1. HÁT KH P GIAO DUYÊN –Ắ
SINH HO T VĂN HÓA Đ C ĐÁOẠ Ộ
C A NG I THÁI THANH HÓAỦ ƯỜ
Ngô Xuân Sao
Tr ng Đ i h c H ng Đ c - Thanh Hóaườ ạ ọ ồ ứ

2. I. S l c v kh p c a ng i Thái Thanhơ ượ ề ặ ủ ườ ở
Hóa
Kh p ho c kh p là m t lo i dân ca c a ng iặ ặ ắ ộ ạ ủ ườ
Thái. Kh p có nghĩa là hát, kh p đ k l tâmặ ặ ể ể ể
tình, đ t ng thu t câu chuy n, đ đ ngể ườ ậ ệ ể ộ
viên nhau trong lao đ ng, đ vui ch i. Nétộ ể ơ
riêng trong kh p Thái Thanh Hóa th ngắ ở ườ
m đ u b ng m t c m t quen thu cở ầ ằ ộ ụ ừ ộ “Yêu đu
l m ne!”ắ

3. • Thanh Hoá, ng i ta d a vào các vùng, cácở ườ ự
đ a ph ng đ g i các lo i kh p. N u là ng iị ươ ể ọ ạ ặ ế ườ
Thái Lang Chánh hát thì g i là kh p m ngở ọ ặ ườ
Chánh, Bá Th c thì g i là kh p M ng K ,ở ướ ọ ặ ườ ỷ
m ng Khoòng... Đi thuy n trên sông Mã màườ ề
hát thì g i là kh p Lóng Má, trên sông Chu g iọ ặ ọ
là kh p Lóng Xămặ

4. • Kh p là m t lo i dân ca có nh ng đ c đi mặ ộ ạ ữ ặ ể
riêng. Kh p không có th t c nh hát quan h ,ặ ủ ụ ư ọ
hát gh o, hát đúm; không có th th c riêng nhẹ ể ứ ư
l i hát l , hát cu c.ố ẻ ộ
• Kh p không ph i m t ngh nghi p, m t sinhặ ả ộ ề ệ ộ
ho t riêng nh hát ph ng v i, hát ph ng c y,ạ ư ườ ả ườ ấ
hay các lo i hò chèo thuy n, hò dô c .ạ ề ộ
• Kh p cũng không ph i ch y u là tr tình nhặ ả ủ ế ữ ư
X ng. Kh p có nh ng l i nh ca dao, nh ngườ ặ ữ ờ ư ư
th ng không ph i là hát l t ng câu, mà thànhườ ả ẻ ừ
bài

5. • Nh ng bài kh p là ni m vui, là món ăn tinhữ ặ ề
th n c a ng i dân Thái. H không th làmầ ủ ườ ọ ể
mà không hát. đâu cũng v y, ng i TháiỞ ậ ườ
luôn s ng trong âm nh c đ đ c gi i thoátố ạ ể ượ ả
nh ng cái m t m i sau ngày làm vi c v t v ,ữ ệ ỏ ệ ấ ả
chăm ch c n cù, h t tìm đ n nh ng giaiỉ ầ ọ ự ế ữ
đi u âm nh c đ n gi n, g n gũi và thân thi nệ ạ ơ ả ầ ệ
v i m i ng i nh t.ớ ọ ườ ấ

6. • Qua n i dung kh p Thái, tâm h n, cu c s ngộ ặ ồ ộ ố
c a con ng i Thái Thanh Hóa th hi n v iủ ườ ể ệ ớ
nhi u dáng v khá chân th t và sinh đ ng.ề ẻ ậ ộ

7. • Ng i Thái dù đi đâu v đâu hay làm công vi c gì,ườ ề ệ
lúc lên n ng hay ra đ ng, lúc ra su i hay nhàươ ồ ố ở
d t c i…h đ u có th kh p, kh p đ v i đi n iệ ử ọ ề ể ặ ặ ể ơ ỗ
ni m. Vui cũng kh p mà bu n cũng kh p.ề ặ ồ ặ
• Ng i Thái thích kh p đ trang tr i n i lòng h nườ ặ ể ả ỗ ơ
là nói, ch có l i kh p và âm đi u c a các b nỉ ờ ắ ệ ủ ả
tình ca y m i đ s c truy n t i h t đ rungấ ớ ủ ứ ề ả ế ộ
đ ng tâm tình c a h và ch có qua l i kh p hộ ủ ọ ỉ ờ ắ ọ
m i đ c an i, m i có thêm ni m tin, hy v ngớ ượ ủ ớ ề ọ
vào cu c s ng.ộ ố

8. 2. Kh p Pha Dùa - Ði u hát c a tình yêuắ ệ ủ
• Đi u kh p n i ti ng nh t trong c ng đ ngệ ặ ổ ế ấ ộ ồ
ng i Thái Thanh Hóa là kh p Pha Dùa -ườ ở ắ
Ði u hát c a tình yêu.ệ ủ
• Kh p Pha Dùaắ hay g iọ đi u hát Pha Dùaệ là
đi u kh p đ i đáp gi a nam và n .ệ ắ ố ữ ữ

9. • T ng truy n r ng, x a kia có đôi trai gái tàiươ ề ằ ư
s c yêu nhau tha thi t. Cô gái là nàng Lá N i -ắ ế ọ
con gái c a m t nhà lang đ o giàu có n iủ ộ ạ ổ
ti ng kh p vùng m ng Xia, m ng Mìnế ắ ườ ườ
(Quan S n, Thanh Hóa). Chàng trai con nhàơ
quan (t o) đ o m ng Xia, nh ng gia đìnhạ ạ ườ ư
kh n khó, không t ng x ng v i ông t oố ươ ứ ớ ạ
m ng Mìn gia th t đ hu , k h u ng i h ,ườ ấ ề ề ẻ ầ ườ ạ
giàu sang phú quý.

10. • M i tình c a h không đ c cha m cô gáiố ủ ọ ượ ẹ
ch p nh n. Cha cô gái quy t g bán cô choấ ậ ế ả
m t nhà t o giàu sang làm r . Không ch pộ ạ ể ấ
nh n hôn nhân không có tình yêu, b t ch pậ ấ ấ
s ngăn c m c a cha m , anh em h hàng,ự ấ ủ ẹ ọ
đôi tài tài gái s c v n yêu nhau tha thi t, thắ ẫ ế ề
nguy n mãi mãi bên nhauề

11. "Ngày y, đôi trai gái đã c n ngón cái làm đôi,ấ ắ
c t lìa ngón út u ng máu ăn th ,ắ ố ề
nói r ng: Ta nguy n ch t cùng nhau,ằ ệ ế
cho h n lìa xác đ chúng mình đ c s ng bênồ ể ượ ố
nhau.
Ta ch t cùng bi n vào trong núi Pha Dùa s ngế ế ố
quanh làn mây tr ng,ắ
B c lên đ nh cao ch m núi làm th n hai m ng"ướ ỉ ỏ ầ ườ

12. • Đ i sau, trai gái yêu nhau n u b l b n, cha m ngănờ ế ị ệ ả ẹ
c m th ng r nhau đ n hang Ma th c, nguy nấ ườ ủ ế ề ướ ệ
đ c mãi mãi bên nhau và không bao gi tr v n a.ượ ờ ở ề ữ
Vào nh ng đêm khuya thanh v ng, t h ng hang Maữ ắ ừ ướ
th ng v ng l i nh ng câu hát bi th ng, ai oán. Đi uườ ọ ạ ữ ươ ệ
kh p Pha Dùa ra đ i mang ý nghĩa nh m t gi i phápắ ờ ư ộ ả
cho tình yêu, cho s đ u tranh đ v t qua m i thự ấ ể ượ ọ ế
l c ngăn c n.ự ả
• Theo l c , tr c khi bi u di n kh p Pha Dùa, ng iệ ổ ướ ể ễ ắ ườ
hát ph i cúng bái t tiên, xin phép th n linh ba ng nả ổ ầ ở ọ
núi có nhi u thú d là Pù Luông, Pù N i và Pù M i r iề ữ ọ ớ ồ
m i b t đ u vào chi u.ớ ắ ầ ế

13. • Khắp có rất nhiều điệu nhưng với người Thái
Thanh Hóa, khắp Pha Dùa được xem là độc
đáo hơn cả với dung lượng đồ sộ hàng nghìn
câu…Xét về bề dày văn hóa lẫn bề dày lịch sử,
khắp Pha Dùa của người Thái Thanh Hóa
không thua kém gì so với tác phẩm "Xống trụ
xôn xao" (dài 1.600 câu) nổi tiếng của người
Thái Tây Bắc.

14. • Khắp Pha Dùa không những hay mà còn rất
khó, bởi lẽ người hát phải thuộc tới hàng ngàn
câu và còn phải biết vận dụng sự sáng tạo, khả
năng ứng đối nhanh. Người hát giỏi là phải
biết "sáng tác" thêm nhiều lời hát thật hay,
nhiều câu đố hiểm hóc dồn đối phương vào thế
bí.

15. • Chính vì vậy, đã có thời khắp Pha Dùa không
chỉ đơn thuần là hát đối giao duyên mà đã biến
tướng, trở thành những cuộc thi đấu thật sự, so
tài cao thấp của các tay khắp nổi tiếng giữa các
dòng họ, bản làng, thậm chí là các vùng
Mường.
• Điệu khắp Pha Dùa có thể coi là một di sản
văn hóa lớn của dân tộc Thái vùng Thanh Hóa.

16. • Theo thời gian, điệu khắp đang dần bị mai
một, không còn lưu giữ được trọn vẹn. Những
người biết khắp hiện còn rất ít.
• Trong những năm qua, được sự quan tâm của
chính quyền các cấp ở Thanh Hóa, đã có nhiều
lớp học chữ Thái dạy cho con em dân tộc Thái
học chữ của dân tộc mình, việc khôi phục và
bảo tồn văn hóa cổ đang được những người có
tâm huyết khôi phục và lưu giữ.

17. • Hy vọng trong thời gian tới, việc sưu tầm,
biên dịch văn hóa Thái nói chung, khắp
Pha Dùa nói riêng được đầy đủ hơn để
vừa gìn giữ được những vốn văn hóa cổ
truyền của dân tộc Thái Thanh Hóa vừa
làm phong phú thêm sắc thái văn hóa tộc
người hòa vào văn hóa cộng đồng các
dân tộc anh em.

18. • Kh p Pha Dùa có th coi là m t di s n văn hóaắ ể ộ ả
l n c a dân t c Thái vùng Thanh Hóa. C nớ ủ ộ ầ
ph i b o t n và gìn gi di s n văn hóa nàyả ả ồ ữ ả
trong xu th h i nh p toàn c u hóa hi n nayế ộ ậ ầ ệ