1. 09-11-15
BIG-BANG
EGUZKI-
ASTROAK
SISTEMA
ARGI URTEA EKLIPSEAK
IZARREN
HAUTSA
QUASARRAK GALAXIAK
KONSTE-
LAZOIAK IZARRAK
ZULO
BELTZA
2.
3. Unibertsoko astroen arteko hain distantzia handia
neurtzeko , argi-urtea erabiltzen da .Baina zer da
argi-urtea?
Argi-urtea argiak espazioan egiten duen distantzia
da.
Argiak , gutxi gorabehera , 300.000 kilometro
segundoka egiten ditu espazioan .Beraz ,
“300.000 kilometro segunduko”
(300.000km/s)abiadura dauka.Imajinatzen al duzue
zer den
300.000? Eta hori guztiak segundu batean
egitea ?
Orduan , zenbat kilometro minutubatean
BUELTATU
4. Astroak zeruko berezko gorputza da,
hala nola izarrak , planetak ,
kometak ,sateliteak
etab.Unibertsoan badira bestelako
gorputz artifizialak ere (koheteak,
teleskopio bereziak , etab.),
gizakiaksortu eta zerurabidalitakoak ,
unibertsoa ikertzeko, baina horiek ez
diraastroak .
BUELTATU
5. Unibertsoari sorrerari buruzko teoria asko daude badaude
ere , unibertsoaren hedapenarena da gaur egun zabalena
halegia Eztanda Handia edo big bang izenez ezagutzen
dena .
Big-Bangaren teoriaren arabera unibertsoko materia guztia
une bakar batean bildu zegoen , baina 15 mila milloi
(15000000000) bat urte inguru eztanda egin zuen eta
sakabanatu zen . Espazio sakabanatu materia horretatik
sortu ziren aurrerago , galaxiak
BUELTATU
6. Eguzki-sistema , Eguzkiaren inguruan sortutako planeten eta beste gorputz
espazial batzuen sistema da .
Eguzkia da sistemaren erdigunea , sistemaren izarra .
Izar horren inguruan biraka dabiltza zortzi planeta , horien sateliteak ,
asteroideak , kometak , meteoritoak eta planeta arteko gas eta hautak .
Planetak izar baten inguruan orbitetan dauden objetu handiak dira . Ez dute
berezko argirik , baina izarraren argia islatzen dute .
Eguzki-sisteman zortzi planeta daude . Bi taldetan sailka daitezke :
Barne-planetak : Merkurio , Artizarra , Lurra eta Marte .
Kanpo-planetak : Jupiter , Saturno , Urano eta Neptuno .
Planeten inguruan biraka dabiltzan astroak dira . Planetak bezala , horiek
ere ez dute berezko argirik
BUELTATU
7. Ilargia eta Lurra etengabe mugitzen ari direnez, zenbaitetan
Eguzkia, Ilargia eta Lurra lerrokatu egiten dira espazioan,
eta eklipse deritzegun fenomenoak sortzen dituzte horrela:
eguzki-eklipsea eta ilargi-eklipsea.
EGUZKI-EKLIPSEA. Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean
lerrokatzen denean gertatzen da. Eguzkiaren zati bat
ezkutatzen badu, eklipse partziala dela esaten dugu. Eguzkia
oso-osorik estaltzen badu, berriz, erabateko eklipsea edo
osoa dela esaten dugu. Bigarren motako eklipsea oso
gutxitan gertatzen da. Eklipsea gertatzen ari den unean,
iluntasuna sumatzen dugu.
ILARGI-EKLIPSEA. Lurra Ilargiaren eta Eguzkiaren artean
lerrotzen bada, Lurraren itzalak estali egiten du Ilargia.
Hala, Ilargia osorik, edo zati bat, desagertuko da gure
bistatik. Ilargi-eklipseak ilbetean izaten dira beti.
BUELTATU
8. Unibertsoko espazioan badaude ehun mila milioika galaxia. Galaxiak
izar
Multzo erraldoiak dira, milaka miloi izar bil ditzaketen multzoak.
Gure planeta , Lurra , eta gure izarra , Eguzkia , galaxia baten zati txikia
bat da bakarrik ez dira . Esne bidea du izena galaxia horrek , eta
gure galaxia dela esaten dugu.
Galaxia guztiak ez dira berdinak , ez neurriz , eta ez formak ere , eta
irizpideen arabera era askotako sailkapenak egiten dira .
Galaxietako izarrak espazioan kokatuta eta multzokatuta dauden
moduaren
Harabera , halako edo bestelako itxura edo forma jakin bat dute
galaxiek ,
Eta horren arabera lau multzotansailkatzen dira : galaxia
kiribilak,barradunak,
BUELTATU
Irregularrak eta eliptikoak .
9. Izarrak berezko argia duten astroak dira .
Metatutako gas eta gai kosmikoz osatuta egoten dira izarrak, hidrogeno gasez batik bat. Gasak
grabitatearen
eraginez trinkotzen doazen heinean, tenperatura igo eta energia handia sortzen erreakzio
nuklearrak gertatzen dira. Horregatik esaten da izarrak berezko argia duten
astroak direla.
Eguzkiak ere izar bat da, gure izarra, haren bero eta argia bizi gara gu, gizakiok, eta gainerako
bizidunak Lur planetan.
Gauez zerura begiratu eta han ikusten ditugun izarrak hurbil daudela dirudien harren, euren arteko
distantzia oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Hain dira distantziak handiak, gure
planeten luzerak neurtzeko erabiltzen ditugun unitatek (metroa, kilometroa..) ez baitute horiek
neurtzeko balio.
Unibertsoko distantziak neurtzeko berezi bat erabiltzen da: argi-urtea .
BUELTATU
10. Gauez zerura begiratzean dugunean dena izarrez betetako ganga edo sabai
balitz bezala
Ikusten dugu zerua oskarbi badago. Izar horiek bata bestearen gatik
bereiztea badirudi
Ere ,saiatuz gero , bereala ikusten da izar distiratsuenak zein diren .izar horiek
elkartuz eta irudimena erabiliz makin bat irudi n sor daitezke .Antzinan
teleskopioa asmatu baino lehen izarrek osatutako irudien araberan
sailkatzen zuten astromoek . irudi bakoitzari
Ere izena jarri zioten .Batzuei animali izena :leo(lehoia) , Cignus(beltxarga)…
Beste batzuei , berriz ,mitologia jainko edo pertsonaien izena:Herkules ,Pertseo ,
Orion…
Izarrez osaturiko irudiei konstelazio deitzen zaie .Gaur n egun 88 konstelazio
ezagutzen ditugu bere izenarekin Lurraren mugimendua dela-eta
,konstelazioa zehar gauean
Dirudiela ematen du .
Konstelazioak batzuk urte osoan zehar ikusten ditugu ,baina beste batzuk
baiziksoilik ikus daiteke urtaroaren arabera .
Konsteklazioak beti leku berdinean ikusten ez baditugu ipar izarra beti toki
berdian ikusten dugu .
BUELTATU
11. Quasarrak zulo beltz handiak dituzten
galaxia erdiko guneak dira.Pisu
ikaragarraria dute,oso argitsuak dira eta
gure inguruko galaxiak baina askoz
urrutiago dago .
BUELTATU
12. “Existitzen den guztia unibertsoa da ” .
Urrutien dagoen izarra , espazioa eta hor dagoen guztia,
Eta gure hoinpean dugu Lurra , bertako izaki bizidunak
Eta bizidunakguztiak barne , Unibertsoa parte gara ,
oso parte txikia gainera , unibertsoa izugarri zabala
baita:bilioika eta bilioika eta kilometroak zabala .
Bate kesan dezake ,guraizeak , izozkiak , txoriak
Gu guztiak garelako unibertsokozati , eta egia esan ,
Horrelaxe da .Hala ere unitate honetan ez gara
unibertsoko izakien , lan bukaerazina balitzateke .
Ikus dezagun , astronomiari gehiago urbiltzen digu beste
Hau
JARRAITU
13. “Unibertsoa astro guztien multzoa eta multzo
betetzen duen espazioa da”
Kontura zaitez bigarren definizoa aurrekoarekin
bat
Datorrela , baina , gaineraastroei begira jartzen
Gaituela , haiek aipatzen baititu .Astroak zer diren
aztertzen hasiko gara , beraz , eta ezin dugu
aztu
Gu ere astro batean bizi garela .
BUELTATU
14. Zulo beltzak unibertsoan dagoen objeturik
bitxienak omen dira.Inor ez ditu inoiz
ikusi baina ,astronomoek diotenez , hor
daude .Oso eremu txikiak dira, eta
ingurua grabitate-indar
Izugarria erakartzen dute;den – dena
erakartzen homen
Dute , baita argia ere .
BUELTATU