrako eraso eta gerrei aurre egiteko.
Gaztelua harresi ikusgarri batek inguratzen zuen. Harresiaren barneko aldean jaunaren
etxe nagusia eta beste eraikin batzuk zeuden: ukuiluak, patio handiak, ur-putzuak,
aletegiak, kapera eta abr.
Omenaldi dorrean gazteluko jauna eta bere familia bizi ziren. Horregaitik zen eraikin
altuna eta babestuena. Dorrearen barruan, elkargune nagusia zegoen, areto handia;
bertan jauna zaldunak hrtzen zituen, baita jaiak ospatu ere.
Gazteluan bizitzea ez zen batere erosoa. Hotza zen arazo nagusienetako. Hotzari
aurre egiteko tximini handiak eraikitzen zituzten gela guztietan, eta tapizak zintzilikatzen
zituzten hotza gutxitxeko.
Sarritan areto handian jaiak opatzen zituzten dantzari eta antzezpenekin.
Gizarte Antolaketa
Erdi aroan, gizarte antolaketa banatzen da: Erregetan, nobletan edo pribilegiatuak eta
nekazariak edo esklabuak. Erregeak lehengoak ziren erdi aroko gizarte antolaketan
agintaria delako eta oso inportantea delako. Gero doaz pribilegiatuak, nobleak, eskriba,
klerikoa ... Azkenean doaz nekazariak, pobreak, esklaboak ... Nekazariak, pobreak
etab. oso pobreak ziren, gainera zirela gehien lan egiten zutenak.
ARO
MODERNOA
IRAUPENA
Aro modernoa 1545. urtean hasi zen eta 1789.urtean bukatu.
Aro modernoa hiru mende ditu:XVI , XVII , XVIII mendean.
ALDAKETAK
Herrialdearen eta eskolaren arabera, Aro Modernoaren hasiera data desberdinetan kokatzen
da, baina guztiak XV. mendearen bukaeratik XVI. mendearen hasierara doaz: 1453
(Konstantinoplako erorialdia), 1453 (Ehun Urteko Gerraren amaiera), 1455 (inprentaren
asmakizunaren ustezko data), 1492 (Kristobal Kolon Amerikarairistean), 1512 (Nafarroako
konkista) eta 1517 (Martin Lutherren erreformaren hasiera), besteak beste. Salbuespena
Italiako historiografia izango litzateke, XV. mende osoa Pizkundearen barruan kokatzen
baitu.Bukaerari dagokionez, zalantza gutxiago daude. Oro har, Frantziako Iraultzak markatzen
du aro honen amaiera eta hurrengoaren hasiera. Izan ere, hala orduko gertakariak zirela eta,
nola batera Ingalaterran suertatzen zen Industria Iraultza zela eta, XIX. mendea oso bestelakoa
da politikagintzan, ekonomian eta giza erlazioetan.
ITSAS NABIGAZIOA
Klaudio Ptolomeo geografo greziarraren ideiei atxikita, beste bidaiari batek, Kristobal Kolonek,
mendebaldera joanez Indiara iristeko asmoa erakutsi zuen. Gaztelako laguntza jasota, 1492an
Amerikaraino iritsi zen, kontinente berri bat topatuz europarrentzat, nahiz eta honetaz hainbat
urte igaro arte ez ziren ohartu. 1513an Vasco Núñez de BalboaPanamako istmoa zeharkatuta
Ozeano Barera heldu zen. 1520 eta 1522 bitartean Fernão Magalhãesek eta Juan Sebastian
Elkanok mundu osoari buelta eman zioten, beti ere mendebalderantz joanez. Honela mundua
borobila zela frogaturik geratu zen.
ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA
Aurrerapen handia izan zuten
zientziak eta teknologiak: ikerketa asko
egin ziren eta horren ondorioz, zientzilariek
hasi ziren hobeto ulertzen mundua, eta
bizitza errazteko aparailu asko asmatu
ziren.
Aro Modernoan munduari begiratzeko
modu berri bat sortu zen. Honela, Erdi Aroko jakintza, autoritatean oinarrituta eta "magister
dixit" (maisuak esana) edo
"Roma locuta, causa finita"
(Erromak hitz eginda,
kontua bukatua) gisako
esapideetan adierazita,
errotik aldatu zen
Newtonen teleskopioa
ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN
EUSKAL LITERATURA
Euskal literatura euskaraz egindakoa da, Euskal Herriko idazleek gaztelaniaz, frantsesez edo
beste hizkuntza batez egindako produkzioa barne hartzen ez duena. Historikoki, XVI. mendeko
bigarren zatira arte, literatura ahozkoa eta herrikoia izan da, eta ezaugarri horiek haren hasieran
nabarmenak dira oso.Idatzizko literatura nahiko beriantarra da, batez ere inguruko erromantze
hizkuntzekin alderatuta. Euskaraz soilik argitaratutako lehendabiziko liburua Bernart
Etxepareren Linguae vasconum primitiae da, 1545an argitaratua, euskal literaturaren
hastapenetako idazki garrantzitsuena.
SORGIÑEN INKISIZIOA
Erdi Aroko inkisizioa, beste guztien oinarria, 1184an sortu zen Languedocen (Frantziako
hegoaldean) albitar eta kataroen heresiari aurka egiteko. 1249an ere Aragoiko Erresuman ere
ezarri zen (estatuko lehen inkisizioa izan zen) eta Aro Modernoan, Espainiar Inkisizioaren
izenarekin (1478-1821) Aragoi eta Gaztelaren elkarketarekin hedatu zen. Espainiaren
kontrolpean egonik, Amerikaren eremuetara zabaldu ziren. Jarraian sortu ziren Portugaldar
Inkisizioa (1536-1821) eta Erromatar Inkisizioa (1542-1965).
Sorgien
inkisizioa

More Related Content

What's hot

ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-Mentxu Gandarias
 
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)idoialariz
 
Historiaurretik erdi arora
Historiaurretik erdi aroraHistoriaurretik erdi arora
Historiaurretik erdi arorasaraydelafuente
 
8. Espainia aro modernoan
8. Espainia aro modernoan8. Espainia aro modernoan
8. Espainia aro modernoanMargaGutierrez
 
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, noraAntzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, noraorixe5maila
 
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, ura
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, uraErdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, ura
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, uraorixe5maila
 
Erromatar inperioa
Erromatar inperioaErromatar inperioa
Erromatar inperioamatxutxa
 
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabat
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabatAntzinaroa iraia, uxue, lander, xabat
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabatorixe5maila
 
Antzinaroa laburpena
Antzinaroa laburpenaAntzinaroa laburpena
Antzinaroa laburpenaokiltxo
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatiaasunasenjo
 
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaia
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaiaErdi aroa martin ane i huiqi eta olaia
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaiaorixe5maila
 
Aro modernoa
Aro modernoaAro modernoa
Aro modernoasara6
 
Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Trumoi
 
Herri prerromanikoa julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1
Herri prerromanikoa  julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1Herri prerromanikoa  julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1
Herri prerromanikoa julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1orixe5maila
 
Aro modernoa laburpena
Aro modernoa laburpenaAro modernoa laburpena
Aro modernoa laburpenaokiltxo
 

What's hot (20)

ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
ERDI AROAREN HASIERA-GERMANIARRAK-
 
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)
10-11 Gizarteak aldatu egiten dira (Haritza-Anaya)
 
Historiaurretik erdi arora
Historiaurretik erdi aroraHistoriaurretik erdi arora
Historiaurretik erdi arora
 
Antzinaroa
AntzinaroaAntzinaroa
Antzinaroa
 
8. Espainia aro modernoan
8. Espainia aro modernoan8. Espainia aro modernoan
8. Espainia aro modernoan
 
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, noraAntzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora
Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora
 
677_egipto.ppt
677_egipto.ppt677_egipto.ppt
677_egipto.ppt
 
Erdi aroa
Erdi aroaErdi aroa
Erdi aroa
 
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, ura
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, uraErdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, ura
Erdi aroaren amaiera aitor, ander, iraia, eider, ura
 
Erromatar inperioa
Erromatar inperioaErromatar inperioa
Erromatar inperioa
 
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabat
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabatAntzinaroa iraia, uxue, lander, xabat
Antzinaroa iraia, uxue, lander, xabat
 
Antzinaroa laburpena
Antzinaroa laburpenaAntzinaroa laburpena
Antzinaroa laburpena
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak. 2.zatia
 
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaia
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaiaErdi aroa martin ane i huiqi eta olaia
Erdi aroa martin ane i huiqi eta olaia
 
EGIPTO
EGIPTOEGIPTO
EGIPTO
 
Aro modernoa
Aro modernoaAro modernoa
Aro modernoa
 
Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1Gizakiaren historia1
Gizakiaren historia1
 
Herri prerromanikoa julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1
Herri prerromanikoa  julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1Herri prerromanikoa  julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1
Herri prerromanikoa julen, miren, noa, ura, juan pablo eta anthony.1
 
Erdi Aroa Espainian
Erdi Aroa EspainianErdi Aroa Espainian
Erdi Aroa Espainian
 
Aro modernoa laburpena
Aro modernoa laburpenaAro modernoa laburpena
Aro modernoa laburpena
 

Similar to Euskal herriko historia

Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historiajonarri
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historiaguest89a52f
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatiaasunasenjo
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi aroraMargaGutierrez
 
Erroma burdinibarra
Erroma burdinibarraErroma burdinibarra
Erroma burdinibarramikelmarin
 
Gizartea absolutismoaren garaian
Gizartea absolutismoaren garaianGizartea absolutismoaren garaian
Gizartea absolutismoaren garaianGizarteZientziak4A
 
Historia aroka 6.a
Historia aroka 6.aHistoria aroka 6.a
Historia aroka 6.aotxamagnolia
 
Antzinaroa josune lur martin eta ander
Antzinaroa josune lur martin eta anderAntzinaroa josune lur martin eta ander
Antzinaroa josune lur martin eta anderorixe5maila
 
Erdiaroa
ErdiaroaErdiaroa
Erdiaroa5maila
 
Erdi Aroa 5.D
Erdi Aroa 5.DErdi Aroa 5.D
Erdi Aroa 5.Dtalaia
 
Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg
  Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg  Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg
Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rgaingura
 
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.3ziklozuza
 
C:\Fakepath\2 M 9 Gaia Aldaketa Politikoak Rg
C:\Fakepath\2   M    9  Gaia   Aldaketa Politikoak   RgC:\Fakepath\2   M    9  Gaia   Aldaketa Politikoak   Rg
C:\Fakepath\2 M 9 Gaia Aldaketa Politikoak RgIES F.J.Z. BHI
 
Euskera 2[1].lana
Euskera 2[1].lanaEuskera 2[1].lana
Euskera 2[1].lanajoxemi
 

Similar to Euskal herriko historia (20)

Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historia
 
Espainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako HistoriaEspainiako Antzinako Historia
Espainiako Antzinako Historia
 
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
1. gaia. Espainia Garaikidearen sustrai historikoak.1.zatia
 
13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora13. historiaurretik erdi arora
13. historiaurretik erdi arora
 
Erroma burdinibarra
Erroma burdinibarraErroma burdinibarra
Erroma burdinibarra
 
Gizartea absolutismoaren garaian
Gizartea absolutismoaren garaianGizartea absolutismoaren garaian
Gizartea absolutismoaren garaian
 
Historia aroka 6.a
Historia aroka 6.aHistoria aroka 6.a
Historia aroka 6.a
 
Antzinaroa josune lur martin eta ander
Antzinaroa josune lur martin eta anderAntzinaroa josune lur martin eta ander
Antzinaroa josune lur martin eta ander
 
Historia aroka 6.b
Historia aroka 6.bHistoria aroka 6.b
Historia aroka 6.b
 
Aro modernoa
Aro modernoaAro modernoa
Aro modernoa
 
Erdiaroa
ErdiaroaErdiaroa
Erdiaroa
 
Aro modernoa
Aro modernoaAro modernoa
Aro modernoa
 
Erdi Aroa 5.D
Erdi Aroa 5.DErdi Aroa 5.D
Erdi Aroa 5.D
 
Historia
HistoriaHistoria
Historia
 
Aro modernoa 4
Aro modernoa 4Aro modernoa 4
Aro modernoa 4
 
Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg
  Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg  Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg
Hispaniako kristau-erresumak. 7. gaia - rg
 
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.
Aro modernoa; endika m, aitor, antonio, mariana, aida.
 
156_zernola.ppt
156_zernola.ppt156_zernola.ppt
156_zernola.ppt
 
C:\Fakepath\2 M 9 Gaia Aldaketa Politikoak Rg
C:\Fakepath\2   M    9  Gaia   Aldaketa Politikoak   RgC:\Fakepath\2   M    9  Gaia   Aldaketa Politikoak   Rg
C:\Fakepath\2 M 9 Gaia Aldaketa Politikoak Rg
 
Euskera 2[1].lana
Euskera 2[1].lanaEuskera 2[1].lana
Euskera 2[1].lana
 

Euskal herriko historia

  • 3. PALEOLITO GARAIA sarrera: Euskal lurraldeetan gizakia orain dela 200.000 urte baino lehenago bizi izan zenik ez dago aztarnarik. Behe Paleolitoko giza taldeak ibaien ondoan edo kostaldean bizi ziren. Oinarrizko premiei erantzuteko moduan zegoen lekuetan ezarri ziren: Ur ugariko tokiak ziren (animaliak erakartzen zituzten), lehengaiak erremintak egiteko, batez ere silex, elikagaiak, eta abar. Bizitzeko baliabideak ahitzen zirenean, beste toki batera abiatzen ziren. Ez dakigu ziur lurralde honetan zein motatako gizakia bizi zen, baina Neanderthal-aurreko hominidoa zela uste da. BIZIMODUA: Kobazuloetan bizi ziren. Tribuz bizi ziren. Berotzeko harriekin eta makilekin sua egiten zuten. Lehenengo animaliak etxekatuak :idiak,ahuntzak,txerriak,ardiak eta txakurrak, hori izan zen era berri bateko hasiera.Nekazaritzara eskaintzera hasi ziren. Urte asko pasata laztozko eta makilazko etxeak egiten zituzten. Orain ere etxekatu egin zuten oiloak eta usoak.
  • 4. ARTEA: Beren artea kobazuloetan margotzea zen: zaldiak, rinozeronteak, mamutak eta bisonteak margotzen zituzten. Bere eskuak ere margotzen zituzten. Oso margolari onak ziren. TRESNAK: Harriekin tresnak egiten zituzten: Lantzak eta geziak.Hezurrekin ere tresnak egiten zituzten:arpoiak eta amuak.
  • 7. NEOLITO IRAUPENA. Neolitoa Ekialde Hurbilean (Nilo, Eufrates eta Tigris ibaien artean)sortu zen duela 9.000 urte inguru, eta handik hedatu zen Europan,Afrikan eta Asian zehar. Euskal Herrian orain dela 3.000 urte inguruizan zen Neolitoa. NEOLITOAREN BIZIMODUA:NON Neolito hezur nomadak ez ziren leku egoki batean bizitzea, baizik eta leku batetik bestera joaaten ziren. Ehiza eta zenarabera bizi ziren.Besteak beste besteak beste, fruta biltzen joaten ziren.Bere ekarpenik sua ,labar pintura eta animaliak .
  • 8. LANABESAK ETA TRESNAK. Neolitoan harria lantzeko modu berri bat asmatu zuten: harrialeuntzea. Harriari forma berriak eman eta tresna berriak asmatuzituen gizakiak: lurra lantzeko aitzurrak, harria leunduz egindako aizkorak, labanak eta beste asko. GIZARTEANTOLAKETA:FAMI LIAKA TXABOLATAN. Hasieran, giza taldeeko kide guztiek lurra lantzen eta prestatzenhasi ziren, baina geroago nahikoa jateko biltzen joaten ziren heinean, soberakinak sortzen zuten , eta horrek lan-banaketa bultzatu zuen, taldeko kide guztiek ez baitzuten nekazaritzan edo artzaintzan ibili beharrik.
  • 9. ARTEA:EHUNAK ,MARGOKETA ETA KERAMIKA. Era berean,zeramika asmatu zen. Paleolitoan gizakiak nolabaiteko ontziak egiten bazituen ere, Neolitoan hasi zen zeramika garatzen, eta era askotako ontziak asmatu ziren eginkizun berezietarako.
  • 11. Iraupena Europako historian, hirugarren aroa da, Antzinaroaren eta Aro Modernoaren artean dagoena. Gutxi gorabehera V. mendetik XV. menderaino ,iraundu zuen nahiz eta mila urte horretan historialariek beste azpiaro batzuk .Goi Erdi Aroa eta Behe Erdi Aroa, batez ere, sailkatzen dituzte. Erdi Aroan, aldaketa asko gertatu ziren: politika, kultura eta ekonomia. Egungo Europako hainbat estatuk oinarriak aro honetan dauzkate, muga politikoak garai honetako leinu eta armaden garaipen ondorioa ziren. Artea Erdi Aroko artelan gehiena erlijiosoa zen, gehienetan Elizak, edo Elizaren gizakienezko poteretsuak, obispoak esaterako, edo bizitza mankomuneko elkarteek, komentuek esaterako, eskatzen eta ordaintzen baitzuten artea. Gainera, oso askotan erabilpen liturgikoa zeukan: gurutzeak edo erretaulak, besteak beste. Erdi Aroko funtsezko gaietako bat errealismo eza da. Irudigintzako perspektibaren inguruko eta gizakien figura ulertzeko ezaguera franko Erromako erorketarekin galdu zen. Hala ere, historialari ugarik adierazi dute errealismoa ez zela Erdi Aroko artisten kezka nagusia. Mezu erlijiosoa iragarri nahian, irudi ikonikoak zehaztasun handiz egindakoak baino ziren beharrezkoak.
  • 12. Nafarroako Erresuma Europako Erdi Aroan IX eta XVII. mendeen artean izan zen euskal egitura politiko independentea izan zen. Hasierako garaian Iruñeko Erresuma izena hartu zuen, hiri hartatik hasi baitzen hedatzen. Erresumaren hedadura XII. mendetik gutxituz joan zen, batetik Gaztelako Erresumak Nafarroa Garaia inbaditu zuenean, eta bestetik Piriniotik iparraldera geratu ziren lurraldeak Frantziako koroarekin batu zirenean. Hedadurarik handiena Antso III.a "Handia" errege zela lortu zuen, egungo euskal lurralde guztiak batzeaz gain, atlantiar lurraldeetarantz eta Ebro ibaitik hegoalderantz zabalduz. Eneko Aritza Buruzagiak sortu zuen 824. urtean, Nafarroako lehen erregea izan zenean. Erresuma independentea izateari 1620an utzi ziola esan daiteke. Erresuma izaera behin betiko 1841. urtean (Lehen Karlistaldia amaitu ondoren) galdu zuen Nafarroa Garaiak eta 1789. urtean (Frantziako Iraultzarekin) Nafarroa Behereak.
  • 13. Nafarroako armarriko kateak Ximena dinastiako azkena Antso VII.a izan zen. Kristauekin batera, Navas de Tolosako gudan hartu zuen parte eta bera izan zen buruzagi musulmanaren dendara sartzen hausartu zen errege kristau bakarra. Nafarroako armarriaren kateek gudu hori gogoratzen dutela baieztatu izan da duela mende batzuetatik hona, hala hego euskalerritarren espainiartasuna indartzen zelakoan. Dena den, berriki Tomas Urzainki nafar historialariak azaldu du dokumentatuta dagoela armarri kateduna bazela Nafarroan lehenagotik, adibidez: Lizarrako San Mikel elizan (1160), Iruñeko Biblian (1189) eta Chartresko katedralean. Geroago espainolek kateok Espainiako erresumako armarrian ere ezarri zituzten. Erregen zerrenda 1.Eneko aritza:824-851 2.Gartzia eneko:851-882 3.Fortun gartzia:882-905 4.Antso I.a gartzes:905-925 5.Ximeno gartzia:925-931 6.Gartzia l.a:931-970 7.Antso ll.a abarka:970-994 8.Gartzia ll.a dardartia:994-1004 9.Antso lll.a nagusia:1004-1035 10.Gartzia lll.a santxez:1035-1054 11.Antso lV.a peñalengo:1054-1076 12.Antso V.a :1076-1094 13.Petri l.a:1094-1104 14.Alfontso l.a nafarroakoa:1104-1134
  • 14. Erdi aroko bizimodua Gaztelua zen jaun feudalaren boterearen sinboloa, eta bertan bizi zen jaun feudala, familia eta zerbitzuarekin batera. Gaztela muino baten Erdia Aroko Gaztelua gainean eraikitzen zuten, handik lurralde oso ikusteko eta jaurerria kontrolatzeko. Defentsarako bereziki eraikita zegoen, etsaien kontrako eraso eta gerrei aurre egiteko. Gaztelua harresi ikusgarri batek inguratzen zuen. Harresiaren barneko aldean jaunaren etxe nagusia eta beste eraikin batzuk zeuden: ukuiluak, patio handiak, ur-putzuak, aletegiak, kapera eta abr. Omenaldi dorrean gazteluko jauna eta bere familia bizi ziren. Horregaitik zen eraikin altuna eta babestuena. Dorrearen barruan, elkargune nagusia zegoen, areto handia; bertan jauna zaldunak hrtzen zituen, baita jaiak ospatu ere. Gazteluan bizitzea ez zen batere erosoa. Hotza zen arazo nagusienetako. Hotzari aurre egiteko tximini handiak eraikitzen zituzten gela guztietan, eta tapizak zintzilikatzen zituzten hotza gutxitxeko. Sarritan areto handian jaiak opatzen zituzten dantzari eta antzezpenekin. Gizarte Antolaketa Erdi aroan, gizarte antolaketa banatzen da: Erregetan, nobletan edo pribilegiatuak eta nekazariak edo esklabuak. Erregeak lehengoak ziren erdi aroko gizarte antolaketan agintaria delako eta oso inportantea delako. Gero doaz pribilegiatuak, nobleak, eskriba, klerikoa ... Azkenean doaz nekazariak, pobreak, esklaboak ... Nekazariak, pobreak etab. oso pobreak ziren, gainera zirela gehien lan egiten zutenak.
  • 16. IRAUPENA Aro modernoa 1545. urtean hasi zen eta 1789.urtean bukatu. Aro modernoa hiru mende ditu:XVI , XVII , XVIII mendean. ALDAKETAK Herrialdearen eta eskolaren arabera, Aro Modernoaren hasiera data desberdinetan kokatzen da, baina guztiak XV. mendearen bukaeratik XVI. mendearen hasierara doaz: 1453 (Konstantinoplako erorialdia), 1453 (Ehun Urteko Gerraren amaiera), 1455 (inprentaren asmakizunaren ustezko data), 1492 (Kristobal Kolon Amerikarairistean), 1512 (Nafarroako konkista) eta 1517 (Martin Lutherren erreformaren hasiera), besteak beste. Salbuespena Italiako historiografia izango litzateke, XV. mende osoa Pizkundearen barruan kokatzen baitu.Bukaerari dagokionez, zalantza gutxiago daude. Oro har, Frantziako Iraultzak markatzen du aro honen amaiera eta hurrengoaren hasiera. Izan ere, hala orduko gertakariak zirela eta, nola batera Ingalaterran suertatzen zen Industria Iraultza zela eta, XIX. mendea oso bestelakoa da politikagintzan, ekonomian eta giza erlazioetan. ITSAS NABIGAZIOA Klaudio Ptolomeo geografo greziarraren ideiei atxikita, beste bidaiari batek, Kristobal Kolonek, mendebaldera joanez Indiara iristeko asmoa erakutsi zuen. Gaztelako laguntza jasota, 1492an Amerikaraino iritsi zen, kontinente berri bat topatuz europarrentzat, nahiz eta honetaz hainbat urte igaro arte ez ziren ohartu. 1513an Vasco Núñez de BalboaPanamako istmoa zeharkatuta Ozeano Barera heldu zen. 1520 eta 1522 bitartean Fernão Magalhãesek eta Juan Sebastian Elkanok mundu osoari buelta eman zioten, beti ere mendebalderantz joanez. Honela mundua borobila zela frogaturik geratu zen.
  • 17. ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA Aurrerapen handia izan zuten zientziak eta teknologiak: ikerketa asko egin ziren eta horren ondorioz, zientzilariek hasi ziren hobeto ulertzen mundua, eta bizitza errazteko aparailu asko asmatu ziren. Aro Modernoan munduari begiratzeko modu berri bat sortu zen. Honela, Erdi Aroko jakintza, autoritatean oinarrituta eta "magister dixit" (maisuak esana) edo "Roma locuta, causa finita" (Erromak hitz eginda, kontua bukatua) gisako esapideetan adierazita, errotik aldatu zen Newtonen teleskopioa
  • 18. ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN EUSKAL LITERATURA Euskal literatura euskaraz egindakoa da, Euskal Herriko idazleek gaztelaniaz, frantsesez edo beste hizkuntza batez egindako produkzioa barne hartzen ez duena. Historikoki, XVI. mendeko bigarren zatira arte, literatura ahozkoa eta herrikoia izan da, eta ezaugarri horiek haren hasieran nabarmenak dira oso.Idatzizko literatura nahiko beriantarra da, batez ere inguruko erromantze hizkuntzekin alderatuta. Euskaraz soilik argitaratutako lehendabiziko liburua Bernart Etxepareren Linguae vasconum primitiae da, 1545an argitaratua, euskal literaturaren hastapenetako idazki garrantzitsuena. SORGIÑEN INKISIZIOA Erdi Aroko inkisizioa, beste guztien oinarria, 1184an sortu zen Languedocen (Frantziako hegoaldean) albitar eta kataroen heresiari aurka egiteko. 1249an ere Aragoiko Erresuman ere ezarri zen (estatuko lehen inkisizioa izan zen) eta Aro Modernoan, Espainiar Inkisizioaren izenarekin (1478-1821) Aragoi eta Gaztelaren elkarketarekin hedatu zen. Espainiaren kontrolpean egonik, Amerikaren eremuetara zabaldu ziren. Jarraian sortu ziren Portugaldar Inkisizioa (1536-1821) eta Erromatar Inkisizioa (1542-1965). Sorgien inkisizioa