2. Սևանի իշխան (լատիներեն՝ Salmo ischchan) —
Սաղմոնների ընտանիքի ձուկ։ Տարածված է
բացառապես Սևանա լճի ավազանում։ Միջին
մեծության ձուկ է` արծաթափայլ թեփուկներով, խոշոր,
սև՝ երբեմն էլ նարնջագույն կամ բաց վարդագույն
պուտերով։
3. Հայաստանի տարածքում հանդիպող
ձկնատեսակները պատկանում են 5 կարգի՝
սաղմոնազգիներ, ծածանազգիներ, լոքոազգիներ,
ծածանատամազգիներ և պերկեսազգիներ:
Հայաստանի էնդեմիկ ձկնատեսակներ են՝ Սևանի
իշխան՝ իր 4 ենթատեսակներով, Հայկական
կարմրակն, Հայկական տառեխիկ, Սևանի կողակ,
Սևանի բեղլու,Հայկական գուստերա:
4. Նախկինում իշխանը Սևանի ամենակարևոր արդյունաբերական
ձկնատեսակն էր։ Լճի մակարդակի իջեցման հետևանքով
իշխանի բազմացման պայմանները էապես վատացան և
ներկայումս այն վերացման եզրին է։ Ընդգրկված է «կարմիր
գրքում»։ Ներկայումս վերարտադրության համար կարևոր դեր
են խաղում ձկնաբուծարանները։
Իշխանը լավ է հարմարվում տարբեր տեսակի մաքուր
ջրավազաններում։ Դասական օրինակ է Իսիկ-Կուլ լճում դրա
տարածումը, ուր այն կազմեց նոր, հատուկ տարատեսակ։
5. Կարմրախայտ, սաղմոնազգիների ընտանիքի փոքր ձուկ։ Մաշկը
շականակագույն է՝ սև, կարմիր և դեղնավուն պուտերով: Մարմնի
երկարությունը 25-35 սմ, քաշը՝ 200-500 գրամ: Ապրում է լեռնային սառը,
պարզ գետակներում: Սնվում է ջրի մեջ թափվող միջատներով, թրթուռներով,
գորտերի շերեփուկներով:
Հայաստանում բոլոր գետակներում եղել է, սակայն որոշ տեղեր ոչնչացել է:
Կարմրախայտը սաղմոնաձկների ընտանիքի ձուկ է: Տարածված է գրեթե
բոլոր գետերի (բացառությամբ` Սևանա լճի ավազանի) վերին և միջին
հոսանքներում: Նախընտրում է թթվածնով հարուստ, խճապատ հատակով և
արագահոս ջրերը: Սառնասեր է: Համեմատաբար խոշոր ձուկ է՝ կողքերից
փոքր-ինչ սեղմված: Մարմնի երկարությունը 20-25 (երբեմն՝ մինչև 54) սմ է,
զանգվածը՝ մինչև 2 կգ:
6. Կարմրախայտը Հայաստանի արժեքավոր ձկնատեսակներից է,
որի պաշարները, սակայն, գրեթե սպառվել են, և ձուկը կորցրել է
արդյունագործական նշանակությունը: Կատարվում են
արհեստական պայմաններում կարմրախայտ բուծելու փորձեր:
7. Կողակը ծածանաձկների ընտանիքի ձուկ է` միջին չափի,
մարմնի երկարությունը 35–40 (երբեմն՝ մինչև 50) սմ է,
զանգվածը` մինչև 2 կգ:
Ներկայումս կողակի պաշարները հանրապետությունում զգալի
նվազել են, ուստի այն պաշտպանության և վերարտադրության
կարիք ունի:
8. Ձկնամթերքը սննդային արժեքով չի զիջում մսեղենին և առավել
դյուրամարս է: Թարմ ձուկը պարունակում է սպիտակուցներ,
ճարպեր, նաև ածխաջրեր, վիտամիններ և հանքային նյութեր:
Ձկան սպիտակուցը պարունակում է մարդուն անհրաժեշտ բոլոր
անփոխարինելի ամինաթթուները, որոնք չեն սինթեզվում
օրգանիզմում:
Սննդում օգտագործվող ձկների 20%-ը քաղցրահամ ջրերի, 80%-ը
ծովաձկներ են:
Ձուկը լավորակ է, եթե ծածկված է թափանցիկ լորձով, ամուր
կպած թեփուկներով, ունի վառ կարմիր խռիկներ և դուրս պրծած
աչքեր, մկանային հյուսվածքն ամուր կպած է փշերին և դժվար է
անջատվում:
Ձուկն օգտագործում են նաև մշակած՝ աղ դրած, ապխտած,
ծխահարած և այլն: Աղ դրած ձուկը կորցնում է սպիտակուցների,
հանքային նյութերի և ջրալույծ վիտամինների որոշ մասը:
