Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄ Λυκείου: ερμηνευτικά και διδακτικά ζητήματα.

Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄ Λυκείου:
ερμηνευτικά και διδακτικά ζητήματα.
Επισημάνσεις, Προτάσεις, Σχόλια, Επισκόπηση
akisambelas.wordpress.com1 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

Σύντομη επισκόπηση
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος2
 6 Θεματικές Ενότητες
 22 Διδακτικές Ενότητες
 22 Κείμενα Αναφοράς + Παράλληλα Κείμενα + Κείμενα
Αυτενέργειας [;]
 Κείμενα Αναφοράς
 Πλάτων: Ο μύθος του Πρωταγόρα (3 Δ.Ε.), Ο μύθος του
Σπηλαίου και η ερμηνεία του (3 Δ.Ε.)
 Αριστοτέλης: 12 Δ.Ε (Μετὰ τὰ Φυσικά, Προτρεπτικός πρὸς
Θεμίσωνα, Ἠθικὰ Νικομάχεια, Πολιτικά)
 Επίκουρος, Μάρκος Αυρήλιος, Επίκτητος, Πλούταρχος

ΦΕΚ Αξιολόγησης 4441/3-12-2019 τ. Β΄
 1. Δίνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες αποσπάσματα διδαγμένου
κειμένου 12-20 στίχων με νοηματική συνοχή και τους ζητείται να
απαντήσουν σε:
 i) μία (1) ερώτηση κατανόησης με την οποία ζητείται να
αποκωδικοποιήσουν σημεία του κειμένου και να αντλήσουν βασικές
πληροφορίες που εντοπίζονται στο κείμενο. Η ερώτηση μπορεί να
διαιρείται σε δύο υποερωτήματα με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού
τύπου (σωστού ή λάθους, πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης,
συμπλήρωσης κενών κ.λπ.) ή ανοικτού τύπου.
 ii) δύο (2) ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες/
αξίες/ προβλήματα, σε τάσεις/ ήθος/ χαρακτήρα των προσώπων, στο
ιστορικό/ κοινωνικό/ πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δομή/
σύνθεση του κειμένου, σε υφολογικά/αισθητικά θέματα, με βάση το
απόσπασμα.

ΦΕΚ Αξιολόγησης 4441/3-12-2019 τ. Β
 iii) μία (1) ερώτηση κλειστού τύπου που αναφέρεται στο
γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο, στον
συγγραφέα ή στο έργο του.
 iv) μία (1) ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική (σύνδεση
λέξεων αρχαίας και νέας, διατήρηση ή αλλαγή της σημασίας
τους, οικογένειες ομόρριζων λέξεων, απλών ή σύνθετων,
συνώνυμα, αντώνυμα).
 v) δίνεται αδίδακτο παράλληλο κείμενο στη νέα ελληνική
από την αρχαία ή νεότερη γραμματεία, ελληνική και
παγκόσμια, και καλούνται να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση
ερμηνευτική, με την οποία ζητείται να συγκρίνουν το
παράλληλο κείμενο με το κείμενο αναφοράς.

ΦΕΚ Αξιολόγησης 4441/3-12-2019 τ. Β
 Δίνεται, επίσης, αδίδακτο πεζό κείμενο αττικής διαλέκτου 12-20
στίχων στερεότυπης έκδοσης με νοηματική συνοχή. Στο αδίδακτο
κείμενο προτάσσεται σύντομο σχετικό εισαγωγικό σημείωμα,
μέσω του οποίου δίνονται εξωκειμενικές πληροφορίες απαραίτητες
για την κατανόηση του κειμένου.
 Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται: i) να μεταφράσουν στα
νέα ελληνικά μέρος του κειμένου από τέσσερις έως έξι στίχους ii)
να απαντήσουν σε μια ερώτηση κατανόησης που αναφέρεται
στον νοηματικό άξονα του κειμένου iii) να απαντήσουν σε μία (1)
ερώτηση γραμματικής, η οποία μπορεί να αναλύεται σε δύο
υποερωτήματα iv) να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση συντακτικού
(π.χ. αναγνώριση λέξεων/φράσεων/προτάσεων/άλλων δομικών
στοιχείων του κειμένου, μετασχηματισμός μέρους του κειμένου
ως προς τη δομολειτουργική του διάσταση), η οποία μπορεί να
επιμερίζεται σε δύο υποερωτήματα.

Αξιοσημείωτες επισημάνσεις (1)
 Οι μαθητές και οι μαθήτριες για την ερμηνευτική προσέγγιση
των κειμένων αναφοράς απαιτείται να λαμβάνουν υπόψη
τους:
1. τις εισαγωγές από το διδακτικό βιβλίο, όπως ορίζονται στην
εξεταστέα ύλη,
2. τις εισαγωγές των θεματικών ενοτήτων από τον φάκελο υλικού
και
3. τα σχόλια που υπάρχουν για κάθε κείμενο αναφοράς στον
φάκελο υλικού και στο διδακτικό βιβλίο.
 Οι ερμηνευτικές ερωτήσεις, που θέτουν οι διδάσκοντες/ουσες
στις γραπτές εξετάσεις, καθώς και η βαθμολόγησή τους,
πρέπει να στηρίζονται κατά κύριο λόγο [όχι μόνο] σε αυτό
το «περικειμενικό» υλικό.

 Δημιουργική αξιοποίηση του ερμηνευτικού περικειμενικού υλικού που
εμπεριέχεται στα σχολικά βιβλία (δες παραπάνω), αφού αυτό το υλικό
συνιστά τον βασικό ερμηνευτικό άξονα των κειμένων.
 Στοιχεία για τη θετική βαθμολόγηση των ερμηνευτικών απαντήσεων
συνιστούν:
1. η πληρότητα με βάση τα παραπάνω,
2. η σαφήνεια, η συνοχή και
3. η τεκμηρίωση με βάση το κείμενο αναφοράς.
 Είναι σημαντικό οι μαθητές/-ήτριες να μην παραθέτουν απλώς
πληροφορίες, π.χ. τα σχόλια του βιβλίου, αλλά να ερμηνεύουν το δοθέν
φιλοσοφικό κείμενο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου ερωτήματος που
τους έχει τεθεί.
 Από την άλλη, είναι αναγκαίο να αποφεύγουν εξεζητημένες
επισημάνσεις, «επίδειξη φιλοσοφικών ή εγκυκλοπαιδικών γνώσεων» και
εν γένει αναφορές που απέχουν από την ουσία του ερωτήματος.

 Η ερμηνευτική ερώτηση που αφορά στο αδίδακτο παράλληλο
κείμενο έχει ως στόχο τη σύγκριση του παράλληλου κειμένου
με το κείμενο αναφοράς.
 Η διατύπωση του ερωτήματος να είναι σαφής, στοχευμένη σε
συγκεκριμένα σημεία και των δυο κειμένων. Είναι σημαντικό
με τη συγκεκριμένη ερώτηση ο/η μαθητής/-ήτρια να μην
οδηγείται σε επανάληψη αναφορών που αξιοποιήθηκαν
στις άλλες δύο ερμηνευτικές ερωτήσεις, αλλά να εμβαθύνει
στο συγκεκριμένο ζήτημα.
 Να αποφεύγονται οι φιλοσοφικοί αναχρονισμοί και οι
συγκρίσεις που υπερβαίνουν τις γνωστικές δυνατότητες των
μαθητών/-τριών.

Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος;
Αριστοτέλης Μετὰ τὰ Φυσικὰ,
Αριστοτέλης, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα
Επίκουρος, Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέαν

Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος;
 Η «πρώτη φιλοσοφία»: θεωρητική γνώση των πρώτων αρχών,
ανεξάρτητη από κάθε χρησιμότητα (πβ. οντολογία-
μεταφυσική)
 Η πρακτική φιλοσοφία: με ηθικές και πολιτικές αναφορές στο
πλαίσιο της πόλης-κράτους (ιδιωτική και δημόσια ζωή) για τον
άνδρα-πολίτη
 Η «τέχνη τοῦ βίου» (ανοικτή σε όλες και όλους) για την
επίτευξη της ευδαιμονίας – θεραπευτικός χαρακτήρας πβ.
«εὔροια τοῦ βίου» (Στωικοί)
 Τι σημαίνει τελικά φιλοσοφία;
 Ποιο είναι το περιεχόμενο της «εὐδαιμονίας» (π.χ. σε σχέση
με το ιστορικό πλαίσιο); Δες 16η, 17η και 22η ενότητα
 Σημαντικό ο/η μαθητής/τρια να αντιληφθεί τις λεπτές
αποχρώσεις των όρων (Ανακεφαλαίωση-Επισκόπηση)

Ενδιαφέρουσα ορολογία
 φρόνησις (Μετὰ τὰ Φυσικά) σ.15 [πβ. φρόνησις (Ἠθικὰ
Νικομάχεια) σ. 117, 139 – φρόνησις (Πολιτικά) σ.69]
 ἐλευθέρα ἐπιστήμη - ἡ ἡγεμωνικοτέρα τῶν ἐπιστημῶν,
ἔχουσα τὴν ὀρθότητα, ἡ χρωμένη τῷ λόγῳ, ἡ θεωροῦσα τὸ
ὅλον ἀγαθόν, κατὰ φύσιν, ἡ μόνη περιέχουσα τὴν ὀρθὴν
κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν
 πρὸς κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον, πρὸς εὐδαιμονίαν, μελέτη τῶν
ποιούντων τὴν εὐδαιμονίαν
 Πώς αντιλαμβάνεται τη φιλοσοφία (διαλεκτική) ο Πλάτων
στην ιδανική πολιτεία; (βλ. Δ.Ε. 9) ἀνάμνησις, περιαγωγή,
μεταστροφή
 Ποιος είναι ο πολιτικός ρόλος της φιλοσοφίας στο πλαίσιο της
ιδανικής πολιτείας;(βλ. Δ.Ε. 10)

Μία φιλοσοφική/λογική λεπτομέρεια … (Δ.Ε. 3)
 Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν, μήτε γέρων ὑπάρχων
κοπιάτω φιλοσοφῶν· οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε
πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον. Ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω
τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν ἢ παρεληλυθέναι τὴν ὥραν,
ὅμοιός ἐστιν τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μήπω παρεῖναι
τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι. Ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ
γέροντι, τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν
χάριν τῶν γεγονότων, τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ διὰ
τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων. Μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα
τὴν εὐδαιμονίαν, εἴπερ παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν,
ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ ταύτην ἔχειν.
Ἐπίκουρος, Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέαν

Μία πρόσφατη αγγλική μετάφραση
(Α.Α.Long, D.N.Shedley) The Hellenistic philosophers

Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις εκφωνήσεων
Κειμένου Αυτενέργειας
 Για την καλύτερη κατανόηση των επιρρηματικών μετοχών να
προσπαθήσετε να τις μετατρέψετε σε ισοδύναμες επιρρηματικές
προτάσεις σ.21
 Στη δεύτερη παράγραφο, να εντοπίσετε τα αντικείμενα του
ρήματος και, αφού αναγνωρίσετε συντακτικά τις σχέσεις των
απαρεμφάτων με άλλους όρους, να μεταφράσετε το απόσπασμα.
σ. 36
 Να μετατρέψετε το παραπάνω απόσπασμα σε ευθύ λόγο, σε
μορφή διαλόγου. σ.36
 Να εντοπίσετε την εναλλαγή των εγκλίσεων. Σε ποια περίπτωση ο
συγγραφέας χρησιμοποιεί τη δυνητική ευκτική και σε ποια την
οριστική; Επίσης να προσέξετε ότι στο μεγαλύτερο μέρος του
κειμένου κυριαρχούν οι τύποι του ενεστώτα. Τι πετυχαίνει με
αυτές τις γλωσσικές επιλογές ο συγγραφέας; σ.37

Η δημιουργία της ανθρώπινης
κοινωνίας και η πολιτική αρετή
Πλάτων, Πρωταγόρας
Ἀριστοτέλης, Πολιτικὰ

Ο πρωταγόρειος μύθος (1)
 ανθρωποκεντρική προσέγγιση, αισιόδοξη προοπτική
(γιατί άραγε;) έναντι του Ησιόδου, της Π. Διαθήκης (ή και
του Πλάτωνα)/ διερεύνηση προσωκρατικών επιρροών
(βλ. Παράλληλο Κείμενο 2 – Εμπεδοκλής)
 εἱμαρμένη (Πρωταγόρας) θρησκευτικό περιεχόμενο σ.45
πβ. εἱμαρμένη (Στωικοί) επιστημονική διάσταση,
νομοτέλεια, ντετερμινισμός σ. 187
 διερεύνηση συμβολισμών κι εμπλουτισμός της έννοιας
της «θείας μοίρας» που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο

Ο πρωταγόρειος μύθος (2)
 διάκριση ανάμεσα σε εξωτερικούς και εσωτερικούς
λόγους συγκρότησης των ανθρωπίνων κοινωνιών πβ. την
άποψη του Αριστοτέλη (Δ.Ε. 7) – τελικά υπάρχει
διαφοροποίηση;
 η έννοια της πολιτικής αρετής – αποσαφηνίσεις για τη
φύσει και νόμῳ κατάσταση του ανθρώπου (πβ. Δ.Ε.
20,21 ανατροπή της παραδοσιακής αντίθεσης)
Η αἰδώς και δίκη ισοδυναμούν με τη σωφροσύνη και
δικαιοσύνη; (Σχόλιο σ. 62)
πρωταγόρειος μύθος: κοινωνικό συμβόλαιο, φυσικά
δικαιώματα, δικαίωμα αντίστασης (βλ. Διαφωτισμός);

Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου
 Romilly: «Αν και ο Πρωταγόρας δε διατυπώνει την ιδέα του σε
τέτοια μορφή, αναγνωρίζουμε στη σκέψη του το σπόρο εκείνου που
πολύ αργότερα θα ονομαζόταν κοινωνικό συμβόλαιο. (…) Έχουν
γίνει πολλές συζητήσεις, εάν ο όρος κοινωνικό συμβόλαιο μπορεί να
εφαρμοστεί στις τότε θεωρίες. (…) Αν παραμερίσουμε κάποιες
αποχρώσεις, η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου υπήρχε.» Οι
μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή, σσ. 245-6
 Guthrie: «Όταν ρωτούμε αν οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη
θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, τους θέτουμε ένα ερώτημα
που δεν έθεσαν οι ίδιοι στον εαυτό τους. Το ερώτημα που έθεσαν
ήταν αν το δίκαιο είναι το ίδιο με το νόμιμο. Οι απαντήσεις τους
ήταν δύο τύπων, δεοντολογικές και πραγματικές. … Ο Πρωταγόρας,
εδώ φαίνεται να υιοθετεί την πρώτη απάντηση.» Οι Σοφιστές, σ.
185

Η ιδιαιτερότητα της αριστοτελικής θέσης
 εξέλιξη (οἶκος, κώμη, πόλις) / τελολογική προσέγγιση – βιολογικές
μελέτες
 συνέργεια φύσης και τέχνης: η έμφυτη ορμή σε συνδυασμό με τη
καταλυτική πρωτοβουλία εκείνων που σύστησαν τις πρώτες
οργανωμένες κοινωνίες
 Ερωτήματα προς διερεύνηση:
 Υπάρχει κάποιο συμβόλαιο, κάποια συμφωνία όπως υποστήριζαν
κάποιοι σοφιστές, εναντίον των οποίων στοχεύει ο Αριστοτέλης;
 Αν η πρωταγόρεια ερμηνεία είναι πιο κοντά στην έννοια του
κοινωνικού συμβολαίου (βλ. παράλληλα κείμενα), δεν υφίσταται
διαφοροποίηση εκ μέρους του Αριστοτέλη;
 Ποιο είναι το περιεχόμενο της ανθρώπινης ευτυχίας στην πόλη-
κράτος; (βλ. και στην κοσμόπολη των Στωικών)

Κειμένου Αυτενέργειας (1)
 Στο κείμενο υπάρχει τρεις φορές το απαρέμφατο εἶναι.
Πρόκειται για ειδικό ή τελικό απαρέμφατο; Θα μπορούσε να
αντικατασταθεί με πρόταση; Να ελέγξετε αν έχουμε
ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία. σ.49
 Να σκεφτείτε τι φανερώνει η γενική ως ονοματικός
προσδιορισμός στα παρακάτω ονοματικά σύνολα: τοῦ κενοῦ
φύσις, ἀρχὴ δὲ τούτων, τὴν θέσιν τῶν ἀτόμων. σ. 50
 Να προσέξετε στο κείμενο τα αντικείμενα του ρήματος φημί.
Να αντικαταστήσετε το ρήμα με το λέγω και να μετατρέψετε
τα αντικείμενα σε δευτερεύουσες προτάσεις. σ.49

 Να σκεφτείτε τι προσθέτουν στο νόημα του κειμένου οι
παρακάτω δευτερεύουσες προτάσεις. Να αναγνωρίσετε τη
συντακτική λειτουργία τους: σ. 66
 Για να δικαιολογήσει τη στάση του απέναντι στο αθηναϊκό
πολίτευμα και για να αιτιολογήσει την άποψή του, ο
συγγραφέας διατυπώνει συγκρίσεις. Να τις εντοπίσετε στο
κείμενο, να βρείτε τους όρους που συγκρίνονται και ως προς
τι συγκρίνονται. σ. 66
 Να μελετήσετε τη χρήση της δυνητικής ευκτικής. Γιατί τη
χρησιμοποιεί ο ρήτορας σε καθεμιά από τις συγκεκριμένες
φράσεις; Να διατυπώσετε τις προτάσεις χρησιμοποιώντας
δυνητική οριστική και να παρατηρήσετε τις νοηματικές
αλλαγές. σ. 67

 Οὐδένα, ἐμοιγε δοκεῖ, ὦ Σώκρατες: Να συμπληρώσετε
την ελλειπτική πρόταση. σ. 73
 Να διερευνήσετε την ονοματική και ρηματική
λειτουργία των τεσσάρων έναρθρων απαρεμφάτων του
κειμένου. σ. 74
 Θα μπορούσαν να αντικατασταθούν οι επιρρηματικές
δοτικές του κειμένου από άλλες ισοδύναμες νοηματικά
συντακτικές δομές; σ. 74

Η παιδεία και η αναζήτηση της αλήθειας – η
ανθρώπινη φύση και το χρέος του φιλοσόφου
Πλάτων, Πολιτεία
Ἀριστοτέλης, Πολιτικὰ

Πού είναι ο μύθος του Σπηλαίου;
 Η πλάνη των
αισθήσεων και σε ποιο
βαθμό
 Ο δυϊσμός του
Πλάτωνα – η σχέση
αισθητών & ιδεών –
δυσκολίες
προσδιορισμού της
σχέσης
 Τα 4 στάδια: εἰκασία,
πίστις, διάνοια, νόησις
 Μήπως πρέπει να
αποκαταστήσουμε την
εμπιστοσύνη στις
αισθήσεις;
(παρατήρηση, πείραμα,
επαγωγή) βλ. Βάκων

Ας διαβάσουμε τον μύθο του Σπηλαίου …

ἀνάμνηση, περιαγωγή, μεταστροφή, ἀλήθεια
 Απόρριψη της σοφιστικής εκπαίδευσης ως συνόλου
πληροφοριών από εξωτερικά ερεθίσματα που
αποτυπώνονται στην ψυχή/νου (Άρση)
 Η σωκρατική/πλατωνική παιδεία είναι εσωτερική
διεργασία· από το γίγνεσθαι (μεταβολή) στο εἶναι
(σταθερότητα), από τα αισθητά στις Ιδέες. (Θέση)
 Η περιαγωγή ως ολιστική μεταστροφή προς τον κόσμο
των Ιδεών. Η παιδεία ως τέχνη γνωσιολογικού και
οντολογικού επαναπροσανατολισμού.

ἀνάμνηση, περιαγωγή, μεταστροφή, ἀλήθεια
 Η αντιστροφή του ομηρικού κόσμου· από την αξία και
την προτεραιότητα της επίγειας ζωής στην αξία της
μεταθανάτιας ζωής. Η χριστιανική εκδοχή της
θρησκευτικής μεταστροφής.
 Η φρόνησις [βλ. ερώτηση σ. 92 (αμφίσημος χαρακτήρας)]
σε αντιδιαστολή με τις άλλες αρετές (σωφροσύνη,
ανδρεία). Η αρετή ως γνώση: Οὐδεὶς ἑκὼν κακός.
 ἔθος, ἄσκησις: για τις αρετές του ἐπιθυμητικοῦ και του
θυμοειδοῦς. πβ. Ἠθικὰ Νικομάχεια Σε τι διαφοροποιείται
ο Αριστοτέλης;

Ο φιλόσοφος και το χρέος του
 Τα χαρακτηριστικά των φυλάκων-φιλοσόφων: βελτίστας
φύσεις, παιδεία· το εκπαιδευτικό σύστημα του Πλάτωνα
και σε ποιους απευθύνεται.
 Η πολιτική λειτουργία της παιδείας
 Η ιδέα του Αγαθού: εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ
φανότατον, τὸ μέγιστον μάθημα πβ. και το ἀγαθό στον
Αριστοτέλη (Πολιτικά)
 Η συμβολική αξία της ἀναβάσεως και της καταβάσεως·
από τον θεωρητικό βίο στον πρακτικό βίο
 Γιατί οφείλουν να επιστρέψουν οι φιλόσοφοι;
 Πολυπραγμοσύνη vs οικειοπραγία
 Ο εξαναγκασμός και η πολιτική του διάσταση

Πλάτων – Καντ (πβ. Παράλληλο κείμενο)
 Ο ηθικός νόμος
(κατηγορική προσταγή) του
Καντ είναι προσωπικός,
αυτοδέσμευση από την
έλλογη φύση μας.
 Ο νόμος στον Πλάτωνα
επιβάλλεται ακόμα και με
τη βία, ενδιαφέρεται για το
αποτέλεσμα (: συλλογική
ευτυχία), δεν είναι
αυτοσκοπός.

Η παιδεία στην ιδανική πολιτεία του Αριστοτέλη
 Δημόσια και κοινή, ομοιόμορφη για όλους πβ. Άρθρο 16
 Σχέση ηθικής και πολιτικής· η εὐδαιμονία ως συλλογική
υπόθεση (βλ. 5η Θ.Ε.)
 Διαιρετικές αναλύσεις: α) διδακτικοί σκοποί, β)
εκπαιδευτική πρακτική και γ) γνωστικό αντικείμενο.
 Ο ἄριστος βίος = ο αἱρετώτερος βίος (ανάλογα με το
πολίτευμα)
 Η ἐμποδὼν παιδεία (πβ. αναφορές Πρωταγόρα για την
αθηναϊκή παιδεία) απορρίπτεται. Γιατί;
 Παιδεία και ελευθερία: για όλους;
 Ο ρόλος των χρησίμων (Αριστοτέλης – Πλάτων πβ.
Νόμοι): η επαγγελματική εκπαίδευση;

 Με ποιες εκφράσεις και συντακτικές δομές κάνει φανερό ο
συγγραφέας ότι δεν είναι αυτόπτης μάρτυς όσων
περιγράφει, αλλά πρόκειται για πληροφορίες που έχει
ακούσει; σ. 88
 Η γενική ως ονοματικός προσδιορισμός κάνει πιο
συγκεκριμένο το νόημα ενός ονόματος. Να βρείτε το είδος
της στις περιπτώσεις που ακολουθούν. Σκεφτείτε τι θα
άλλαζε στο νόημα, αν έλειπαν οι συγκεκριμένοι
προσδιορισμοί. σ. 102
 Να κατατάξετε σε δύο διαφορετικές στήλες όλους τους
ομοιόπτωτους και όλους τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς.
σ. 103
 Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εγκλίσεων. σ. 110

Ο άνθρωπος ανάμεσα στους
ανθρώπους – ηθική αρετή
Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια

Ας προσέξουμε
 Συλλογιστική πορεία, οργάνωση της επιχειρηματολογίας, χρήση
εμπειρικών παραδειγμάτων – επαγωγή
 Επιστημονικό, λιτό ύφος με στοιχεία προφορικότητας
 Κατανόηση της αριστοτελικής ορολογίας (αναλυτικά ερμηνευτικά
σχόλια και από τα δύο εγχειρίδια)
 Η απόρριψη της αριστοκρατικής διδασκαλίας και η τροποποίηση
της σωκρατικής θέσης ότι η αρετή είναι γνώση.
 Η στάση του Αριστοτέλη απέναντι στα συναισθήματα
 φρόνιμος (<φρόνηση) δες και προηγούμενα
 προαίρεσις (στον Αριστοτέλη) και προαίρεσις (στους Στωικούς)
 προβληματισμός για τα Παράλληλα κείμενα (εξωτερικές
ομοιότητες, θεολογικά κείμενα)

 Να εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου. Ποια μορφή θα
είχε, αν ο ρήτορας ήθελε να παρουσιάσει την υπόθεση ως μια
σκέψη του που έχει ακόμη πιθανότητες να συμβεί; σ. 121
 τοῦτο, αὐτῷ, τούτῳ, πρὸς δὲ τούτοις : Σε ποιους όρους του
κειμένου αναφέρονται οι παραπάνω αντωνυμίες; Να αποδώσετε το
νοηματικό τους περιεχόμενο παραθέτοντας επεξηγηματικές
προτάσεις (π.χ, τοῦτο, δηλαδή…) σ. 122
 Να βρείτε στο απόσπασμα μία απόλυτη μετοχή και να την
αναλύσετε στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση· να λάβετε
υπόψη σας ότι ο ρήτορας διατυπώνει μια θέση η οποία
εμφανίζεται να έχει διαχρονική ισχύ. σ. 135
 Να εντοπίσετε στο κείμενο διαφορετικούς τρόπους εκφοράς του
τρόπου: α) με επίρρημα, β) με πλάγια πτώση και γ) με
δευτερεύουσα πρόταση. σ. 147

Ο άνθρωπος μέσα στην πόλη –
Η πολιτική αρετή
Ἀριστοτέλης Πολιτικὰ

Ας προσέξουμε
 Συλλογιστική πορεία, οργάνωση της επιχειρηματολογίας,
χρήση εμπειρικών παραδειγμάτων – παραγωγή
 Επιστημονικό και λιτό ύφος
 Κατανόηση της αριστοτελικής ορολογίας (αναλυτικά
ερμηνευτικά σχόλια και από τα δύο εγχειρίδια)
 Σύνδεση με προηγούμενες Δ.Ε. από τα Πολιτικά (7η &
11η)
 Έμμεση αναφορά στη αριστοτελική θεωρία για τα ορθά
πολιτεύματα και τις παρεκβάσεις.
 Σύνδεση ηθικής και πολιτικής (Ηθικά Νικομάχεια και
Πολιτικά [μικρά αποσπάσματα])

 ὥστε κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς
ἄλλοις: Ποια διαφορά θα προέκυπτε στο νόημα, αν η
δευτερεύουσα αυτή πρόταση εκφερόταν όχι με οριστική αλλά με
απαρέμφατο; σ. 158
 Να εντοπίσετε όλες τις χρονικές μετοχές του κειμένου, οι οποίες
έχουν ταυτόχρονα και μια υποθετική χροιά και να προσδιορίσετε
την ιδιαίτερη σημασία που προσδίδει αυτή η υποθετική χροιά
(στηριζόμενοι στα είδη των υποθετικών λόγων και τη σημασία
τους). σ. 159
 πολλάκις γὰρ ἤδη ἔγωγε μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ καὶ μετὰ τῶν ἄλλων
ἰατρῶν εἰσελθών: Αν αφαιρεθεί το επίρρημα πολλάκις, με ποιο
τρόπο θα μπορούσε να επαναδιατυπωθεί η φράση ως
δευτερεύουσα πρόταση, ώστε να δηλώνεται και πάλι ότι η πράξη
επαναλαμβανόταν πολλές φορές στο παρελθόν; σ. 166

Ο άνθρωπος ως πολίτης του κόσμου· η
πρόταση των Στωικών
Μία ερμηνευτική προσέγγιση με αφορμή τις
Διδακτικές Ενότητες 20-22 Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄

Η νέα οικουμένη
1. Η κριτική στάση του Ζήνωνα απέναντι στην πόλη-κράτος.
2. Η Πολιτεία του Ζήνωνα και η Πολιτεία του Χρυσίππου.
3. Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι η ιδανική
Πολιτεία του Ζήνωνα (των Στωικών);

Οι απόψεις του Ζήνωνα
Ο Ζήνων απορρίπτει:
 την εγκύκλιο παιδεία,
 τα δημόσια κτήρια (ναούς, δικαστήρια, γυμναστήρια),
 το νόμισμα.
[ριζοσπαστική αποβολή των δημοσίων θεσμών]
Ο Ζήνων προτείνει:
 κοινοκτημοσύνη γυναικών,
 κοινά ρούχα ανεξαρτήτως φύλου (unisex).
Ο Ζήνων διαπιστώνει ότι η κανονιστική δομή της πόλεως-κράτους
λειτουργεί ως κέντρο διαρκούς ανταγωνισμού εξ αιτίας λανθασμένων
συμβατικών διακρίσεων και σχέσεων υποταγής, οι οποίες πιθανόν
να οδηγήσουν σε λανθασμένες κρίσεις, πάθη, κακία και φαυλότητα.

Η «Πολιτεία» του Ζήνωνα
 πάντας ἀνθρώπους ἡγώμεθα δημότας καὶ πολίτας, εἷς δὲ βίος ᾖ καὶ
κόσμος, ὥσπερ ἀγέλης συννόμου νόμῳ κοινῷ συντρεφομένης.
 «η πολιτεία των σοφών θεμελιώνεται στον κοινό – δηλαδή στον
αληθινό και φυσικό – νόμο, και όχι εκείνων των συμβάσεων· έτσι
εξισώνεται ο νόμος με τον ορθό λόγο, ο νόμος μετατρέπεται σε
φωνή της συνείδησης, σε εσωτερικό ηθικό νόμο» (Schofield, 1991)
– ανατροπή της αντίθεσης φύσις-νόμος, εξομοίωση lex naturae με
τον lex divina.
 διασφάλιση της εὐνομίας μέσω του σοφού, του ηγέτη που
συνδυάζει πολλαπλούς ρόλους (βλ. σχόλιο σ. 194)
 κριτική έναντι της πόλης-κράτους: ηθική κατά κύριο λόγο, και μετά
πολιτική· έμφαση στην ηθική δημόσια συμπεριφορά και λιγότερο
στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις (π.χ. θεσμός δουλείας)

Επιρροές - Επισημάνσεις
 Ηράκλειτος: «όλοι οι ανθρώπινοι νόμοι τρέφονται από τον έναν νόμο,
τον θεϊκό» 114 DK
 Ιππίας, Αντιφών, Αρίστων: οι εθνικές διακρίσεις είναι αφύσικες (βλ.
παράλληλα κείμενα)
 Διογένης Κυνικός: πολίτης του κόσμου = απόρριψη των αυθαίρετων
κανόνων των επιμέρους πόλεων-κρατών: ἄπολις, ἄοικος, πατρίδος
ἐστερημένος, πτωχός, πλανήτης …
 παγκόσμια κοινότητα μόνο των σοφών (βλ. διαφορά από την ιδανική
Πολιτεία του Πλάτωνα [διακυβέρνηση των φιλοσόφων προς το
συμφέρον όλων των κατοίκων – διάκριση σε 3 τάξεις])
όλοι οι σοφοί (άνδρες-γυναίκες) θα ακολουθήσουν τον ίδιο νόμο,
αυτόν του κοσμικού λόγου, θα έχουν τις ίδιες απόψεις για την
κοινωνία, θα ονομαστούν πολίτες της ίδιας πολιτείας, κάθε πράξη ενός
σοφού θα είναι προς όφελος κάθε σοφού.

Η «Πολιτεία» του Χρυσίππου
 ὁ νόμος ἐστὶ βασιλεὺς θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων· δεῖ δὲ
αὐτὸν προστάτην τε εἶναι τῶν καλῶν καὶ τῶν αἰσχρῶν καὶ ἄρχοντα
καὶ ἡγεμόνα, καὶ κατὰ τοῦτο κανόνα τε εἶναι δικαίων καὶ ἀδίκων καὶ
τῶν φύσει πολιτικῶν ζῴων προστακτικὸν μὲν ὧν ποιητέον,
ἀπαγορευτικὸν δὲ ὧν οὐ ποιητέον. (SVF III, 314) (βλ. σχόλιο σ. 187)
 ἡ μὲν γὰρ μεγαλόπολις ὅδε ὁ κόσμος ἐστὶ καὶ μιᾷ χρῆται πολιτείᾳ
καὶ νόμῳ ἑνί. (SVF III, 323)
 λέγουσιν τὸν μὲν οὐρανὸν κυρίως πόλιν (…) σπουδαῖον γὰρ ἡ πόλις
καὶ ὁ δῆμος ἀστεῖόν τι σύστημα καὶ πλῆθος ἀνθρώπων ὑπὸ νόμου
διοικούμενον. (SVF III, 327) (βλ. σχόλιο σ. 194)
 μία μοναδική ανθρώπινη κοινωνία, παγκοσμιότητα νόμου, ο νόμος
ως κύριος όλων των πραγμάτων – οι ηθικές αρχές = νόμοι της
έλλογης ανθρώπινης φύσης σε συμφωνία με τη Φύση

Η παρερμηνεία του Πλουτάρχου
 η απουσία ιστορικής βάσης
 η προβολή μεταγενέστερων αντιλήψεων στο παρελθόν
(αναχρονισμός)
Επομένως
 η τάση εξιδανίκευσης του Μ. Αλεξάνδρου
 η ανάγκη φιλοσοφικής θεμελίωσης ενός οικουμενικού ιστορικού
γεγονότος
 Οι λέξεις «πόλις» και «νόμος» χρησιμοποιούνται με μία ριζικά
διαφοροποιημένη σημασία, χωρίς καμία συγκεκριμένη πολιτική
αναφορά ιστορικά προσδιορίσιμη. Το πολιτικό λεξιλόγιο έχει γίνει
α-πολίτικο. Η ιδιότητα του πολίτη απαλλάσσεται από κάθε
συγκυριακή παράμετρο.

Συμπεράσματα (1)
 «H Πολιτεία του Ζήνωνα ως μια ενσυνείδητη απόρριψη της Πολιτείας του
Πλάτωνα, αν και το έργο του Πλάτωνα λειτούργησε ως καταλύτης. Από
κοινού ο Πλάτων και οι Κυνικοί επηρέασαν τη σκέψη του Ζήνωνα στην
Πολιτεία του, αλλά από μόνοι τους δεν την εξηγούν». (Erkshine, 1990)
 «Η στωική πολιτική θεωρία δεν είναι ένα πρόγραμμα μεταρρύθμισης αλλά
ένα πρότυπο του κόσμου, όπως θα ήταν αν μπορούσαν να ενωθούν οι
άνθρωποι όχι με τεχνητούς δεσμούς αλλά αναγνωρίζοντας ο ένας στον
άλλον κοινές αξίες και κοινούς σκοπούς.» (Long, 1997)
 Το ιδανικό κράτος του Ζήνωνα δεν αναγνωρίζει τους φραγμούς της
εθνικότητας ή του ιστορικού κράτους. Είναι μία έλλογη συμβιωτική
κοινότητα όλων των ανθρώπων, μία ιδανική παγκόσμια αυτοκρατορία,
κατά πρώτον ως πνευματική ενότητα γνώσης και βούλησης, και
δευτερευόντως ως πολιτική δύναμη. (Windelband-Heimsoeth, 1991)

Ο κοσμοπολίτης άνθρωπος
1. Η διαφοροποίηση της αρχαίας Στοάς από τη νεότερη Στοά
2. Πώς λειτουργεί ο κόσμος;
3. Τι σημαίνει τελικά «πολίτης του κόσμου»;

Η νεότερη Στοά –
η ελληνορωμαϊκή κοσμόπολις
 Σενέκας: σύνδεση του ιδανικού της κοσμόπολης με την επικρατούσα δομή
της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1ος αι. μ.Χ.) – κριτική στις ενέργειες των νυν
αυτοκρατόρων
 Επίκτητος: επιστροφή στον κοσμοπολιτισμό των πρώτων Στωικών, έμφαση
στο άτομο και μετά στην πόλη, έμφαση στην ηθική και δευτερευόντως
στην πολιτική χωρίς σημαντική κριτική στην αυτοκρατορία
 Μάρκος Αυρήλιος: ως εραστής της σοφίας στο τιμόνι της παγκόσμιας
αυτοκρατορίας, σύνδεση του κοσμοπολιτισμού με τη Ρωμαϊκή
αυτοκρατορία αλλά και θεωρία περί ιδανικού παγκόσμιου κράτους
(πραγματικότητα αλλά και ουτοπία)
 Από τον lex naturae, τον καθολικά έγκυρο νόμο της φύσης απορρέουν οι
ηθικές επιταγές και εντολές της κοινωνίας jus naturae. Ο κοσμοπολιτισμός
γίνεται στους Ρωμαίους περήφανη αυτοσυνείδηση της ιστορικής τους
αποστολής (Windelband-Heimsoeth, 1991).

Επίκτητος, Διατριβαί, Β 10.1-4
Σκέψαι τίς εἶ. Τὸ πρῶτον ἄνθρωπος, τοῦτο δ’ ἔστιν οὐδὲν ἔχων
κυριώτερον προαιρέσεως, ἀλλὰ ταύτῃ τὰ ἄλλα ὑποτεταγμένα, αὐτὴν
δ’ ἀδούλευτον καὶ ἀνυπότακτον. Σκόπει οὖν, τίνων κεχώρισαι κατὰ
λόγον. Κεχώρισαι θηρίων, κεχώρισαι προβάτων. Ἐπὶ τούτοις πολίτης
εἶ τοῦ κόσμου καὶ μέρος αὐτοῦ, οὐχ ἓν τῶν ὑπηρετικῶν, ἀλλὰ τῶν
προηγουμένων· παρακολουθητικὸς γὰρ εἶ τῇ θείᾳ διοικήσει καὶ τοῦ
ἑξῆς ἐπιλογιστικός.
Τίς οὖν ἐπαγγελία πολίτου; Μηδὲν ἔχειν ἰδίᾳ συμφέρον, περὶ
μηδενὸς βουλεύεσθαι ὡς ἀπόλυτον, ἀλλ’ ὥσπερ ἄν, εἰ ἡ χεὶρ ἢ ὁ
ποὺς λογισμὸν εἶχον καὶ παρηκολούθουν τῇ φυσικῇ κατασκευῇ,
οὐδέποτ’ ἂν ἄλλως ὥρμησαν ἢ ὠρέχθησαν ἢ ἐπανενεγκόντες ἐπὶ τὸ
ὅλον.

Μάρκος Αυρήλιος, Τὰ εἰς ἑαυτόν, 4.4*
Εἰ τὸ νοερὸν ἡμῖν κοινόν, καὶ ὁ λόγος, καθ’ ὃν
λογικοί ἐσμεν, κοινός· εἰ τοῦτο, καὶ ὁ προστακτικὸς
τῶν ποιητέων ἢ μὴ λόγος κοινός· εἰ τοῦτο, καὶ ὁ
νόμος κοινός· εἰ τοῦτο, πολῖταί ἐσμεν· εἰ τοῦτο,
πολιτεύματός τινος μετέχομεν· εἰ τοῦτο, ὁ κόσμος
ὡσανεὶ πόλις ἐστί·
τίνος γὰρ ἄλλου φήσει τις τὸ τῶν ἀνθρώπων πᾶν
γένος κοινοῦ πολιτεύματος μετέχειν; Ἐκεῖθεν δέ,
ἐκ τῆς κοινῆς ταύτης πόλεως, καὶ αὐτὸ τὸ νοερὸν
καὶ λογικὸν καὶ νομικὸν ἡμῖν ἢ πόθεν;
* το κείμενο δεν είναι στην εξεταστέα ύλη, μπορεί όμως να
αξιοποιηθεί ως παράλληλο ή να ενισχύσει την ερμηνευτική
κατανόηση.

Πώς λειτουργεί ο κόσμος;
Η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου.
 Ο κόσμος είναι ένας έμψυχος οργανισμός, ένα ζῷον που
ακολουθεί τις επιταγές της θείας βουλήσεως, έχοντας τις ιδιότητες
του ανώτερου ζωικού οργανισμού: λογική, νόηση και φρόνηση.
 Το (θεϊκό) πνεῦμα (πβ. τεχνικὸν πῦρ) συνεκτείνεται μαζί με την ύλη.
 Ο κόσμος ταυτίζεται με τον δημιουργό Θεό, όπου κοινό στοιχείο
είναι ο λόγος (θείος Λόγος/ορθός λόγος).
 Ο θείος Λόγος έχει ως υλικό φορέα το πνεῦμα (πβ. τεχνικὸν πῦρ),
οργανώνει το σύμπαν και την ύλη.
 Πανθεϊσμός των Στωικών
 Ο ἐν ἡμῖν λόγος (ουσιαστικό γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης)
είναι απόρροια και αναπόσπαστο μέρος της ενεργητικής αρχής που
ενυπάρχει στο σύμπαν, του θείου/κοσμικού Λόγου.

Η εἱμαρμένη και η πολυσημία της
 Κλεάνθης: ἄγου δε μ’, ὦ Ζεῦ, καὶ σύ γ΄ ἡ πεπρωμένη, ὅπου ποθ’
ὑμῖν εἰμὶ διατεταγμένος (SVF 1, 527)
 Η εἱμαρμένη («ο νους του Δία») συνιστά πνευματική δύναμη,
διοικητική δύναμη του σύμπαντος με χαρακτηριστικό την τάξη,
ορθολογική βάση, λογική αιτία του κόσμου και όσων με πρόνοια
διοικούνται μέσα στον κόσμο.
 id est ordinem seriemque causarum: τάξη, αλληλεξάρτηση αιτιών
 επιστημονική διάσταση σε μία έννοια που είχε μόνο θρησκευτικό
χαρακτήρα: ενότητα νόμων της Φύσης
 η τύχη είναι ἄδηλος αἰτία
 εναρμόνιση με την εἱμαρμένη: ευμενής αντιμετώπιση των όποιων
γεγονότων λαμβάνουν χώρα, ικανότητα να διακρίνει κανείς την
έκφραση της Θείας Πρόνοιας και στις όποιες άσχημες περιπτώσεις.

Η ηθικότητα του ανθρώπου
 Η ψυχή του ανθρώπου είναι απόσπασμα (μέρος) της παγκόσμιας
ψυχής, της ζωτικής, νοήμονος, θερμής πνοής που διαπερνά
ολόκληρο τον κόσμο.
 Ο άνθρωπος είναι ο μόνος (κεχωρῖσαι κατά λόγον) που έχει
προικιστεί από τη φύση με την ικανότητα να κατανοεί τα κοσμικά
γεγονότα και να προάγει με τις προσπάθειές του τη λογικότητα
της Φύσης (παρακολουθητικὸς γὰρ εἶ τῇ θείᾳ διοικήσει καὶ τοῦ ἑξῆς
ἐπιλογιστικός)
 Ο άνθρωπος είναι ο μόνος που έχει την ικανότητα να ενεργεί κατά
τρόπο που να μην συμφωνεί με τη βούληση της Φύσης.
 Ο άνθρωπος ως ηθικός ενεργητικός παράγοντας (προαίρεσις – βλ.
σχόλια βιβλίου 186, 202). Το ανθρώπινο αυτεξούσιο και το ἐφ’ ἡμῖν.
 Ο χαρακτήρας που διαμορφώνει ο άνθρωπος, αν και υπόκειται
στον νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος, είναι ο δικός του, όχι
ο χαρακτήρας της Φύσης.

 Ο άνθρωπος δεν είναι υπεύθυνος για το περιβάλλον στο
οποίο έχει βρεθεί, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ενεργεί
σε σχέση με το περιβάλλον εξαρτάται από τον ίδιο.
 Κάθε απόφαση είναι το αναγκαστικό επακόλουθο της
αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον και
οι εξωτερικές συνθήκες είναι τα δευτερεύοντα αίτια της
πράξης, ενώ η συγκατάθεση της προσωπικότητας είναι
το κύριο αίτιο.
 Η προοπτική του όλου και η προοπτική του μέρους· ο
ντετερμινισμός δεν αναιρεί την ανθρώπινη ευθύνη.
Όλες οι δυνατότητες στις οποίες ένας γεγονός ενδέχεται
να εξελιχθεί είναι ήδη δεδομένες (εἱμαρμένη). Εμείς θα
επιλέξουμε τη δυνατότητα.
 ὁμολογουμένως τῷ λόγῳ ζῆν = ὁμολογουμένως τῇ
φύσει ζῆν

Η επιμέλεια του εαυτού
[Η εσωτερική ελευθερία]
1. Σε τι συνίσταται η ελευθερία του ανθρώπου;
2. Η επίτευξη της ευδαιμονίας

Η ενδοσκόπηση …
Μάρκος Αυρήλιος Τὰ εἰς ἑαυτόν 4.3
Ἀναχωρήσεις αὑτοῖς ζητοῦσιν ἀγροικίας καὶ
αἰγιαλοὺς καὶ ὄρη, εἴωθας δὲ καὶ σὺ τὰ τοιαῦτα
μάλιστα ποθεῖν. Ὅλον δὲ τοῦτο ἰδιωτικώτατόν ἐστιν,
ἐξόν, ἧς ἂν ὥρας ἐθελήσῃς, εἰς ἑαυτὸν ἀναχωρεῖν.
Οὐδαμοῦ γὰρ οὔτε ἡσυχιώτερον οὔτε
ἀπραγμονέστερον ἄνθρωπος ἀναχωρεῖ ἢ εἰς τὴν
ἑαυτοῦ ψυχήν, μάλισθ’ ὅστις ἔχει ἔνδον τοιαῦτα, εἰς
ἃ ἐγκύψας ἐν πάσῃ εὐμαρείᾳ εὐθὺς γίνεται· τὴν δὲ
εὐμάρειαν οὐδὲν ἄλλο λέγω ἢ εὐκοσμίαν. Συνεχῶς
οὖν δίδου σεαυτῷ ταύτην τὴν ἀναχώρησιν καὶ
ἀνανέου σεαυτόν· βραχέα δὲ ἔστω καὶ στοιχειώδη ἃ
εὐθὺς ἀπαντήσαντα ἀρκέσει εἰς τὸ πᾶσαν λύπην
ἀποκλύσαι καὶ ἀποπέμψαι σε μὴ δυσχεραίνοντα
ἐκείνοις ἐφ’ ἃ ἐπανέρχῃ. (…)

Η συνέχεια του αποσπάσματος
(…) Λοιπὸν οὖν μέμνησο τῆς ὑποχωρήσεως τῆς εἰς τοῦτο τὸ
ἀγρίδιον ἑαυτοῦ καὶ πρὸ παντὸς μὴ σπῶ μηδὲ κατεντείνου,
ἀλλὰ ἐλεύθερος ἔσο καὶ ὅρα τὰ πράγματα ὡς ἀνήρ, ὡς
ἄνθρωπος, ὡς πολίτης, ὡς θνητὸν ζῷον. Ἐν δὲ τοῖς
προχειροτάτοις, εἰς ἃ ἐγκύψεις, ταῦτα ἔστω τὰ δύο·
ἕν μέν, ὅτι τὰ πράγματα οὐχ ἅπτεται τῆς ψυχῆς, ἀλλ᾽ ἔξω
ἕστηκεν ἀτρεμοῦντα, αἱ δὲ ὀχλήσεις ἐκ μόνης τῆς ἔνδον
ὑπολήψεως·
ἕτερον δέ, ὅτι πάντα ταῦτα, ὅσα ὁρᾷς, ὅσον οὐδέπω
μεταβαλεῖ καὶ οὐκ ἔτι ἔσται· καὶ ὅσων ἤδη μεταβολαῖς αὐτὸς
παρατετύχηκας, συνεχῶς διανοοῦ.
Ὁ κόσμος ἀλλοίωσις, ὁ βίος ὑπόληψις.

Επίκτητος, Ἐγχειρίδιον, 15*
Μέμνησο, ὅτι ὡς ἐν συμποσίῳ σε δεῖ
ἀναστρέφεσθαι. Περιφερόμενον γέγονέ τι κατὰ σέ·
ἐκτείνας τὴν χεῖρα κοσμίως μετάλαβε. Παρέρχεται·
μὴ κάτεχε. Οὔπω ἥκει· μὴ ἐπίβαλλε πόρρω τὴν
ὄρεξιν, ἀλλὰ περίμενε μέχρις ἂν γένηται κατὰ σέ.
Οὕτω πρὸς τέκνα, οὕτω πρὸς γυναῖκα, οὕτω πρὸς
ἀρχάς, οὕτω πρὸς πλοῦτον· καὶ ἔσῃ ποτὲ ἄξιος τῶν
θεῶν συμπότης.
Ἂν δὲ καὶ παρατεθέντων σοι μὴ λάβῃς, ἀλλ’
ὑπερίδῃς, τότε οὐ μόνον συμπότης τῶν θεῶν ἔσῃ,
ἀλλὰ καὶ συνάρχων. Οὕτω γὰρ ποιῶν Διογένης καὶ
Ἡράκλειτος καὶ οἱ ὅμοιοι ἀξίως θεῖοί τε ἦσαν καὶ
ἐλέγοντο.
* το κείμενο δεν είναι στην εξεταστέα ύλη, μπορεί όμως να
αξιοποιηθεί ως παράλληλο ή να ενισχύσει την ερμηνευτική
κατανόηση.

Η επίτευξη της ευδαιμονίας – προϋποθέσεις
 Ο άνθρωπος και ο σοφός καθηγούνται από τον λόγο με συνέπεια τη
συγκέντρωση του ανθρώπου στον εαυτό του.
 Ο άνθρωπος προβάλλει αντίσταση, είναι αδιάφορος απέναντι σε
όλα όσα ανήκουν στις άμεσες ορμές, τα συναισθήματα κ.ο.κ.
 Εσωτερική ανεξαρτησία, ελευθερία· συμφωνία με το είναι μας,
συμφωνία με το εαυτό μας, αρμονία του πνεύματος με τον εαυτό
του.
 Η εσωτερική ενότητα με τον εαυτό μου, όταν τη νιώθω, είναι η
ευτυχία· και αυτή δεν καταστρέφεται από το εξωτερικό κακό.
 Ο σοφός είναι ο τέλειος άνθρωπος που αντανακλά την τελειότητα
της Φύσης· το πρότυπο με το οποίο προσπαθούμε να
συμμορφωθούμε.

 Η καθ’ αυτό ουσία της ψυχής εκδηλώνεται ως
λογική ικανότητα που αρνείται τη
συγκατάθεσή της τα ορμέμφυτα.
 Η ψυχή ως τμήμα του κοσμικού Λόγου,
αποκλείει τον εαυτό της από τις ορμές των
αισθήσεων, ως κάτι που αντιστέκεται.
 Οι απαιτήσεις της φύσης συμπίπτουν με τις
απαιτήσεις του λόγου και βρίσκονται σε
αντίφαση με τις απαιτήσεις των αισθήσεων.
 Η ζωή που βρίσκεται σε αρμονική σχέση με
τη Φύση και τον Λόγο είναι ένα καθῆκον που
πρέπει να το εκπληρώσει ο σοφός, ένας νόμος
στον οποίο πρέπει να υποταχθεί, αντίθετα
προς τις ροπές των αισθήσεών του.
(Windelband-Heimsoeth, 1991)

Και μην ξεχνάτε …

Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄ Λυκείου: ερμηνευτικά και διδακτικά ζητήματα.

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Akis Ampelas

More from Akis Ampelas (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄ Λυκείου: ερμηνευτικά και διδακτικά ζητήματα.